Bosim ostidagi universitetlar: Markaziy Osiyo AQSh tajribasidan nimani o‘rganishi mumkin?

M.Imomov, mustaqil ekspert

AQSh universitetlarida navbatdagi mafkuraviy kurash avj olmoqda. Yillar davomida bu sohada so’l qanot qarashlari hukmronlik qilgan. Masalan, AQShning eng nufuzli gumanitar oliygohlarning 40 foizida birorta ham respublikachi professor yo‘q. O‘ng qarashlar amalda akademik muhitdan siqib chiqarilgan.

Endi vaziyat o‘zgarmoqda — lekin ijobiy tomonga emas. Xususan, Tramp davrida bir qator yetakchi universitetlarning davlat tomonidan moliyalashtirilishi to’xtatildi, xorijiy studentlar deportatsiya qilindi. Shuningdek, Harvard singari nufuzli oliygohlar antisemitizmni qo’llab-quvvatlashda ayblanmoqda. Bu kontekstda, Tramp ma’muriyati universitetlardan “muqobil” nuqtai nazarlarni ta’minlashni talab qilmoqda. Aks holda, kadrlar almashinuvi bilan tahdid qilinmoqda. Ya’ni bir mafkuraviy monopoliyani boshqasiga almashtirishmoqda.

Markaziy Osiyo bu holatdan qanday saboq olishi mumkin?

1. Yagona mafkura — boshi berk ko‘cha. Agar universitetlarda faqat bitta qarashga ruxsat berilsa (xoh liberal, xoh konservator), erkin fikrlash, ilm va siyosiy madaniyatga zarar yetkaziladi. Shu bilan birga, G‘arb yoki Sharqdan tayyor mafkuralarni olib kirish aqliy mustaqilligimizni yemiradi.

2. Fan siyosatdan mustaqil bo‘lishi kerak. Davlat tomonidan “adolat” yoki “vatanparvarlik” shiorlari ostida ta’limga aralashuv doimo mafkuraviy dogmatizmga olib keladi. Aynan shu sabab mintaqadamizdagi universitetlar modernizatsiyaning asosi bo‘lib xizmat qilishi uchun ularni siyosiy bosimdan himoya qilish nihoyatda muhim.

3. Bizning yo‘limiz — ko‘chirish emas, barpo etish. “So’l” va “o‘ng” qarashlar o‘rtasidagi bahslarni takrorlash shart emas. Aksincha, Aflotun yoki Jomiy haqida ochiq va sog‘lom fikr almashiladigan, ideologik yorliqlarsiz o‘z fikriy makonimizni yaratishimiz zarur.

Umuman olganda, Amerika tajribasi ko‘rsatadiki, “to‘g‘ri qarashlar” uchun kurash akademik hayot poydevorini yemirishi mumkin. Markaziy Osiyo esa o‘z yo‘lidan borishi kerak: tashqaridan o’rgatilgan yoki ichkaridan bosim o‘tkazilgan mafkuralarsiz erkin fikrlovchi maktablarni shakllantirish ustuvor vazifamiz.

G’arbiy alyans

Xitoy va AQSh: muvozanat illyuziyasi

K.Abdullayev, mustaqil ekspert

Yuzaki qaralganda, Xitoy va AQSh o‘rtasidagi munosabatlar barqaror strategik muvozanat holatida ko‘rinadi. Pekin keskin eskalatsiyaga intilmayapti, Tramp ma’muriyati baland ovozli, ammo umumiy hisobda cheklangan choralar bilan kifoyalanmoqda, ikki davlat o‘rtasidagi iqtisodiy o‘zaro bog‘liqlik esa keskinliklarning oldini olmoqda. Ammo tashqi tinchlik ortida ikkala tomonda ham mustahkamlanayotgan ishonch bor: harakat qilish vaqti keldi.

Nima ro‘y bermoqda?

Pekin endi o‘zini Vashingtonga qarshi raqobatda zaif tomon deb hisoblamaydi. Iqtisodiy o‘sish, armiyani modernizatsiya qilish, texnologik yutuqlar — bularning barchasi Xitoy rahbariyatida “tarixiy imkoniyat” hissini kuchaytirdi: AQSh bilan kuchlar muvozanati deyarli erishildi. Bundan tashqari, Xitoy tahlilchilarining fikricha, Tramp Pekinning qo‘liga o‘ynayapti: xalqaro ittifoqlarni zaiflashtirdi, Amerika byurokratiyasini beqarorlashtirdi va siyosiy barqarorlikni yo‘qqa chiqarmoqda. Xitoy esa Trampning “bosim — murosa” uslubini o‘rganib, unga qarshi o‘z strategiyasini ishlab chiqdi.

Ammo tarix shuni ko‘rsatadiki, strategik muvozanat doimiy bo‘lmaydi. 2028 yil — Tayvandagi saylovlar va Trampning ikkinchi muddati oxiri — yaqinlashgan sari Pekin yanada qat’iyroq choralar ko‘rishga tayyor bo‘lishi mumkin. Harbiy choralar bo‘lmasligi mumkin, lekin javob albatta keskinroq bo’ladi.

Ekspertlar quyidagi tendensiyalarga katta e’tibor qaratishmoqda:

Birinchi, Xitoy endi “Tayvanning mustaqilligiga yo‘l qo‘ymaslik” siyosatidan “faol birlashtirish” strategiyasiga o‘tdi. Bu esa Tayvan jamiyati, elitalari va harbiylariga ta’sir o‘tkazishga qaratilgan tizimli faoliyat bilan birga olib borilmoqda.

Ikkinchi, Tramp Tayvanni, qolaversa, ittifoqchilarni himoya qilishga tobora kamroq qiziqish bildirmoqda. Pekinda “bugungi Amerika urushga tayyor emas” degan ishonch kuchaymoqda.

Uchinchi, AQSh “axloqiy kapital”ni yo‘qotmoqda: ittifoqchilar sodiqligi susaymoqda, “global yetakchi” qiyofasi esa Xitoyning barqaror va izchil siyosati fonida xira tus olmoqda.

Pekin - Vashington raqobatining Markaziy Osiyo uchun ahamiyati

1. Dunyo endi oldindan aytib bo‘lmaydigan bo‘lib qoldi. “Kuch orqali muvozanat” — barqarorlik emas, balki o’ta xavfli sukunatdir. Bizning mintaqa esa bunday beqaror taqsimot davrida ayniqsa zaif.

2. Tashqi kuch markazlariga ko‘r-ko‘rona suyanish xavfli.
AQSh ham, Xitoy ham tobora ko‘proq ichki hisob-kitob bilan harakat qilmoqda. Biz esa hech birining “sinov maydoni” yoki “tajriba obyekti” bo‘lmasligimiz kerak.

3. Mintaqaviy suverenitet — shunchaki shior emas, balki hayotda qolishning yagona yo’li. Kuchli armiya, barqaror iqtisodiyot, mustaqil diplomatiya va global kuchlar o‘rtasida mohirlik bilan harakat qilish qobiliyati — xavfsizlikni aynan mana shular ta’minlaydi, tashqaridan beriladigan “kafolatlar” emas.

Xulosa qilib aytsak, AQSh va Xitoy o‘rtasidagi strategik muvozanat — bu vaqtinchalik illyuziya bo‘lishi mumkin. Asl tahdid bu ikki davlatning to‘qnashuvi emas, balki xalqaro qoidalar tizimining asta-sekin yemirilishi bo‘lib, bu jarayonda o‘rta va kichik davlatlar manevr qilish imkoniyatidan mahrum bo‘lishi mumkin. Markaziy Osiyo uchun yagona ishonchli yo‘l — o‘zining geosiyosiy, iqtisodiy va institutsional immunitetini mustahkamlashdir.

Strategic Focus: Central Asia

Xitoy vs AQSh: Innovatsiya urushida kim yutadi?

AQSh iqtisodi va xavfsizligi yangi texnologiyalarga bevosita bog‘liq, biroq Tramp ma’muriyati aynan bu sohani — universitetlarni, ya’ni g‘oyalar manbasini — zarba ostida qoldirmoqda. Xitoy esa, aksincha, yuqori texnologiyalarni faol rivojlantirib, muhim yo‘nalishlarda AQShni ortda qoldirmoqda. 2024 yilda Xitoyning BYD kompaniyasi elektromobil sotuvlari bo‘yicha Tesla’dan o‘zib ketdi — bu mashinalar yon tomonga parkovka qilishi va favqulodda vaziyatlarda suza olishi bilan ajralib turadi. Xitoy shuningdek aviatsiya, kvant texnologiyalari va biotexnologiyalar bo‘yicha ham oldinga siljimoqda. Xitoy yetakchisi Si Szinpin texnologiyalarni «jahon yetakchiligi uchun asosiy jang maydoni» deb e’lon qildi va bu sohaga ulkan mablag‘ yo‘naltirmoqda.

AQSh an’anaviy ravishda innovatsiyalar bo‘yicha yetakchi bo‘lib kelgan, aynan universitetlar internet, sun’iy intellekt, mRNK vaksinalari va 3D-bosma texnologiyalarining vatani hisoblanadi. Bu muvaffaqiyatlar federal ilmiy tadqiqotlarni moliyalashtirish orqali ta’minlangan. Biroq hozir Tramp ushbu mablag‘larni keskin kamaytirmoqda. Uning 2026 yilgi byudjeti Sog‘liqni saqlash milliy instituti mablag‘larini 40%, Milliy ilmiy fond mablag‘larini esa 57% ga qisqartiradi. Grantlar bekor qilinmoqda, yangi ishga qabul to‘xtatilgan, yetakchi olimlar esa chet elga ko‘chib ketmoqda. Nature jurnalining so‘roviga ko‘ra, amerikalik tadqiqotchilarning 75% aynan Tramp siyosati tufayli mamlakatni tark etishni o‘ylamoqda.

Universitetlar, shuningdek, xorijlik talabalarni yo‘qotmoqda — ular AQShdagi kompyuter fanlari bo‘yicha doktorantlarning 64%, muhandislikda esa 57% tashkil etadi. Yangi vizaviy cheklovlar va deportatsiyalar iste’dodli mutaxassislarni cho‘chitmoqda. Masalan, bir fransiyalik olim Trampni xat yozishmalarida tanqid qilgani sababli konferensiyaga kiritilmadi. Bu orada Xitoy chet ellik talabalarni faol jalb qilmoqda: Tsinghua va Pekin universitetlari dunyoning eng nufuzli oliygohlari qatoriga kiradi, Pekin esa sun’iy intellekt tadqiqotlarida yetakchilik qilmoqda. 2024 yilda dunyodagi eng yaxshi 10 ilmiy institutdan 8 tasi Xitoyniki, atigi 2 tasi AQShga tegishli.

Trampning Xitoy texnologiyalariga qarshi tariflar va cheklovlarni o‘z ichiga olgan siyosati Pekinni to‘xtatmayapti. DeepSeek kompaniyasi G‘arb chiplarisiz kuchli sun’iy intellekt yaratishga muvaffaq bo‘ldi. AQSh esa ilm-fanga sarmoya kiritishni kuchaytirmasa, texnologik yetakchilikni boy berish xavfi ostida. CHIPS and Science Act qonuni tadqiqotlar uchun 200 milliard dollar ajratishni va’da qilgan edi, biroq Kongress bu mablag‘ni tasdiqlamadi. Xitoy esa 2024 yilda ilmiy xarajatlarni 10% ga oshirdi.

Xulosa qilib aytsak, Tramp siyosati AQShdagi innovatsiyalarni zaiflashtirmoqda — olimlarni cho‘chitmoqda, moliyaviy yordamni kamaytirmoqda. Agar universitetlarni qo‘llab-quvvatlash tiklanmasa va iste’dodlar uchun eshiklar ochilmasa, AQSh texnologik poygada Xitoyga yutqazadi — bu esa uning iqtisodiyoti va milliy xavfsizligiga bevosita zarba bo‘ladi.

Strategic Focus: Central Asia

Исломхон Гафаровнинг китобларига янги Акция эълон қилинди!

1."Гарри С.Трумэн: Қарор қабул қилиш вақти" китоби нархи - 100 минг сўм.

2."Гарри С.Трумэн: Қарор қабул қилиш вақти" + "Генерал Президент Эйзенхауэр" китоблари нархи - 150 минг сўм.

3."Гарри С.Трумэн: Қарор қабул қилиш вақти" + "Генерал Президент Эйзенхауэр" + "Жон Фицжеральд Кеннеди" китоблари нархи - 200 минг сўм.

Китобга буюртмалар +998 93 085 82 40  телефон рақами ва @bmbobur телеграм адреси орқали қабул қилинади.

Hindiston zarba berdi – urush boshlanadimi?
 
Aksariyat ekspertlar taxmin qilganidek, Hindiston 2025-yil 22-aprel kuni Kashmirning Pahalgam hududida sodir bo‘lgan terrorchilik hujumiga javoban (26 kishi halok bo‘lgan) kuni kecha Pokistonga qarshi “Sindur” operatsiyani boshladi va havo hujumlarini amalga oshirdi. Quyidagi postda hozirgi mojaro holatini va ehtimoliy ssenariylarni ko‘rib chiqamiz.
 
Nega Hindiston zarba berdi?
 
Hindistonning ta’kidlashicha, Pahalgamdagi hujum “Lashkar-e-Tayba” bilan bog‘liq “Qarshilik fronti” guruhi tomonidan tashkil etilgan. Hindiston hukumati zarbalar Pokiston va Pokistonga tegishli Kashmir hududidagi to‘qqizta terrorchi lageriga qaratilganini, ular aniq belgilangan nishonlar bo‘lib, Pokiston armiyasi yoki hukumati qarshi emasligini ma’lum qildi. Hindiston yuqori aniqlikka ega raketalar ishlatgan, samolyotlar esa chegarani kesib o‘tmagan — ya’ni ziddiyatni kuchaytirmaslikka maksimal harakat qilingan.
 
Bu yangilik emas. Hindiston 2016 va 2019-yillarda ham terror hujumlaridan so‘ng shunga o‘xshash operatsiyalar o‘tkazgan va ular keng ko‘lamli urushga olib kelmagan. Hind hukumati bu safar ham G20 davlatlari diplomatlarini oldindan xabardor qilgan, bu esa Hindiston ochiq va ehtiyotkor siyosat yuritayotganini ko‘rsatadi. Mudofaa vazirligining bayonotiga ko‘ra, asosiy maqsad — terrorizmga qarshi kurash, Pokiston bilan urush emas.
 
Pokiston qanday javob qaytarmoqda?
 
Pokiston zarbalarni urush akti deb atadi va ular terrorchilar emas, tinch aholi yashaydigan hududlarga qaratilganini aytdi. Natijada Kashmirda nazorat chizig‘i bo‘ylab otishmalar boshlandi, unda artilleriya va o‘qotar qurollar qo‘llanilmoqda. Pokiston terrorchilar bilan aloqasi yo‘qligini bildirgan bo‘lsa-da, ilgari mamlakat rahbarlari ekstremistik guruhlarga ko‘mak berganliklarini tan olgan. Endi esa Pokiston AK-47 avtomatlari yoki M4 miltiqlari kabi qurollar bilan terrorchilarni ta’minlamayotganini isbotlashi kerak bo‘ladi.
 
Kim ko‘proq zarar ko‘rmoqda?
 
Kashmir aholisi mojaro markazida qolmoqda. Hindiston tomonidagi hujumdan so‘ng, ayrim mahalliy aholiga terrorchilar bilan aloqada bo‘lganlik ayblovlari bilan hujumlar boshlandi. Kashmir xalqi yillar davomida siyosiy bosim, harbiy nazorat va endilikda yangi zo‘ravonlik to‘lqinlari ostida yashamoqda. Bu mojaro yana bir bor shuni ko‘rsatmoqda: hammasiga doimgidek oddiy xalq javob bermoqda.
 
Urush bo‘ladimi?
 
Tahlilchilar real urush boshlanmasligini aytishmoqda. Hindiston ham, Pokiston ham yadro quroliga ega davlatlar o‘rtasidagi urush fojia ekanini yaxshi tushunadi. Hindiston o‘zini jahon miqyosidagi iqtisodiy super davlat sifatida ko‘rsatmoqchi, Pokistonga esa xorijiy sarmoyalarni jalb qilish uchun barqarorlik kerak. Har ikki davlat savdo aloqalarini to‘xtatish, havo hududini yopish kabi diplomatik choralar ko‘rdi, ammo keng miqyosdagi harbiy harakatlardan tiyilib turibdi.
 
AQSh, Buyuk Britaniya va Saudiya Arabistoni ziddiyatni yumshatishga chaqirmoqda. AQSh prezidenti Tramp: “Umid qilamanki, bu tezda yakun topadi,” — dedi. Vashington neytral pozitsiyada qolayotgan bo‘lsa-da, har ikki tomon bilan faol muloqot olib bormoqda. Ziddiyatni yumshatishning boshqa yo‘llari ham bor, masalan, 1960-yilda tuzilgan Hind daryosi bitimini qayta ko‘rib chiqish. Bu bitim hozirgi vaziyatga mos emas va uni muhokama qilish ikki tomonlama muloqot uchun imkoniyat bo‘lishi mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

Davomi
 
Mojaro mintaqaga qanday ta’sir qilyapti?
 
Hindiston va Pokiston o‘rtasidagi mojaro qo‘shni davlatlarga ham ta’sir ko‘rsatmoqda — Bangladesh, Shri-Lanka, Nepal, Butan va Maldiv orollari. Masalan, Bangladeshda Hindistonga qarshi kayfiyat siyosiy o‘zgarishlar tufayli kuchaymoqda, Shri-Lankada esa mojaro musulmon jamoalari noroziligiga sabab bo‘lishi mumkin. Bu davlatlar neytral qolishni istaydi, ammo Hindiston bosimi va ichki ziddiyatlar vaziyatni murakkablashtirmoqda.
 
AQSh uchun ham bu muhim. Hindiston Osiyo-Tinch okeani mintaqasida Xitoyga qarshi muhim hamkor sanaladi. Agar Hindiston e’tiborini Pokiston bilan mojaroga qaratsa, bu uning mintaqaviy roli zaiflashishiga va AQSh rejalari buzilishiga olib kelishi mumkin.
 
Endi nima bo‘ladi?
 
Hozirgi eng muhim vazifa — muloqot va shaffoflik. Hindiston terrorizmga qarshi kurashni davom ettirishi kerak, ammo provokatsiyalarga uchmasligi lozim. Pokiston esa terrorchilarni qo‘llab-quvvatlamayotganini isbotlashi kerak. Xalqaro hamjamiyat, jumladan AQSh, har ikki mamlakatga til topishishda yordam berishi zarur. Kashmir va uning aholisi urushni emas, tinchlikni istaydilar.

Strategic Focus: Central Asia

Markaziy Osiyo va Afg‘oniston: Hamkorlik yo‘lidagi yangi sahifalar

Xalqaro munosabatlar maydonida Afg‘oniston masalasiga nisbatan yondashuvlar tobora murakkablashib bormoqda. Ayni paytda dunyoda Afg’onistonni qanday talqin qilish masalasida yangi siyosiy va axborot standartlari shakllanmoqda.

CPR Talks turkumining navbatdagi soni aynan shu mavzuga bag'ishlandi. Unda xalqaro munosabatlar bo‘yicha ekspert, siyosiy fanlar doktori Islomxon Gafarov bilan Afg‘oniston va Markaziy Osiyo munosabatlari haqida atroflicha suhbat bo‘lib o‘tdi.

👉🏼To‘liq suhbatni tomosha qilish

@cpr_uz

LinkedIn | Twitter | Instagram | Youtube

Tojikistondagi kadrlar almashinuvi: hokimiyat tranzitiga tayyorgarlik

Tojikistonda kuch tuzilmalari, iqtisodiyot va media sohasini qamrab olgan yirik kadrlar almashinuvi yuz bermoqda. Prezident Rahmon tomonidan boshlangan bu jarayon hokimiyatni topshirishga tayyorgarlik. Asosiy nomzod — Emomalining o‘g‘li Rustam Emomali hisoblanadi. Kuzatuvchilar buni sodiq elita yaratish va oilaviy tranzitni silliq o‘tkazish harakati deb ko‘rmoqda.

Nima bo‘lyapti?

Rahmon asosiy lavozimlarga yosh va sodiq kadrlarni tayinlamoqda. Mudofaa vazirligida Muxiddin Karimzoda quruqlikdagi qo‘shinlar qo‘mondoni, Inoyatullo Abdurahmonzoda esa front orti xizmati rahbari etib tayinlandi. Chegara qo‘shinlari qo‘mondon o‘rinbosari joyini Salomatsho Mirzozoda egalladi. Sobiq bosh prokuror Yusuf Rahmon esa Xavfsizlik kengashi kotibi lavozimiga o‘tkazildi. Bu tayinlovlar prezident va, ehtimol, uning o‘g‘liga bo‘ysunuvchi “kuchlar fraksiyasi”ni shakllantirmoqda. Bosh prokuratu rahbariyati ham Rahmonga aloqador shaxslardan iborat bo‘lib, huquqni muhofaza qiluvchi tizim ustidan nazoratni kuchaytirilmoqda.

Iqtisod va ta’sir

Iqtisodiy blokda ham muhim o‘zgarishlar kuzatilmoqda. Daler Murodalizoda Markaziy bank raisi o‘rinbosari bo‘ldi, Sorbon Xolmuhammadzoda esa Energetika nazorati agentligi rahbarligiga keldi — Rahmon bu sohalarda “o‘g‘riliklarga qat’iy barham berishni” talab qilgan. Ayniqsa, Islomiddin Rahmonning Standartlashtirish agentligiga rahbar etib tayinlanishi e’tiborga loyiq. Ta’kidlanishicha, “standart va sertifikatlash ustidan nazorat mamlakatdagi barcha biznes jarayonlariga ta’sir ko‘rsatadi.” Moliyaviy oqimlarni sodiq shaxslar qo‘lida jamlash hokimiyat almashinuvida muhim omildir.

Rustam Emomalining roli

Rustam Emomali — Dushanbe hokimi va parlament yuqori palatasi raisi — prezidentlikka asosiy da’vogar sifatida ko‘rilmoqda. U korrupsiyaga qarshi agentlik rahbarligidan boshlab siyosiy jarayonlarda muhim rol o‘ynayotgan yetakchiga aylangan. U xalqaro muzokaralarda ishtirok etmoqda va mamlakatning siyosiy-iqtisodiy markazi — poytaxtni boshqarmoqda. Uning yaqin kelajakda bosh vazir etib tayinlanishi tranzitni legitimlashtirish yo‘lidagi navbatdagi qadam bo‘lishi mumkin.

Markaziy Osiyo konteksti

Markaziy Osiyoda hokimiyat tranziti har doim nozik masala bo‘lib kelgan. O‘zbekistonda 2016 yilda Karimov vafotidan so‘ng hokimiyat Shavkat Mirziyoyevga nisbatan silliq o‘tgan bo‘lsa, Tojikistonda iqtisodiy zaiflik va ijtimoiy muammolar fonida vaziyat murakkabroq bo’lishi aniq. Qozog‘iston va Qirg‘izistonda ham kadrlarni “tozalash” ishlari rahbarlarning sadoqatli elitani sadoqatini shakllantirishga urinayotganini ko‘rsatadi. Tojikistonda tranzitning muvaffaqiyati iqtisodiy barqarorlik va kuch tuzilmalarining qo‘lloviga bog‘liq.

Xulosa qilib aytganda, Tojikistondagi kadrlar o‘zgarishi Rahmonning oilaviy hokimiyat almashinuvi yo’lidagi strategik tayyorgarlikdir. Kuch va iqtisod-moliya tizimlarga sodiq shaxslarni tayinlash orqali Rustam Emomalining mavqei mustahkamlanmoqda. Ammo zaif iqtisod va ijtimoiy muammolar bu jarayonni murakkablashtirishi mumkin. Muvaffaqiyat uchun Rahmon barqarorlik va elitani qo‘llovchi muhit yaratishi lozim, aks holda tranzit jamoatchilik noroziligiga sabab bo‘lishi mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

Xitoy yetakchising Moskvaga safari siyosiy tuzoqmi?

Aytishlaricha, 9 may kuni G’alaba paradida qatnashish uchun Xitoy yetakchisi Si 7-10 may kunlari Moskvada davlat tashrifi bilan bo’ladi. O’zini “mas’uliyatli global yetakchi” sifatida ko‘rsatmoqchi bo‘lgan XXR uchun bu tashrif g‘alati ko‘rinadi. Aslida, bu tashrif Pekin tashqi siyosatidagi ziddiyatlarni aks etmoqda.

Bir tomondan, Pekin va Moskva o‘rtasidagi aloqalar mustahkamligicha qolmoqda. Biroq oxirgi paytlarda Rossiya mustaqil diplomatik yo‘l tutmoqda — AQSh bilan muzokaralar o‘tkazmoqda, o’tgan yozda esa Shimoliy Koreya bilan mudofaa shartnomasini imzoladi. Pekin xavotirlanmoqda — xitoyliklar chetda qolishni istamaydi.

Si Trampning ikkinchi prezidentlik davridagi siyosiy notinchlikdan foydalanishga urinmoqda. Tramp ittifoqchilar bilan tortishib, boj tariflarini joriy qilayotgan bir paytda, Xitoy o‘zini ishonchli hamkor sifatida taqdim etmoqda. Si Vyetnam, Malayziya va Kambodja bilan sun’iy intellekt, ekologiya va logistika bo‘yicha 100 dan ortiq bitimlar imzoladi. U hatto Yevropani “globallashuvni birga himoya qilish”ga chaqirdi va AQShga ishora qilgan holda “biryoqlama bosim”ni tanqid qildi.

Ammo Moskvaga safari bu rejalarga putur yetkazadi. Yevropa va Osiyoning ayrim davlatlari allaqachon Xitoyga ishonchsizlik bilan qarab kelmoqda. Endi esa Pekin Putinni ochiqchasiga qo‘llayotgan bir paytda, bu ishonchsizlik yanada kuchayadi. Garchi Global Janub davlatlari bunga ko‘z yumayotgan bo‘lsa-da, Yevropa va Yaponiyada bu tashrif xavotir uyg‘otmoqda.

Xo’sh, Si nega bu Moskvaga bordi? Javob: strategik zaruriyat. AQSh bilan raqobat fonida Xitoy Rossiyani muhim hamkor deb biladi. Biroq bu hamkorlik — xavfli. Si Putin KXDR yetakchisi Kim Chen In bilan yaqinlashib, Xitoyni Koreya yarimorolidagi diplomatik o‘rindan siqib chiqarishidan xavfsiraydi. Pekin uchun vositachilik rolidan ayrilish — obro‘ga putur.

Shunga qaramay Xitoy Putinga yon bermoqchi emas. Rossiya iqtisodiyoti zaiflashmoqda, armiyasi haddan ortiq yuklangan, xalqaro ta’siri esa cheklangan. Xitoy esa munosabatlarda dominant bo‘lib qolishi Kremlni bezovta qilmoqda.

Xulosa qilib aytsak, Rossiya Xitoy uchun ham ittifoqchi, ham xavf manbaidir. Si Moskvani G‘arbni tiyib turadigan darajada kuchli, biroq mustaqil o‘yinchi bo‘la olmaydigan darajada kuchsiz bo‘lishini istaydi. Biroq bu muvozanatni saqlash tobora qiyinlashmoqda. Sining Moskvaga tashrifi shuni ko‘rsatadiki, Xitoy tashqi siyosati o‘z ziddiyatlari ichida adashmoqda.

Strategic Focus: Central Asia

AQSh tahlilchilari tomonidan ishlab chiqilgan Katta Markaziy Osiyo uchun AQSh strategiyasi hisoboti bilan tanishib chiqishingizni tavsiya qilamiz. Siyosatshunos M.Nazirov kanalida hujjatning asosiy tezislari keltirilgan.

Strategic Focus: Central Asia

Ota-bobolarimiz qonini to‘kkan bosqinchilarning tasmasini taqish — sharmandalik!

Shu kunlarda 9-may bahonasida ijtimoiy tarmoqlarda, ko‘cha-ko‘yda Georgiy tasmasiga ko‘zimiz tushyapti. Afsuski, haligacha yurtdoshlarimiz mazkur tasma tarixini bilmasdan, ko‘kraklariga taqib yurishibdi.

Georgiy tasmasi tarixi Rossiya imperatori Yekaterina II davriga borib taqaladi. Ushbu tasma va shu nomdagi orden o‘zga yurtlarni bosib olgan rus bosqinchilariga mukofot sifatida berilgan.

Jumladan, Turkiston o‘lkasiga qilingan bosqinchilik yurishlari davrida ham ota-bobolarimizning qonini to‘kkanlarga Georgiy tasmasi berilgan.

“Qo‘qon xonligini zabt etgani uchun”, “Markaziy Osiyoga yurishi uchun”, “Xiva xonligiga yurishi uchun” kabi medallar ta’sis etilib, ularning barchasida mana shu tasmadan foydalanilgan.

Tasmadagi qizg‘ish sariq rang – urush va olov rangi bo‘lsa, qora rang urushning doimiy hamrohi bo‘lmish burqsib turgan tutun va yovuzlik rangini anglatadi.

❌ Shu sababli, yurtdoshlarimizni mazkur tasmadan foydalanmaslikka, ota-bobolarimiz qonini to‘kib, yerlarimizni egallagan bosqinchilarning ramzlarini ulug‘lamaslikka, aksincha butunlay voz kechishga chaqiraman.

✅ Buning o‘rniga 🇺🇿Vatanimiz bayrog‘ini ifodalovchi, ezgulik, mustaqillik va tinchlik ramzi bo‘lgan sharaf tasmasini taqish maqsadga muvofiq.

‼️ Ayniqsa bog’cha va maktablarda bolalarimizga Georgiy tasmasi taqishni mutlaqo taqiqlashimiz kerak. Qaysi tilda o’qiyotganining umuman farqi yo’q. Ota-onalar ham buni nazoratga olishsa, yaxshi bo’lardi.

Xushnudbek.uz

AQSh global ta’sir ko‘rsatish vositalarini tizimli ravishda qayta shakllantirmoqda: avval media makoni transformatsiya qilindi, endi esa diniy institutlar ustidan nazorat o‘rnatilmoqda. Buning yaqqol dalillaridan biri — tarixda ilk bor amerikalik Robert Frensis Prevoning (Lev XIV) Rim papasi etib saylanishidir. Mutaxassislar ilgari Tramp ma’muriyati konservativ qadriyatlarga tayanishini taxmin qilgandilar va bugungi kunda bu strategiyaning amalda qanday amalga oshirilayotganiga guvohmiz. Quyida ushbu jarayon bosqichlarini ko‘rib chiqamiz va uning ehtimoliy oqibatlarini, jumladan, Islom va musulmon mamlakatlar AQShning yangi “dushmani”ga aylanish ehtimolini tahlil qilamiz.

Birinchi bosqich — media transformatsiyasi. Yuqorida ekspertlar AQShda media makoni tubdan qayta qurilayotganiga e’tibor qaratishgan. “Amerika Ovozi” va “Ozodlik” radiosining yopilishi G‘arbiy targ‘ibotning yakuni emas, balki uning yangi shakldagi tiklanishi bo‘ldi. Ilgari liberal kun tartibida ustuvor bo‘lgan mavzular — LGBT, feminizm va inson huquqlari — endi “millatchi-konservativ” ritorika bilan almashtirildi. Yangi ritorika global qarama-qarshilik uchun zarur bo‘lgan yangi narrativni shakllantirishga xizmat qilmoqda. Media endilikda madaniy urush emas, balki sivilizatsiyalar to‘qnashuvi manzarasini yaratishga intilmoqda. Ya’ni, Oq uy tashqi siyosatida yanada qattiqroq va mafkuraviy asoslangan pozitsiyalarni shakllantirish uchun zamin hozirlanmoqda. Natijada, yangidan formatlangan media navbatdagi bosqich — diniy institutlardan ta’sir vositasi sifatida foydalanish uchun asos bo‘lib xizmat qildi.

Ikkinchi bosqich — cherkovni egallash. 2025-yil 8-may kuni 69 yoshli Robert Frensis Prevo Lev XIV ismi bilan Rim papasi etib saylandi. Biz AQShning diniy institutlar ustidan nazoratni kuchaytirayotganini guvohi bo’lyapmiz. Lev XIV — Avliyo Pyotr taxtiga chiqqan tarixdagi birinchi amerikalik hisoblanadi. Uning papa Fransisk 21-aprel kuni vafot etganidan so‘ng saylanishi va AQShning konklavdagi faol ishtiroki Vatikanning Amerika siyosatidagi strategik o‘rnini yaqqol namoyon etmoqda.

Din oddiy ma’naviy hodisa emas — global ta’sir vositasidir. Yirik xristian tuzilmalari bu global mafkuraviy kurashda qudratli ittifoqchilardir. Tramp ma’muriyati ularni konservativ qadriyatlarni ilgari surishda faol qo‘llamoqda va AQShni “an’anaviy qadriyatlarni himoya qiluvchi davlat” sifatida ko‘rsatmoqda.

Bundan tashqari, siyosatning diniylashuvi jarayoni kuzatilmoqda. Matbuot kotiblarining brifingdan oldin duo qilishi, ijtimoiy tarmoqlarda Bibliyadan iqtiboslar keltirilishi va “Amerikaning ruhiy qayta tug‘ilishi” haqidagi ritorika — bularning barchasi liberal davr ortidan “siyosiy ekzortsizm” effektini yaratmoqda. Lev XIV o‘zining konservativ qarashlari bilan ushbu narrativni yanada kuchaytirmoqda va AQShning “buyukligiga qaytishi” timsoliga aylanishi mumkin.

Strategic Focus: Central Asia

Davomi

Transformatsiyalangan media va nazorat ostidagi diniy institutlar sinergetik ta’sir ko‘rsatib, AQSh siyosatining yangi bosqichiga yo‘l ochmoqda. Mutaxassislar bu kontekstda quyidagilarni taxmin qilmoqda:

Islom — yangi “dushman” sifatida tasvirlanishi mumkin. Bu ochiq antiislom kampaniyasi ko‘rinishida bo‘lmaydi, aksincha, “radikalizmga yoki terrorizmga qarshi kurash”, “xristian qadriyatlarini himoya qilish” sifatida ilgari surilishi mumkin. Eron, Turkiya yoki Pokiston kabi mamlakatlar G‘arb dunyosi uchun tahdid sifatida ko‘rsatiladi.

Media orqali bosim kuchayadi. Yangi media platformalar musulmon mamlakatlarni beqarorlik manbai sifatida tasvirlaydi. Dezinformatsiya kampaniyalari Islomni “G‘arb an’analari bilan mos kelmaydigan” tarzda ko‘rsatib, siyosiy bosim o‘tkazishga asos yaratadi.

Iqtisodiy va harbiy choralar. AQSh “barqarorlik” niqobi ostida musulmon mamlakatlarga nisbatan sanksiyalarni kuchaytirishi, proksi mojarolarni qo‘llab-quvvatlashi yoki bevosita harbiy aralashuvlarni boshlashi mumkin. Bu esa Yaqin Sharq va Markaziy Osiyoda tanglik darajasini oshiradi.

Ichki siyosiy effekt. Diniy ramzlar bilan boyitilgan konservativ ritorika Trampning AQShdagi xristian jamiyatlari, ayniqsa yevangelistlar va katoliklar orasidagi mavqeini mustahkamlaydi. Bu tashqi siyosatdagi qattiqqo‘llikni oqlash imkonini beradi.

Global oqibatlar. Islomning yangi “dushman” sifatida belgilanishi radikalizmning kuchayishiga, diplomatik inqirozlarga va xalqaro aloqalarning uzilishiga olib kelishi mumkin. Musulmon mamlakatlari bu bosimga qarshi IHT yoki neft kabi iqtisodiy qurollar orqali kontrkoalitsiyalar tuzishga urinishi ehtimoldan xoli emas.

Dunyoning “Xristian G‘arb” va “Islomiy Sharq” shaklida qutblanishi global bo‘linishni chuqurlashtiradi, xalqaro institutlarning zaiflashishiga va mojarolar xavfining ortishiga olib keladi. Vatikanning roli hal qiluvchi bo‘lishi mumkin: Lev XIV AQSh manfaatlarini ilgari suradimi yoki Vatikan mustaqilligini saqlab qolishga harakat qiladimi — bu uning pozitsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Shu bilan birga, Saudiy Arabistoni yoki Indoneziya kabi musulmon mamlakatlar o‘zaro hamkorlikni kuchaytirishi va AQSh bosimiga qarshi yangi ittifoqlar tuzishi mumkin.

Umuman olganda, AQSh hozirda konservativ yangilanish strategiyasini amalga oshirmoqda: avval ideologik dushmanni yaratish maqsadida mediani transformatsiya qildi, endi esa diniy institutlarni nazorat ostiga oldi — bu Lev XIVning saylanishi orqali yaqqol ko‘rinmoqda. Ushbu bosqichlar siyosiy kun tartibining keskin qutblashuvga o‘tayotganini tasdiqlaydi. Islom va musulmon davlatlar AQShning yangi “geosiyosiy raqibi” sifatida belgilanishi mumkin. Media bosimi, diniy ritorika va geosiyosiy manevrlar global beqarorlikni kuchaytirishi mumkin. Bu jarayon qayergacha borishini aniqlash uchun Vatikanning harakatlari va musulmon dunyosining reaksiyasini diqqat bilan kuzatish kerak.

Strategic Focus: Central Asia

Azizillo Yoqubjonovning “Bunyodkor buzg’unchilik” maqolasi bilan tanishib chiqishingizni va izoh qoldirishgingizni so’raymiz.

Postlaringizni @sfca_admin ga yuboring, kanalda chiqaramiz.

Strategic Focus: Central Asia

Rossiya va AQSh yaqinlashuvi: Markaziy Osiyo uchun saboqlar

Rossiya va AQSh o‘rtasidagi yaqinlashuv yo‘lidagi so‘nggi qadamlar, xususan, Ukraina mojarosini tartibga solish bo‘yicha muzokaralar kontekstida, postsovet makonida, jumladan, Markaziy Osiyoda katta rezonans uyg‘otmoqda. Tarixan Moskva ta’sirida bo‘lgan, ammo so‘nggi o‘n yilliklarda tobora ko‘proq Xitoy va boshqa global kuchlarga yaqinlashishni boshlagan ushbu mintaqa tashqi siyosatini qayta ko‘rib chiqishga majbur bo‘lmoqda. Markaziy Osiyo bu jarayondan qanday saboqlar chiqarishi mumkin?

Birinchi saboq – buyuk davlatlarga qaramlik barqarorlik garovi emasligi haqidagi illuziyaning yemirilishidir. Ukraina bilan bog‘liq holat yirik o‘yinchilarning manfaatlari keskin o‘zgarishi mumkinligini va qaram davlatlarning himoyasiz holatda qolishini ko‘rsatmoqda. Markaziy Osiyo davlatlari tashqi aloqalarni diversifikatsiya qilish haqida jiddiy o‘ylab ko‘rishlari kerak, aks holda ular ovozi inobatga olinmaydigan geosiyosiy bitimlarning garoviga aylanishlari mumkin. Masalan, O’zbekiston ko‘p yo‘nalishli diplomatiya orqali Xitoy, Yevropa Ittifoqi va Turkiya bilan aloqalarni rivojlantirib, Rossiya yoki AQShga bir tomonlama tayanib qolmaslik siyosatini yuritmoqda.

Ikkinchi saboq – strategik qarorlar qabul qilishda mustaqillikning ahamiyati. Garchi Ozarbayjon Markaziy Osiyoning bir qismi bo‘lmasa-da, u haddan tashqari bir tomonlama qaramlikdan qochib, iqtisodiy mustaqillik va mintaqaviy ittifoqlar orqali o‘z pozitsiyalarini mustahkamladi va natijada Qorabog‘ ustidan nazoratni qaytarishga erishdi. Bu mintaqa davlatlari uchun signal – ichki resurslarga, xususan, energetika va harbiy salohiyatga sarmoya kiritish tashqi yordamga umid bog‘lashdan ko‘ra ko‘proq harakat erkinligini beradi.

Uchinchi saboq – mintaqaviy hamkorlik zarurati. Rossiya va AQSh o‘rtasidagi yaqinlashuv global o‘yinchilar kichik davlatlar manfaatlari hisobiga o‘z muammolarini hal qilishga moyilligini ko‘rsatmoqda. Markaziy Osiyo mintaqaviy aloqalarni mustahkamlash, umumiy iqtisodiy va xavfsizlik tashabbuslarini ilgari surish orqali foyda ko‘rishi mumkin. Bu ayniqsa, “Bir makon – bir yo‘l” orqali Xitoy ta’sirining ortib borayotgan sharoitida dolzarb, chunki yagona pozitsiya mintaqa davlatlarining muzokaralardagi mavqeini mustahkamlashi mumkin.

Nihoyat, Rossiya-AQSh dialogi atrofidagi voqealar tashqi omillar beqarorligini yana bir bor eslatmoqda. Markaziy Osiyo Rossiya ta’sirining zaiflashuvi va AQShning bu bo‘shliqni to‘liq to‘ldirishga tayyor emasligi kabi ssenariylarga tayyor bo‘lishi kerak. Bu boshqa o‘yinchilar – Xitoy, Hindiston, Eron, Turkiya – uchun imkoniyatlar oynasini ochadi, biroq mintaqadan katta moslashuvchanlik va strategik uzoqni ko‘ra olishni talab qiladi.

Xulosa qilib aytganda, Rossiya va AQSh yaqinlashuvi qaram davlatlarning zaif tomonlarini ochibgina qolmay, Markaziy Osiyoni o‘z yo‘lini izlashga undaydi. Muvaffaqiyat mintaqaning ko‘p vektorlilik, ichki barqarorlik va jamoaviy sa’y-harakatlarni qanchalik muvozanatlay olishiga, buyuk davlatlar o‘yinlarining qurboniga aylanmasligiga bog‘liq bo‘ladi.

Strategic Focus: Central Asia

Iordaniya “Musulmon birodarlar”ni taqiqladi: sabab va oqibatlar

2025-yil 23-aprel kuni Iordaniya hukumati mamlakatdagi eng yirik muxolif siyosiy kuch — “Musulmon birodarlar” harakatini rasman taqiqladi. Ekspertlarga ko'ra, bu qaror orqali qirol Abdulloh II a) G‘azo urushi; b) AQSh bosimi; va c) Eron tahdidlari fonida ekstremizmga qarshi kurash bahonasida o‘z hokimiyatini saqlab qolishga urinmoqda.

“Musulmon birodarlar” nega taqiqlandi?

Taqiq terror hujumi rejasining fosh etilishi ortidan e’lon qilindi: harakat bilan aloqador 16 kishining portlovchi moddalar va dronlardan foydalanib terakt uyushtirishni rejalashtirgani aytilmoqda. Rasmiylarga ko‘ra, ular Livanda tayyorgarlik ko‘rgan va bu fitnaning ortida HAMAS turgan. Ta’kidlash joiz, HAMAS — aynan shu “Musulmon birodarlar” harakatidan kelib chiqqan falastinlik harakat. Iordaniyada 11 million aholining yarmidan ko‘pi falastinlik bo’lib, HAMASning “qarshilik” g’oyalari esa omma orasida keng tarqalgan. 2023-yil 7-oktabrdagi HAMAS hujumi bilan boshlangan G‘azo urushi ushbu kayfiyatlarni yanada kuchaytirdi.

Iordaniya ilgari qanday yo‘l tutgan edi?

Qonli repressiyalar o‘rniga Iordaniya “Musulmon birodarlar” harakatini tinch yo‘l bilan boshqarishga urindi. Ularga xayriya tashkilotlari, masjidlar, kasaba uyushmalari orqali faoliyat yuritishga ruxsat berishdi. Ya’ni, norozilikni tinch yo‘lga burishga muvaffaq bo’lishdi. 2024-yilda harakatning siyosiy qanoti — “Islom harakat fronti” aholining Isroilga qarshi kayfiyatidan foydalanib parlamentda 138 o‘rindan 31 tasini qo‘lga kiritdi. Ammo hozir hukumat eski yondashuvlar endi ishlamayapti degan xulosaga keldi.

Nima o‘zgardi?

Iordaniya qiyin vaziyatga tushib qoldi: ichkarida — G‘azodagi urushdan g‘azablangan aholi, tashqarida — AQSh bosimi va Eron tahdidlari. Qirol rafiqasi Raniya va tashqi ishlar vaziri Ayman Safadi Iordaniya go’yoki Falastin tomonida ekanligini ko’rsatish uchun Isroilni keskin tanqid qilishdi. Biroq, tashqi faktorlar mavjud vaziyatni og’irlashtirmoqda. Tramp ma’muriyati Iordaniyaga nisbatan avvalgidek sodiq emas. U G‘azodan 2 million kishini Iordaniya va Misrga ko‘chirish taklifini bildirgan. AQShdan yillik 1,4 milliard dollarlik yordam oladigan qirollik endi bu yordamni ham ololmasligi mumkin. Eron esa Hizbulloh va husiylar orqali Iordaniyani beqarorlashtirishga urinmoqda.

Taqiqning xavfi nimada?

“Musulmon birodarlar”ni taqiqlash judda xavfli qadam bo’ldi. Tuzilma nafaqat siyosatchilarga ega, balki masjid va xayriya jamg’armalari orqali keng ijtimoiy tarmoqqa tayanadi. Agar ular siyosiy maydondan siqib chiqarilsa, ular yashirin faoliyat olib borishi yoki radikal oqimlarga qo‘shilishi mumkin. HAMAS bu vaziyatdan foydalanishga harakat qilmoqda. “Islom harakat fronti”ning kelajagi noaniq: ular bugungi siyosatga moslashadimi yoki yo‘q qilinadimi — vaqt ko‘rsatadi.

Endi nima bo‘ladi?

Iordaniya burilish nuqtasida. Barqarorlikni saqlash uchun taqiqlardan tashqari muqobil yo‘llar taklif qilinmog‘i lozim: siyosiy ishtirok, adolatli saylovlar, ochiq muloqot. Aks holda bu g‘azab hukumatga qarshi namoyishlarga yoki undan ham og‘ir oqibatlarga olib kelishi mumkin.

@erontahlili