Agar sizda Markaziy Osiyo, xalqaro munosabatlar, xavfsizlik, geosiyosat yoki hozirgi iqtisodiy jarayonlar haqida fikr-mulohazalaringiz bo‘lsa — biz ularni kanalda chiqarishga tayyormiz.
Strategic Focus: Central Asia kanalida chiqadigan maqolalar: 1) jonli va professional auditoriya e’tiborida bo‘ladi; 2) hamkor kanallarda (@erontahlili, @westalliance) tarqatilishi mumkin; 3) tahririy ko‘mak bilan sifatli ko‘rinishda chiqadi.
Maqola, tahliliy sharh yoki analitik postlaringizni bizga yuboring — fikringizni tinglaydigan platforma bor!
Strategic Focus: Central Asia
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
Forwarded from G’arbiy alyans
Kiyev rus-amerika kelishuviga qarshi
Ukraina Prezident Ofisi rahbari Andrey Yermakning Britaniya razvedkasi va Germaniyaning yangi kansleri Merts bilan erishgan kelishuvlari Kiyevning oldindan harakat qilish strategiyasiga jiddiy o‘tganini ko‘rsatmoqda. Yozda 300 ta uzoq masofali Taurus raketalari va yangi havo mudofaasi tizimlari yetkazilishi rejalashtirilgan. Ukraina o‘z mudofaa salohiyatini tezkor ravishda mustahkamlashga harakat qilmoqda, aniqrog’i Puyin va Trampning Saudiya Arabistonidagi sammitidan oldin.
Manbalarga ko‘ra, Kiyevda Moskva va Vashington o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot “qaytmas nuqta”ga aylanishi mumkinligini anglab yetishgan. Ukraina nafaqat qurol olishga, balki ushbu sammitni “buzish” uchun harbiy amaliyotlar o‘tkazishga ham shoshilmoqda — Kiyev xalqaro arxitekturani o‘z ishtirokisiz shakllanishiga yo‘l qo‘ymoqchi emas.
Xulosa qilib aytganda, Kiyev London va Berlin bilan aloqalarni kuchaytirib, kafillarni izlamoqda va murosaga emas, balki eskalasiyaga tayanmoqda. Ukraina bu tenglamada qolishni xohlaydi — hatto AQSH o‘yinni tark etmoqchi bo‘lsa ham.
G’arbiy alyans
Ukraina Prezident Ofisi rahbari Andrey Yermakning Britaniya razvedkasi va Germaniyaning yangi kansleri Merts bilan erishgan kelishuvlari Kiyevning oldindan harakat qilish strategiyasiga jiddiy o‘tganini ko‘rsatmoqda. Yozda 300 ta uzoq masofali Taurus raketalari va yangi havo mudofaasi tizimlari yetkazilishi rejalashtirilgan. Ukraina o‘z mudofaa salohiyatini tezkor ravishda mustahkamlashga harakat qilmoqda, aniqrog’i Puyin va Trampning Saudiya Arabistonidagi sammitidan oldin.
Manbalarga ko‘ra, Kiyevda Moskva va Vashington o‘rtasidagi to‘g‘ridan-to‘g‘ri muloqot “qaytmas nuqta”ga aylanishi mumkinligini anglab yetishgan. Ukraina nafaqat qurol olishga, balki ushbu sammitni “buzish” uchun harbiy amaliyotlar o‘tkazishga ham shoshilmoqda — Kiyev xalqaro arxitekturani o‘z ishtirokisiz shakllanishiga yo‘l qo‘ymoqchi emas.
Xulosa qilib aytganda, Kiyev London va Berlin bilan aloqalarni kuchaytirib, kafillarni izlamoqda va murosaga emas, balki eskalasiyaga tayanmoqda. Ukraina bu tenglamada qolishni xohlaydi — hatto AQSH o‘yinni tark etmoqchi bo‘lsa ham.
G’arbiy alyans
Forwarded from Strategic Focus: Central Asia - LIVE
O‘zbekistonlik harbiylar Pokistondagi xalqaro armiya o‘yinlarida 1-o‘rinni oldi
Mudofaa vazirligi terma jamoasi VIII Xalqaro “Jamoa ruhi” musobaqasida rekord natija qayd etgan. Unda jami 14 ta davlat — O‘zbekiston, Bahrayn, Saudiya Arabistoni (4 ta jamoa), AQSH, Marokash, Xitoy, Iordaniya, Iroq, Turkiya, Maldiv orollari, Shri Lanka, Belarus, Qozog‘iston va Qatardan 17 ta xalqaro jamoa va Pokistonning 14 ta jamoasi bellashdi (umumiy 31 ta jamoa).
Ikkinchi o‘rinni Xitoy, uchinchi o‘rinni Bahrayn jamoasi olgan.
Strategic Focus: Central Asia - LIVE
Mudofaa vazirligi terma jamoasi VIII Xalqaro “Jamoa ruhi” musobaqasida rekord natija qayd etgan. Unda jami 14 ta davlat — O‘zbekiston, Bahrayn, Saudiya Arabistoni (4 ta jamoa), AQSH, Marokash, Xitoy, Iordaniya, Iroq, Turkiya, Maldiv orollari, Shri Lanka, Belarus, Qozog‘iston va Qatardan 17 ta xalqaro jamoa va Pokistonning 14 ta jamoasi bellashdi (umumiy 31 ta jamoa).
Ikkinchi o‘rinni Xitoy, uchinchi o‘rinni Bahrayn jamoasi olgan.
Strategic Focus: Central Asia - LIVE
Turkiya va Markaziy Osiyo davlatlarining ShKTR bo‘yicha ikki xil pozitsiyasi
Jo’rabek Soqiyev, mustaqil ekspert
Shimoliy Kipr Turk Respublikasi (ShKTR) masalasi Markaziy Osiyo (MO) davlatlari bilan Turkiya o‘rtasidagi munosabatlarda noqulaylik tug‘diruvchi siyosiy mavzu bo‘lib bormoqda. Bu vaziyatni to‘liq anglash uchun avvalo ShKTR tarixi haqida qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
ShKTR tarixi va xalqaro maqomi
ShKTR — Kipr orolining shimoliy qismida joylashgan, 1983-yil 15-noyabrda o‘z mustaqilligini e’lon qilgan de-fakto davlatdir. U faqat Turkiya tomonidan tan olingan. Aslida, Kiprda yillar davomida yunonlar va turklar o‘rtasida etnik ziddiyatlar mavjud bo‘lgan. 1974-yilda Kiprda yunonlar Gretsiya bilan birlashish harakatini boshlaganida, Turkiya orolning shimoliy qismiga harbiy aralashuv qiladi. Natijada orol amalda ikki qismga bo‘linadi: janubda Kipr Respublikasi (yunonlar boshqaruvida), shimolda esa turklar boshqaruvida bo‘lgan hudud.
Bugungi kungacha xalqaro hamjamiyat ShKTRni Kipr Respublikasining ajralmas qismi sifatida ko‘radi. Shu sababli, ShKTRning diplomatik va iqtisodiy aloqalari nihoyatda cheklangan. Biroq Turkiya tomonidan ko‘rsatilayotgan siyosiy va iqtisodiy ko‘mak evaziga u de-fakto davlat sifatida o‘z mavjudligini saqlab kelmoqda.
Turkiya manfaatlari — geosiyosiy va geoiqtisodiy omillar
Turkiya uchun ShKTR nafaqat milliy o‘zlik, balki geosiyosiy va iqtisodiy manfaatlar nuqtai nazaridan ham muhimdir.
Energiya resurslari va iqtisodiy manfaatlar: So‘nggi yillarda Sharqiy O‘rta yer dengizi atrofida yirik tabiiy gaz zaxiralari topilgan. Turkiya bu boyliklarga ShKTR orqali ulush talab qilishga harakat qilmoqda. Bu nafaqat energiya resurslari, balki gaz quvurlari, tranzit yo‘llari va mintaqadagi energiya siyosatida ta’sir kuchi ortishiga xizmat qiladi.
Geosiyosiy va harbiy pozitsiya: Kipr oroli — Yevropa, Osiyo va Afrika chorrahasida joylashgani bois, strategik nuqtada joylashgan. Turkiya bu yerda harbiy mavjudlikni saqlab, mintaqadagi dengiz yo‘llari va xavfsizlik siyosatida faol rol o‘ynamoqda.
TDT doirasida ShKTRni tan olish harakati
Turkiya ShKTRni xalqaro miqyosda tan oldirishda o‘ziga yaqin bo‘lgan davlatlar — xususan, Turkiy Davlatlar Tashkiloti (TDT) a’zolariga tayanmoqda. So‘nggi yillarda ShKTR TDT yig‘ilishlariga kuzatuvchi maqomida taklif qilinmoqda. Rasmiy Anqara bu orqali ShKTRning xalqaro tan olinuvchanligini oshirishga harakat qilmoqda.
Biroq Markaziy Osiyo davlatlari bu borada sukut saqlamoqda. 2025-yilda Yevropa Ittifoqi – Markaziy Osiyo sammitida bu masala aniq tilga olinib, ShKTRni tan olmaslikka qaratilgan qat’iy pozitsiya bildirilgan. Bu esa TDT ichida ma’lum darajada yoriqlar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Turkiya ichki ommaviy axborot vositalarida esa bu holat “Turkiyaga urilgan tarsaki” sifatida talqin qilindi.
MO davlatlarining ehtiyotkor pozitsiyasi — asosli sabablarga ega
MO davlatlari ShKTRni tan olishdan tiyilmoqda. Bunga bir nechta muhim sabablar mavjud:
1. Xalqaro huquqqa zid. BMT Xavfsizlik Kengashining 541 va 550-sonli rezolyutsiyalari ShKTR mustaqilligini noqonuniy deb e’tirof etadi. Tan olish — BMT prinsiplariga zid bo‘lish demakdir.
2. Suverenitet va hududiy yaxlitlik tamoyili. MO davlatlari (ayniqsa, Qozog‘iston, O‘zbekiston) o‘z hududiy yaxlitligini saqlashga katta e’tibor qaratadi. Ajralish harakatlarini qo‘llab-quvvatlash ularga xavfli presedent sifatida ko‘rinadi.
3. Diplomatik muvozanat va neytrallik siyosati. MO davlatlari Turkiya bilan yaqinlikni saqlashga intiladi, biroq G‘arb, Rossiya, Xitoy kabi yirik geosiyosiy o‘yinchilar bilan munosabatlarga putur yetkazishni istamaydi. Shu sababli, ular “tan olmaslik, lekin betaraf turish” pozitsiyasini saqlamoqda.
4. Geosiyosiy bosim va iqtisodiy xavf. ShKTRni tan olish G‘arb davlatlarining bosimiga sabab bo‘lishi mumkin. Bu esa sarmoya, savdo va xalqaro yordamlar yo‘qolishiga olib kelishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
Jo’rabek Soqiyev, mustaqil ekspert
Shimoliy Kipr Turk Respublikasi (ShKTR) masalasi Markaziy Osiyo (MO) davlatlari bilan Turkiya o‘rtasidagi munosabatlarda noqulaylik tug‘diruvchi siyosiy mavzu bo‘lib bormoqda. Bu vaziyatni to‘liq anglash uchun avvalo ShKTR tarixi haqida qisqacha to‘xtalib o‘tamiz.
ShKTR tarixi va xalqaro maqomi
ShKTR — Kipr orolining shimoliy qismida joylashgan, 1983-yil 15-noyabrda o‘z mustaqilligini e’lon qilgan de-fakto davlatdir. U faqat Turkiya tomonidan tan olingan. Aslida, Kiprda yillar davomida yunonlar va turklar o‘rtasida etnik ziddiyatlar mavjud bo‘lgan. 1974-yilda Kiprda yunonlar Gretsiya bilan birlashish harakatini boshlaganida, Turkiya orolning shimoliy qismiga harbiy aralashuv qiladi. Natijada orol amalda ikki qismga bo‘linadi: janubda Kipr Respublikasi (yunonlar boshqaruvida), shimolda esa turklar boshqaruvida bo‘lgan hudud.
Bugungi kungacha xalqaro hamjamiyat ShKTRni Kipr Respublikasining ajralmas qismi sifatida ko‘radi. Shu sababli, ShKTRning diplomatik va iqtisodiy aloqalari nihoyatda cheklangan. Biroq Turkiya tomonidan ko‘rsatilayotgan siyosiy va iqtisodiy ko‘mak evaziga u de-fakto davlat sifatida o‘z mavjudligini saqlab kelmoqda.
Turkiya manfaatlari — geosiyosiy va geoiqtisodiy omillar
Turkiya uchun ShKTR nafaqat milliy o‘zlik, balki geosiyosiy va iqtisodiy manfaatlar nuqtai nazaridan ham muhimdir.
Energiya resurslari va iqtisodiy manfaatlar: So‘nggi yillarda Sharqiy O‘rta yer dengizi atrofida yirik tabiiy gaz zaxiralari topilgan. Turkiya bu boyliklarga ShKTR orqali ulush talab qilishga harakat qilmoqda. Bu nafaqat energiya resurslari, balki gaz quvurlari, tranzit yo‘llari va mintaqadagi energiya siyosatida ta’sir kuchi ortishiga xizmat qiladi.
Geosiyosiy va harbiy pozitsiya: Kipr oroli — Yevropa, Osiyo va Afrika chorrahasida joylashgani bois, strategik nuqtada joylashgan. Turkiya bu yerda harbiy mavjudlikni saqlab, mintaqadagi dengiz yo‘llari va xavfsizlik siyosatida faol rol o‘ynamoqda.
TDT doirasida ShKTRni tan olish harakati
Turkiya ShKTRni xalqaro miqyosda tan oldirishda o‘ziga yaqin bo‘lgan davlatlar — xususan, Turkiy Davlatlar Tashkiloti (TDT) a’zolariga tayanmoqda. So‘nggi yillarda ShKTR TDT yig‘ilishlariga kuzatuvchi maqomida taklif qilinmoqda. Rasmiy Anqara bu orqali ShKTRning xalqaro tan olinuvchanligini oshirishga harakat qilmoqda.
Biroq Markaziy Osiyo davlatlari bu borada sukut saqlamoqda. 2025-yilda Yevropa Ittifoqi – Markaziy Osiyo sammitida bu masala aniq tilga olinib, ShKTRni tan olmaslikka qaratilgan qat’iy pozitsiya bildirilgan. Bu esa TDT ichida ma’lum darajada yoriqlar paydo bo‘lishiga sabab bo‘ldi. Turkiya ichki ommaviy axborot vositalarida esa bu holat “Turkiyaga urilgan tarsaki” sifatida talqin qilindi.
MO davlatlarining ehtiyotkor pozitsiyasi — asosli sabablarga ega
MO davlatlari ShKTRni tan olishdan tiyilmoqda. Bunga bir nechta muhim sabablar mavjud:
1. Xalqaro huquqqa zid. BMT Xavfsizlik Kengashining 541 va 550-sonli rezolyutsiyalari ShKTR mustaqilligini noqonuniy deb e’tirof etadi. Tan olish — BMT prinsiplariga zid bo‘lish demakdir.
2. Suverenitet va hududiy yaxlitlik tamoyili. MO davlatlari (ayniqsa, Qozog‘iston, O‘zbekiston) o‘z hududiy yaxlitligini saqlashga katta e’tibor qaratadi. Ajralish harakatlarini qo‘llab-quvvatlash ularga xavfli presedent sifatida ko‘rinadi.
3. Diplomatik muvozanat va neytrallik siyosati. MO davlatlari Turkiya bilan yaqinlikni saqlashga intiladi, biroq G‘arb, Rossiya, Xitoy kabi yirik geosiyosiy o‘yinchilar bilan munosabatlarga putur yetkazishni istamaydi. Shu sababli, ular “tan olmaslik, lekin betaraf turish” pozitsiyasini saqlamoqda.
4. Geosiyosiy bosim va iqtisodiy xavf. ShKTRni tan olish G‘arb davlatlarining bosimiga sabab bo‘lishi mumkin. Bu esa sarmoya, savdo va xalqaro yordamlar yo‘qolishiga olib kelishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
Strategic Focus: Central Asia
Turkiya va Markaziy Osiyo davlatlarining ShKTR bo‘yicha ikki xil pozitsiyasi Jo’rabek Soqiyev, mustaqil ekspert Shimoliy Kipr Turk Respublikasi (ShKTR) masalasi Markaziy Osiyo (MO) davlatlari bilan Turkiya o‘rtasidagi munosabatlarda noqulaylik tug‘diruvchi…
Davomi
Xulosa qilib aytsak, Markaziy Osiyo davlatlari ShKTRni tan olish imkoniyatiga ega emas. Chunki: bu xalqaro huquqqa zid; ichki siyosiy barqarorlikka tahdid soladi; diplomatik muvozanatni buzadi; yirik davlatlar bilan aloqalarga putur yetkazadi.
Shu sababli, Turkiya bu masalada MO davlatlari bilan munosabatlarni ziddiyatga olib bormasdan, alternativ strategiyalar ishlab chiqishi zarur. MO davlatlari esa bu borada real siyosiy vaziyatni hisobga olib, ehtiyotkor pozitsiyada qolishga majbur.
21-asr — turkiy xalqlar uchun sinov davri. Bugun shakllanayotgan munosabatlar, keyingi asrning siyosiy arxitekturasini belgilab beradi. Bu esa har bir harakatda ehtiyotkorlik, uzoqni ko‘zlash va o‘zaro hurmatni talab qiladi.
Strategic Focus: Central Asia
Xulosa qilib aytsak, Markaziy Osiyo davlatlari ShKTRni tan olish imkoniyatiga ega emas. Chunki: bu xalqaro huquqqa zid; ichki siyosiy barqarorlikka tahdid soladi; diplomatik muvozanatni buzadi; yirik davlatlar bilan aloqalarga putur yetkazadi.
Shu sababli, Turkiya bu masalada MO davlatlari bilan munosabatlarni ziddiyatga olib bormasdan, alternativ strategiyalar ishlab chiqishi zarur. MO davlatlari esa bu borada real siyosiy vaziyatni hisobga olib, ehtiyotkor pozitsiyada qolishga majbur.
21-asr — turkiy xalqlar uchun sinov davri. Bugun shakllanayotgan munosabatlar, keyingi asrning siyosiy arxitekturasini belgilab beradi. Bu esa har bir harakatda ehtiyotkorlik, uzoqni ko‘zlash va o‘zaro hurmatni talab qiladi.
Strategic Focus: Central Asia
Investitsiya yoki biznes yuritish uchun tijorat obyekti kerakmi?
Space Property bilan investitsiya kiritish yoki obyektingizni sotish mumkin.
Kompaniya 1000 m² dan boshlab zarur maʼlumotlarga ega obyektlarni to‘pladi:
– maydoni va xarakteristikasi;
– asosiy afzalliklari;
– biznes uchun mo‘ljali va salohiyati.
Telegram-kanalimizda tanishib chiqishingiz mumkin:
https://t.me/space_property
Space Property bilan investitsiya kiritish yoki obyektingizni sotish mumkin.
Kompaniya 1000 m² dan boshlab zarur maʼlumotlarga ega obyektlarni to‘pladi:
– maydoni va xarakteristikasi;
– asosiy afzalliklari;
– biznes uchun mo‘ljali va salohiyati.
Telegram-kanalimizda tanishib chiqishingiz mumkin:
https://t.me/space_property
Papa Fransisk a’zo bo’lgan Iyezuitlar ordenining totalitar tuzumlarga qanday aloqasi bor?
20 asr qonxo‘r diktatorlaridan biri Stalin yoshligida iyezuitlarning usullariga asoslangan Tiflisdagi diniy seminariyada tahsil olgan. U dinni rad etgan bo‘lsa-da, bo‘lajak diktatorning xarakteri, fikrlashi va hokimiyatga yondashuvi aynan shu yerda shakllangan.
Bundan tashqari, fashistik Germaniyaning eng mudhish tuzilmasi – SS asoschisi G.Gimmler katolik edi va u ham iyezuit maktabida ta’lim olgan. U SSni yaratganda Iso jamiyatiga taqlid qilib uni “qora oden” deb atagan. SSda o‘z qasamyodlari, maxfiy iyerarxiya tizimi va elitarlik hamda yopiqlik xususiyati bor edi.
Batafsil: https://t.me/westalliance/818
20 asr qonxo‘r diktatorlaridan biri Stalin yoshligida iyezuitlarning usullariga asoslangan Tiflisdagi diniy seminariyada tahsil olgan. U dinni rad etgan bo‘lsa-da, bo‘lajak diktatorning xarakteri, fikrlashi va hokimiyatga yondashuvi aynan shu yerda shakllangan.
Bundan tashqari, fashistik Germaniyaning eng mudhish tuzilmasi – SS asoschisi G.Gimmler katolik edi va u ham iyezuit maktabida ta’lim olgan. U SSni yaratganda Iso jamiyatiga taqlid qilib uni “qora oden” deb atagan. SSda o‘z qasamyodlari, maxfiy iyerarxiya tizimi va elitarlik hamda yopiqlik xususiyati bor edi.
Batafsil: https://t.me/westalliance/818
G’arbiy alyans - AQSh va Yevropa kun tartibidagi so’ngi yangiliklar, dolzarb mavzular bo’yicha chuqur tahlil kanaliga qo’shiling.
Turkiyada nafaqat turk seriallarini, balki oilaviy qadriyatlarni zaiflashtiruvchi barcha ko‘rsatuvlarni taqiqlash taklifi ilgari surildi.
“SAADET” partiyasi yetakchisi Mahmut Arikan bunday kontent an’analarga tahdid soladi, deb hisoblab, to‘liq taqiqqa chaqirmoqda.
O‘zbekistonda ham televideniyeni tartibga solish kerak — seriallar va ko‘rsatuvlar tobora ko‘proq savollar uyg‘otmoqda: buzuqlik, fahsh va madaniyatimizga qarshi g’oyalarni targ’ib qilish oddiy holga aylanib qolgan.
Fikr va munosabatingizni izohlarda qoldiring.
Strategic Focus: Central Asia
“SAADET” partiyasi yetakchisi Mahmut Arikan bunday kontent an’analarga tahdid soladi, deb hisoblab, to‘liq taqiqqa chaqirmoqda.
O‘zbekistonda ham televideniyeni tartibga solish kerak — seriallar va ko‘rsatuvlar tobora ko‘proq savollar uyg‘otmoqda: buzuqlik, fahsh va madaniyatimizga qarshi g’oyalarni targ’ib qilish oddiy holga aylanib qolgan.
Fikr va munosabatingizni izohlarda qoldiring.
Strategic Focus: Central Asia
Qozog’istonning Rossiyadan uzoqlashuvi va uning oqibatlari
K.Ametov, mustaqil ekspert
Global geosiyosiy o‘zgarishlar fonida Qozog‘iston Rossiyadan asta-sekin uzoqlashayotganini ko‘rsatmoqda, bu iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohalarda namoyon bo‘lmoqda. Shubhasiz, bu jarayon ichki islohotlar, mustaqillikka intilish va tashqi omillar, jumladan, Moskvaning mintaqadagi ta’sirining zaiflashuvi bilan bog‘liq.
Qozog‘istonning Rossiyadan uzoqlashishining asosiy sabablari kompleks xarakterga ega.
Birinchidan, Qozog‘iston ko‘p vektorli tashqi siyosatga amal qilib, Xitoy, Yevropa Ittifoqi, AQSH va Yaqin Sharq mamlakatlari bilan aloqalarni mustahkamlamoqda. Hamkorlarni diversifikatsiya qilishga intilish, ayniqsa, Rossiya Federatsiyasiga qarshi sanksiyalar va uning mintaqaviy ta’siri qisqarishi sharoitida Rossiyaga bog‘liqlikni kamaytiradi.
Ikkinchidan, iqtisodiy yo‘nalishlar o‘zgarishi muhim rol o‘ynaydi: Xitoy 2024-yilda Qozog‘iston bilan tovar ayirboshlash bo‘yicha Rossiyani ortda qoldirdi (Xitoy - $43,8 mlrd, Rossiya - $27,8 mlrd ), Rossiyani chetlab o‘tgan holda energiya tashuvchilarni eksport qilish uchun Transkaspiy yo‘lagi faol rivojlanmoqda, Yevropa Ittifoqi va Fors ko‘rfazi mamlakatlaridan investitsiyalar Rossiya kompaniyalarining energetika sektoridagi rolini pasaytirmoqda.
Uchinchidan, 2022-yil yanvar voqealaridan keyin boshlangan ichki siyosiy o‘zgarishlar Rossiyaparast elitalardan uzoqlashgan va qozoq o‘ziga xosligiga urg‘u bergan, shu jumladan rus tilidan foydalanishni kamaytirgan Prezident To‘qayevning pozitsiyasini kuchaytirdi. Bu, ayniqsa, rusiyzabon aholi huquqlarini himoya qilish masalasida Moskva bilan keskinlikni keltirib chiqardi.
To‘rtinchidan, Ukrainadagi urush va u bilan bog‘liq Rossiyaga qarshi sanksiyalarning kuchayishi Qozog‘istonni ehtiyotkor pozitsiyani egallashga majbur qildi: Ostona Qrim anneksiyasi va Donbassning o‘zini o‘zi mustaqil deb e’lon qilgan respublikalarini tan olmadi, hududiy yaxlitlik ustuvorligini ta’kidlab, ikkilamchi sanksiyalardan qochish uchun parallel import sxemalarida ishtirok etishni kamaytirmoqda.
Nihoyat, "Bir makon - bir yo‘l" tashabbusi orqali Xitoy ta’sirining kuchayishi Qozog‘istonni Yevroosiyoning infratuzilma markaziga aylantiradi, bu esa Rossiyaning asosiy hamkor sifatidagi rolini pasaytiradi va mintaqada tashqi kuchlar raqobatini kuchaytiradi.
Bu jarayonning Qozog‘iston uchun oqibatlari ko‘p qirrali. Iqtisodiy jihatdan mamlakat Xitoy va Yevropa Ittifoqi bilan aloqalarni mustahkamlash, muqobil yo‘nalishlar orqali eksportning o‘sishi va investitsiyaviy jozibadorlikning oshishidan foyda ko‘rmoqda, biroq Rossiya bozorining qisqarishi va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportiga cheklovlar (masalan, Rosselxoznadzorning 2024-yil oktyabr oyidagi ba’zi taqiqlari) xavfiga duch kelmoqda.
Siyosiy jihatdan Qozog‘iston suverenitet va mintaqaviy ta’sirini mustahkamlamoqda, ammo Rossiya bilan, ayniqsa rusiyzabon aholi masalalari bo‘yicha keskinlik kuchayishi xavfi ostida. Derusifikatsiya bilan bog‘liq ijtimoiy-madaniy o‘zgarishlar ruslarning chiqib ketishiga (ularning soni 1991-yildan beri allaqachon 1,5 baravar kamaygan) va shimoliy mintaqalarda millatlararo munosabatlarning yomonlashuviga olib kelishi mumkin.
Geosiyosiy jihatdan Qozog‘istonga G‘arb yoki NATO bilan yaqinlashgan taqdirda Rossiya bosimi, aksincha, Ostona Moskvani qisman qo‘llab-quvvatlashda davom etsa, ikkilamchi sanksiyalar xavfi tahdid solmoqda.
Fikr va munosabatingizni izohlarda qoldiring.
Strategic Focus: Central Asia
K.Ametov, mustaqil ekspert
Global geosiyosiy o‘zgarishlar fonida Qozog‘iston Rossiyadan asta-sekin uzoqlashayotganini ko‘rsatmoqda, bu iqtisodiy, siyosiy va madaniy sohalarda namoyon bo‘lmoqda. Shubhasiz, bu jarayon ichki islohotlar, mustaqillikka intilish va tashqi omillar, jumladan, Moskvaning mintaqadagi ta’sirining zaiflashuvi bilan bog‘liq.
Qozog‘istonning Rossiyadan uzoqlashishining asosiy sabablari kompleks xarakterga ega.
Birinchidan, Qozog‘iston ko‘p vektorli tashqi siyosatga amal qilib, Xitoy, Yevropa Ittifoqi, AQSH va Yaqin Sharq mamlakatlari bilan aloqalarni mustahkamlamoqda. Hamkorlarni diversifikatsiya qilishga intilish, ayniqsa, Rossiya Federatsiyasiga qarshi sanksiyalar va uning mintaqaviy ta’siri qisqarishi sharoitida Rossiyaga bog‘liqlikni kamaytiradi.
Ikkinchidan, iqtisodiy yo‘nalishlar o‘zgarishi muhim rol o‘ynaydi: Xitoy 2024-yilda Qozog‘iston bilan tovar ayirboshlash bo‘yicha Rossiyani ortda qoldirdi (Xitoy - $43,8 mlrd, Rossiya - $27,8 mlrd ), Rossiyani chetlab o‘tgan holda energiya tashuvchilarni eksport qilish uchun Transkaspiy yo‘lagi faol rivojlanmoqda, Yevropa Ittifoqi va Fors ko‘rfazi mamlakatlaridan investitsiyalar Rossiya kompaniyalarining energetika sektoridagi rolini pasaytirmoqda.
Uchinchidan, 2022-yil yanvar voqealaridan keyin boshlangan ichki siyosiy o‘zgarishlar Rossiyaparast elitalardan uzoqlashgan va qozoq o‘ziga xosligiga urg‘u bergan, shu jumladan rus tilidan foydalanishni kamaytirgan Prezident To‘qayevning pozitsiyasini kuchaytirdi. Bu, ayniqsa, rusiyzabon aholi huquqlarini himoya qilish masalasida Moskva bilan keskinlikni keltirib chiqardi.
To‘rtinchidan, Ukrainadagi urush va u bilan bog‘liq Rossiyaga qarshi sanksiyalarning kuchayishi Qozog‘istonni ehtiyotkor pozitsiyani egallashga majbur qildi: Ostona Qrim anneksiyasi va Donbassning o‘zini o‘zi mustaqil deb e’lon qilgan respublikalarini tan olmadi, hududiy yaxlitlik ustuvorligini ta’kidlab, ikkilamchi sanksiyalardan qochish uchun parallel import sxemalarida ishtirok etishni kamaytirmoqda.
Nihoyat, "Bir makon - bir yo‘l" tashabbusi orqali Xitoy ta’sirining kuchayishi Qozog‘istonni Yevroosiyoning infratuzilma markaziga aylantiradi, bu esa Rossiyaning asosiy hamkor sifatidagi rolini pasaytiradi va mintaqada tashqi kuchlar raqobatini kuchaytiradi.
Bu jarayonning Qozog‘iston uchun oqibatlari ko‘p qirrali. Iqtisodiy jihatdan mamlakat Xitoy va Yevropa Ittifoqi bilan aloqalarni mustahkamlash, muqobil yo‘nalishlar orqali eksportning o‘sishi va investitsiyaviy jozibadorlikning oshishidan foyda ko‘rmoqda, biroq Rossiya bozorining qisqarishi va qishloq xo‘jaligi mahsulotlari eksportiga cheklovlar (masalan, Rosselxoznadzorning 2024-yil oktyabr oyidagi ba’zi taqiqlari) xavfiga duch kelmoqda.
Siyosiy jihatdan Qozog‘iston suverenitet va mintaqaviy ta’sirini mustahkamlamoqda, ammo Rossiya bilan, ayniqsa rusiyzabon aholi masalalari bo‘yicha keskinlik kuchayishi xavfi ostida. Derusifikatsiya bilan bog‘liq ijtimoiy-madaniy o‘zgarishlar ruslarning chiqib ketishiga (ularning soni 1991-yildan beri allaqachon 1,5 baravar kamaygan) va shimoliy mintaqalarda millatlararo munosabatlarning yomonlashuviga olib kelishi mumkin.
Geosiyosiy jihatdan Qozog‘istonga G‘arb yoki NATO bilan yaqinlashgan taqdirda Rossiya bosimi, aksincha, Ostona Moskvani qisman qo‘llab-quvvatlashda davom etsa, ikkilamchi sanksiyalar xavfi tahdid solmoqda.
Fikr va munosabatingizni izohlarda qoldiring.
Strategic Focus: Central Asia
Davomi
Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlarida ham Rossiya ta’sirining pasayish tendensiyasi kuchayib bormoqda.
O‘zbekiston Qozog‘iston kabi Xitoy va Turkiya bilan aloqalarni mustahkamlab, savdo va infratuzilmani rivojlantirmoqda. Toshkent Moskva bilan qarama-qarshilikdan qochib, Rossiya, Xitoy va G‘arb o‘rtasida muvozanatni saqlab, C5+1 formati orqali mintaqaviy hamkorlikni rivojlantiryapti. Biroq, Xitoyga nisbatan iqtisodiy bog‘liqlikning kuchayishi Xitoyga qarshi kayfiyatni keltirib chiqarishi mumkin (bunday kayfiyatlar allaqachon ijtimoiy tarmoqlarda tarqalmoqda).
Qirg‘iziston Rossiyaga eng qaram davlat bo‘lib qolmoqda, sanksiyalarni chetlab o‘tishga faol yordam bermoqda, ammo Xitoy bilan aloqalarni kuchaytirmoqda. Bishkek cheklangan muqobil variantlar tufayli Moskvaga sodiqligini saqlab qoladi.
Turkmaniston betaraflikni saqlagan holda Xitoyga gaz eksportini oshirmoqda va Rossiyaning ta’sirini minimallashtirish orqali Kaspiy orqali Yevropaga yetkazib berishni o‘rganmoqda.
Migratsiya va mudofaa sohasida Rossiyaga bog‘liq bo‘lgan Tojikiston iqtisodiy ehtiyojlar tufayli Xitoy bilan aloqalarni chuqurlashtiradi, ammo turg‘unlik tahdidi sabab Moskva orbitasida qolish ehtimoli bor.
Umuman olganda, Markaziy Osiyo uchun Rossiya ta’sirining pasayishi Xitoy va qisman G‘arbning roli oshishi bilan davom etadi. Mintaqaviy integratsiya va ko‘p vektorlilik geosiyosiy notinchlik sharoitida barqarorlikning asosiy omillari bo‘ladi.
Strategic Focus: Central Asia
Markaziy Osiyoning boshqa mamlakatlarida ham Rossiya ta’sirining pasayish tendensiyasi kuchayib bormoqda.
O‘zbekiston Qozog‘iston kabi Xitoy va Turkiya bilan aloqalarni mustahkamlab, savdo va infratuzilmani rivojlantirmoqda. Toshkent Moskva bilan qarama-qarshilikdan qochib, Rossiya, Xitoy va G‘arb o‘rtasida muvozanatni saqlab, C5+1 formati orqali mintaqaviy hamkorlikni rivojlantiryapti. Biroq, Xitoyga nisbatan iqtisodiy bog‘liqlikning kuchayishi Xitoyga qarshi kayfiyatni keltirib chiqarishi mumkin (bunday kayfiyatlar allaqachon ijtimoiy tarmoqlarda tarqalmoqda).
Qirg‘iziston Rossiyaga eng qaram davlat bo‘lib qolmoqda, sanksiyalarni chetlab o‘tishga faol yordam bermoqda, ammo Xitoy bilan aloqalarni kuchaytirmoqda. Bishkek cheklangan muqobil variantlar tufayli Moskvaga sodiqligini saqlab qoladi.
Turkmaniston betaraflikni saqlagan holda Xitoyga gaz eksportini oshirmoqda va Rossiyaning ta’sirini minimallashtirish orqali Kaspiy orqali Yevropaga yetkazib berishni o‘rganmoqda.
Migratsiya va mudofaa sohasida Rossiyaga bog‘liq bo‘lgan Tojikiston iqtisodiy ehtiyojlar tufayli Xitoy bilan aloqalarni chuqurlashtiradi, ammo turg‘unlik tahdidi sabab Moskva orbitasida qolish ehtimoli bor.
Umuman olganda, Markaziy Osiyo uchun Rossiya ta’sirining pasayishi Xitoy va qisman G‘arbning roli oshishi bilan davom etadi. Mintaqaviy integratsiya va ko‘p vektorlilik geosiyosiy notinchlik sharoitida barqarorlikning asosiy omillari bo‘ladi.
Strategic Focus: Central Asia
Forwarded from Alisher Sadullaev
This media is not supported in your browser
VIEW IN TELEGRAM
⚡️Dunyoning eng nufuzli universitetlari O‘zbekiston yoshlari uchun o‘z eshiklarini ochmoqda – bu esa hali boshlanishi!
Do‘stlaringiz orasida dunyoning TOP universitetlariga qabul qilinganlar bormi?
@alisher_sadullaev
Do‘stlaringiz orasida dunyoning TOP universitetlariga qabul qilinganlar bormi?
@alisher_sadullaev
Ekspertlar hamjamiyati Donald Trampning 2025-yilda Oq uyga qaytishi bilan yaqqol namoyon bo‘layotgan AQSH tashqi siyosatidagi keskin burilishni faol muhokama qilmoqda. Agar ilgari AQSH Xitoy va Rossiya bilan keskin raqobatga e’tibor qaratgan bo‘lsa, endi, ko‘rinishidan, yo‘nalishni tubdan o‘zgartirish rejalashtirilmoqda - raqobatdan yashirin hamkorlikka o‘tish. Taxminlarga ko‘ra, maxfiy kelishuvlar yangi dunyo tartibotini shakllanishiga olib kelishi mumkin, bunda asosiy kuchlar dunyoni ta’sir zonalariga bo‘lib, kichik o‘yinchilarning, jumladan, bu jarayonning chekkasida qolgan musulmon mamlakatlarining manfaatlarini e’tiborsiz qoldiradi.
Yaqindagina 2017-2024-yillar oralig‘ida Vashington dunyoni buyuk davlatlar o‘rtasidagi kurash maydoni sifatida ko‘rgandi. Trampning 2017 yilgi Milliy xavfsizlik strategiyasi Xitoy va Rossiyani global tartibni o‘z foydasiga o‘zgartirishga intilayotgan tahdidlar deb atagan. Bayden ma’muriyati avtoritar rejimlarning demokratiya uchun xavfini ta’kidlab, bu siyosatni davom ettirdi. Savdo va texnologiyalardan tortib global sog‘liqni saqlashgacha - hamma sohalar jang maydoniga aylandi. Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi Amerika dunyo tartibotiga hujum sifatida, Xitoyning Janubiy Xitoy dengizidagi harakatlari esa AQShni Hind-Tinch okeani mintaqasidan siqib chiqarishga urinish sifatida talqin qilindi. Vashington ittifoqlarni faol ravishda mustahkamladi va Xitoyning texnologik taraqqiyotini sekinlashtirdi.
Biroq, ko‘rinib turibdiki, Tramp ikkinchi muddatida o‘yin qoidalarini o‘zgartirmoqda. Xususan, AQSh rahbariyati Xitoy va Rossiya bilan kurashish o‘rniga ularning yetakchilari bilan bitim tuzishga intilmoqda. Qayd etilishicha, Tramp Si bilan savdo va yadro quroli bo‘yicha muzokaralar olib borishga tayyor va uning yetakchilik sifatlarini omma oldida olqishlamoqda. Rossiya bilan Tramp Putinni qo‘llab-quvvatlash va Kiyev manfaatlarini qurbon qilish orqali bo‘lsa ham Ukrainadagi urushni tezroq tugatmoqchi. Shu bilan birga, u Kanada va Yevropaga tariflar bilan tahdid qilish va hatto Grenlandiya va Panama kanaliga hududiy da’volar bilan ittifoqchilarga bosim o‘tkazmoqda.
Aksariyat tahlilchilar bunday burilish XIX asrdagi "Yevropa konserti"ni eslatishini aytishmoqda. O‘shanda buyuk davlatlar dunyoni birgalikda boshqarish haqida kelishib, kichik mamlakatlar manfaatlarini bostirgan. Aftidan, kuchli yetakchilar o‘z ta’sir doiralarini bo‘lishib, boshqalarni e’tiborsiz qoldiradigan zamonaviy muqobil dunyo tartibotini yaratishga urinishmoqda. Ba’zilarning fikricha, bunday kelishuvlar mojarolar xavfini vaqtincha kamaytirishi mumkin, masalan, qurollarni nazorat qilish bo‘yicha muzokaralar orqali. Biroq, prognozlarga ko‘ra, bunday yondashuv uzoq muddatda jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. Tarix shuni ko‘rsatadiki, bunday "konsertlar" raqobatning qayta tiklanishi tufayli barbod bo‘ladi, globallashuv esa dunyoni aniq ta’sir zonalariga bo‘lishga to‘sqinlik qiladi.
Biz yangi dunyo tartibotining shakllanish jarayonidan chetda qolish xavfi ostida bo‘lgan musulmon mamlakatlari, ayniqsa, turkiy davlatlar va Markaziy Osiyoning ahvoliga alohida e’tibor qaratmoqchimiz. O‘zbekiston, Qozog‘iston va Turkiya kabi davlatlar katta iqtisodiy va madaniy salohiyatga ega, ammo buyuk davlatlar dunyoni bo‘lib olishni boshlasa, ularning ovozi e’tiborsiz qolishi mumkin. Masalan, madaniy diplomatiya va ko‘p vektorli siyosat orqali mintaqaviy yetakchi sifatidagi rolini mustahkamlayotgan O‘zbekiston, agar Rossiya va Xitoy Markaziy Osiyo ustidan nazoratni kuchaytirsa, cheklovlarga duch kelishi mumkin. Yadro energetikasi va mintaqaviy ta’sirga ega bo‘lishga intilayotgan Turkiya ham global muzokaralardan chetda qolish xavfi ostida. Taxminlarga ko‘ra, musulmon davlatlari "kuchlilar klubi"ning e’tiborsizligiga qarshi turish uchun o‘z ittifoqlarini tuzish orqali mintaqaviy hamkorlikni kuchaytirish bilan javob berishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
Yaqindagina 2017-2024-yillar oralig‘ida Vashington dunyoni buyuk davlatlar o‘rtasidagi kurash maydoni sifatida ko‘rgandi. Trampning 2017 yilgi Milliy xavfsizlik strategiyasi Xitoy va Rossiyani global tartibni o‘z foydasiga o‘zgartirishga intilayotgan tahdidlar deb atagan. Bayden ma’muriyati avtoritar rejimlarning demokratiya uchun xavfini ta’kidlab, bu siyosatni davom ettirdi. Savdo va texnologiyalardan tortib global sog‘liqni saqlashgacha - hamma sohalar jang maydoniga aylandi. Rossiyaning Ukrainaga bostirib kirishi Amerika dunyo tartibotiga hujum sifatida, Xitoyning Janubiy Xitoy dengizidagi harakatlari esa AQShni Hind-Tinch okeani mintaqasidan siqib chiqarishga urinish sifatida talqin qilindi. Vashington ittifoqlarni faol ravishda mustahkamladi va Xitoyning texnologik taraqqiyotini sekinlashtirdi.
Biroq, ko‘rinib turibdiki, Tramp ikkinchi muddatida o‘yin qoidalarini o‘zgartirmoqda. Xususan, AQSh rahbariyati Xitoy va Rossiya bilan kurashish o‘rniga ularning yetakchilari bilan bitim tuzishga intilmoqda. Qayd etilishicha, Tramp Si bilan savdo va yadro quroli bo‘yicha muzokaralar olib borishga tayyor va uning yetakchilik sifatlarini omma oldida olqishlamoqda. Rossiya bilan Tramp Putinni qo‘llab-quvvatlash va Kiyev manfaatlarini qurbon qilish orqali bo‘lsa ham Ukrainadagi urushni tezroq tugatmoqchi. Shu bilan birga, u Kanada va Yevropaga tariflar bilan tahdid qilish va hatto Grenlandiya va Panama kanaliga hududiy da’volar bilan ittifoqchilarga bosim o‘tkazmoqda.
Aksariyat tahlilchilar bunday burilish XIX asrdagi "Yevropa konserti"ni eslatishini aytishmoqda. O‘shanda buyuk davlatlar dunyoni birgalikda boshqarish haqida kelishib, kichik mamlakatlar manfaatlarini bostirgan. Aftidan, kuchli yetakchilar o‘z ta’sir doiralarini bo‘lishib, boshqalarni e’tiborsiz qoldiradigan zamonaviy muqobil dunyo tartibotini yaratishga urinishmoqda. Ba’zilarning fikricha, bunday kelishuvlar mojarolar xavfini vaqtincha kamaytirishi mumkin, masalan, qurollarni nazorat qilish bo‘yicha muzokaralar orqali. Biroq, prognozlarga ko‘ra, bunday yondashuv uzoq muddatda jiddiy muammolarni keltirib chiqaradi. Tarix shuni ko‘rsatadiki, bunday "konsertlar" raqobatning qayta tiklanishi tufayli barbod bo‘ladi, globallashuv esa dunyoni aniq ta’sir zonalariga bo‘lishga to‘sqinlik qiladi.
Biz yangi dunyo tartibotining shakllanish jarayonidan chetda qolish xavfi ostida bo‘lgan musulmon mamlakatlari, ayniqsa, turkiy davlatlar va Markaziy Osiyoning ahvoliga alohida e’tibor qaratmoqchimiz. O‘zbekiston, Qozog‘iston va Turkiya kabi davlatlar katta iqtisodiy va madaniy salohiyatga ega, ammo buyuk davlatlar dunyoni bo‘lib olishni boshlasa, ularning ovozi e’tiborsiz qolishi mumkin. Masalan, madaniy diplomatiya va ko‘p vektorli siyosat orqali mintaqaviy yetakchi sifatidagi rolini mustahkamlayotgan O‘zbekiston, agar Rossiya va Xitoy Markaziy Osiyo ustidan nazoratni kuchaytirsa, cheklovlarga duch kelishi mumkin. Yadro energetikasi va mintaqaviy ta’sirga ega bo‘lishga intilayotgan Turkiya ham global muzokaralardan chetda qolish xavfi ostida. Taxminlarga ko‘ra, musulmon davlatlari "kuchlilar klubi"ning e’tiborsizligiga qarshi turish uchun o‘z ittifoqlarini tuzish orqali mintaqaviy hamkorlikni kuchaytirish bilan javob berishi mumkin.
Strategic Focus: Central Asia
Isroil tashqi siyosatining tarixiy-falsafiy asoslari
1948 yil 14 may kuni davlat sifatida e’lon qilingan Isroilning tashqi siyosati – tarixiy tajriba, diniy an’analar, sionistik mafkura va geosiyosiy zaruriyatning murakkab sintezidir. Mazkur siyosat mamlakatning dushmanlar qurshovida joylashgan holatini va mintaqaviy hukmronlikka erishish yo‘lida strategik ittifoqlar, harbiy kuch va diplomatik manevrlar orqali harakat qilayotganligini aks ettiradi.
Tarixiy tajriba: travmadan kuch manbai sifatida foydalanish
Yahudiy xalqining tarixiy tajribasi – Milodiy 70 yildagi Quddus ibodatxonasining vayron qilinishi, asrlar davom etgan diasporaviy hayot va Xolokost – “qamal ostidagi qal’a”mentalitetini shakllantirdi. Bu tajriba har qanday tahdidning oldini olishga qaratilgan tajovuzkor siyosatni oqlash uchun ishlatiladi.
Xolokost – bosim vositasi sifatida: 1939–1945 yillardagi 6 million yahudiyning qirg‘ini milliy ongda “boshqa hech qachon” tamoyilini muhrladi. 1948 yildagi mustaqillik deklaratsiyasida yahudiy xalqini himoya qilish oliy ustuvorlik sifatida belgilangan bo‘lib, bu 2008–2009 yillardagi G‘azodagi “Quyma qo‘rg‘oshin” operatsiyasi yoki Hizbullah yetakchilarining yo‘q qilinishi kabi preventiv zarbalarni oqlaydi.
Diaspora va safarbarlik: 1950 yildagi Qaytish to‘g‘risidagi qonun orqali 2020 yilga kelib 3,3 million yahudiyning qaytishi ta’minlandi, bu esa harbiylashgan siyosatning demografik asosini mustahkamladi. Yevropa va arab davlatlaridagi ta’qiblar tajribasi tashqi dushman obrazi atrofida millatni birlashtirishga xizmat qilmoqda.
Sionizm: hududiy ekspansiyaning mafkuraviy asosi
XIX asrda paydo bo‘lgan sionizm Isroil davlatining vujudga kelishi va uning ta’sirini kengaytirishga intilishining falsafiy asosidir. Teodor Gertslning 1896 yildagi «Yahudiy davlati» asarida milliy o‘choq barpo etilishi targ‘ib qilinsa-da, sionizmning radikal talqinlari tarixiy Erets-Isroil (Buyuk Isroil) ustidan to‘liq nazoratni nazarda tutadi.
Siyosiy sionizm. 1917 yildagi Balfur deklaratsiyasi va 1947 yildagi BMTning 181-sonli rezolyutsiyasi Isroilning tashkil etilishini xalqaro jihatdan qonuniylashtirdi. Biroq David Ben-Gurion kabi sionist rahbarlar buni mintaqadagi hukmronlikka olib boruvchi birinchi qadam deb bildilar. 1948 va 1967 yillardagi urushlar natijasida G‘arbiy Sohil va Golan tepaliklarining bosib olinishi bu ekspansionist intilishlarni tasdiqlaydi.
Revizionist sionizm. Zeev Jabotinskiyning “Buyuk Isroil” g‘oyalari ko‘chmanchilar siyosatiga ilhom baxsh etdi. 2023 yilga kelib G‘arbiy Sohilda 700 mingga yaqin isroillik ko‘chmanchi yashaydi, bu esa Falastin davlatini tuzish istiqbollariga putur yetkazib, mojaroli hududlar ustidan nazoratni kuchaytiradi.
Diniy-madaniy kontekst: Messiya g‘oyasi
Yahudiylik Isroil tashqi siyosatiga ilohiy ma’no yuklaydi, Tora zikr etgan yerlar ustidan da’volarni oqlaydi. Bu siyosatni tangrining irodasi sifatida tasvirlaydi.
Erets-Isroil – dogma sifatida. 1967 yilgi Olti kunlik urushdan keyin Sharqiy Quddusning anneksiya qilinishi va 1980 yildagi Quddus to‘g‘risidagi qonun orqali “abadiy poytaxt” deb e’lon qilinishi diniy asosga tayanadigan hududiy da’voning ifodasidir. AQSh bu qarorni 2017 yilda tan oldi, bu xalqaro miqyosdagi izolyatsiyani kuchaytirsa-da, ichki qat’iyatni mustahkamladi.
Diniy sionizm. 1970-yillarda shakllangan Gush Emunim harakati va uning izdoshlariga ko‘ra, yahudiy ko‘chmanchilik harakati Mashiax kelishini tezlashtiradi. Ular harbiy operatsiyalar va falastinlik qarshilikni bostirishni “muqaddas vazifa” sifatida ko‘radilar.
Strategic Focus: Central Asia
1948 yil 14 may kuni davlat sifatida e’lon qilingan Isroilning tashqi siyosati – tarixiy tajriba, diniy an’analar, sionistik mafkura va geosiyosiy zaruriyatning murakkab sintezidir. Mazkur siyosat mamlakatning dushmanlar qurshovida joylashgan holatini va mintaqaviy hukmronlikka erishish yo‘lida strategik ittifoqlar, harbiy kuch va diplomatik manevrlar orqali harakat qilayotganligini aks ettiradi.
Tarixiy tajriba: travmadan kuch manbai sifatida foydalanish
Yahudiy xalqining tarixiy tajribasi – Milodiy 70 yildagi Quddus ibodatxonasining vayron qilinishi, asrlar davom etgan diasporaviy hayot va Xolokost – “qamal ostidagi qal’a”mentalitetini shakllantirdi. Bu tajriba har qanday tahdidning oldini olishga qaratilgan tajovuzkor siyosatni oqlash uchun ishlatiladi.
Xolokost – bosim vositasi sifatida: 1939–1945 yillardagi 6 million yahudiyning qirg‘ini milliy ongda “boshqa hech qachon” tamoyilini muhrladi. 1948 yildagi mustaqillik deklaratsiyasida yahudiy xalqini himoya qilish oliy ustuvorlik sifatida belgilangan bo‘lib, bu 2008–2009 yillardagi G‘azodagi “Quyma qo‘rg‘oshin” operatsiyasi yoki Hizbullah yetakchilarining yo‘q qilinishi kabi preventiv zarbalarni oqlaydi.
Diaspora va safarbarlik: 1950 yildagi Qaytish to‘g‘risidagi qonun orqali 2020 yilga kelib 3,3 million yahudiyning qaytishi ta’minlandi, bu esa harbiylashgan siyosatning demografik asosini mustahkamladi. Yevropa va arab davlatlaridagi ta’qiblar tajribasi tashqi dushman obrazi atrofida millatni birlashtirishga xizmat qilmoqda.
Sionizm: hududiy ekspansiyaning mafkuraviy asosi
XIX asrda paydo bo‘lgan sionizm Isroil davlatining vujudga kelishi va uning ta’sirini kengaytirishga intilishining falsafiy asosidir. Teodor Gertslning 1896 yildagi «Yahudiy davlati» asarida milliy o‘choq barpo etilishi targ‘ib qilinsa-da, sionizmning radikal talqinlari tarixiy Erets-Isroil (Buyuk Isroil) ustidan to‘liq nazoratni nazarda tutadi.
Siyosiy sionizm. 1917 yildagi Balfur deklaratsiyasi va 1947 yildagi BMTning 181-sonli rezolyutsiyasi Isroilning tashkil etilishini xalqaro jihatdan qonuniylashtirdi. Biroq David Ben-Gurion kabi sionist rahbarlar buni mintaqadagi hukmronlikka olib boruvchi birinchi qadam deb bildilar. 1948 va 1967 yillardagi urushlar natijasida G‘arbiy Sohil va Golan tepaliklarining bosib olinishi bu ekspansionist intilishlarni tasdiqlaydi.
Revizionist sionizm. Zeev Jabotinskiyning “Buyuk Isroil” g‘oyalari ko‘chmanchilar siyosatiga ilhom baxsh etdi. 2023 yilga kelib G‘arbiy Sohilda 700 mingga yaqin isroillik ko‘chmanchi yashaydi, bu esa Falastin davlatini tuzish istiqbollariga putur yetkazib, mojaroli hududlar ustidan nazoratni kuchaytiradi.
Diniy-madaniy kontekst: Messiya g‘oyasi
Yahudiylik Isroil tashqi siyosatiga ilohiy ma’no yuklaydi, Tora zikr etgan yerlar ustidan da’volarni oqlaydi. Bu siyosatni tangrining irodasi sifatida tasvirlaydi.
Erets-Isroil – dogma sifatida. 1967 yilgi Olti kunlik urushdan keyin Sharqiy Quddusning anneksiya qilinishi va 1980 yildagi Quddus to‘g‘risidagi qonun orqali “abadiy poytaxt” deb e’lon qilinishi diniy asosga tayanadigan hududiy da’voning ifodasidir. AQSh bu qarorni 2017 yilda tan oldi, bu xalqaro miqyosdagi izolyatsiyani kuchaytirsa-da, ichki qat’iyatni mustahkamladi.
Diniy sionizm. 1970-yillarda shakllangan Gush Emunim harakati va uning izdoshlariga ko‘ra, yahudiy ko‘chmanchilik harakati Mashiax kelishini tezlashtiradi. Ular harbiy operatsiyalar va falastinlik qarshilikni bostirishni “muqaddas vazifa” sifatida ko‘radilar.
Strategic Focus: Central Asia
Isroil tashqi siyosatining tarixiy-falsafiy asoslari - davomi
Geosiyosiy pragmatizm: bosim doktrinasi
Dushman davlatlar qurshovida joylashgan Isroil o‘zining harbiy kuchi va strategik ittifoqlari orqali raqiblarni jilovlash va mintaqaga o‘z shartlarini o‘tkazish siyosatini ishlab chiqdi.
“Temir devor” doktrinasi: Jabotinskiyning kuch orqali xavfsizlikni ta’minlash g‘oyasi kuchli armiya va taxminan 80–200 ta yadroviy kallakka ega bo‘lish orqali ro‘yobga chiqdi.
Iroqdagi Osirak reaktori (1981) yoki Suriyadagi yadroviy obyektning (2007) yo‘q qilinishi tahdidlar ro‘yobga chiqmasidan avval ularni bartaraf etishga tayyorlikni namoyish qiladi.
AQSh bilan ittifoq: Tashkil topgandan beri Isroil AQShning Yaqin Sharqdagi asosiy ittifoqchisiga aylangan bo‘lib, har yili taxminan 3,8 milliard dollarlik harbiy yordam oladi (2016–2026 yillardagi kelishuv asosida). Hozirga qadar 310 milliard dollar yordam qabul qilgan. Bu Isroilga texnologik ustunlikni saqlab turishga imkon beradi, xususan, “Temir gumbaz” havo hujumidan mudofaa tizimi va 8200-harbiy kiber guruh kabi vositalar orqali.
Yashirin operatsiyalar. Mossad va Shin Bet butun dunyo bo‘ylab operatsiyalar olib boradi, jumladan, Eron olimlarining (masalan, 2020 yilda Moxsen Faxrizoda) yo‘q qilinishi orqali yadroviy tahdidning oldini olish va mintaqaviy hukmronlikni saqlashga qaratilgan tadbirlar.
Isroilning strategik maqsadi: mintaqada mutlaq hokimyatni o‘rnatish
Tinchlikka intilish niqobi ostida Isroil Yaqin Sharqda harbiy ustunlik, hududiy ekspansiya va diplomatik manipulyatsiyalar orqali to‘liq nazorat o‘rnatish maqsadini ko‘zlamoqda. Bu maqsad xavfsizlikka oid ritorikada yashiriladi, biroq qo‘shnilarni zaiflashtirish va butun mintaqani bo‘ysundirishga qaratilgan harakatlarda yaqqol namoyon bo‘ladi.
Falastinni bostirish. 2007 yildan beri G‘azo sektoriga nisbatan qo‘llanilayotgan blokada va “Mudofaa chegarasi” (2014) kabi harbiy operatsiyalar Falastin qarshilik kuchlarini yo‘q qilishga qaratilgan. Ko‘chmanchilikning kengaytirilishi va “ikki davlat” tamoyilidan voz kechilishi bahsli hududlarni to‘liq integratsiyalash niyatini anglatadi.
Raqobatchilarni zaiflashtirish. Isroil Eron bilan faol kurash olib bormoqda — sanksiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi, kiberhujumlar uyushtiradi (masalan, Stuxnet virusi, 2010). Suriyada va Livanda Hizbulloh nishonlariga qarshi havo hujumlari (2011 yildan beri yuzlab) mintaqaviy raqiblarni yo‘q qilishga qaratilgan.
Ibrohim kelishuvlari (2020). BAA, Bahrayn va Marokash bilan munosabatlarni normallashtirish orqali Isroil Eronga qarshi koalitsiya shakllantirib, o‘z ta’sirini kuchaytirdi. Bu kelishuvlar Falastin masalasini chetlab o‘tgan holda, geosiyosiy hukmronlikni adolatli yechimdan ustun qo‘yishni namoyon qiladi.
Universallik – niqob sifatida
Isroil o‘zini demokratiya va texnologiya yetakchisi sifatida ko‘rsatib, G‘arbning qo‘lloviga erishmoqchi va ekspansionistik intilishlarini yashirmoqda. Bu gumanitar aksiyalar va global hamkorlik orqali “yumshoq kuch” instrumentlariga aylanadi.
Gumanitar missiyalar. Nepalda (2015) amalga oshirilgan qutqaruv amaliyotlari kabi tadbirlar Isroilga ijobiy imidj berib, G‘azo yoki G‘arbiy Sohildagi harbiy harakatlardan e’tiborni chalg‘itadi.
Texnologik yetakchilik. Isroil kiberxavfsizlik texnologiyalarini (masalan, NSO Group) eksport qilib, global ta’sirini mustahkamlamoqda. Biroq Pegasus kabi texnologiyalar siyosiy raqiblar ustidan nazoratni kuchaytirish uchun ishlatilmoqda.
BMTdagi targ‘ibot. 2000 yildan beri Isroil siyosatini qoralovchi 30 dan ortiq BMT rezolyutsiyasiga qaramay, davlat diplomatik va lobbistik mexanizmlarni (masalan, AQShdagi AIPAC) ishga solib, xalqaro bosimni kamaytirishga harakat qilmoqda.
Strategic Focus: Central Asia
Geosiyosiy pragmatizm: bosim doktrinasi
Dushman davlatlar qurshovida joylashgan Isroil o‘zining harbiy kuchi va strategik ittifoqlari orqali raqiblarni jilovlash va mintaqaga o‘z shartlarini o‘tkazish siyosatini ishlab chiqdi.
“Temir devor” doktrinasi: Jabotinskiyning kuch orqali xavfsizlikni ta’minlash g‘oyasi kuchli armiya va taxminan 80–200 ta yadroviy kallakka ega bo‘lish orqali ro‘yobga chiqdi.
Iroqdagi Osirak reaktori (1981) yoki Suriyadagi yadroviy obyektning (2007) yo‘q qilinishi tahdidlar ro‘yobga chiqmasidan avval ularni bartaraf etishga tayyorlikni namoyish qiladi.
AQSh bilan ittifoq: Tashkil topgandan beri Isroil AQShning Yaqin Sharqdagi asosiy ittifoqchisiga aylangan bo‘lib, har yili taxminan 3,8 milliard dollarlik harbiy yordam oladi (2016–2026 yillardagi kelishuv asosida). Hozirga qadar 310 milliard dollar yordam qabul qilgan. Bu Isroilga texnologik ustunlikni saqlab turishga imkon beradi, xususan, “Temir gumbaz” havo hujumidan mudofaa tizimi va 8200-harbiy kiber guruh kabi vositalar orqali.
Yashirin operatsiyalar. Mossad va Shin Bet butun dunyo bo‘ylab operatsiyalar olib boradi, jumladan, Eron olimlarining (masalan, 2020 yilda Moxsen Faxrizoda) yo‘q qilinishi orqali yadroviy tahdidning oldini olish va mintaqaviy hukmronlikni saqlashga qaratilgan tadbirlar.
Isroilning strategik maqsadi: mintaqada mutlaq hokimyatni o‘rnatish
Tinchlikka intilish niqobi ostida Isroil Yaqin Sharqda harbiy ustunlik, hududiy ekspansiya va diplomatik manipulyatsiyalar orqali to‘liq nazorat o‘rnatish maqsadini ko‘zlamoqda. Bu maqsad xavfsizlikka oid ritorikada yashiriladi, biroq qo‘shnilarni zaiflashtirish va butun mintaqani bo‘ysundirishga qaratilgan harakatlarda yaqqol namoyon bo‘ladi.
Falastinni bostirish. 2007 yildan beri G‘azo sektoriga nisbatan qo‘llanilayotgan blokada va “Mudofaa chegarasi” (2014) kabi harbiy operatsiyalar Falastin qarshilik kuchlarini yo‘q qilishga qaratilgan. Ko‘chmanchilikning kengaytirilishi va “ikki davlat” tamoyilidan voz kechilishi bahsli hududlarni to‘liq integratsiyalash niyatini anglatadi.
Raqobatchilarni zaiflashtirish. Isroil Eron bilan faol kurash olib bormoqda — sanksiyalarni qo‘llab-quvvatlaydi, kiberhujumlar uyushtiradi (masalan, Stuxnet virusi, 2010). Suriyada va Livanda Hizbulloh nishonlariga qarshi havo hujumlari (2011 yildan beri yuzlab) mintaqaviy raqiblarni yo‘q qilishga qaratilgan.
Ibrohim kelishuvlari (2020). BAA, Bahrayn va Marokash bilan munosabatlarni normallashtirish orqali Isroil Eronga qarshi koalitsiya shakllantirib, o‘z ta’sirini kuchaytirdi. Bu kelishuvlar Falastin masalasini chetlab o‘tgan holda, geosiyosiy hukmronlikni adolatli yechimdan ustun qo‘yishni namoyon qiladi.
Universallik – niqob sifatida
Isroil o‘zini demokratiya va texnologiya yetakchisi sifatida ko‘rsatib, G‘arbning qo‘lloviga erishmoqchi va ekspansionistik intilishlarini yashirmoqda. Bu gumanitar aksiyalar va global hamkorlik orqali “yumshoq kuch” instrumentlariga aylanadi.
Gumanitar missiyalar. Nepalda (2015) amalga oshirilgan qutqaruv amaliyotlari kabi tadbirlar Isroilga ijobiy imidj berib, G‘azo yoki G‘arbiy Sohildagi harbiy harakatlardan e’tiborni chalg‘itadi.
Texnologik yetakchilik. Isroil kiberxavfsizlik texnologiyalarini (masalan, NSO Group) eksport qilib, global ta’sirini mustahkamlamoqda. Biroq Pegasus kabi texnologiyalar siyosiy raqiblar ustidan nazoratni kuchaytirish uchun ishlatilmoqda.
BMTdagi targ‘ibot. 2000 yildan beri Isroil siyosatini qoralovchi 30 dan ortiq BMT rezolyutsiyasiga qaramay, davlat diplomatik va lobbistik mexanizmlarni (masalan, AQShdagi AIPAC) ishga solib, xalqaro bosimni kamaytirishga harakat qilmoqda.
Strategic Focus: Central Asia
Strategic Focus: Central Asia
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
Markaziy Osiyo uchun xalqaro munosabatlarda kuch va manfaatlar muvozanatini saqlash zaruriyati
Muhammadumarov Sarvar, O’zbekiston Milliy universiteti, Siyosatshunoshlik yo’nalishi 3-kurs talabasi
2022-yil Ukrainaga hujum va yangi siyosiy dilemma
Rossiyaning 2022-yilning 24-fevralida Ukraina hududiga bostirib kirishi Xalqaro munosabatlarda yangi siyosiy dilemmani vujudga keltirdi. Rossiyaning ushbu harakatini Markaziy Osiyo xususan, O’zbekiston chuqur xavotir bilan qarshi oldi.
Sababi bir paytlar Ittifoq tarkibida bo’lgan vahamkor davlatlarning bir-biriga bunday munosabati o’zaro ishonch tamoyilini yo’qqa chiqargan edi.
Rossiyaning bunday agressiv harakatiga qarshi G’arb davlatlari bir qancha sanksiyalarni e’lon qildilar. Ushbu urush natijasida Markaziy Osiyoning Rossiya uchun ahamiyati yanada oshdi deyish mumkin. Rossiya ushbu hududni sanksiyalarni chetlab o’tish va xalqaro maydonda o’zining ,,do’stlar’’i mavjud ekanligini ko’rsatib qo’yish uchun asosiy ittifoqchilar sifatida ko’rmoqda. Kollektiv G’arb esa Rossiyani kuchsizlantirish uchun uning ,,ittifoqchi’’larini tamomila undan uzoqlashtirishga qattiq kirishgan. Natijada Markaziy Osiyo bu ikki manfaatdor kuchlar o’rtasida ularning manfaatlari to’qnashgan mintaqaga aylandi.
Markaziy Osiyoning xalqaro munosabatlarda ikki tomon uchun ham manfaatlar kesishgan nuqtaga aylanishida o’ziga xos sabablar mavjud. Z.Bjezinskiy ta’kidlaganidek, Kollektiv G’arb Rossiya ta’sirini Sharqiy Yevropa, Kavkazorti va Markaziy Osiyo hududlarida kamaytirishi kerak. Ushbu hududlardan Sharqiy Yevropa va Kavkazorti Rossiyaning ta’siridan chiqib ketdi deyish mumkin. Natijada faqat Markaziy Osiyo Rossiya uchun “so’ngi umid” bo’lib qolmoqda. Buning oqibatida mintaqa Kollektiv G’arb va Rossiya o’rtasida talash hududga aylandi.
Rossiyaning Sharqiy Yevropada ta’sirining yo’qolishi
2014-yil Qrim anneksiyasidan so’ng Rossiyaning ushbu mintaqa bilan aloqalariga putur yetdi. Ukraina bilan aloqalar deyarli uzildi va ushbu davlat Sobiq Ittifoqdagi davlatlarni bir-biri bilan bog’lab turadigan Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi tashkilotini tark etdi. 2022-yilgi bosqin esa vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Endigina yaxshilanayotgan munosabtlarga darz ketdi. Polsha kabi davlatlar Rossiyani o’ziga dushman sifatida ko’rib, uning agressiyasidan himoyalanish uchun NATO bilan harbiy mashg’ulotlarni kuchaytirmoqda va zo’r berib qurollana boshladi. Ushbu mintaqada Rossiya ta’sirini saqlab qola olgan yagona davlat Belorussiya bo’lib qolmoqda. Lekin o’z imkoniyatlariga erishish uchun ushbu davlat Rossiya uchun yetarli emas.
Kavkarortining qo’ldan ketishi
Kavkazortidagi vaziyat esa umuman o’zgacha.Mintaqadagi Ozarbayjon SSSR tarqalishi bilan G’arb bilan yaqinlasha boshladi. Shuning uchun ham Rossiyaning ushbu davlatdagi ta’siri allaqachon yo’qqa chiqqan deyish mumkin. 2008-yilda Rossiyaning Janubiy Osetiya va Abxaziyaga nisbatan tutgan siyosati Gruziya bilan munosabatlarni yomonlashtirdi. Ikki o’rtadagi konflikt Gruziyani ham Rossiyadan yuz o’girishiga olib keldi. Armaniston doimo Rossiyaning asosiy ittifoqchisi bo’lib kelgan va aynan Armaniston orqali Rossiya Kavkazorti mintaqasida ta’sirini saqlab kelmoqda edi. Lekin oxirgi Tog’li Qorabog’ urushi natijasida ikki tomonning munosabatlari yomonlashdi. Rossiyaning KXSHT a’zosi o’laroq bu urushda Armanistonga yordam bermaganligi Yereavanning Rossiyadan “arazlashi”ga olib keldi. Buning oqibatida Armaniston KXSHTdagi ishtirokini butunlay muzlatib qo’ydi. Bu kabi voqelar natijasida Rossiyaning Kavkazortidagi ta’siri yo’qqa chiqdi. Ushbu yo’qotishlardan so’ng Rossiya Markaziy Osiyoni qo’ldan chiqarmaslikka harakat qilamoqda.
Shu o’rinda Markaziy Osiyoning G’arbiy blokuchun ahamiyati oshishiga ham bir qancha sabablar mavjud. SSSR tarqatilganidan so’ng ushbu mintaqa unchalik muhim bo’lmagan hudud sifatida ko’rilgan bo’lsa, 2001-yilgi teraktlardan so’ng G’arb Markaziy Osiyoni Afg’onistonga nisbatan harakatlarda asosiy hamkorlar sifatida ko’rdi. Xususan, Afg’onistondagi amaliyotlarda O’zbekistonning Xonobod aerodromidan ham foydalanildi.
Muhammadumarov Sarvar, O’zbekiston Milliy universiteti, Siyosatshunoshlik yo’nalishi 3-kurs talabasi
2022-yil Ukrainaga hujum va yangi siyosiy dilemma
Rossiyaning 2022-yilning 24-fevralida Ukraina hududiga bostirib kirishi Xalqaro munosabatlarda yangi siyosiy dilemmani vujudga keltirdi. Rossiyaning ushbu harakatini Markaziy Osiyo xususan, O’zbekiston chuqur xavotir bilan qarshi oldi.
Sababi bir paytlar Ittifoq tarkibida bo’lgan vahamkor davlatlarning bir-biriga bunday munosabati o’zaro ishonch tamoyilini yo’qqa chiqargan edi.
Rossiyaning bunday agressiv harakatiga qarshi G’arb davlatlari bir qancha sanksiyalarni e’lon qildilar. Ushbu urush natijasida Markaziy Osiyoning Rossiya uchun ahamiyati yanada oshdi deyish mumkin. Rossiya ushbu hududni sanksiyalarni chetlab o’tish va xalqaro maydonda o’zining ,,do’stlar’’i mavjud ekanligini ko’rsatib qo’yish uchun asosiy ittifoqchilar sifatida ko’rmoqda. Kollektiv G’arb esa Rossiyani kuchsizlantirish uchun uning ,,ittifoqchi’’larini tamomila undan uzoqlashtirishga qattiq kirishgan. Natijada Markaziy Osiyo bu ikki manfaatdor kuchlar o’rtasida ularning manfaatlari to’qnashgan mintaqaga aylandi.
Markaziy Osiyoning xalqaro munosabatlarda ikki tomon uchun ham manfaatlar kesishgan nuqtaga aylanishida o’ziga xos sabablar mavjud. Z.Bjezinskiy ta’kidlaganidek, Kollektiv G’arb Rossiya ta’sirini Sharqiy Yevropa, Kavkazorti va Markaziy Osiyo hududlarida kamaytirishi kerak. Ushbu hududlardan Sharqiy Yevropa va Kavkazorti Rossiyaning ta’siridan chiqib ketdi deyish mumkin. Natijada faqat Markaziy Osiyo Rossiya uchun “so’ngi umid” bo’lib qolmoqda. Buning oqibatida mintaqa Kollektiv G’arb va Rossiya o’rtasida talash hududga aylandi.
Rossiyaning Sharqiy Yevropada ta’sirining yo’qolishi
2014-yil Qrim anneksiyasidan so’ng Rossiyaning ushbu mintaqa bilan aloqalariga putur yetdi. Ukraina bilan aloqalar deyarli uzildi va ushbu davlat Sobiq Ittifoqdagi davlatlarni bir-biri bilan bog’lab turadigan Mustaqil Davlatlar Hamdo’stligi tashkilotini tark etdi. 2022-yilgi bosqin esa vaziyatni yanada murakkablashtirdi. Endigina yaxshilanayotgan munosabtlarga darz ketdi. Polsha kabi davlatlar Rossiyani o’ziga dushman sifatida ko’rib, uning agressiyasidan himoyalanish uchun NATO bilan harbiy mashg’ulotlarni kuchaytirmoqda va zo’r berib qurollana boshladi. Ushbu mintaqada Rossiya ta’sirini saqlab qola olgan yagona davlat Belorussiya bo’lib qolmoqda. Lekin o’z imkoniyatlariga erishish uchun ushbu davlat Rossiya uchun yetarli emas.
Kavkarortining qo’ldan ketishi
Kavkazortidagi vaziyat esa umuman o’zgacha.Mintaqadagi Ozarbayjon SSSR tarqalishi bilan G’arb bilan yaqinlasha boshladi. Shuning uchun ham Rossiyaning ushbu davlatdagi ta’siri allaqachon yo’qqa chiqqan deyish mumkin. 2008-yilda Rossiyaning Janubiy Osetiya va Abxaziyaga nisbatan tutgan siyosati Gruziya bilan munosabatlarni yomonlashtirdi. Ikki o’rtadagi konflikt Gruziyani ham Rossiyadan yuz o’girishiga olib keldi. Armaniston doimo Rossiyaning asosiy ittifoqchisi bo’lib kelgan va aynan Armaniston orqali Rossiya Kavkazorti mintaqasida ta’sirini saqlab kelmoqda edi. Lekin oxirgi Tog’li Qorabog’ urushi natijasida ikki tomonning munosabatlari yomonlashdi. Rossiyaning KXSHT a’zosi o’laroq bu urushda Armanistonga yordam bermaganligi Yereavanning Rossiyadan “arazlashi”ga olib keldi. Buning oqibatida Armaniston KXSHTdagi ishtirokini butunlay muzlatib qo’ydi. Bu kabi voqelar natijasida Rossiyaning Kavkazortidagi ta’siri yo’qqa chiqdi. Ushbu yo’qotishlardan so’ng Rossiya Markaziy Osiyoni qo’ldan chiqarmaslikka harakat qilamoqda.
Shu o’rinda Markaziy Osiyoning G’arbiy blokuchun ahamiyati oshishiga ham bir qancha sabablar mavjud. SSSR tarqatilganidan so’ng ushbu mintaqa unchalik muhim bo’lmagan hudud sifatida ko’rilgan bo’lsa, 2001-yilgi teraktlardan so’ng G’arb Markaziy Osiyoni Afg’onistonga nisbatan harakatlarda asosiy hamkorlar sifatida ko’rdi. Xususan, Afg’onistondagi amaliyotlarda O’zbekistonning Xonobod aerodromidan ham foydalanildi.