همگرایی گرانشی یکی از پدیده‌‌های جالب نجومی است که در آن، نور ناشی از جسمی در فاصله‌ی دور (منبع نور) توسط میدان گرانشی جسمی نزدیک‌تر (لنز یا عدسی گرانشی) خم می‌شود. در اثر خم‌شدن نور چندین تصویر از منبع بر روی حلقه‌ای به دور لنز تشکیل می‌شود. اگر همگرایی گرانشی در اثر میدان گرانشی ستارگان رخ دهد (در مقایسه با حالت میدان گرانشی زیاد کهکشان‌ها)، تصویر چندگانه‌ی تشکیل‌شده قابل تفکیک نخواهد بود و در نتیجه تنها افزایش نور در ستاره‌ی منبع مشاهده خواهد شد. به این پدیده ریزهمگرایی گرانشی گفته می‌شود. یکی از کاربردهای جالب ریزهم‌گرایی گرانشی، جستجو برای یافت سیارات فراخورشیدی است. در این‌باره در اسطرلاب بیشتر بخوانیم:
http://staryab.com/2018/08/20/microlensing_explanets/

رصدخانه‌ی آنیتا یک آزمایش بالونی است که پروازهای طولانی بر فراز قطب جنوب و آنتارکتیک انجام می‌دهد. هدف اصلی آنیتا جستجوی سیگنال‌های رادیویی است که توسط پرتوهای کیهانی پرانرژی و نوترینوها تولید شده‌اند و به مطالعه‌ی ذرات پرانرژی می‌پردازد. در پرواز دوم و چهارم آنیتا، دو رخداد پرانرژی مشاهده شده‌اند که با بقیه‌ی ذرات متفاوتند و به نظر می‌آید مدل استاندارد فیزیک ذرات قادر به توجیه آن‌ها نیست. در این مقاله، نویسندگان، مدل‌های مختلفی را بررسی می‌کنند و ادعا می‌کنند که فیزیکی فرای مدل استاندارد برای توضیح این رخدادها لازم است:
http://staryab.com/2018/09/30/anita-anomalous-events/

ستاره‌ها از گاز ملکولی سرد متولد می‌شوند. بنابراین مقدار گاز سرد در کهکشان‌ها از کمیت‌های مهمی به شمار می‌رود که به ما کمک می‌کند به نحوه‌ی ستاره‌زایی در کهکشان‌ها در طول کیهان پی ببریم. در این مقاله مولفان تلاش کرده‌اند با اندازه‌گیری شدت خط نشری اتم کربن، گاز سرد داخل کهکشان‌های دور را تخمین بزنند: http://staryab.com/2018/10/15/ci_z1/

سیارات فراخورشیدی سیاراتی ورای منظومه‌ی شمسی ما هستند که به گرد ستاره‌های دیگر می‌گردند. منجمان تاکنون توانسته‌اند سیارات فراخورشیدی زیادی را به روش‌های مختلف کشف کنند. یکی از رایج‌ترین روش‌های کشف فراخورشیدی‌ها روش سرعت شعاعی‌ست که در این مقاله‌ی آموزشی به شرح و توضیح آن پرداخته‌ایم:
http://staryab.com/2018/11/14/radial_velocity_exoplanets/

#جایزه_چراغ #چراغ۹۷

گروه اسطرلاب، برنده‌ی جایزه‌ی دانشگر مروج علم سال ۱۳۹۷، جایزه‌ی چراغ

یکی از زمینه‌های تحقیقاتی به‌روز در دنیای اخترفیزیک، بررسی هم‌زمان امواج و ذرات مختلفی است که توسط تلسکوپ‌ها و رصدخانه‌های زمینی و فضایی گوناگون مشاهده می‌شوند. به این زمینه‌ی تحقیقاتی، اخترفیزیک پیام‌رسان‌های چندگانه گفته می‌شود. تاکنون منبع اخترفیزیکی‌ای پیدا نشده است که امواج گرانشی و نوترینوها را هم‌زمان ساطع کند. در این مقاله، الگوریتمی برای یافت منابع اخترفیزیکی که به طور مشترک امواج گرانشی و نوترینو ساطع می‌کنند، توضیح داده می‌شود:
http://staryab.com/2019/01/21/gravitational-waves-neutrinos-pipeline/

عناصر گوناگون چگونه در کهکشان‌ها به وجود می‌آیند؟ با وجود آنکه نحوه‌ی کلی پیدایش عناصر مختلف را در ستاره‌ها می‌دانیم، هنوز نادانسته‌های بسیاری وجود دارد. در این مقاله، مولفان کهکشان‌های کوتوله و بسیار کم‌فلز را رصد کرده‌اند تا نحوه‌ی پیدایش و تکامل عناصر کربن، نیتروژن، و اکسیژن را در آن‌ها بررسی کنند و با مقایسه داده‌های رصدی با مدل‌های تحول شیمیایی کهکشان‌ها، به دانش ما درباره‌ی چگونگی تحول این عناصر در کهکشان‌ها بیفزایند.
http://staryab.com/2019/02/11/cno_chemical_evolution/

دو ستاره‌ی نوترونی که با سرعت به دور همدیگر می‌چرخند، امواج گرانشی تولید می‌کنند. پس از ادغام دو ستاره‌ی نوترونی، احتمال فوران پرتو گاما نیز وجود دارد. در آگست ۲۰۱۷، اولین موج گرانشی حاصل از ادغام دو ستاره‌ی نوترونی توسط رصدخانه‌ی لایگو رصد شد که بلافاصله پرتوهای گاما نیز توسط تلسکوپ فرمی مشاهده شد. در مقاله‌ی اخیر، محققان در داده‌های لایگو، فرمی، و سوییفت به دنبال رخدادهای مشابه می‌گردند:
http://staryab.com/2019/03/04/gw-gammaray-multimessenger-candidate/

کهکشان‌های کوتوله به کهکشان‌هایی گفته می‌شود که کم‌نورتر و کم‌جرم تر از کهکشان‌های معمولی هستند و در عین حال بیشترین فراوانی را به نسبت کل کهکشان‌ها دارند. یکی از ویژگی های این کهکشان‌های کوتوله که آن‌ها را از کهکشان‌های معمولی و پرجرم‌تر متمایز می‌کند، این است که نرخ تولید ستاره به صورت نوسانی در طول زمان در این کهکشان‌ها تغییر می‌یابد. این کهکشان‌ها به دلیل جرم کم و پتانسیل گرانشی ضعیفشان، به راحتی با یک انفجار ابرنواختری آشفته می‌شوند و فعالیت ستاره‌زایی شان متوقف می‌شود و پس از مدتی دوباره ستاره‌زایی را از سر می‌گیرند. در این مقاله ما به دنبال اندازه‌گیری پارامتر های این ویژگی نوسانی ستاره‌زایی درنزدیک‌ترین کهکشان‌های کوتوله می‌رویم.
http://staryab.com/2019/04/01/sf_burstiness/

خبر انتشار اولین عکس از دو سیاهچاله به زودی در کنفرانس خبری تلسکوپ ایوِنت هورایزِن اعلام خواهد شد! برای پوشش این کنفرانس خبر در هفته‌ی آینده، ما را دنبال کنید!

یکی از اهداف قدیمی و دور علم اخترشناسی مشاهده و اندازه‌گیری محیط یک سیاهچاله بوده است. این اندازه‌گیری درهای جدیدی را در علم امواج گرانشی و در حالت کلی فیزیک سیاهچاله برای دانشمندان باز می‌کند. برای مشاهده‌ی افق رویداد یک سیاهچاله (منطقه‌ای در اطراف سیاهچاله که حتی نور هم نمی‌تواند از آن فرار کند)، به تلسکوپی به قطر کره‌ی زمین احتیاج است. برای ساخت چنین تلسکوپی، دانشمندان آرایه‌ی تلسکوپ جهانی ایوِنت هورایزِن (Event Horizon Telescope) را تشکیل دادند. آرایه‌ی تلسکوپ ایونت هورایزن از چندین تلسکوپ رادیویی در نقاط مختلف زمین تشکیل شده است. پس از سال‌ها جمع آوری و پردازش داده‌ها، انتظارها به سر رسیده و لحظه‌ی تاریخی برای انتشار اولین عکس از دو سیاهچاله‌ی M87 و Sgr A* به شمارش درآمده است. موفقیت این خبر، احتمال برنده شدن جایزه ی نوبل برای شپ دولمان، مدیر این گروه تحقیقاتی، را به همراه خواهد داشت.

طبق اعلام این گروه علمی، این هفته، روز چهارشنبه به تاریخ ۱۰ آپریل سال ۲۰۱۹ میلادی یا ۲۱ فروردین سال ۱۳۹۸ شمسی در ساعت ۹ صبح به وقت شرق آمریکا یا ۸:۳۰ شب به وقت تهران این نتایج در یک کنفرانس خبری اعلام خواهد شد.

آرش روشنی‌نشاط، از همکاران اسطرلاب که عضو این تیم پژوهشی از دانشگاه آریزونا است، این کنفرانس خبری را برای ما پوشش خواهد داد. منتظر خبرها از طریق این کانال یا وبسایت اسطرلاب باشید!

منتظر اخبار جدید درباره‌ی اولین تصویر گرفته شده از یک سیاهچاله در اینجا باشید!

یک سیاهچاله چطور شبیه‌سازی می‌شود؟ یکی از روش‌های شبیه‌سازی که کاربرد بسیاری پیدا کرده است، روش Ray Tracing (ردیابی اشعه) است. این روش در تولید عکس‌های کامپیوتری هم بسیار کاربرد دارد. به زبان ساده، فرض کنید یک صفحه‌ی ۱۰ پیکسل در ۱۰ پیکسل دارید که هر پیکسل آن از خود ۲ اشعه‌ی نور منتشر می‌کند که در مجموع ۲۰۰ اشعه می‌شود. برای شبیه‌سازی سیاهچاله، هر اشعه را دنبال می‌کنیم تا ببینیم با توجه به مدل فیزیکی سیاهچاله چه اتفاقی برای اشعه می‌افتد و انرژی و جهتش چه تغییری می‌کند. هرچقدر یک اشعه را به مدت طولانی‌تری دنبال کنیم عکس نهایی کیفیت بیشتری خواهد داشت. حالا تصور کنید که تعداد اشعه‌ها و تعداد پیکسل‌ها چندین برابر شود، در این حالت به کامپیوترهای قدرتمند برای شبیه‌سازی احتیاج خواهیم داشت. با توجه به محدودیت سخت‌افزاری و قدرت پردازش، امکان زیاد کردن تعداد اشعه‌ها و مدت زمان دنبال کردن آن‌ها همیشه وجود ندارد. انیمیشن بالا که شبیه‌سازی یک سیاهچاله است با این روش تهیه شده است.
Simulation: Chi-kwan Chan, University of Arizona

براي ديدن كنفرانس خبري انتشار نخستين عكس از يك سياهچاله، پخش زنده ما را از محل برگزاري كنفرانس خبري، امروز ساعت ٥:٣٠ عصر به وقت تهران، در صفحه اينستاگرام اسطرلاب دنبال كنيد:
https://instagram.com/staryab.astro?utm_source=ig_profile_share&igshid=1owbd5s7q3w70

اولین تصویر یک سیاهچاله رونمایی شد.

پس از سال‌ها تلاش، منجمان توانستند تصویری با رزولوشن بسیار بالا در طول‌موج رادیویی از یک سیاهچاله‌ی اَبَرپرجرم تهیه کنند. این سیاهچاله در مرکز کهکشان M87 قرار دارد.
در تصویر سیاهچاله یک حلقه‌ی نامتقارن اما بسیار روشن می‌بینید. اندازه و شکل این حلقه کاملا با پیش‌بینی‌های نسبیتی برای مسیر یک فوتون در اطراف سیاهچاله‌ا‌ی با جرم ۶.۵ میلیارد جرم خورشیدی سازگار است. چنین پیش‌بینی‌هایی از سال‌های دهه‌ی ۱۹۷۰ آغاز شده بود و پس از گذشت سال‌ها توان ابزاری ما به جایی رسیده است که می‌توانیم این پیش‌بینی‌ها را مستقیما مشاهده و رصد کنیم. برای تهیه‌ و تحلیل این تصویر گروه عظیمی از منجمان تلاش کرده‌اند. این تصویر با یک آرایه‌ی تداخلی بسیار بزرگ رادیویی (آرایه‌ی ایوِنت هورایزِن) تهیه شده است.

تصویر بالا، تصویر سیاهچاله در چهار شب رصدی متفاوت است. دایره‌ی سفید رزولوشن (توان تفکیک) تلسکوپ را نشان می‌دهد.
Credit: Event Horizon collaboration

هفته‌ی پیش (به تاریخ ۱۰ آوریل ۲۰۱۹) تلسکوپ افق رویداد خبر شگفت‌انگیز نخستین تصویر گرفته شده از یک سیاه‌چاله‌ را منتشر کرد. در این مقاله، اسطرلاب به تحلیل این خبر و مبانی آن، بررسی اهمیت پروژه، دستاوردها و آینده‌ی آن می‌پردازد. ما همچنین با سه نفر از دانشجویانی که پایان‌نامه‌های دکترای خود را صرف این پروژه کرده‌اند و سال‌ها در بخش‌های گوناگون این پروژه، از شبیه‌سازی‌ها تا ساخت ابزار و تحلیل داده، نقش داشته‌اند تماس گرفتیم تا از تجربه‌هایشان، از همکاری در چنین پروژه‌ی بزرگی تا هفته‌ها و ماه‌ها کار در قطب جنوب برایمان بگویند. این مقاله و مصاحبه‌ها را در اینجا بخوانید: http://staryab.com/2019/04/14/blackhole-eht/

یکی از ویژگی‌های مهم کهکشان‌ها که در پیدایش و تحول آن‌ها بسیار موثر است، توزیع جرم ستاره‌ای اولین ستاره‌ها در کهکشان است. به این معنا که نسبت ستاره‌های کم‌جرم به پرجرم در نخستین نسل ستاره‌های به وجود آمده در کهکشان چه بوده است. در این مقاله، الهام افتخاری و همکارانش به بررسی این ویژگی در کهکشان‌ها در محیط‌های گوناگون کیهانی می‌پردازند. پرسشی که آن‌ها در پی پاسخش هستند این است که آیا تابع توزیع جرم اولیه‌ی ستاره‌ای در همه‌ی کهکشان‌ها یکسان است یا به محیطی که در آن قرار دارند (مثلا در یک خوشه‌ی‌ کهکشانی هستند یا در تهی‌جا) بستگی دارد.
http://staryab.com/2019/05/09/imf_environment/

اسطرلاب قصد دارد به مرور، خلاصه‌ای از برخی از مقاله‌های ارزیابى ده‌سالانه اخترشناسى و اخترفیزیک آمریکا را گردآوری کند. در نخستین مقاله‌ی این مجموعه به اهمیت تابع جرم اولیه‌ی ستاره‌ای که توزیع جرم ستاره‌های تازه متولد شده در یک کهکشان را نشان می‌دهد، می‌پردازیم:
http://staryab.com/2019/05/21/wp_imf/

در دومین مقاله از مجموعه‌ی «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» که در اسطرلاب پوشش می‌دهیم، به بررسی اهمیت مشاهدات پرتوایکس در راستای کشف منابع اخترفیزیکی گذرا می‌پردازیم. منابعی که در بازه‌ی زمانی کوتاهی انرژی زیادی از خود ساطع می‌کنند:
http://staryab.com/2019/06/17/xray-followup-transients/

در سومین مقاله از سری مقاله‌های «ارزیابی ده‌سالانه‌ی اخترشناسی و اخترفیزیک» که در اسطرلاب پوشش می‌دهیم، به بررسی اهمیت مطالعه‌ی هم‌زمان نوترینوهای پرانرژی و فوتون‌ها از هسته‌های کهکشانی فعال می‌پردازیم:
http://staryab.com/2019/07/06/agn-neutrinos/