آکادمی وفاق؛ رویکردهای جامعه شناختی؛

ضرورت استقبال از یک سرمایه اجتماعی نادر*!

هستند معدود متفکرانی که خواستار آن‌اند که با نگاهی ژرفانگر و تاریخی به مسائل ما بنگرند و در سایه‌ی مداقه‌های فلسفی و عمیق خویش بصیرت‌های بنیادینی برای درک انتولوژیک وضعیت اینجایی و اکنونی ما در اختیار بگذارند. مواضعی که این گروه در خصوص دیگر مسائل اجتماعی اتخاذ می‌کنند ممکن است از چندان وجاهتی در میان متخصصان امور و صاحب‌نظران حوزه‌های اجتماعی‌ـ‌سیاسی برخوردار نباشد، و حتی به مذاق روشنفکران بیرون از آکادمی و نیز صاحبان مناصب خوش نیاید.
می‌شد برای ایجاد حلقه‌های واسط میان این میادین پیش‌ترها تدابیری اتخاذ شود. علی ایها الحال، فقدان چنین تسهیل گرانی که رابط بین متفکران، نظریه‌سازان، استراتژیست‌ها، و کارگزاران باشد به‌نحو جدی احساس می‌شود.
همین امر باعث می‌شود که انرژی‌های عظیمی در این میان به هرز برود، بی‌فکری در مواجهه با مسائل حاکم و یکه‌تاز میدان شود، و حتی کار به جایی برسد، به جهت عدم هم‌افزایی نیروها و قابلیت‌ها، هرکدام از ایشان در جزایر منفصل از هم باقی بمانند و بی‌اختیار احساس طفیلی بودن به ایشان دست دهد، حتی گاه ممکن است پرداختن به مباحث نظری صرف، در بحبوحه‌ی مسائل اورژانسی جامعه‌ی بحران‌زده‌ی ما، نه‌تنها نتیجه‌ی مطلوبی در پی نداشته باشد که چنین تلاش‌هایی قربانی انواع شتابزدگی‌ها در مقام تألیف و قضاوت قرار گیرند.
نخبگان فکری برای بقای همین امکانات قلیل، حتی از وجود کسانی که تفکر ایشان را پیگیری خواهند کرد نیز اطمینان نمی‌توانند داشت تا چه رسد شاهد تأثیرات مقطعی مساعی خویش باشند. القصه، تعیین اولویت‌های به‌حق برای اندیشیدن پیرامون مسائل به صرافت طبع افراد وانهاده می‌شود!
رسانه‌ها و دانشگاه‌ها باید از یک سرمایه‌ی اجتماعی نادر استقبال بیشتری می‌کردند، اما مراد از یک سرمایه‌ی محدود اجتماعی چه می‌تواند باشد! علی‌الخصوص در شرایطی که ریشه‌های درخت همبستگی اجتماعی از خاک انسجام ملی بیرون زده است. تا آنجا که گروه کثیری را مجاب کرده است که در داوری‌هایشان ابراز کنند که دیگر کار از کار گذشته است! و مرتب تعابیری از قبیل فروپاشی، بی‌اعتمادی، فساد سیستماتیک و دروغ‌پردازی و... از ایشان به گوش می‌رسد. سرمایه‌ی ارجمندی که هنوز شاید برای نجات کشور رجوع به ایشان مصلحت فوری باشد و شاید هنوز دیر نشده باشد. نقش این فئه‌ی قلیل همچنین می‌تواند در حفظ و حراست از سرمایه‌ی اجتماعی به معنای عام در کشور در خلال انبوه مسائل اجتماعی و گرفتاری‌های مزمن و مقطعی بسیار مفید واقع شود.
منظور نگارنده از این سرمایه‌ی اجتماعی آن دسته از صاحب‌نظران و اندیشه‌ورزانی است که صورت مدعی به خویش نمی‌گیرند، رگ انقلابی‌شان بیرون نمی‌زند، ادعای روشنفکری‌شان هم نمی‌شود، در طول سالیان به‌رغم آب‌وهوای سفله‌پرور دوران بر روی این خاک بالیده‌اند و به هر مصیبتی خویش را محقق ساخته‌اند. از ویژگی‌های ایشان عشق به سنت تاریخی و ریشه‌های فرهنگی این آب و خاک است، از نگاه تاریخی در تحلیل و تبیین مسائل بی‌بهره نیستند. از خطراتی که از دو سو تهدید می‌شود جان سالم به در برده‌اند، نه در دام افراط افتاده‌اند و نه در دام تفریط، در داوری‌ها منصف و معتدل عمل می‌کنند، دندان خشم بر جگر خسته می‌فشارند و بر شکاف‌های اجتماعی دامن نمی‌زنند، خواهان تعامل با دنیا هستند چون زیست جهان مدرن را به رسمیت شناخته‌اند و به سنت خویش پشت نکرده‌اند چون از ریشه‌هایشان نبریده‌اند، دینشان را از آفت بنیادگرایی پیراسته‌اند، و بسیار از ارتجاع نو و کهنه زخم خورده‌اند، اما همچنان دغدغه‌ی مردم و منافع ملی را داشته‌اند. مع‌الأسف، رسانه‌ها و دانشگاه‌های ما از حضور ایشان به‌ندرت استفاده کرده‌اند، توده‌ی مردم در تحلیل‌های متعارف خویش از مواضع ایشان دور نگه داشته شده‌اند، لوازم و مصالح لازم برای تبدیل آن‌ها به گروه‌های مرجع فراهم نیامده است.
در یک نگاه اجمالی، آنچه مهم‌ترین و فوری‌ترین ملاحظات را باید به خود اختصاص دهد امید به ظهور و تکوین طیفی از منتقدان مترقی، منصف و معتدل وضع موجود است که همه‌ی احاد مردم از دانشگاهیان تا نهادهای حاکمیت می‌توانند و باید برای غلبه بر شکاف‌های اجتماعی و دوقطبی‌های خطرناک از این ظرفیت نهایت بهره را ببرند و زمینه‌ی مشارکت بیش از پیش ایشان را برای حفظ کیان کشور، آینده‌ی ایران و تمهید آلترناتیوهای ساختاری فراهم آورند.
توصیف هستی اجتماعی ایرانیان چندان که وفادار به پدیدارها باشد و گزارشی منطبق با واقعیت‌های عینی را در بر بگیرد کوشش نظریه‌ورزانه‌ای است که اگر بخواهد همه‌ی ساحات فرهنگ، سیاست، اجتماع و... را در بر بگیرد می‌تواند به‌مثابه‌ی پیش‌درآمدی بر تبیین جامعه‌شناختی امور و مسائل قلمداد شود.

* برگرفته از کتاب گفتمان وفاق؛ ارمغان دو دهه زیست آکادمیک؛ نویسنده: دکتر محمدحسن علایی؛ انتشارات نقد فرهنگ؛ ۱۴۰۰

560 viewsDr Alaei, edited 09:44