‍ #جام_جهان_نما 🌏
✨
#جنس_جام_جهان_نما💫
✨ 🔹در #شاهنامه به جنس و ماده جام گيتينمايِ كيخسرو اشاره نشده و فقط »جام نبيـد« ناميـده شده است
***
يكي جام بر كف نهاده نبيد

🔺امـا در بعضـي منابعِ پس از شاهنامه جنسِ اين جام و جامِ جهاننمـايِ جمشـيد توضـيح داده شـده اسـت. قديميترين اشاره در اين باب در بهمن نامه اسـت؛ زمـاني كـه بهمـن جـامِ كيخسـرو را از آرامگاه رستم مييابد. اين جام از » #ياقوت_سرخ« و » #شيشه« معرفي ميشود كه از » #زر« گرفته شده است:
***
ز ياقوت سرخ آن گرانمايـه جـام
يكــي شيشــه از زر گرفتــه تمــام
(ايرانشاه بن ابي الخير،بيت 7394)
🔺🔻🔺
🔸شرفنامه منيري يكي از كهنترين فرهنگهاي فارسي است كه ماده يا تركيبِ #جام_جم و #جام_جهاننما در آن وارد شده است. در اين فرهنـگ ضـمنِ تفكيـك »جـام جم« از »جام گيتينماي كيخسرو«، در توضيحِ »جام جهاننمـا« نوشـته شـده اسـت: ***
پيالـه كيخسرو از مينا ساخته بودند و از آن راز پوشيده روشن شدي« (قوام فاروقي،ج 1، 320).
🔻🔺🔻
🔹در اينجا نيز جنس جام از »شيشه« است. احتمـالاً ازآنجاكـه گذشـتگان جـامهـاي جمشيد و كيخسرو را، چنانكه از واژه »جام« در آنها و اشاره شـاهنامه يـا تركيـبِ »سـاغر جم« در بيت منجيك ترمذي
برمي آيد، دراصلِ پياله باده گساري مـيدانسـتند كـه خاصـيت شگفت جهاننمايي نيز داشته است و آنها را مانند ديگر ساغرهاي بـاده از جـنسِ يـاقوت،
لعل، زر، و شيشه معرفي كرده اند. كريستنسن نوشته است: »
درمورد جام جم، مفسران ديوان حافظ روايت ميكنند كه اين
جام گرانبهايي بود ساخته شده از ياقوت و زماني كه شهر اصطخر را پي افكندند پيدا شـد.
(كريستنسن، 1386: 463).
🔸#ياقوتين بودنِ جام جهاننما، چنانكه گذشت، در بهمن نامه نيز آمده است، اما اين روايت را كه اين جام هنگامِ ساخته شدنِ شهر اصطخر يافته شـده اسـت آيدنلو در جستوجوهاي خويش در هيچ منبعـي
نديـده اسـت و نمـيدانـد كـه مسـتند شارحانِ ديوان حافظ، كه كريستنسن اين نكته را از قولِ آنها آورده، چه منبـع يـا منـابعي است؟ آيا احتمال دارد در روايتي شفاهي درباره جمشيد و جـامِ او چنـين موضـوعي نقـل
شده باشد؟

@sobhosher

‍ 🌏#جام_جهاننما
#فرجام_جام

🔹ازآنجاكه در سنت داستانى #ايران »جام گيتـينمـا« نخسـتين بـار در مـتنِ مهـم، مشـهور، و پرخوانندهاي مانند #شاهنامه_فردوسي معرفي و به #كيخسرو منسوب شده است، همواره ايـن پرسش براي پردازندگان، راويان، شنوندگان، و خوانندگانِ روايتهاي ملي ـ پهلواني مطرح بوده است كه فرجامِ كارِ اين جامِ عجيب چگونه بوده است و پس از كيخسرو به دست چـه كس يا كساني رسيده يا در كجاست؟ به همين سبب، چنـد روايـت دربـاره سرنوشـت جـامِ
كيخسرو به وجود آمده است.

🔺قديميترينِ آنها در منظومه #بهمن_نامه اسـت كـه در آن، ايـن جـام در #گورگـاه_رسـتم
نگهداري ميشود و پس از رسيدنِ #بهمن، پسرِ اسفنديار، به آنجا به سفارش رستم در لوحي كه خطاب به بهمن نوشته است در اختيار او قرار ميگيرد و درواقع به خزانه ايـن پادشـاه منتقل ميشود
ايرانشاه بن ابي الخير (بيت 7389- 7395)
اين گـزارش بـه دليـلِ قدمت و اصالت بهمن نامه، كه براساسِ منبع يا منابعِ منثور به نظم درآمده، مهم و معتبر است.

🔻 روايت كهن و اصيلِ ديگر دراينباره در #اسـكندرنامه_نظـامي اسـت كـه گفتـه اسـت جـامِ كيخسرو به همراه تخت مخصوصِ او، در دژ سرير نگه داشته ميشد و اسـكندر بـه ديـدنِ آنها رفت.

🔺 بنابر عجايب الخلوقات طوسي، #جام_گيتينما و #تخت_كيخسرو در #آتشكده شهرِ #شيز در
#آذربايجان بود »... تا روزگار گبران بسر آمد و اسلام ظاهر شد. گبران ترسيدند از غارت آن، آن را در بحيره انداختند كى در شيز است و دگر كس آن را نديـد« (طوسـي، 1387: 241).

و همانگونه كه گذشت،

🔻بازگشت » #جام_كيخسرو« به » #آب« در روايتهايِ شـفاهي ــ عاميانـه
داسـتانهـاي شـاهنامه نيـز هسـت و جـام قبـل از عـروجِ كيخسـرو در »آب« مـى افتـد و ناپديد ميشود.

🔺مستوفي در نزهت القلوب از چـاهي ژرف و پـر از كبـوتر در ناحيـه #جنبدق نام برده و گفته است كه عوام معتقدند كيخسرو جامِ جهانبينِ خويش را در بـنِ آن چاه نهاده است (مستوفي، 1389: 280). تصريحِ مستوفي بر ايـنكـه »عـوام گوينـد« نشـان ميدهد كه در ميانه هايِ سده هشتم علاوه بر روايتهـايِ منـابعِ مكتـوب و رسـمي دربـاره عاقبت جام كيخسرو، پنداشتها و داستانهايي در بين عامه مردم نيـز بـه صـورت شـفاهي دراينباره شكل گرفته و وجود داشته است.
🔸در يكي از داستانهايِ شفاهي ـ عاميانـه پـس از اشـاره بـه افتـادن و ناپديدشـدنِ جـامِ
كيخسرو در آب، اين نكته افزوده شده است كه »روايت است كه اين جام را ملكي از شـاه گرفت« )انجوي، 1369: ج 2، 283(.
🔻اين اشاره كوتاه را اگر در كنارِ گزارشِ كوتاه ديگري از عجايب المخلوقات طوسي درباره اصلِ جام كيخسرو بگذاريم و بسنجيم كه نوشـته اسـت: »بعضي گويند اين جام از آسمان آمد و بر بوش اسپ مردي افتاد و آن را به كيخسـرو داد.
🔺 بنابر روايت يا باوري براي جامِ ويژه #كيخسرو منشـأ و مرجعي آسماني قائل شده اند و تصور كرده اند كه جام جهـاننمـا از » #آسـمان« مـي آيـد و سرانجام نيز به دست فرشته اي به »آسمان« بـاز مـيگـردد. در برخـي معتقـدات ترسـايي و اروپايي، جامِ مقدسِ فرهنگ مسيحي/ اروپايي )#گرال( نيز اصلي آسماني دارد و فرشتگان آن را از آسمان مى آورند.

@sobhosher

‍ 🌏 #جام_جهاننما ⚡️✨
بخش نخست💫
🔹با مرورِ مهمترين تحقيقات و نظريه هـاي مربـوط بـه جـامهـاي جمشـيد و كيخسـرو و بررسيِ شماري ازمآخذ، اسناد، و گواهى هاي نويافته يا كـمتـر توجـه شـده ايـن نتـايج به دست آمد:
🔻🔺🔻

١. درباره منشأ يا پيش نمونه حماسي ـ اساطيري و داستانيِ جام جهاننمـا چنـد فرضـيه
مطرح شده است: خاستگاه سامي و جامِ حضرت يوسف )ع(، پيمانه جمشيد، جامِ كُنـدي، تشت هومگيري، داستان جمشيد و آسن خرد.
🔺يكي از جديدترين ديدگاهها در اين باب از شروو است كه گردونه آينـه كـردارِ دومـين پسرِ روح زنده )انسان نخستينِ( كيشِ مانوي را در كفالايا مشابه جام جم ميدانـد.

🔻 بـه نظـر آيدنلو شايد نتوان ابزاري

ويژه را دقيقاً الگوي جام جهاننمايِ
روايتهاي ايراني دانست و پيشنهاد ميشود آن را در كنارِ اسبابِ ديگر )آينه، تشت، گردونه، و...نمود يـا مصـداقي از
#بنمايه_داستاني #جهانبيني و #رازگشايي بدانيم.

٢. قديميترين منبعي كه به جام
جهاننمايِ كيخسرو اشاره كرده #شاهنامه_فردوسي است.
🔺از جام جم/ جمشيد نيز در سرود موبد موبـدان )احتمـالاً متعلـق بـه روزگـار ساسـانيان و نقل شده در نوروزنامه( و ابيات منجيك، قطران، و معزي ياد شـده اسـت.
بـرهمين اسـاس، برخلاف نظريه اي كه جام جم را همان جام كيخسرو ميداند كه در قرون سپسين به جمشيد نيز نسبت داده شده است يا جام كيخسـرو را يادگـار يـا ميراثـي از جمشـيد بـه كيخسـرو مى انگارد،

🔻آيدنلو حدس ميزند كه هر دو جام اصيل است و هم جمشيد و هـم كيخسـرو به صورت مستقل براي خود جام هايِ خاصِ گيتينما داشته اند؛ اما منبعِ مربوط به جام داشتنِ #كيخسرو كهنتر و مشهورتر، و درمقابل بسامد كاربرد و شهرت جام جم/ #جمشـيد در ادب فارسي بيشتر است.

٣. از قرنِ هشتم به بعد، هم در متونِ

رسميِ تاريخي و ادبي و هم در

طومارهاي نقـالي،گزارشهايي درباره
چگونگيِ ساخته شدنِ جام جهاننماي جمشيد آمده است كه با جزئيات بيشتر به اين جام شگفت پرداخته اند.

🔺نكته هايِ جالبِ اين روايـتهـا يكـي بزرگـيِ جـامِ جهانبين است كه حتي خود جمشيد ميتواند داخلِ آن برود و ديگر زمانِ سي سالهايى است
كه صرف ساختنش ميشود.

@sobhosher

‍ 🌏 #جام_جهاننما 💫
بهردوم⚡️
🔹٤-در #شاهنامه #جام_گيتينمايِ #كيخسرو ساغر باده گساري است،
اما در منابعِ سپسين اين
#جام و #جام_جم از جنسِ ياقوت سرخ و شيشه زرگرفته، لعل، زر، و مينا معرفي شده است.

🔸٥- در چند روايت، جامِ جهاننما با #آب و دريا رابطه دارد.
🔻بدينصورت كه يا از جـنسِ #لعل_دريايي ساخته ميشود يا مدتي در آب ميافتد و دوباره از ژرفايِ دريا يافته ميشود يـا سرانجام در آب/ دريا افكنده و ناپديد ميشود. احتمالاً تكرارِ اين موضوع به دليلِ تقـدس و
#پاكيِ عنصرِ »آب« در معتقدات گذشتگان بوده است.

◽️٦- براي فرجامِ جامِ كيخسرو پساز اين پادشـاه چنـد روايـت سـاخته شـده اسـت. در كهنترينِ آنها جام در آرامگاه رستم نگهداري ميشود و بنابر وصـيت او بـه بهمـن، پسـر اسفنديار، ميرسد.

🔺در روايتي ديگر اين جام در دژ سرير است و طبقِ گزارشهايي ديگر در آبِ درياچه آتشكده شيز يا چاهي ژرف انداخته ميشود.
🔻 در سنت شفاهي ـ عاميانه جـام در آب ميافتد و ناپيدا ميشود يا فرشته اي آن را از كيخسرو ميگيرد و به آسمان ميبرد.

٧-. ويژگيِ شگفت جهاننماييِ هر دو جامِ )جمشيد و كيخسرو( سبب شده كـه از نگـاه عقلاني و محسوس يا منظرِ عرفاني و نمادگذارانه، توضيحات، تفاسير، و تأويلهاي متنوعي در چيستيِ آنها به وجود بيايد و در مآخذ مختلف از متونِ كهن تا پـژوهشهـاي معاصـر
🔺آنها را اسطرلاب، جام آب، آينه، قطبنما، كره جغرافيايي، فانوسِ خيـال، نمـاد دل، عقـل، نفْسِ دانا، شيخ، مرشد، انسان كامل، درون و ضميرِ خود كيخسرو، وجود پيامبر اسـلام و فرّ دانسته اند.


📚 #مقاله چند نكته، سند، و آگاهي جديد درباره جام جمشيد و كيخسرو
نوشته #سجاد_آيدنلو

@sobhosher