〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #لاک‌پشت » 🐢
تَغار نوعی ظرفِ بزرگِ گود، شبیهِ تشت یا لگن، از جنسِ سفال است: تغارِ پُر از ماست.
تغارِ چوبی را در قدیم لاوَک یا لاک می‌نامیدند.
🐢لاک‌پشت را به این دلیل چنین نامیده‌اند که انگار لاکِ/ لاوَکِ/ تغارِ وارونه‌ای بر پشت دارد.
نام‌های دیگرش یعنی کاسه‌پشت و سنگ‌پشت نیز کمابیش همین تشبیه را می‌رسانند.

✍🏻: #بهروز_صفرزاده
📚: گزین گویه‌ها

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #سردم‌دار.

واژهٔ «سردمدار» به معنی رئیس و پیشو‌است: سردمداران

حکومت / نظام.

🔹این واژه در اصل اصطلاحی در زورخانه بوده است. «سردم» سکویی کنار گود زورخانه است که مرشد در آن می‌نشیند و با ضرب و زنگ زدن و آواز خواندن حرکات
باستانی کاران را هدایت و هم آهنگ می‌کند.

🔺بنا بر این سردمدار یعنی مسئول سردم.

🔸واژه «سردم» از دو جزء تشکیل شده است:

▫️سر (رئیس)

▫️دم (کوتاه شده دم گرفتن به معنی گروهی آواز خواندن)

✍🏻: #بهروز_صفرزاده
📚سایت موسسهٔ لغت‌نامه دهخدا

امیدوارم روزی برسد که سردم‌داران سربردارکردن را ممنوع کنند،.
#نه_به_اعدام

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐


@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #فشل»

🔸واژۀ «فَشَل» در عربی مصدر و به معنیِ شکست و ناکامی است.
🔹این واژه در متونِ کهنِ فارسی به معنیِ ترس و هراس یا سستی و کاهلی شواهدی دارد.
🔺اما در سال‌های اخیر «فَشَل» در فارسی در کاربردِ صفتی و به معنیِ سست و ضعیف و ناتوان و ناکارآمد رواج یافته‌است:
اقتصادِ فَشَل.
دولتِ فَشَل.
مدیریتِ فَشَل.
سیستمِ اداری‌مان فَشَل است.
دموکراسیِ غربی فَشَل است.


✍🏻: #بهروز_صفرزاده
📚:گزین گوبه‌ها

*حالا به چیِ این همه فشل بنازیم ؟🤨

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #بدین و #بدان!

قرار نیست چیزی بدهید، قرار است چیزی بدانید!😃

🔹 «بدین» و «بدان» همان «به این» و‌ «به آن»‌ هستند، زیرا «بِد» در آن‌ها (و نیز در «بِدو») تغییریافتۀ pad است که در فارسی میانه (= فارسی پیش از اسلام) به معنای «به» (حرف اضافه) بوده‌است.

🔸«بدین» و «بدان» بیشتر در گونۀ ادبی و نثرهای نشان‌دار (= کم‌بسامد و نامتعارف) به‌کار می‌روند:
گر تو قرآن بدین نمط خوانی/ ببری رونق مسلمانی (گلستان).
🔹بنابراین بهتر است آن‌ها را در نوشتار معیار به‌کار نبریم.
ننویسیم:
❌ مردان در شصت‌سالگی بازنشسته می‌شوند، بدین صورت که ...
بنویسیم:
✅ مردان در شصت‌سالگی بازنشسته می‌شوند، به این صورت که ...

🔸«بدین» و «بدان» همواره با واژۀ پس از خود بافاصله نوشته می‌شوند: بدین‌ ترتیب، بدین‌ جهت، بدان جهت، بدین سبب، بدان سبب، بدین علت، بدین گونه، بدین وسیله، و ... .

✍🏻: #سيدمحمد_بصام
📚
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #مغازه »
🔸واژه مغازه از واژهٔ magaza ترکی استانبولی (عثمانی) به معنی «فروشگاه» گرفته شده و خود این واژه ترکی هم برگرفته از

🔻واژه فرانسوی magasin (ماگازن) به همین معنی است. این واژه فرانسوی و همچنین
🔺 واژه انگلیسی magazine به معنی انبار یا مخزن هر دو از واژه عربی مخازن» (جمع مخزن) گرفته شده اند.

🔹فروشگاه انبار یا مخزن کالاهاست. معنی دیگر magazine یعنی «مجله هم ناشی از این است که مجله را مخزن اطلاعات دانسته اند.


✍🏻: بهروز صفرزاده
📚: سایت موسسهٔ دهخدا

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #نسکافه» (Nescafé) از ترکیب دو واژۀ «نِستْله» (Nestlé) و «کافه» (café) ساخته شده‌است.
🔹ین‌گونه واژه‌ها را «#آمیزه» می‌نامند
و به فرایند ساخت آن‌ها، که یکی از شیوه‌های معمول واژه‌سازی است، «آمیزه‌سازی» می‌گویند.
چند نمونۀ دیگر:
توانیر: تولید و انتقال نیرو؛
خصولتی: خصوصی + دولتی؛
رزمایش: رزم + آزمایش؛
فجازی: فضای مجازی؛
مارموذ: مارمولک/ مار + موذی؛
نستعلیق: نسخ + تعلیق؛
ویرگولاستار: ویرگول + ویراستار😉.

✍🏻: ##سیدمحمد_بصام
۱۴‌۰‌۲/۱۲‌/۱۰‌
📚:متنوک

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #شب «#اَحیا» یا « #اِحیا»؟

🔹واژۀ عربی «اَحیاء» جمع «حَیّ» و به معنای «زندگان» است و «اِحیاء» به معنای «زنده کردن، جان‌بخشی، و برگزاری مراسم (مثلاً در شب قدر)». ازاین‌رو به هریک از شب‌های ۱۹، ۲۱، و ۲۳ ماه رمضان که در آن‌ عبادت و شب‌زنده‌داری می‌کنند، «شب اِحیا» می‌گویند و گاهی در فارسی آن را /شب اَحیا/ تلفظ می‌کنند.
🔸در آواشناسی، طبق قاعدۀ «همگونی واکه‌ای (vowel harmony)»، گاهی واکۀ یک هجا از واکۀ هجای مجاورش تأثیر می‌پذیرد و به شکل آن درمی‌آید. برای مثال، «غذا» در عربی به کسر «غ» و بر وزن «ندا» است، ولی واکهٔ e در هجای آغازین آن از واکۀ â در هجای دومِ این واژه (= ذا) تأثیر پذیرفته و به واکۀ a بدل شده‌است و بنابراین در فارسی /غَذا/ تلفظ می‌شود. در واژۀ «اِحیا» نیز واکۀ e در هجای اول از واکۀ â در هجای دوم (= یا) تأثیر پذیرفته و به a بدل شده‌است و بنابراین /اَحیا/ تلفظ می‌شود. چند نمونۀ دیگر از تبدیل واکهٔ e به a در فارسی: اِثناعشر > اَثناعشر؛ بِساط > بَساط؛ خِزانه > خَزانه؛ سِهام > سَهام؛ غِربال > غَربال؛ مِلاط > مَلاط.

🔹وام‌واژه‌ها معمولاً براساس نظام آواییِ زبانِ مقصد تلفظ می‌شوند و مانند سایر واژه‌ها در گذر زمان دستخوش تغییر می‌گردند. وقتی عموم اهل زبان واژه‌ای را به یک شیوه تلفظ کردند، آن را «تلفظ معیار» می‌نامیم و جز آن را «غیرمعیار».
🔺با استناد به فرهنگ آوایی فارسی (گیتی دیهیم)، تلفظ معیار و پربسامدِ «اِحیا»، به معنی «شب قدر»، /اَحیا/ است. در نتیجه، تلفظ «اِحیا» به‌صورت /اَحیا/ در فارسی درست است و اگر تلفظ «اِحیا» به‌صورت /اَحیا/ را نادرست بدانیم، باید تلفظ صدها واژۀ مشابهِ دیگر را نیز نادرست بدانیم.

🔘 یادآوری:
«احیاء» رسم‌الخطِ عربیِ این واژه است و در فارسی با املای «احیا» (بدون همزۀ پایانی) نوشته می‌شود، مانند «اعضا»، «املا»، «انبیا»، و «انشا» که همزۀ پایانی‌شان در فارسی نوشته نمی‌شود و درست است.

۱‌۴۰‌۳‌/‌‌۰‌‌۱/‌‌‌۱‌۴‌

✍🏻: #سیدمحمد_بصام
📚: Matnook.com

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #بوقلمون‌صفت »
🔸آدمِ بوقلمون‌صفت ثباتِ عقیده و رفتار ندارد و نان را به نرخِ روز می‌خورَد.
راستی تا حالا فکر کرده‌اید چرا به چنین آدمی «بوقلمون‌صفت» می‌گویند؟ چه ربطی به بوقلمون (پرنده) دارد؟
🔺نکته این‌جاست که بوقلمون در اصل به‌ معنیِ #آفتاب‌پرست است که نوعی بزمجه است و رنگ عوض می‌کند و خود را به رنگِ محیط درمی‌آورَد. این‌که چه‌گونه نامِ خزنده‌ای به نامِ پرنده‌ای تبدیل شده از عجایب است.
🔻واژۀ «بوقلمون» تحریفی از یک واژۀ یونانی است که شکلِ انگلیسی‌اش chameleon است. این واژه از دو جزء تشکیل شده و روی‌ِ هم‌ رفته «شیرِ خاکی» معنی می‌دهد! شکلِ مُعَرّبِ (عربی‌شدۀ) قدیمی‌اش «خامالاوُن» است که در فرهنگ‌های قدیمیِ فارسی آمده‌است.
🔹در انگلیسی نیز مثلِ فارسی، chameleon هم به‌ معنیِ آفتاب‌پرست است و هم به‌ معنیِ آدمِ بوقلمون‌صفت.

✍🏻: #بهروزصفرزاده
📚:کانال گزین‌گویه‌ها

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #شونصد»
واژۀ گفتاریِ شونصد به معنیِ تعدادِ خیلی زیاد اما نامشخص از چیزی است.
🔺شونصد بار به‌ت گفتم این کارو نکن.
🔸مردم واژۀ شونصد را به قیاسِ پونصد (پانصد) و شیش‌صد (شش‌صد) ساخته‌اند.

نظیر این واژه در انگلیسیِ گفتاریِ zillion به معنیِ تعدادِ خیلی زیاد اما نامشخص از چیزی است.
انگلیسی‌زبانان این واژه را به قیاسِ million و billion ساخته‌اند.

✍🏻: #بهروزصفرزاده
📚: گزین گویه‌ها

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #ریشه‌شناسیِ عامیانه ( #مورچه_ریشه‌شناس!)

مور... آن‌گه گفت: یا سلیمان، تو را چرا سلیمان گویند؟
گفت: ندانم، تا تو بگویی.
گفت: معنی آن بُوَد که «یا سَلیمُ، آنَ لَکَ أنْ تَتوبَ إلی اللهِ بِقَلبِکَ».
دانی که پدرت را چرا داوود گفتند؟
گفت: تا بگویی.
گفت: معنیِ داوود آن است که «داوِ داءَکَ»؛ درمان کن دردِ خویش را.‌

📚:سورآبادی، قِصصِ قرآنِ مجید، ص ۲۸۴-۲۸۵.
ریشه‌شناسیِ درست
سلیمان (Solomon) یعنی صلح و آشتی (هم‌ریشه با «مسالمت»).
داوود (David) یعنی محبوب (هم‌ریشه با «وداد» و «مودّت»).

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #پاس / پارس
واژۀ پارس در معنی «صدای سگ» گونۀ دیگری از واژۀ پاس به معنی «نگهبانی» است (بسنجید با پاسبان و پاسدار و پاس‌بخش و پاس دادن) و واج «ر» در آن غیراشتقاقی* است. این واجِ غیراشتقاقی در واژۀ چرتکه (در اصل: چتکه) و خاکشیر (در اصل: خاکشی) (علی‌اشرف صادقی، «یک تحول آوایی دیگر در زبان فارسی ...»، مجلۀ زبانشناسی، ١٣٨۴، شمارۀ ٣٩، ص ۵) و سرکه (در اصل: سِک) و قارچ (در اصل: قاچ به معنی «برش») نیز دیده می‌شود. پارس در معنی یادشده ربطی به واژۀ پارس (= فارس) ندارد.
▫️رضاقلی‌خان هدایت (انجمن‌آرای ناصری، ذیل پارسا) آورده‌است: «در میان عوام معروف است که چون شب‌ها سگان فریاد کنند، گویند "پارس می‌دارند"، یعنی "پاس می‌دارند" و "نگهبانی خانه و حفظ آن از دزد و بیگانه می‌نمایند".»
▪️همچنان در برخی گویش‌ها، مانند لکیِ کولیوند، واژۀ پارس در معنیِ «صدای سگ» به‌صورت pâs تلفظ می‌شود (صادق کیا، واژه‌نامۀ شصت‌وهفت گویش ایرانی، پژوهشگاه علوم انسانی، ١٣٩٠، ص ١۴۶).
▫️افزوده شدنِ واج «ر» به واژۀ پاس در متن‌های کهن نیز شاهد دارد: دوازده پرده در راه است و در پس هر پرده‌ای ده مرد خفته است و چهل مرد در زیر بام دراجه پارس می‌دارند (فرامرزبن خدادادبن عبدالله ۱۳۶۳، سمک عیار، تصحیح پرویز ناتل خانلری، تهران، آگاه، ج ٢، ص ۴٢٨، شاهد از صادقی، همان).
▪️به این معنی که «ر» در اصل واژه وجود نداشته و بعدها به آن افزوده شده‌است.


✍🏻: #فرهاد_قربان‌زاده
در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #آفتابه »
واژه «آفتابه» هیچ ربطی به آفتاب عالم تاب ندارد. 🌞
🔺این واژه دراصل «آب تابه»
بوده است مرکب از آب + تابه (ظرف).

✍🏻: #بهروز_صفرزاده
📚: داستانِ واژه‌ها (کاوشی در دویست و سی واژه و اصطلاح)، تهران: کتابِ بهار، ۱۳۹۸.
‌
«نخستین روز از چلهٔ تابستان و‌ آیین آب پاشان خجسته 💦☀️»

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #بهتر
آیا دقت کرده‌اید که «بهتر» صفتِ تفضیلی از «خوب» است و استثنائاً لفظش هیچ شباهتی به «خوب» ندارد؟
جالب است که در انگلیسی هم صفتِ تفضیلیِ better هیچ شباهتی به good ندارد.

✍🏻: #بهروز_صفرزاده
📚: گزین‌گویه‌ها
این که می‌خواهم تورا در دل بماند بهتر است
عاشقی سخت است دل عاقل بماند بهتر است
: مهدی خداپرست

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 تغییرِجنسیتِ نام‌ها
در عربی واژه‌ها و نام‌های بر وزنِ اَفعَل مذکرند. از همین رو احمد، اشرف، اصغر، اعظم، اقدس، اکبر، و اکرم نام‌هایی مذکر و مردانه محسوب می‌شوند.🧔🏻‍♂️
اما امروزه در فارسی، به دلیلِ نامعلومی، چهار نامِ مردانۀ اشرف، اعظم، اقدس و اکرم تغییرِجنسیت داده‌اند و زنانه شده‌اند👳‍♀️.

*شیده
مثالِ دیگری از تغییرِجنسیتِ نام‌ها شیده است، که یکی از پهلوانانِ شاه‌نامه و مرد است، اما امروزه نامی دخترانه شده‌است.
*سهیل
و این شاهِ یمن را دختری بود سهیل‌نام و در همه عرب به دیدار و بالای او زنی دیگر نبود.

📚: (اسکندرنامه، به کوششِ ایرج افشار، چاپِ دوم، تهران: نشرِ چشمه، ۱۳۸۹، ص ۱۲۷)

در واپسين روز هفته به كشف راز واژگان ميپردازيم.
با ما همراه باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #نادَخ»

🔺واژۀ قدیمیِ «دَخ» در فرهنگ‌های فارسی به معنیِ «خوب ، نیکو» آمده و شعری از سوزنیِ سمرقندی، شاعرِ قرنِ ششمِ هجری، را برایش شاهد آورده‌اند.
ظاهراً شاعران و نویسندگانِ دیگر این واژه را به کار نبرده‌اند.

🔻جالب این‌جاست که واژۀ «نادَخ» (نا- + دخ)، به معنیِ «بد، ناجور، نامناسب»، در زبانِ عامیانۀ تهرانی رایج است.

📚: فرهنگِ بزرگِ سخن

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #گداجوش
گداجوش نوعی کتریِ مسافرتی است و نام‌های دیگرش هم شامورتی و کَندوک است.
کسانی که اهلِ طبیعت‌گردی و کوه‌نوردی‌اند گداجوش را می‌شناسند.
واژۀ گداجوش به قیاسِ شیرجوش و قهوه‌جوش ساخته شده، و لابد وجهِ‌تسمیه‌اش هم این است که فقیرفقرا و گداها در چنین کتری‌ای آب می‌جوشانند.
گداجوش از لحاظِ ساخت‌ِ واژه با شیرجوش و قهوه‌‌جوش یک فرق دارد: در شیرجوش و قهوه‌جوش شیر و قهوه مفعول‌اند، اما در گداجوش گدا فاعل است.


✍🏻: #بهروز_صفرزاده
📚:گزین‌گویه‌ها

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #مرجوع یا #ارجاع و #برگرداندن؟

«مرجوع» صفت است و یعنی بازگردانده‌شده. این واژه را بسیاری از فروشندگان در کاربردِ اسمی به کار می‌برند (مثل «ارجاع» و «برگرداندن»).
از واژۀ «مرجوعی» هم در جایگاه صفت استفاده  می‌کنند. در اینجا «مرجوع» را اسم گرفته‌اند و آن را در معنای «مرجوع کردن» به کار برده‌اند.
🔅ــ نکتۀ ۱: نقطۀ مقابلِ کاربردی مانند «مرجوعیِ کالا»، «قطعیِ برق» است (قطع: صفت، قطعی: اسم).
🔅ــ نکتۀ ۲: «مرجوع» با کاربرد در جایگاهِ اسم ظاهراً حاصلِ اشتقاق معکوس یا پس‌سازی (back-formation) از «مرجوعی» (صفت) است.
❌ــ نکتۀ ۳: کاربردِ «مرجوعِ سفارش» و «مرجوعِ کالا» پسندیده نیست و بهتر است «ارجاع» یا «برگرداندن» را به کار ببرد.


📚:کانال درست‌نویسی

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher

〰️🔅✅🔅〰️
🔍 #راز_واژه

درود
🔅 « #ذوزنقه» یکی از شکل‌های هندسی است.
واژۀ «ذوزنقه» از دو جزء تشکیل شده‌ که هر دو عربی‌اند: ذو (دارای) + زَنَقة (کوچۀ باریک).
🤔یعنی قدیمی‌ها این شکلِ هندسی را مانندِ کوچۀ باریک تصور کرده‌اند.
خودِ عرب‌ها این شکل را «مُنحَرِف 😁» می‌نامند.
🔅معادلِ انگلیسیِ ذوزنقه trapezium است که از ریشۀ یونانی و در اصل به معنیِ میزِ کوچک یا چهارپایه است.



📚:گزین‌گویه‌ها

در واپسين روز هفته برای كشف راز واژگان همراه ما باشيد 💐

@sobhosher