Қазақстан соты Әйгерім Тілеужанды “Алматы аэропортын басып алмақ болды” деп соттағанда, Айдос Садықовты Киевте екі қазақстандық атып кеткенде, Думан Мұхаммедкәрімді “экстремистік ұйымды қаржыландырды” деп 7 жылға абақтыға жапқанда жақ ашпаған Қазақстан Журналистер одағы Ресей мен Францияның азаматы Павел Дуровтың Францияда ұсталғанына алаңдаушылық білдіріпті. Ал П.Дуровты жақында Қазақстанда қонақ қылған Цифраландыру министрі Жаслан Мадиев Дуровтың бостандыққа шығуын тілейтінін қорықпай жазыпты.

Сюр толық болуы үшін Қ.Тоқаевтың французша “Дуровтың ісі әділ тергелуі керек” деген твит жазып, Ақпарат министрі А.Балаеваның, Сыртқы істер министрі М.Нұртілеудің, “Әділ сөз” ұйымының “Павелге бостандық” деген мәлімдеме жасауы қалды.

​​Дуровшыл Журналистер одағы жайлы

Франция билігінен Дуровтың құқықтары мен бостандықтарына құрметпен қарауды талап еткен қазақстандық Журналистер одағы телеграм-каналын кеше ашыпты. Бірінші жазбасы – Дуровқа қолдау білдіретін мәлімдеме. Дуров ұсталмаса, ол канал ашылмайтын да сияқты. Іс-қимылына қарасақ, бұл одақтың сайлау мен референдум алдында белсенділігі күрт артатын Жазушылар одағынан еш айырмашылығы жоқ секілді.

Осы одақ былтыр тәуелсіз журналист Даник Молдабековке сыйлық ұсынып, артынша ол ойынан айнып қалған екен. Сондай-ақ осы уақытқа дейін Журналистер одағының Қазақстандағы авторитар режимнің журналистерді қудалауын, сөз бостандығын тұншықтыру амалдарын айыптағанын естімедік те, көрмедік те. Тіпті жақында Киевте Айдос Садықов оққа ұшқанда да мыңқ етпеді.

Өз басым ұйымның атауында “одақ” сөзі болса, тіксіне қараушы едім. Олардың қатарына Журналистер одағы қосылды. Бұл одақбастардың алдағы референдумға қандай “сюрприз” дайындағанын жақында көреміз. Сосын “сайлауларда” да жай жатпайтыны анық.

Азаттық журналисі Нұрбек Түсіпханмен Қ.Тоқаевтың жолдауын қысқаша талқылып көрген едік. Не үшін Тоқаев қоғамға оптимизм сыйлай алмағанын түсіндіруге тырыстым. Қызық болса, мына видеоның 15:00-25:00 аралығында көруге болады.

Сілтеме: https://www.youtube.com/watch?v=BgfJqkHnjdE

Назарбаев режимі тұсында “оқыс”, “жұмбақ” өлімдер аз болған жоқ. Соның бірі - банкир Ержан Тәтішевтің өлімі. Биыл 20 жыл толады. Сол 20 жылдың ішінде түрлі версиялар айтылды, іс бірнеше рет қайта қаралды. Саяси да, құқықтық да баға берілгендей болды. “КНБ”-ның экс-бастықтары өз версиясын айтып, қоғамдағы әңгімені одан сайын “қоюландырып” жіберді.

Бірақ ел ішіндегі сол әңгімеде жәбірленуші тараптың үні естілмей қалғандай. Әсіресе, 20 жылдың ішінде Е.Тәтішевтің анасының ұлының қазасы жайлы пікір білдіргенін естімеппін. ARA Media журналисі Руслан Ерботаның Ұлтай апамен интервьюін көріп шықтым. Рекоммендеймін. Мемлекетте әділ құқық қорғау және сот жүйесінің болмауы елге танымал да, танымал емес те әулеттерге, бақуатты да, қарапайым да азаматтарға кері әсер ететініне тағы бір рет көз жеткізесіз.

Сілтеме: https://www.youtube.com/watch?v=HWGUKeifKNQ

Прошло более 5 лет с момента президентства Токаева. За эти годы отношение общества к нему изменилось кардинально. Когда он только стал президентом, мы проводили контент-анализ соцсетей, который показывал, что Токаев воспринимается несамостоятельной фигурой. Его главной задачей люди видели сохранение преемственности власти в стране. Но, после Қаңтар он стал полноправным хозяином Акорды, который при этом стремится дистанциироваться от Назарбаева и его наследия. Свою программу он назвал "Жаңа Қазақстан" и пообещал провести реформы, прежде всего, политические. С тех пор прошло больше 2-х лет, и мне кажется, это достаточный срок, чтобы оценить реальное содержание реформ.
В статье для Carnegie мы с коллегой Алией Тлегеновой предлагаем свой анализ и оценку того, куда нас привели реформы Токаева.

Болашағы бұлыңғыр АЭС-ты қолдау патриотизмнің көрсеткіші, Қайрат Нұртас пен Ринат Зайытов “атомтанушы-насихатшы” болса, онда жетіскен екенбіз.

Бұл прожект түбінде не “ЛРТ-2”, не “Чернобыль-2”-ге айналмасына конъюнктурщиктер кепіл бола алмайды.

Сондықтан мен қазіргі авторитар-олигархиялық режим тұсында АЭС салуға қарсымын.

Қара аспанды төндіргім келмейді. Бірақ күн санап Қазақстанда сөз және баспасөз бостандығы ушығып бара жатыр. Ал өзін журналист, медиа менеджер санайтын кісілер авторитар режимнің репрессив саясатына қарсы тұруды ойластырудың орнына “той тойлап” (форум өткізіп), биліктің таратқан марапатына сүйінші сұрап, “АЭС-сіз күніміз қараң” деп мемлекеттік пропаганданың шашбауын көтеріп жүр. Соған қарағанда біздің журналистер қауымы проблемасы шаш етектен келетін авторитарлы Қазақстанда емес, Тоқаев әкімшілігімен бірге жасап алған “Жаңа Қазақстан” әлемінде тұратын сияқты.

Екі күн бұрын журналист Қарлығаш Еженованың бізге “либеральный авторитаризм” керек деген сұхбатын көріп, түңіліп кете жаздадым. Авторитаризмнен елге зияннан басқа ештеңе жоқ екенін журналистеріміз ұқпаса, онда басқа азаматтарға өкпелеудің жөні жоқ шығар… Сонда да саясаттанудағы аксиоманы қайталағым келеді: сөз бостандығы өлген елде демократия тумай жатып өледі.

Еліміздің медиа саласында проблема жетіп артылады. Соларды мемлекеттік бюджет есебінен өтетін түрлі форумдарда талқылауға болар еді. Бірақ біз Қазақстанда тұрамыз ғой. Мәселен, жақында өткен Astana Media Week форумын ұйымдастырушылар мен қатысушылар “Газет өле ме?” деген сияқты тақырыптарды әлі езіп жүр екен.

Осы мәселе бойынша ARA Media журналисі Руслан Ерботаның ой салатын талдауын көруді рекомендеймін.

https://m.youtube.com/watch?v=QAtZ1CzwLOk

​​Кака доп тебуді де ғана үйретпейді

Футзалдан Қазақстан мен Аргентина ойынын мен де көрдім. Біздің жігіттер 2016 жылғы әлем чемпиондарына қарсы жақсы ойнады. Бірақ маған одан да қатты ұнаған дүние ойыннан кейін болды. Ұлттық құрамамыздың бас бапкері Рикардо Кака жеңіліс үшін бүкіл жауапкершілікті өз мойныма алам деді.

Осылайша Кака бүкіл проблеманы премьер-министр мен үкіметке ысыра салатын президентке, сәтсіздіктер үшін орынбасарларын кінәлай салатын министрлер мен әкімдерге, ешқашан жауапкершілік алмайтын шен-шекпенділерге керемет мастер-класс көрсетті.

Доп тебуді де ғана емес, жауапкершілік алуды да үйрете алатын мінезді бапкер Какаға құрметім арта түсті. Жасасын Кака, жасасын қазақ футболшылары!

Сурет: kff.kz сайты

My latest comments on the Kazakh government’s nuclear referendum, which will be held tomorrow:

“Shalkar Nurseitov, director of the Almaty-based Center for Policy Solutions think tank, also criticized the government's outreach.

"The government shows no interest in public awareness about risks of an NPP," he said, "and it is using old propaganda means: with supporters given more opportunities to promote the idea, while political opponents are given no opportunity to talk about these risks in the state-owned media."

Nurseitov alleged the project would result in massive delays and cost overruns or even environmental disaster as "the current political classes cannot guarantee this project's success because of corruption, lack of accountability and political impunity for previous failures."

To read more: https://asia.nikkei.com/Business/Energy/Kazakhs-to-vote-on-government-plan-for-new-nuclear-power-plant

​​Результаты референдума по АЭС я предсказал 21 августа 2024 года в переписке с другом, то есть за 1,5 месяца до официального объявления результатов. С таким успехом я тоже могу назвать себя “әулие” или организацией, достойной проведения экзит-поллов в Казахстане.

Фото №1: Скриншот переписки от 21 августа 2024 года.

Фото №2: Результаты экзит-поллов, проведенных санкционированными властями организациями.

Поджог дома родителей Шерзата Болата провластные политологи и блогеры-эксперты по всем вопросам называют “вызовом государству, силовикам и обществу”. Тем самым они ставят авторитарный режим и его силовые структуры в позицию жертвы наряду с семьей Шерзата и казахстанским обществом. Это в массовой коммуникации называется фреймингом.

На самом деле трагедия в Талгаре — это последствия бесконечной имитации реформы правоохранительной системы. Как известно, активное обсуждение необходимости реформы полиции и других силовых структур началось после убийства Дениса Тена в июле 2018 года. К сожалению, тогда силовики перехватили повестку у общественников и провели реформу по-своему, что закончилось лишь красивыми презентациями и обновлением униформы полицейских.

В Казахстане, как и во многих авторитарных государствах, коммуникация власти с гражданами и ее критиками строится через позицию силы. Мы наблюдали это в Жанаозене в декабре 2011 года и в январе 2022 года. Это также проявилось в кейсе Шерзата Болата, когда аким Талгарского района не смог вспомнить его имя и хотел увезти отца Шерзата, Каржаубая, на встречу с акимом Алматинской области. Мы видим это каждый раз, когда задерживают гражданских и политических активистов за стремление реализовать свои конституционные права, когда независимые журналисты и правозащитники преследуются за свою профессиональную деятельность, и когда простые граждане требуют справедливости, как это делает семья Шерзата.

Выстраивание коммуникации с гражданами через позицию силы является основным препятствием для реформирования политической и правоохранительной системы Казахстана. Если мы, как нация, действительно хотим вынести уроки из многочисленных трагедий и изменить авторитарно-олигархическую систему, то власть имущим в первую очередь нужно перестать прикрываться этатизмом, отказаться от имитации реформ во всех сферах жизнедеятельности государства и преследования своих оппонентов. Также так называемые инфлюенсеры должны осознанно отказаться от прислуживания режиму. Только после этого можно будет говорить о том, что лед тронулся.

​​“Воздух шығаратын” әкімдерге кеңес

Қазан айының басынан елімізде шағын және ірі қалаларда жылу беру маусымы басталды. Әкімдердің “қыста авария болмай, қызметсіз қалмай, аман-есен көктемге жетсек” деп тілейтін саяси маусымы.

Қалалардың әбден тозған орталық жылу жүйесіне тек қазіргі әкімдерді кінәлаған дұрыс болмас. Десе де атқарушы биліктің өкілі ретінде қызметтік жауапкершілік қазір әкім креслосында отырған азаматтарда. Одан бөлек жылуға жауапкершілікті президент әкімшілігі әкімдердің мойнына іліп қойған. Сондықтан қазір әкімдердің бәрі “жылу берілді, қысқа сақадай саймыз” дегенді мемлекеттік медиа және әлеуметтік желіде көрсетіп әлек.

Бүгін Тиктоктан “Аягөзде аудан әкімі барлық тұрғын үйлерді аралап өзі воздух шығарып жүр” деген видеоны көріп, қарқылдап бір күліп алдым. “Әкімнің өзі тұрғын үйлерде жел шығарып жүр” деп жазбағанына рахмет айттым.

Осы видеоның арқасында Аягөз ауданы әкімінің аты-жөні Қанат Әділбаев деген азамат екенін білдім. Былтыр қыркүйекте Абай облысының әкімі Нұрлан Уранхаев мырза Қ.Әділбаевты мәслихатқа өзі ұсынып, өзі тағайындаған әкім екен.

Қанекең мен басқа әкімдерге сұралмаған тегін кеңес: өзіңіз жауапты аудан/қаланың жылуын іс жүзінде беріңіздер, ал халықтың алғысы мен жақсы атақ өзі-ақ келеді. Арзанқол, қарабайыр PR-тактикалармен күлкіге қалағаннан басқа ештеңе ұтпайсыздар.

Бүгін Қазақстан Республика күнін тойлап жатыр.

1992 жылдан 2009 жылға дейін 25 қазан Қазақ КСР-інің егемендігі туралы Декларация қабылданған күн ретінде тойланып келді. 2009 жылдың сәуірінде Н.Назарбаев мерекені алып тастады. Осылайша, бір адамның шешімімен Республика күні Қаңтар қырғыны болған 2022 жылға дейін тойланбады.

Қаңтардан кейін президент Тоқаев «Жаңа Қазақстан» науқанын бастады. Сол арқылы ол қазақ халқын популистік күн тәртібі арқылы тыныштандыруға және өзін Назарбаевтан тәуелсіз президент ретінде көрсетуге тырысты. Мәселен, 2022 жылдың мамырында Тоқаев Д.Қонаевтың құрметіне Қапшағай қаласының атын «Қонаев» деп өзгертті. 2022 жылдың қыркүйегінде ол Нұр-Сұлтан қаласының атын Астана деп қайта өзгертті. 2022 жылдың маусымында Ұлттық құрылтайдағы сөзінде Тоқаев Республика күнін маңызды дата екенін атап өтті. Сол жылы қыркүйектің соңында Республика күнін жалғыз ұлттық мереке деп танитын заңға қол қойды.

Жыл сайын Республика күні қарсаңында мыңдаған адамға медаль және алғыс хат таратылады. Ал Қазақстан құруға ұмтылатын республика қандай болуы керек деген қоғамдық талқылау жоқтың қасы. Назарбаев дәуіріндегідей Тоқаевтың “Екінші республикасында” шынайы оппозиция сайлаудан шеттетіледі, сөз бостандығына үнемі шабуыл жасалады, ал бейбіт жиналыстар өткізу құқығы қағаз жүзінде ғана бар.

Осылайша, Республика күні тойланса да Қазақстан ұлт ретінде “республиканың” шынайы мәніне жақындай алған жоқ. Қазақстанда инклюзивті саяси институттарды құру үшін әлі көп тер төгу керек. Тәуелсіздік кезеңде туылған біздің ұрпақ аға ұрпақ құра алмаған институттардың негізін қалауға ат салыса алады деп ойлаймын. Экономика бойынша Нобель сыйлығының биылғы лауреаттары Дарон Асемоглу, Саймон Джонсон және Джеймс Робинсон дәлелдегендей, институттарсыз бай, қуатты әрі азаматтары еркін мемлекет құру мүмкін емес.

Біз, қазақстандықтар, шынайы институттардың қаншалықты маңызды екенін авторитарлы республикамыздың 33 жылдық тарихынан жақсы білеміз. Ең бастысы, қазір сабақ шығаруымыз керек. Сонда ғана біз еркін және әділ сайлау арқылы сайланған, қазақ азаматтарының нағыз өкілдері басқаратын шынайы республика құра аламыз.

​​Біраз қазақстандық Трамптың кәмбәгіне тәнті болып жатыр. Ал біз бүгін Раиса Сайран Қадыр апай және Steppe & WORLD Publishing командасының ұйытқы болуымен Мишел Обаманың “BECOMING: менің хикаям” кітабының тұсаукесеріне қатысып, АҚШ-тағы сайлауды талқыладық.

Автократша ел басқаруды қалайтын Трамптың фанаттары Қазақстанда жетіп артылады. Ксенофобиялық, мизогинді көзқарастағы отандастарымыз баршылық. Сондықтан Мишел Обаманың кітабын дәл қазір қазақша оқу өте маңызды деп есептеймін. Осы кітапты сатып алуға, бір-біріңізге сыйлауға, қазақша сапалы контент шығарып жүрген баспа үйін қолдауға шақырамын.