Пазаўчора пачалі варушыць вельмі важную тэму. Глыбокую, смутную, поўную болю, але заўсёды актуальную. Алкаголь. Сёння пятніца, то, падаецца, самы час пагутарыць аб хмельным дурмане.

Думаю, што ва ўсіх нас у сям’і, нават калі не бліжэйшай, ёсць сваякі, якіх называюць алкаголікамі. Мая сям’я не выключэнне. Усе сустракаліся з гэтай праблемай пасрэдна ці беспасрэдна. У нашай, да і не толькі, культуры алкаголь спрадвечны жыццёвы спадарожнік. І ў радасці, і ў горы. Ён паўсюль, незалежна ад таго, што ўсе ведаюць аб шкодах і пагрозах, якія ён нясе.

Можна пісаць і не перапісаць усяго, што з ім звязана. Да і напісаны ўжо тамы кніг, знята безліч стужак, выплаканы акіяны слёз, выпакутавана дастаткова малітваў. Колькі было спробаў (у маім асяроддзі) перамагчы гэтае зло: баптысты і шуканне адказаў у бога; стрэйтэйджэры і радыкальныя субкультурныя кірункі; спорт і праца над гармоніяй цела і духа (я называю гэта “сіндром Міхалка”);  “язвенікі” з моцнымі праблемамі са здароў’ем; у канцы канцоў праславутыя “закадзіраваныя” ды “падшытыя”. Згадваючы людзей, у якіх атрымалася без фанатызму адмовіцца ад алкаголю, у галаву не прыходзіць ніхто.

І, канешне, усе мы ведаем, што ёсць людзі, якія для агулу з’яўляюцца алкашамі, п’яніцамі, калдырамі, бухарамі, сінякамі... Якія п’юць беспрабудна, губляючы сацыяльныя сувязі і апускаючыся на самае дно жыцця. У нашай сям’і такія былі. З імі ўсё зразумела.

Мяне, аднак, заўсёды турбавала пытанне: дзе пачынаецца алкагалізм? Як знайсці і правесці гэтую мяжу? Хто такі алкаголік: той, хто дазваляе сабе ўвечары бутэльку віна 3 разы ў тыдні, ці той, хто выносціь з кватэры рэчы, каб “загнаць” іх і набыць сівухі? А можа абодва?

Я чытаў розныя навуковыя тэксты, глядзеў і слухаў спецыялістаў, аналізаваў сябе, сям’ю, сяброў. Спрабаваў адшукаць адказы на гэтыя пытанні ў літаратуры. І ніхто не змог мне канкрэтна, так бы мовіць, матэматычна паказаць гэтую чырвоную лінію, пераступаюцы праз якую становішся закладнікам зялёнага змія. Гэтая лінія ўмоўная, размытая, як дзіцячы малюнак крэдамі на асфальце пасля летняга дажджу. Яна хістаецца, як дзяржаўныя межы ва Усходняй Еўропе. Можа яе ўвогуле не існуе? Мо яна толькі ў нашых галовах? Ці першы глыток алкаголю ў нашым жыцці і ёсць крок за гэтую лінію? Калі так, то ці можна зрабіць два-тры крокі назад? Ці бываюць былыя алкашы? Як той казаў, былых наркаманаў, панкаў і мянтоў не бывае. З алкаголем таксама?

Тое, што алкаголікі пішуць цудоўныя кнігі паэзіі ды прозы – факт вядомы. Што малююць геніяльныя карціны, ствараюць пазачасавую музыку і ўвогуле майстэрска крэатывяць, усе ў курсах. А ці алкаголікі бегаюць марафоны? Ці здатныя выхоўваць дзяцей? Ці здольныя займацца навукай, няхай й гуманітарнай? Ці ў стане яны датрымаць слова і не падвесці сяброў і таварышаў? Ці алкаголікі гэты проста тыя ж самыя людзі, а не нейкая асобная каста, якія проста эмацыйна слабейшыя за іншых і нараджаюцца без усіх гэтых забароненых межаў ды ліній? Ці наадварот: гэта тыя, хто ўсё жыццё імкнецца перасечкы чырвоную лінію ў пошуках свабоды і гармоніі?

Адказаў я не ведаю.

Алкоголь мне дорог,
Словно изумруд,
Ноющий осколок,
Молчаливый спрут.

Овевает тело,
Нервы теребит,
И лицо вспотело,
Как в воде карбид.

Я — торговец брютом,
Водки я банкир,
Жидкая валюта
Покоряет мир.

По утрам молитвой
Просит: не убий!
Режет вены бритвой
Мой зелёный змий.

Вечером во фраке
Скажет: наливай!
Мы давно с ним в браке,
Мчись, хмельной трамвай!

Там нас ждёт застолье,
Лондон и Ван Гог,
Урожай двуполья:
Камни и песок.

Спирт — родник печали,
Нильса дикий гусь,
Лишь бы откачали,
Если я сорвусь.

2017 г.

Саша "Нефер". Рукописи из шкатулки. Москва: Радикальная теория и практика, 2021.

Гомель даволі важны і сімвалічны горад для гісторыі анархізму ў Беларусі. Менавіта там бярэ свае вытокі сучасны беларускі анархізм. Першая група пасля распаду СССР узнікла ў горадзе над Сожам, заявіўшы аб сабе падчас афіцыйнай дэманстрацыі 7 лістапада 1990 г., калі анархісты выйшлі пад чорным сцягам. У наступным годзе ўжо адбыўся арганізаваны анархістамі страйк на прадпрыемстве "Палесдрук". Таксама група выдавала газету "Анархия" (выйшла 3 нумары). Лідарам быў вядомы былы анархіст (які сёння, на жаль, пачырванеў), даследчык і папулярызатар гісторыі леварадыкальных плыняў на тэрыторыі сучаснай РБ, аўтар першай грунтоўнай працы на тэму ліберіарнага руху ў сіневокай "Революция умерла! Да здравствует революция!". Анархизм в Беларуси (1902-1927) Юрый Глушакоў.

У Гомелі нарадзіліся і пачыналі сваю дзейнасць анарха-партызаны Дзмітрый Дубоўскі і Сяргей Раманаў.

Гомельскія анархісты актыўна заяўлялі аб сабе і падчас рэвалюцыі 1905-1907 гг. і падчас грамадзянскай вайны, і ў 20-я гг. XX ст.

Адметна, што ў Гомелі сфарміравалася першая група анархістаў на тэрыторыі Беларусі пасля Лютаўскай рэвалюцыі. Дазволю сабе падзяліцца спасылкай на невялічкі матэрыял на гэтую тэму, які выйшаў літаральна некалькі дзён таму ў "Homo Historicus. Гадавік антрапалагічнай гісторыі"
№ 11 за 2025 г.

Сёння хацеў напісаць аб трагічнай даце ў беларускай гісторыі – Ночы расстраляных паэтаў, калі ў начы з 29 на 30 кастрычніка 1937 г. у Менску было раасстраляна больш за 100 прадстаўнікоў беларускай інтэлігенцыі: дзеячоў навукі, культуры і мастацтва. У тым ліку бальшавікі пакаралі смерцю маладых беларускіх паэтаў. Канешне, я апублікую некалькі вершаў некаторых з іх, якія мне не толькі падабаюцца, але падаюцца важнымі і маюць панадчасовую каштоўнасць.

Але ўчора таварышы прыгадалі, што дакладна 5 год таму былі затрыманы анарха-партызаны. Нават не верыцца, што ўжо прайшло ажно 5 год. Я памятаю той дзень, калі даведаўся аб затрыманні хлопцаў. Для мяне гэта быў своеасаблівы,  моцны анафілактычны шок.

І як часта бывае – нечакана вымалёўваюцца гістарычныя супадзенні ды паралелі. Затрыманне групы "Чорны сцяг" адбылося амаль ў той сам дзень, што і масавы расстрэл беларускіх дзеячоў. Анарха-партызаны да суду ўтрымліваліся ў вязніцы КДБ, вядомай як "Амерыканка". Менавіта там, як лічыцца, недзе ў яе сутарэннях (а тады гэта была ўнутраная турма НКУС БССР) адбываўся расстрэл часткі інтэлігентаў.

Таксама варта дадаць, што 30 катрычніка ў Расеі адзначаецца Дзень памяці ахвяраў палітычных рэпрэсіяў, які свой пачатак бярэ ў 1974 годзе. Тады расейскія дысыдэнты- вязьні лагераў, галадоўкай ды запальваннем сьвечак у памяць аб загінулых упершыню адзначылі "Дзень палітвязьня". А ў кватэры Андрэя Сахарава ў Маскве Сяргей Кавалёў зладзіў адмысдовую прэс-канфэрэнцыю з гэтай нагоды.

Вяртаючыся да ночы растраляных паэтаў, дзялюся трыма вершамі трох паэтаў. Першы ў мяне асацыюецца з анарха-партызанамі. Другі - вельмі актуальны і моцна трагічны, жаночы, але напісаны мужчынам. Трэці – жыццесцвярджальны, які натхняе надзеяй.

Алесь Дудар [Аляксандр Дайлідовіч] (1904–1937).
Беларусь бунтарская. Менск: Дзяржаўнае Выдавецтва Беларусі, 1925.

ПАЎСТАНЕЦ

Яму хатаю — сіні бор,
Дахам — неба блакіт зялёны.
Гэта вецер глухой жальбой
У грудзёх скалыхнуў праклёны.
Асыпаецца жоўты ліст
У панурую цень лагчыны,
А душа юнака зьвініць,
Бо у сэрцы квітнее чырвань.
Там, дзе стада старэнькіх хат
Прытулілі сівыя вербы —
Не баяліся там граха
Выхаваныя людзі-зьверы.

***

Белы месяц на хвойку ўзьлез,
Зоркі ў небе блішчаць-іскрацца.
Прыгарнуў сінякудры лес —
Прытуліў да сябе паўстанца.
Можа заўтра жандараў раць
Скруціць рукі яму за сьпіну —
Павядуць бунтара караць.
Бяз суда… На старай асіне.
Ну, а можа — вякоў закон —
Гвалтаўнік на суку павісьне —
Пранясецца чырвоны конь
Ад Дняпра да бурлівай Віслы.
А пакуль-што трывожыць лес
Жартаўлівы брадзяга — вецер.
Белы месяц на хвойку ўзьлез —
І глядзіць, і глядзіць, і сьмяецца.
Хто ідзе там? Чужы ці свой —
Для паўстанца змаганьне — жарты.
І праз сінюю сетку хвой
Пазірае з усходу заўтра.

Лявонны Юрка [Леанід Юркевіч] (1908–1937).

Жалезныя віхуры. Вершы. Менск: Беларускае Дзяржаўнае Выдавецтва, 1931

АБОРТ

Калі ішла — гарэлі блікі    
На скрыжаваньнях шэрых пліт,    
І так хацелася паклікаць    
Таго, хто болем       
Ў сэрца ўліп.
  Было звычайна ўсё і проста               
Ў абломках чэрвеньскага дня.       
І не было каго на ростань   
Ні прыгалубіць,       
Ні абняць…  
  І сьцены душнае бальніцы     
Схавалі нерашучы крок.    
Гарэлі ў сонцы камяніцы,              
І ад чаканьня
Стыгла кроў.
  А як на поўдзень         
Сталі цені     
І спахмурнеў бальнічны сад —     
Дрыжэлі вузкія калені        
І пакаёвы далягляд…          
  І зьнікла радасная мэта, —    
Маўклівы доктар     
Яе сьцёр.       
І бляск халоднага пінцэта  
На міг запаланіў жыцьцё.   
  Было забойства эпілёгам.      
Пасьля яго — ня йдуць назад…    
І толькі сонца          
Дзесь за логам         
Кідала золата ў закат.

Юлій [Юдаль] Таўбін (1911–1937).

З нізкі «Сьмерць», 1932. Тэкст паводле выдання: Таўбін Ю. Выбранае. Мінск: Выдавец Зміцер Колас, 2017.

Калі я буду паміраць
і рабіцца дакучным целам...
А я хачу, каб гэта было ня хутка, – таму
Я цяпер хачу жыць, жыць, –
жыць жыцьцём, аднаму мне зразумелым,
Жыцьцём, уласьцівым толькі мне аднаму.
Бачыць, як сонца сьмяецца на брудным акне,
Акунаць сваё цела ў халодныя ўлоньні рэчак,
Плысьці на моры ў рыбачым чаўне,
Хадзіць па полі сярод цнатлівых грэчак.
Я хачу спатыкаць сяброў і таварышак,
маладых і сталых;
Хачу даверлівых жаночых пацалункаў
і моцных поціскаў мужчынскіх рук,
Каб адчуваньне жыцьця ніколі мяне не пакідала, –
Поўнае і шматкаляровае,
як вясёлкавы паўкруг.
Я хачу наведаць аграмадныя гарады,
Далёкія краіны з мовамі чужымі, –
Я хачу,
каб сьвет
паветра,
сухазем’я
і вады
Жыў,
дрыжаў
у кожнай, самай дробнай маёй жыле.
Каб мяне хвалявалі
страты, здабыткі, разьвітаньні і стрэчы,
Каб я мог сказаць пра сябе:
«Я жыў, пакуль тэрмін мой не прайшоў...
Каб мяне праціналі сваёю магутнасьцю рэчы
Блізкіх маіх спадарожнікаў-таварышоў.
Хачу
жыць,
падаючы,
але не занепадаючы.
Высока паднятым сілай часоў,
здабыць сталае месца на гале зямной.
Ведаю свае заганы.
Але гэта – мая задача.
Мне –
дваццаць першы год.
Жыцьцё ня за, а перада мной

Сёння амаль ва ўсім свеце адзначаецца Хэлаўін. Амерыканізацыя культуры, што ж зробіш. Мы з бацькамі з дзіцячага садку нашай дачкі таксама арганізуем увечары для дзяцей "змрочны шпацыр". Перапранутая дзятва будзе хадзіць па вызначаных і адмыслова удэкараваных кватэрах на нашым раёне і збіраць цукеркі. Нічога супраць гэтай ініцыятывы не маю, а наадварот падтрымліваю. Гэта не толькі забава для дзяцей, але і ўмацаванне лакальнай супольнасці. Аднак для мяне не Halloween важны, а Дзяды.

Дзяды - асаблівая памятная дата для Беларусі і для мяне ў прыватнасці. У лепшыя часы, калі яшчэ можна было наведваць Беларусь, мы амаль заўсёды прыяжджалі ў Горадню на Дзяды. У Польшчы 1 лістапада выходны, таму часцяком атрамліваўся доўгі уікэнд, у дадатку у майго бацькі дзень нараджэння на прыканцы кастрычніка, ну і на могілкі мы абавязкова ездзілі прыбрацца ды знічы запаліць.

У гісторыі беларускага нацыянал-дэмакратычнага руху менавіта гэты дзень, ці правільна казаць дні, сталі сімвалічным актам грамадскай мабілізацыі, пачынаючы ад 1988 г., калі 30 кастрычніка мусара разагналі вялізную камемарацыйную акцыю ў Менску (у 1987 г. адбыўся невялікі мітынг у парку Янкі Купалы).

Ізноўку маем дачыненне да сімвалічных сувязей: мітынг быў прысвечаны "чорнай ночы", аб якой я ўзгадваў пазаўчора. Ініцыятарамі і аганізатарамі выступілі групоўкі "Талака", "Тутэйшыя" ды новаствораны "Мартыралог Беларусі". Мітынгоўцаў жорстка разагнала міліцыя, калі яны кіраваліся ва ўрочышча Курапаты, асаблівае месца болю і памяці беларускага грамадства. Самае вядомае беларускае месца масавых расстрэлаў падчас сталінскіх чыстак.

Пазней Дзяды сталіся рэгулярнай датай памятных апазіцыйных шэсцяў. Мала хто памятае, але ў 1991-1996 гг. 2 лістапада быў выходным днём, бо ўласна гэтая дата лічыцца памінальным днём. У 2008 г. Нацбанк РБ нават выпусціў адмысловую памятную манету. Ужо не згадваючы аб культурным вымярэнні гэтага дня, апісанага ў вялікага ўсходнеславянскага паэта Адама Міцкевіча ў аднаіменнай драме "Дзяды".

Свята, якое адаптаваў каталіцкі касцёл і зрабіў з яго Задушкі, мае паганскія карані. Я быў выхаваны ў каталіцкай традыцыі, таму менавіта Дзяды, а не праваслаўная Радаўніца, якую адзначаюць увесну, сталіся для мяне днямі памяці і развагі надгісторыяй сям'і, сувяззю з продкамі і смерцю.

Усе гэтыя паездкі па вёсках у шчучынскім раёне, наведванне старых сваякоў, уборка могілак, аповяды аб розных дзядах-прадзедах і іншых продках у спалучэнні са звычайна вельмі дрэнным надвор'ем і атмасферай містыкі, смутку ды вечнасці асабіста мне давалі шмат пажытку для розуму. І гэта не мае нічога агульнага з нацыяналізмам ці каталіцтвам, гэта старэйшае і глыбейшае за іх пачуццё свайго месца ў гэтым свеце. Усведамленне, што мы тут і зараз не першыя і не апошнія (спадзяюся), што існуе нейкая невідочная сувязь паміж людзьмі сярод стагоддзяў і тысячагоддзяў, што трэба жыць, працягваць наш чалавечы род. Пры гэтым не губляючы сувязі з продкамі і сем'ямі, не зацыклівацца на забабонах, аджыўшых традыцыях, а развіваць іх, пераглядаць, дасканаліцца, адначасова памятаючы аб тым, што на той свет (што б там не было) мы не забярэм нічога.

Для мяне памяць - больш, чым рытуал на Дзяды, больш, чым зніч ці кветкі на могілках. Помніць - значыць змагацца. Помніць - значыць быць свядомым свайго месца ў гэтым свеце. Помніць - значыць паважаць тое, што было найлепшым у продкаў і не саромецца крытыкаваць і адмаўляцца ад таго, што было дрэнным і даўно зжытым. Дзяды добры момант, каб чарговы раз аб гэтым задумацца.

Ёсць у мяне добры сябра, які, на жаль, даўным даўно апынуўся ў Мордары і ніяк не можа адтуль збегчы. Але, думаю, гэта ў канцы канцоў у яго атрымаецца. Дык вось у мяне з ім была традыцыя перапісвацца вершамі-рыфмаванкамі. Ён таксама піша вершы, прынамсі раней пісаў. Адзін з найбольш любімых ягоных вершаў пачынаецца так: "Ненавижу осень золотую..." А чаму не? Мы ж не пушкіны, каб пець оды восені. І калісьці, традыцыйна едучы напрыканцы кастрычніка ў Горадню цягніком, было надзвычайна добрае надвор'е і мяне апантаў даволі бадзёры настрой. Увогуле, вяртаючыся дамоў, настрой пераважны быў класны. І я даслаў яму такую, вось, рыфмаванку.

Полюбил я осень золотую,
Зарядило солнышком вокруг,
Я качусь, а может быть кочую...
Как дела, страны неверный друг?

Грешен сам, хотя и еду смело
На Дзяды на пару дней домой.
Создавать бунтуя - наше дело,
Заплатив порою головой.

Рельсы в листьях, я купаюсь в планах,
И уже четыре дня не пил,
Пяточка валяется в карманах,
На момент я осень полюбил.

Октябрь 2011 г.

Учора быў сусветны Дзень вегана. Я хоць не веган (а вегетарыянец), але, канешне, шаную жыццё і правы жывёл ды звярэй на жыццё, таму і падтрымліваю розныя экалагічныя ініцыятывы. Не тое, каб я асабліва верыў у сілу петыцый, аднак заўсёды падпісваюся пад такімі рэчамі.Часам подпісы мацней за радыкальныя дзеянні. Калі ў людзей, якія апякуюцца жывёламі, будуць годныя ўмовы працы, то і жывёлам будзе лепш. Вось, напрыклад, актуальная петыцыя наконт кракаўскага прытулку для жывёл:

https://www.petycjeonline.com/schronisko-krakow#share

Пасля Дзядоў, ды і ўвогуле пасля кожнага побыту ў Горадні, было сумна вяртацца ў Польшчу. Магчыма ціснула нейкае ўнутраннае пачуццё, што аднойчы прыйдзе момант, які будзе апошім падарожжам. Але заўсёды пасля бацькоў, сяброў і родных мясцін ад'езд быў прыпраўлены лёгкай меланхаліяй.

Ужо ў цягніку, легендарнай электрычцы Гродна-Кузніца, у якой я ездзіў два дзесяцігоддзі, пакуль не скасавалі маршрут, ізноў напісаў вершык і выслаў сябру.

Аб электрычцы можна пісаць тамы і здымаць серыялы. Яна была малым асаблівым сусветам і там адбываліся цікавыя рэчы. Яна была як бронецягнік, на якім Троцкі рассякаў падчас грамадзянскай вайны. Толькі гэты маршрут належыў памежным "нелегальным" гандлярам папяросамі і іншымі прысмакамі.

Цягам паўгадзіны яны на хаду разбіралі, раскручвалі і раскладалі электрычку ўнутры, каб запакаваць ва ўсе магчымыя і немагчымыя месцы папяросы. Мелі адпаведныя інструменты, ад адвёрткі да шурупавёртаў. Раскручвалі, хавалі, закрувалі, зноў раскручвалі і даставалі тавар ўжо ў Польшчы. Часам з вокнаў цэлыя блокі цыгарэт выкідвалі. Гэта зараз дронамі ды паветранымі шарамі перакідваць табачок, а раней чыгунка была наша ўсё. Машыны таксама, але цягнік меў сваю чароўную камунальную атмасферу.

Кантынгент дробных кантрабандыстаў быў стракаты. Гендарны і ўзроставы баланс вытрыманы. Некаторыя з іх дарабіліся маёнткаў, зарабляючы на памежным гандлі. Частка пачынала бухаць нават не дачакаўшыся, калі электрычка ад'едзе з гарадзенскага вакзала. Субкультура нашых чалнакоў - з'ява цікавая з антрапалагічнага і культурніцкага пункту гледжання, але не з маральнага. На вакзале яны надакучліва прасілі студэнтаў і прыпадковых пасажыраў, каб тыя правезлі ім некалькі пачкаў папяросаў ці бутэльку алкаголю. Часцяком здараліся канфлікты, калі цябе "прасілі" устаць са свайго месца, каб яны схавалі свае скарбы пад крэслы і за паліцы для багажу. Калі вярталіся з Кузніцы той самай электрычкай, то раздавалі пасажырам абутак ды вопратку і самі апраналі па 5 швэтраў. У Горадні ім гэта вярталі, а яны плацілі сімвалічныя некалькі даляраў.

Агульна кажучы, электрычка з дапамогай Duty Shops ("дзюцікаў") доўгія гады жыла сваім жыццём і давала працу некаторым гарадзенцам, напаўняючы іх жыццё пэўным сэнсам. Зарабіць на кантрабандзе. Ім было весела, дробная авантура цягам гадзіны падавалася ім не толькі працай, але і перамогай над сістэмай, забаронамі, кантролем. Гэта быў іхні астравок свабоды, прасякнуты неназойлівым адрэналінам і пахам лёгкіх грошаў. Я ж, гледзячы на гэтыя сюжэты, хоць з цікавасцю назіраў і аналізаваў іх, але думаў зусім аб іншым.

Еду в Краков, стало грустно.
Поезд полон челноков,
Водку закушу капустой,
Прогоню всех дураков.

Станем лучше, сможем больше
И шагнём вперёд смелей.
Пусть в России или в Польше
Выпьем росы всех морей.

Побежим ветрам навстречу,
Наберём природных сил...
Что, мечты? Ну да - отвечу -
Еду в Краков, загрустил...

Ноябрь 2011 г.

Порву партбилет и просто уеду,
Достали проблемы личного плана,
Мне похуй, кому присудят победу,
Я — узник порока и грешник стакана.

Рвану спозаранку чётко на север,
Куплен билет прямиком до Канады,
Буду искать средь лишайников клевер,
Буду лечиться гипнозом цикады.

От неприличных фантомов корявых,
От мизофобий шагов деструктивных,
Делать их трудно в ботинках дырявых,
Кроме того, ожидаются ливни.

Там разделю я судьбу менестрелей,
Буду с Эвтерпой чудить на бумаге,
Если чекисты меня не застрелят
За партбилет и за чёрные флаги…

2018 г.

Саша "Нефер". Рукописи из шкатулки. Москва: Радикальная теория и практика, 2021.

Сёння 36 гадоў споўнілася майму таварышу Дзіму Рэзановічу. Ягоная біяграфія для мяне як прыгодніцкі фільм. Радыкальныя акцыі ў БУРы, нелегальныя пераходы праз межы, актыўны ўдзел у Еўрамайдане, затрыманні, эксы... Менавіта ён дапамог мне з адным з цікавейшых тэкстаў, якія я пісаў для газеты "A-tak" (аб чорным рынку зброі ва Украіне). Дадаваў важныя і цікавыя заўвагі аб удзеле анархаў у "рэвалюцыі годнасці" да майго іншага артыкулу. Знаёміў з тым, да чаго лепш не дакранацца.

Аднойчы я вельмі душэўна адсвяткаваў з ім у славутым горадзе Кіеве (і яшчэ з адным таварышам) Дзень Незалежнасці Украіны. Гэты дзянёк на заўсёды застанецца ў мяне ў памяці. Мо калі-небудзь і паўторым.

Дзіма - чалавек з эпохі грамадзянскай вайны. Авантурыст у самым добрым значэнні гэтага слова, закаханы ў прыгодах і рызыкоўных падарожжах. Заўсёды вясёлы, з агенчыкам у вачах і з жаданнем яскравых уражанняў. Ён заўсёды ідзе да канца, у залатыя сярэдзіны не верыць, калі гарыць, то дашчэнту. Бывалі моманты, што нават наш агульны сябар Ігар Аліневіч (а ён прабеглы чалавек) ад рызыкоўнасці Дзімы моўчкі махаў галавой.

Некалі падчас нашай сустрэчы, калі я быў амаль на дне і ўспаміны не давалі спакою, Дзіма запрапанаваў дапамагчы мне, кажа, давай у лес паедзем і спалім ўсе рэчы, што нагадваюць аб болю. Лес ён любіць, анарха-партызан усё ж такі.
Памятаю нашыя размовы наконт пачуццяў. Тады ён казаў, што яны не павінны перашкаджаць дзейнасці. Дзіма быў жанаты на рэвалюцыі. Мне падаецца, што зараз ён змяніўся і нават пісаў аб гэтым у адным с сваіх лістоў. Тое, што ён здольны кахаць, быць адданым сябрам і бацькам, гэта безумоўна. Аб гэтым я ведаў і раней. Але турэмныя ўніверсітэты робяць моцных людзей яшчэ мацнейшымі, адчыняюць новыя чакры духоўнасці. Так адбываецца (па маіх назіраннях) з Міколам Дзядком. Думаю, што і з іншымі таварышамі таксама. Дзіма не выключэнне.

Гэта не значыць, што ён забудзецца на анархію. Барацьба - гэта ягоная стыхія. Былых рэвалюцыянераў не бывае. Цяга да прыгод і схільнасць да практыкавання (а не балбатні) сацыяльнай справядлівасці ў яготўткрыві. А ў спалучэнні з замілаваннем да свабоды робіць з яго адвечнага маладзёна-ідэаліста. Такіх сярод нас мала. Але без такіх грамадства робіцца закасцянелым.

У сваіх архіваў знайшоў юнацкі верш, хай ён будзе маім сціплым віншаваннем Дзіму з днём нараджэння.

Любишь ли ты лето -
К которому стремятся?
Любишь ли дороги -
По которым мчатся?
Любишь ли свободу -
Которой аж по шею?
Любишь ли веру?
Люблю! Но не верю!
Нужны ли тебе люди -
Которые боятся?
Нужны ли тебе слёзы -
Когда нужно смеяться?
Нужна ли любовь -
Когда не за кого драться?
Будешь ли жить -
Когда правду узнаешь?
Будешь ли смотреть -
Когда взгляд потеряешь?
Хочешь ли взять знамя
И жизненное пламя?

Июнь 2000 г.

Стихотворение Евгения Рубашко о 12ом ноября, написанное в заключении

Виновен за веру в людей, способных
Проявлять солидарность и бескорыстную помощь.
Виновен за ответственных и свободных,
Готовых назвать меня словом «товарищ».
Виновен за неуместное в страну возвращение
И упрямое нежелание уезжать обратно.
Виновен за невозможность слепого прощения,
Попрания достоинства и лжи многократной.
Виновен за александровичей лжесвидетельствующих
И судей, что не замечают обмана.
Виновен за праведную ярость, вскипевшую
От пыток Миколы и смерти Романа.
Виновен и превентивно осужденный,
Раз вздумать решил, что перед совестью чист.
Виновен за старый термин нагруженный
И слово крамольное — «анархист».

09.08.2021

Я ўжо пісаў, што ў мяне ёсць сябар, з якім я некалі перапісваўся вершамі. Сёння ў яго дзень нараджэння. Па традыцыі ў гэты дзень ужо шмат год запар я высылаю яму верш-віншаванне. Цягам гадоў назапасілася гэтых вершыкаў амаль на зборнік. Ранейшыя вершы пакуль выкладваюць не буду, але свежым віншаваннем падзялюся. Спадзяюся, ён не пакрыўдзіцца. З днём нараджэння, Ж.!