*Тылынан ыһыахтанар сатаммат*
(ДЬЫЛҔА 26.10.2023 14:32 86)
Киһи тыла – ох. Ону, бэҕэһээ эрэ төрөөбөтөх, саастаах киһи буолан, олохпор даҕаны көрөн, чахчы, итэҕэйэбин. Куоракка көһөн киирбиппит уонча сыл буолла. Ол иннинэ 500 киһини кыайбат нэһилиэнньэлээх дэриэбинэҕэ олорбуппут. «Не суди, да не судим будешь» диэн таҥара үөрэҕэ сөпкө да этэр эбит. Ордук тыа сиригэр дьону ырытан кэпсэтии аһара тэнийбит. Дьахтар киһи буолан, мин да ойоҕум онтон туора турбатаҕа. Сөп буола-буола өҥөйөн ааһар ыалбыт Балаайа кэпсээнигэр олорсо охсон, Орто дойдуга кинилэр эрэ сөпкө олороллорун курдук, түмүк оҥостоллоруттан арыт кыйаханан, таһырдьаны былдьаһарым.
Ыалбыт отутун ааспыт соҕотох кыыстара кэргэннээх киһини кытта көссүүлэһэрин ыас оҥостон аҕай биэрбиттэрэ. Оччолорго оҕолорбут кыралара. «Онтон эһиги туоххут итиирий? Сырыттыннар ээ», – диэн кэбиһэммин, аны бэйэм хаарыллыбытым. Икки дьиэни нөҥүөлээн олорор ыалбыт уола нуучча кыыһын кэргэн ылан, аҕыс айдаан тардыллыбыта. Саамай айманааччы ойоҕум этэ. «Нуучча да киһи буоллаҕа. Хата, Сэмэнчик нууччалыы холкутук саҥара үөрэниэ» диэн айахтатаммын, мэктиэтигэр, нэдиэлэ кэриҥэ кэпсэппэтэҕэ. Балаайатыныын дьүлэй аҥаардаах нуучча тылын учууталын ырытыыттан күннэрин саҕалыыллара. Эмиэ араастаан этэн көрөрүм – истибэтэ. Ол учуутал үлэтиттэн тохтуурун дуу, тохтооботун дуу быһаарар хотуна-тойоно элбэх буоллаҕа. Ону биһиги дьоммут икки чаанньык чэйи иһэн бүтэриэхтэригэр диэри быһаарсаллара. Кулууп үлэһитэ кыыс кэргэнэ суох «хонууттан» оҕоломмута эмиэ хас эмэ сылы быһа ырытыллыбыта.
Күн-дьыл ааста. Бэлиэр бэйэбит хос эбэ, эһэ буоллубут. Олорбуппут тухары арааһы биллэхпит-көрдөхпүт. Уонна биир бэйэм ити 80-нус сылларга ойоҕум күннээн-хааннаан олорон дьонтон иҥнибитэ бэйэбитигэр иэҕиллэн кэлбитин бэркиһиибин. Киһи эрэ буоллар, итэҕэл диэни билинэр, тылын-өһүн туттунар буолан сылдьар. Дьэ, ол төрүөтэ маннык: кэнники икки сылга кыра кыыспыт кэргэннээх киһини кытта булсан, олоҕо олох буолбата. Ыйааһын хараҕар ууран көрөн, хайа да өрүтү өйдүөххэ сөп. Эр киһини да, икки дьахтары да. Ол эрээри дьон саҥата олоҕу огдолутара чахчы эбит. Кыыспыт сүнньүттэн тахсан хаалан, хас аҥыы арахсыан билиминэ эрэйи көрдө.
Былырыын улахан сиэммит бүрээт уолугар кэргэн баран, ойоҕум олох да ууну омурдан сылдьар. Төрөппүттэрэ, аныгы дьон, ону утарбаттар. Бачча кэлиилээх-барыылаах үйэҕэ атын да омук киһитигэр кэргэн барыахха сөп буоллаҕа. Биир бэйэм сэмэй, үлэһит күтүөппүн сөбүлүүбүн. Атын омук киһитэ, биһигиттэн уратылаах диэн көрбөппүн. Аны туран, устудьуоннуу сылдьар, баара эрэ уон аҕыстаах сиэн кыыспыт ыарахан буолан, соһутта. Били, дьону саҥарбыта бэйэбитигэр эргиллибит курдук.
Онно эбии аҕыйах сылтан бэттэх ойоҕум кулгааҕынан моһуогурар буолла. Ситэ истибэтиттэн, өйдөөбөтүттэн кыйаханаахтыыр. Оннук түгэҥҥэ мин, били, хаһан эрэ «уҥуоҕун сууйбут» нуучча тылын учууталын саныыбын. Баҕар, оонньуу-көр курдук суруйбутум буолуо эрээри, чахчы, дьону дьүүллүүр сатамньыта суох. Хас биирдии киһиэхэ олоҕо Үөһээттэн суруллан, ыйыллан кэлэр буоллаҕа. Киһиэхэ кини төһөнү тулуйарынан эрэйэ бэриллэр. Ону ырытан, ыас гынан, бэйэҕэ эрэ куһаҕаны оҥостуохха сөбө биллэр. Онон дьону дьүүллээмэ – бэйэҥ эмиэ дьүүлгэ туруоххун сөп.
Былатыан,
Дьокуускай.
(ДЬЫЛҔА 26.10.2023 14:32 86)
Киһи тыла – ох. Ону, бэҕэһээ эрэ төрөөбөтөх, саастаах киһи буолан, олохпор даҕаны көрөн, чахчы, итэҕэйэбин. Куоракка көһөн киирбиппит уонча сыл буолла. Ол иннинэ 500 киһини кыайбат нэһилиэнньэлээх дэриэбинэҕэ олорбуппут. «Не суди, да не судим будешь» диэн таҥара үөрэҕэ сөпкө да этэр эбит. Ордук тыа сиригэр дьону ырытан кэпсэтии аһара тэнийбит. Дьахтар киһи буолан, мин да ойоҕум онтон туора турбатаҕа. Сөп буола-буола өҥөйөн ааһар ыалбыт Балаайа кэпсээнигэр олорсо охсон, Орто дойдуга кинилэр эрэ сөпкө олороллорун курдук, түмүк оҥостоллоруттан арыт кыйаханан, таһырдьаны былдьаһарым.
Ыалбыт отутун ааспыт соҕотох кыыстара кэргэннээх киһини кытта көссүүлэһэрин ыас оҥостон аҕай биэрбиттэрэ. Оччолорго оҕолорбут кыралара. «Онтон эһиги туоххут итиирий? Сырыттыннар ээ», – диэн кэбиһэммин, аны бэйэм хаарыллыбытым. Икки дьиэни нөҥүөлээн олорор ыалбыт уола нуучча кыыһын кэргэн ылан, аҕыс айдаан тардыллыбыта. Саамай айманааччы ойоҕум этэ. «Нуучча да киһи буоллаҕа. Хата, Сэмэнчик нууччалыы холкутук саҥара үөрэниэ» диэн айахтатаммын, мэктиэтигэр, нэдиэлэ кэриҥэ кэпсэппэтэҕэ. Балаайатыныын дьүлэй аҥаардаах нуучча тылын учууталын ырытыыттан күннэрин саҕалыыллара. Эмиэ араастаан этэн көрөрүм – истибэтэ. Ол учуутал үлэтиттэн тохтуурун дуу, тохтооботун дуу быһаарар хотуна-тойоно элбэх буоллаҕа. Ону биһиги дьоммут икки чаанньык чэйи иһэн бүтэриэхтэригэр диэри быһаарсаллара. Кулууп үлэһитэ кыыс кэргэнэ суох «хонууттан» оҕоломмута эмиэ хас эмэ сылы быһа ырытыллыбыта.
Күн-дьыл ааста. Бэлиэр бэйэбит хос эбэ, эһэ буоллубут. Олорбуппут тухары арааһы биллэхпит-көрдөхпүт. Уонна биир бэйэм ити 80-нус сылларга ойоҕум күннээн-хааннаан олорон дьонтон иҥнибитэ бэйэбитигэр иэҕиллэн кэлбитин бэркиһиибин. Киһи эрэ буоллар, итэҕэл диэни билинэр, тылын-өһүн туттунар буолан сылдьар. Дьэ, ол төрүөтэ маннык: кэнники икки сылга кыра кыыспыт кэргэннээх киһини кытта булсан, олоҕо олох буолбата. Ыйааһын хараҕар ууран көрөн, хайа да өрүтү өйдүөххэ сөп. Эр киһини да, икки дьахтары да. Ол эрээри дьон саҥата олоҕу огдолутара чахчы эбит. Кыыспыт сүнньүттэн тахсан хаалан, хас аҥыы арахсыан билиминэ эрэйи көрдө.
Былырыын улахан сиэммит бүрээт уолугар кэргэн баран, ойоҕум олох да ууну омурдан сылдьар. Төрөппүттэрэ, аныгы дьон, ону утарбаттар. Бачча кэлиилээх-барыылаах үйэҕэ атын да омук киһитигэр кэргэн барыахха сөп буоллаҕа. Биир бэйэм сэмэй, үлэһит күтүөппүн сөбүлүүбүн. Атын омук киһитэ, биһигиттэн уратылаах диэн көрбөппүн. Аны туран, устудьуоннуу сылдьар, баара эрэ уон аҕыстаах сиэн кыыспыт ыарахан буолан, соһутта. Били, дьону саҥарбыта бэйэбитигэр эргиллибит курдук.
Онно эбии аҕыйах сылтан бэттэх ойоҕум кулгааҕынан моһуогурар буолла. Ситэ истибэтиттэн, өйдөөбөтүттэн кыйаханаахтыыр. Оннук түгэҥҥэ мин, били, хаһан эрэ «уҥуоҕун сууйбут» нуучча тылын учууталын саныыбын. Баҕар, оонньуу-көр курдук суруйбутум буолуо эрээри, чахчы, дьону дьүүллүүр сатамньыта суох. Хас биирдии киһиэхэ олоҕо Үөһээттэн суруллан, ыйыллан кэлэр буоллаҕа. Киһиэхэ кини төһөнү тулуйарынан эрэйэ бэриллэр. Ону ырытан, ыас гынан, бэйэҕэ эрэ куһаҕаны оҥостуохха сөбө биллэр. Онон дьону дьүүллээмэ – бэйэҥ эмиэ дьүүлгэ туруоххун сөп.
Былатыан,
Дьокуускай.
*_Тохтообот харах уута._*
(Аҕа кэпсээнэ. Дьиҥнээх олохтон)
Кэлиҥҥи кэмнэргэ хас хонон турдах аайы саныыр санаам, толкуйдуур толкуйум биир буолла – 60 сааспын ааһан баран мин тоҕо бөх курдук уулуссаҕа быраҕылынным?..
Өйбөр олус элбэх «тоҕо?» эргийэр, бииртэн биир төрөөн тахсан иһэр. Туох буруйум иһин? Дьиҥэр, арыгы да испэппин, табах да тардыбаппын эбээт! Киһи сиэринэн кырдьыам, үйэбин моҥуом диэбитим баара... Олох атыннык да эргийэр буолар эбит!
24 сыл тухары оҕом, уолум диэн ииппит манньабар, бу уулуссаҕа сырыттаҕым. Таһырдьа номнуо тымныйда. Буолумуна, кыһын кэллэҕэ эбээт. Оттон мин 25 сыл тухары олорбут бэйэлээх бэйэм дьиэбиттэн, эт-хаан дьоммуттан тахсыбытым үһүс ыйын ааһан эрэр. Оо, олох! Оо, санаа, санаа... Тоҕо, уолум, төрөппүт оҕокком, аҕаҕыҥ кыйдаатыҥ, сир-халлаан икки ардыгар бырахтыҥ?!
Бу үс ый иһигэр хараҕым уутун элбэхтэ тохтум. Кэлбитин бэйэм да өйдөөбөккө хаалабын. Оччо хомойдум, оччо хоргуттум.
Олоҕум кэпсээнэ
Ааҕааччы, бу бэйэм туспунан дьоҕус кэпсээммин тулуйан-тэһийэн ааҕар, баҕар, сэҥээриэх, истиэх буоллаххына, кэпсии түһүүм.
Мин элбэх дьахтарга оҕолоохпун. Онтон биирин даҕаны көрсүбэтэҕим, кинилэр харахтарын уутун соппотоҕум, оҕо суутун сууйбатаҕым. Баҕар, ол буруйугар олоҕум тиэрэ эргийбитэ буолуо. Ол эрээри бэйэбин буруйдаах курдум санаммаппын. Эдэрбэр кыргыттар «син биир ойох ылбаккын, саатар, оҕото оҥор» дииллэрэ.
Элбэх улууһу кэрийбитим. Уһуннук олорбут сирбэр ойохтонон, көрсүүбэр оҕо оҥорон испитим. Онон билигин сүүрэ-көтө, үлэлии-хамсыы сылдьаллар. 10-ча оҕолоохпун. Улаханым кыыс. 1979 сыллаах. Кырам эмиэ кыыс. 2011 сыллаах, уһуйаан оҕото. Хас сиэннээхпин үчүгэйдик билбэппин. Арай 55 сааспар хос эһэ буолбуппун билэбин.
Ол оҕолорбуттан сэттэтэ үрдүк үөрэхтээх. Онон бэйэбин ыар буруйу оҥордум диэбэппин. Арай, эдэр сылдьан көрбөтөх оҕолорбун санаан хараҕым уута тахсар буолара, билиҥҥи кэргэним ону билэрэ да, истэрэ да. Киниэхэ барытын кэпсээбитим.
Үһүс оҕобуттан, ойохпуттан арахсан төрөөбүт дойдубар, чугас дьоммор, аймахтарбар кэлбитим. Ол кэлэн, үлэлии-хамсыы сылдьан, биир кыыһы сөбүлүү көрөн, ойох ыллым. Сааһыран эрэр дьон буолан, уруу тэрийбэтибит, көннөрү олордубут.
Өтөр уолламмыппыт. Мин олус үөрэн, бэйэм ааппын биэрбитим. Сааһыран баран оҕолонон, кэргэним үөрбүтэ эмиэ сүр. Арай, киэсэрэбинэн төрөөн тахсан баран, «аны оҕоломмоккун диэтилэр» диэн хомоппута. Албыннаабыт эбит, миигин! Онтун сэттэ сыл буолан баран биирдэ эппитэ. Ол тухары оҕо үөскээбэтин диэн испирээллээх сылдьыбыт. Оттон хайа эр киһи оҕолонуон, аҕа буолуон баҕарбат буолуой!
Дьалхааннаах 90-с сыллар саҕаланыылара хотунан-соҕуруунан сылдьа сатаан баран, Дьокуускайга көспүппут.
Куораты бастаан соҕотох булбутум. Маҕаҥҥа 3 хостоох, толору хааччыллыылаах мас дьиэ атыыласпытым. Кэлээт, онон-манан эргинэн, харчы оҥорон барбытым, толкуйдаан, ырытан-ыраҥалаан баран, 46 сааспар арыгыбын бырахпытым уонна күн бүгүҥҥэ диэри испэккэ сылдьабын.
Оннубун-тойбун оҥостон, үлэ булан баран кэргэммин, оҕобун аҕалан, быр бааччы олорон киирэн барбыппыт.
Уолбут кыра сылдьан хап-хара куудара баттахтааҕа. Атын оҕолор ону көрө-көрө, дьонноругар «ньиэгир оҕото кэлбит» диэн кэпсииллэрэ. Уолбутун сахалыы уһуйааҥҥа сырытыннарбыппыт. Онон бастаан нууччалыы саҥаран иһэн, уһуйааҥҥа сылдьан арыый сахатыйбыта.
Дьиҥэр, оччолорго кэргэним албыннаабакка, өссө оҕоломмуппут буоллар, бу курдук уулуссаҕа быраҕыллыа суох этим. Кырдьыгын эттэххэ, оҕом, уолум, ийэтигэр быдан чугаһын бу саҥа биллим.
Уолу үксүн ийэтэ көрөрө. Мин куруук кэлэ-бара сылдьарым, массыына, дьиэ-уот эргитэрим-атыылыырым. Ол эрээри улахан кыбартыыраны ыларга, кэргэмминиин иккиэн кыттыһарбыт, аҥаардаһарбыт. Бу үс сыллааҕыта эмиэ саҥа кыбартыыра ылбыппыт.
Уолум – эрэлим
Уолбут улаатан, оскуоланы бүтэрэн, үрдүк үөрэххэ Физкультура институтугар буокса салаатыгар киирбитэ. Киирээт да, бастакы кууруска күрэхтэһэн чөмпүйүөннээбитэ, онтон куруук миэстэлэһэр буолбута. Мин онтон олус үөрэрим, «уолум үчүгэй буолсу» диэн күлүкпэр имнэнэрим. Ол эрээри онтум уһаабатаҕа. Ийэтэ оҕобун үлтү сынньыахтара диэн, буоксалыырын тохтоппута.
(Аҕа кэпсээнэ. Дьиҥнээх олохтон)
Кэлиҥҥи кэмнэргэ хас хонон турдах аайы саныыр санаам, толкуйдуур толкуйум биир буолла – 60 сааспын ааһан баран мин тоҕо бөх курдук уулуссаҕа быраҕылынным?..
Өйбөр олус элбэх «тоҕо?» эргийэр, бииртэн биир төрөөн тахсан иһэр. Туох буруйум иһин? Дьиҥэр, арыгы да испэппин, табах да тардыбаппын эбээт! Киһи сиэринэн кырдьыам, үйэбин моҥуом диэбитим баара... Олох атыннык да эргийэр буолар эбит!
24 сыл тухары оҕом, уолум диэн ииппит манньабар, бу уулуссаҕа сырыттаҕым. Таһырдьа номнуо тымныйда. Буолумуна, кыһын кэллэҕэ эбээт. Оттон мин 25 сыл тухары олорбут бэйэлээх бэйэм дьиэбиттэн, эт-хаан дьоммуттан тахсыбытым үһүс ыйын ааһан эрэр. Оо, олох! Оо, санаа, санаа... Тоҕо, уолум, төрөппүт оҕокком, аҕаҕыҥ кыйдаатыҥ, сир-халлаан икки ардыгар бырахтыҥ?!
Бу үс ый иһигэр хараҕым уутун элбэхтэ тохтум. Кэлбитин бэйэм да өйдөөбөккө хаалабын. Оччо хомойдум, оччо хоргуттум.
Олоҕум кэпсээнэ
Ааҕааччы, бу бэйэм туспунан дьоҕус кэпсээммин тулуйан-тэһийэн ааҕар, баҕар, сэҥээриэх, истиэх буоллаххына, кэпсии түһүүм.
Мин элбэх дьахтарга оҕолоохпун. Онтон биирин даҕаны көрсүбэтэҕим, кинилэр харахтарын уутун соппотоҕум, оҕо суутун сууйбатаҕым. Баҕар, ол буруйугар олоҕум тиэрэ эргийбитэ буолуо. Ол эрээри бэйэбин буруйдаах курдум санаммаппын. Эдэрбэр кыргыттар «син биир ойох ылбаккын, саатар, оҕото оҥор» дииллэрэ.
Элбэх улууһу кэрийбитим. Уһуннук олорбут сирбэр ойохтонон, көрсүүбэр оҕо оҥорон испитим. Онон билигин сүүрэ-көтө, үлэлии-хамсыы сылдьаллар. 10-ча оҕолоохпун. Улаханым кыыс. 1979 сыллаах. Кырам эмиэ кыыс. 2011 сыллаах, уһуйаан оҕото. Хас сиэннээхпин үчүгэйдик билбэппин. Арай 55 сааспар хос эһэ буолбуппун билэбин.
Ол оҕолорбуттан сэттэтэ үрдүк үөрэхтээх. Онон бэйэбин ыар буруйу оҥордум диэбэппин. Арай, эдэр сылдьан көрбөтөх оҕолорбун санаан хараҕым уута тахсар буолара, билиҥҥи кэргэним ону билэрэ да, истэрэ да. Киниэхэ барытын кэпсээбитим.
Үһүс оҕобуттан, ойохпуттан арахсан төрөөбүт дойдубар, чугас дьоммор, аймахтарбар кэлбитим. Ол кэлэн, үлэлии-хамсыы сылдьан, биир кыыһы сөбүлүү көрөн, ойох ыллым. Сааһыран эрэр дьон буолан, уруу тэрийбэтибит, көннөрү олордубут.
Өтөр уолламмыппыт. Мин олус үөрэн, бэйэм ааппын биэрбитим. Сааһыран баран оҕолонон, кэргэним үөрбүтэ эмиэ сүр. Арай, киэсэрэбинэн төрөөн тахсан баран, «аны оҕоломмоккун диэтилэр» диэн хомоппута. Албыннаабыт эбит, миигин! Онтун сэттэ сыл буолан баран биирдэ эппитэ. Ол тухары оҕо үөскээбэтин диэн испирээллээх сылдьыбыт. Оттон хайа эр киһи оҕолонуон, аҕа буолуон баҕарбат буолуой!
Дьалхааннаах 90-с сыллар саҕаланыылара хотунан-соҕуруунан сылдьа сатаан баран, Дьокуускайга көспүппут.
Куораты бастаан соҕотох булбутум. Маҕаҥҥа 3 хостоох, толору хааччыллыылаах мас дьиэ атыыласпытым. Кэлээт, онон-манан эргинэн, харчы оҥорон барбытым, толкуйдаан, ырытан-ыраҥалаан баран, 46 сааспар арыгыбын бырахпытым уонна күн бүгүҥҥэ диэри испэккэ сылдьабын.
Оннубун-тойбун оҥостон, үлэ булан баран кэргэммин, оҕобун аҕалан, быр бааччы олорон киирэн барбыппыт.
Уолбут кыра сылдьан хап-хара куудара баттахтааҕа. Атын оҕолор ону көрө-көрө, дьонноругар «ньиэгир оҕото кэлбит» диэн кэпсииллэрэ. Уолбутун сахалыы уһуйааҥҥа сырытыннарбыппыт. Онон бастаан нууччалыы саҥаран иһэн, уһуйааҥҥа сылдьан арыый сахатыйбыта.
Дьиҥэр, оччолорго кэргэним албыннаабакка, өссө оҕоломмуппут буоллар, бу курдук уулуссаҕа быраҕыллыа суох этим. Кырдьыгын эттэххэ, оҕом, уолум, ийэтигэр быдан чугаһын бу саҥа биллим.
Уолу үксүн ийэтэ көрөрө. Мин куруук кэлэ-бара сылдьарым, массыына, дьиэ-уот эргитэрим-атыылыырым. Ол эрээри улахан кыбартыыраны ыларга, кэргэмминиин иккиэн кыттыһарбыт, аҥаардаһарбыт. Бу үс сыллааҕыта эмиэ саҥа кыбартыыра ылбыппыт.
Уолум – эрэлим
Уолбут улаатан, оскуоланы бүтэрэн, үрдүк үөрэххэ Физкультура институтугар буокса салаатыгар киирбитэ. Киирээт да, бастакы кууруска күрэхтэһэн чөмпүйүөннээбитэ, онтон куруук миэстэлэһэр буолбута. Мин онтон олус үөрэрим, «уолум үчүгэй буолсу» диэн күлүкпэр имнэнэрим. Ол эрээри онтум уһаабатаҕа. Ийэтэ оҕобун үлтү сынньыахтара диэн, буоксалыырын тохтоппута.
Инньэ гынан үрдүкү куурустарга төһө да үөрэҕин хаачыстыбата тубустар, туйгун сыананы ыллар, биир да күрэхтэһиигэ кытыннарбатаҕа, онон дьарыгын бырахпыта. Итиччэ усулуобуйа баарын үрдүнэн, саатар, маастарга хандьыдаат буолбатаҕа.
Аны туран, уолбут миигин кытта куска биирдэ эрэ сылдьыспыта уонна үксүн дьиэтигэр хаалара, иһит-хомуос сууйара, атын оҕолор курдук көмпүүтэрдиирэ. Айдаарсар айдараммыт үксэ онтон саҕаланара. Ойохпор «уолбутун наһаа дьиэ «бөҕө» гыммакка, уолу уол курдук иитиэххэ» диирим да, истиэ баара дуо? Суох.
Уолбут үөрэҕин бүтэрэн, аны аармыйаҕа барар сааһа кэлбитэ. Онно кэргэмминиин санаабыт эмиэ арахсыбыта. Биһигиттэн төһө да тутулуга суох буоллар, мин оҕобут үчүгэй чааска сулууспалаан кэлиэн баҕарабын, ойоҕум этэҥҥэ эрэ сырыттын диир. Бассаапка «Саллааттар» бөлөххө киирэн күн аайы суруйсар, долгуйуу бөҕө, хаһан кэлэрин күүтэр. Ол да буоллар уолбут, чахчы үчүгэйдик сулууспалаан, аатын ааттатан кэлбитэ. Аны туран, устудьуоннуурун тиһэх сылларыгар биир кыыстыын билсибитэ. «Аармыйаттан кэллэхпинэ, ойох ылыам» диирэ. Онон биһиги оҕобут ыал буолар диэн, испитигэр үөрэрбит.
Кини бастаан Амыр Екатеринославкатыгар көннөрү пехотаҕа тиийбитэ. Онтон Владивостогунан эргийэн Камчааткатааҕы Петропавловскайга тиийэн, байҕал пехотатыгар сулууспалаан, дьиэтигэр хара көстүүмнээх, хара бэриэттээх, сержант сыбаанньалаах, олох уол оҕото кэлбитэ. Ол кэннэ тугу саҥарыахпыный, тылбыттан маппытым.
Уолум аармыйаттан кэлэригэр «Колмиттан» биир мөлүйүөҥҥэ сабыс-саҥа массыына ылбытым. Киниэхэ анаан. Уонна онтун көрдөрөн үөрдээри, кэлэр күнүгэр аэропуорка массыынаны сүүрдэн киирбитим.
Балачча буолан баран Хабаровскай эриэйсэтэ түстэ диэн биллэрдилэр. Өтөр оҕом бииргэ сулууспалаабыт доҕотторун кытта көрсөр саалаҕа киирэн кэллилэр. Оо, таҥастара-саптара үчүгэйэ сүрдээх. Олус дуоспуруннаахтык көстөллөр. Бэйэлэригэр олус барсар. Кинилэргэ холоотоххо, атын уолаттар бары кэриэтэ көннөрү таҥаһынан кэлбиттэр. Ону көрөн турар дьон-сэргэ «гражданканан кэлбиттэр» дэспитигэр, хайдах эрэ, уолбунан наһаа киэн тутуннум. Миигин кытта оҕом таптыыр кыыһа, чугас доҕотторо киирсибиттэрэ бары үөрүү-көтүү, долгуйуу бөҕө буоллубут.
Оҕобут күһүн сэтинньигэ кэлбитэ. Оттон саас кыыһыныын «сайын, баҕар, холбоһуохпут» диэбиттэрэ. Биһиги, төрөппүттэр, үөрүүбүт өссө улааппыта.
Уруу тэрийэр түбүгэ элбэҕин бэркэ өйдүүбүт. Аны, кыыс аҥаардас ийэлээх эрэ. Онон сүбэлэһэн, төһө да ыараханын иһин, баран куорат биир саамай ыарахан сыаналаах эрэстэрээнигэр биир мөлүйүөҥҥэ 150 киһилээх урууну оҥорбуппут. Ыалдьыттарбыт бары «наһаа үчүгэй уруу буолла» диэн, олус астынан тарҕаспыттара. Бэйэбит даҕаны «санаа иһинэн буолла. Этэҥҥэ эрэ олордуннар» дэспиппит. Уонна оттон оҕолорбут даҕаны биир күн билсээт, ыал буолбут дьон буолбатахтар. Үс сыл билсэн, чугастык доҕордоһон баран холбоспуттара эрэх-турах санааны үөскэтэрэ. Ол киэһэ хайдах эрэ төрөппүт эбээһинэһин чиэстээхтик толорон, санныбытыттан ыарахан таһаҕаһы түһэрбит курдук санаммыппыт.
Киэр бар!
Бу иннинэ уолбун кытта саас биирдэ айдаарсан турабын. Туохтан кыыһырсыбыппытын бу диэн өйдөөбөппүн. Ол эрээри оҕом кыыһыран ону-маны охсуолаабытын-тэбиэлээбитин өйдүүбүн. Миигин олох кырбыах курдуга. Кэргэнэ (оччолорго кыыһа) онно баара да, тугу да саҥарбатаҕа. Арааһа, куттанар быһыылааҕа. Ойоҕум эмиэ соһуйан эрэ хаалбыта. Онтон уолум уоскуйбутун кэннэ кэлин ийэтэ «уолбут аармыйаҕа сылдьан ньиэрбэтин сиэппит, быһыыта, онон наһаа мөҕүмэ, саҥарыма, букатын ньимийэн баран сырыт» диэбитэ. Инньэ гыммытым. Ол оннук ааспыта.
Онтон дьэ айдааннаах күммүт уруу кэннэ ый аҥаара буолан баран үүммүтэ.
Быһа холоон, эбиэт кэннэ этэ. Арай миэхэ Намтан бассаапка сиэним кыыс «33 киилэ буоллум» диэн суруйда. Мин, биллэн турар, «тоҕо сүрэй, букатын охтоору гыммыккын дии!» диэн хоруйдаатым уонна ону кэргэммэр кэпсээбиппэр дьахтарым «эн сиэннэриҥ кыһалҕалара!» диэн улаханнык кыыһырда. Ону сөбүлээбэккэ, эмээхсиммэр хардары саҥарбыппар, эмискэ уолум кэлэн үрдүбэр түстэ.
Аны туран, уолбут миигин кытта куска биирдэ эрэ сылдьыспыта уонна үксүн дьиэтигэр хаалара, иһит-хомуос сууйара, атын оҕолор курдук көмпүүтэрдиирэ. Айдаарсар айдараммыт үксэ онтон саҕаланара. Ойохпор «уолбутун наһаа дьиэ «бөҕө» гыммакка, уолу уол курдук иитиэххэ» диирим да, истиэ баара дуо? Суох.
Уолбут үөрэҕин бүтэрэн, аны аармыйаҕа барар сааһа кэлбитэ. Онно кэргэмминиин санаабыт эмиэ арахсыбыта. Биһигиттэн төһө да тутулуга суох буоллар, мин оҕобут үчүгэй чааска сулууспалаан кэлиэн баҕарабын, ойоҕум этэҥҥэ эрэ сырыттын диир. Бассаапка «Саллааттар» бөлөххө киирэн күн аайы суруйсар, долгуйуу бөҕө, хаһан кэлэрин күүтэр. Ол да буоллар уолбут, чахчы үчүгэйдик сулууспалаан, аатын ааттатан кэлбитэ. Аны туран, устудьуоннуурун тиһэх сылларыгар биир кыыстыын билсибитэ. «Аармыйаттан кэллэхпинэ, ойох ылыам» диирэ. Онон биһиги оҕобут ыал буолар диэн, испитигэр үөрэрбит.
Кини бастаан Амыр Екатеринославкатыгар көннөрү пехотаҕа тиийбитэ. Онтон Владивостогунан эргийэн Камчааткатааҕы Петропавловскайга тиийэн, байҕал пехотатыгар сулууспалаан, дьиэтигэр хара көстүүмнээх, хара бэриэттээх, сержант сыбаанньалаах, олох уол оҕото кэлбитэ. Ол кэннэ тугу саҥарыахпыный, тылбыттан маппытым.
Уолум аармыйаттан кэлэригэр «Колмиттан» биир мөлүйүөҥҥэ сабыс-саҥа массыына ылбытым. Киниэхэ анаан. Уонна онтун көрдөрөн үөрдээри, кэлэр күнүгэр аэропуорка массыынаны сүүрдэн киирбитим.
Балачча буолан баран Хабаровскай эриэйсэтэ түстэ диэн биллэрдилэр. Өтөр оҕом бииргэ сулууспалаабыт доҕотторун кытта көрсөр саалаҕа киирэн кэллилэр. Оо, таҥастара-саптара үчүгэйэ сүрдээх. Олус дуоспуруннаахтык көстөллөр. Бэйэлэригэр олус барсар. Кинилэргэ холоотоххо, атын уолаттар бары кэриэтэ көннөрү таҥаһынан кэлбиттэр. Ону көрөн турар дьон-сэргэ «гражданканан кэлбиттэр» дэспитигэр, хайдах эрэ, уолбунан наһаа киэн тутуннум. Миигин кытта оҕом таптыыр кыыһа, чугас доҕотторо киирсибиттэрэ бары үөрүү-көтүү, долгуйуу бөҕө буоллубут.
Оҕобут күһүн сэтинньигэ кэлбитэ. Оттон саас кыыһыныын «сайын, баҕар, холбоһуохпут» диэбиттэрэ. Биһиги, төрөппүттэр, үөрүүбүт өссө улааппыта.
Уруу тэрийэр түбүгэ элбэҕин бэркэ өйдүүбүт. Аны, кыыс аҥаардас ийэлээх эрэ. Онон сүбэлэһэн, төһө да ыараханын иһин, баран куорат биир саамай ыарахан сыаналаах эрэстэрээнигэр биир мөлүйүөҥҥэ 150 киһилээх урууну оҥорбуппут. Ыалдьыттарбыт бары «наһаа үчүгэй уруу буолла» диэн, олус астынан тарҕаспыттара. Бэйэбит даҕаны «санаа иһинэн буолла. Этэҥҥэ эрэ олордуннар» дэспиппит. Уонна оттон оҕолорбут даҕаны биир күн билсээт, ыал буолбут дьон буолбатахтар. Үс сыл билсэн, чугастык доҕордоһон баран холбоспуттара эрэх-турах санааны үөскэтэрэ. Ол киэһэ хайдах эрэ төрөппүт эбээһинэһин чиэстээхтик толорон, санныбытыттан ыарахан таһаҕаһы түһэрбит курдук санаммыппыт.
Киэр бар!
Бу иннинэ уолбун кытта саас биирдэ айдаарсан турабын. Туохтан кыыһырсыбыппытын бу диэн өйдөөбөппүн. Ол эрээри оҕом кыыһыран ону-маны охсуолаабытын-тэбиэлээбитин өйдүүбүн. Миигин олох кырбыах курдуга. Кэргэнэ (оччолорго кыыһа) онно баара да, тугу да саҥарбатаҕа. Арааһа, куттанар быһыылааҕа. Ойоҕум эмиэ соһуйан эрэ хаалбыта. Онтон уолум уоскуйбутун кэннэ кэлин ийэтэ «уолбут аармыйаҕа сылдьан ньиэрбэтин сиэппит, быһыыта, онон наһаа мөҕүмэ, саҥарыма, букатын ньимийэн баран сырыт» диэбитэ. Инньэ гыммытым. Ол оннук ааспыта.
Онтон дьэ айдааннаах күммүт уруу кэннэ ый аҥаара буолан баран үүммүтэ.
Быһа холоон, эбиэт кэннэ этэ. Арай миэхэ Намтан бассаапка сиэним кыыс «33 киилэ буоллум» диэн суруйда. Мин, биллэн турар, «тоҕо сүрэй, букатын охтоору гыммыккын дии!» диэн хоруйдаатым уонна ону кэргэммэр кэпсээбиппэр дьахтарым «эн сиэннэриҥ кыһалҕалара!» диэн улаханнык кыыһырда. Ону сөбүлээбэккэ, эмээхсиммэр хардары саҥарбыппар, эмискэ уолум кэлэн үрдүбэр түстэ.
Мин уолбуттан босхолоно сатыы-сатыы: «Хайдах буоллуҥ, аҕаҕыҥ кырбаары гынныҥ дуо?!» – диэн кыыһырдым, саҥара сатаатым да, букатын тохтообот. Ыксаан, кэргэним кэлэн буойан көрбүтүн эмиэ истибэт. Инньэ гынан хоһунан-көрүдүөрүнэн куустуһа сылдьан охсуһуу былаастаах туһуннубут. Быыһыгар охсуһан-тэбиэлэһэн, анньыалаһан ылабыт. Мин эмиэ ардыгар аһара кыһыйан, тохтоотун диэн, хардары охсон көрөбүн эрээри, кыһаммат.
Ону барытын кийиитим хос аанын кэннигэр саһан туран көрөр эрээри, тугу да саҥарбат. Муҥ саатар, «хайдах буоллуҥ, аҕаҕын кырбаама» диэн көрдөһөн тохтотуон сөп этэ да – мэлигир. Саһан турбута.
Ол курдук чаас аҥаарын быһа булумахтанан баран, нэһиилэ тохтоотубут. Уолум «бар мантан, аны бу дьиэҕэ үктэнэ да сорунума» диэн үүрдэ. Мин малбын-салбын хомунан, тахсан бардым. Ол айыыта онон.
Ити кэннэ, абаккабар, травмпууҥҥа баран көрдөрдүм. Тута полициялар сүүрэн «үҥүс, ким кырбаата, сайабылыанньа суруйдуҥ да, ол киһини хаайабыт» диэн ыктылар-хаайдылар. Онтон төһөтүн да иһин, оҕобун сууттатыам-хаайтарыам дуо, албыннаан, «итирик сылдьан оҕуннум» диэн куотуннум.
Билигин араас санаа киирэр. 25 сыл тухары биир ыал буолан олорбуппут дии! Уолбун 24 сыл аҕа-аҕа курдук ииттэҕим, улаатыннардаҕым уонна тоҕо итинник буолбутун өйүм хоппот. Мин санаабар, уолум кэргэнин, кийиитим эппититтэн тахсыбат быһыылаах, кини санаатынан барда бадахтаах. Миигин үүрэллэрин эрэ толкуйдуу сылдьыбыттар, быһыыта. Ама да буолбутун иһин, уруу кэннэ тута үүрдүлэр. Онуоха диэри тулуйдахтара – урууга харчы наада буоллаҕа. Саҥа дьиэ, бастыҥ түөлбэҕэ турар даача, мөлүйүөннээх массыына барыта уолбар дии сылдьыбытым. Аны кэлэн, санаам уларыйда.
Дьиҥэр, бэйэм кииринньэҥ аҕалаах улааппытым. Кини арыгылыы-арыгылыы ийэбин кырбыыра, түүрэйдиирэ-сордуура да, үүрбэтэхпит. Барыта үчүгэй буолуо диэн тулуйбуппут, эрэйдэммиппит. Кэлин ийэбит мөлтөөн охтубутугар, оҕонньор кырдьан олорон, кыра оҕолуу бүөбэйдээбитэ, көрбүтэ-истибитэ уонна бэйэ-бэйэлэрин өйөһөн анараа дойдуга бараахтаабыттара.
Оттон мин оҕом миигин кырдьар сааспар көрүөхтээҕин-иитиэхтээҕин, бүөбэйдиэхтээҕин оннугар холдьоҕон ыытта. Оттон ииппит, төрөппүт оҕом итинник быһыыламмытын кэннэ, ама, хайаан ытыам, хараҕым уутун тоҕуом суоҕай! Олох сүрэҕим ортотунан киирэн, оспот бааһы хаалларда. Туох буруйбар маннык буоллум диэн бэйэм-бэйэбиттэн ыйытабын да, хоруйун тобула иликпин. Арай хараҕым уута куурбат.
Билигин саҥаттан олох олорор ыарахана бэрт буолуо да, олоро сатыырга тиийэбин. Олох сайдар. Биһиги эмиэ иннибит диэки баран иһиэхтээхпит.
Бу бэйэм олохпуттан кэпсээни баҕар эдэр дьоҥҥо туһалаах буолуо диэн суруйдум. Уолгутун эр киһи курдук иитиҥ, эр киһи үлэтин үлэлэтиҥ, булка-алка илдьэ сылдьыҥ! Мин алҕаспын хатылаамаҥ, аҥаардас ийэтигэр эрэ туттарымаҥ! Уол уол курдук буолуохтаах.
Куорат олохтооҕо
Аймалҕан Аппанаас.
Ону барытын кийиитим хос аанын кэннигэр саһан туран көрөр эрээри, тугу да саҥарбат. Муҥ саатар, «хайдах буоллуҥ, аҕаҕын кырбаама» диэн көрдөһөн тохтотуон сөп этэ да – мэлигир. Саһан турбута.
Ол курдук чаас аҥаарын быһа булумахтанан баран, нэһиилэ тохтоотубут. Уолум «бар мантан, аны бу дьиэҕэ үктэнэ да сорунума» диэн үүрдэ. Мин малбын-салбын хомунан, тахсан бардым. Ол айыыта онон.
Ити кэннэ, абаккабар, травмпууҥҥа баран көрдөрдүм. Тута полициялар сүүрэн «үҥүс, ким кырбаата, сайабылыанньа суруйдуҥ да, ол киһини хаайабыт» диэн ыктылар-хаайдылар. Онтон төһөтүн да иһин, оҕобун сууттатыам-хаайтарыам дуо, албыннаан, «итирик сылдьан оҕуннум» диэн куотуннум.
Билигин араас санаа киирэр. 25 сыл тухары биир ыал буолан олорбуппут дии! Уолбун 24 сыл аҕа-аҕа курдук ииттэҕим, улаатыннардаҕым уонна тоҕо итинник буолбутун өйүм хоппот. Мин санаабар, уолум кэргэнин, кийиитим эппититтэн тахсыбат быһыылаах, кини санаатынан барда бадахтаах. Миигин үүрэллэрин эрэ толкуйдуу сылдьыбыттар, быһыыта. Ама да буолбутун иһин, уруу кэннэ тута үүрдүлэр. Онуоха диэри тулуйдахтара – урууга харчы наада буоллаҕа. Саҥа дьиэ, бастыҥ түөлбэҕэ турар даача, мөлүйүөннээх массыына барыта уолбар дии сылдьыбытым. Аны кэлэн, санаам уларыйда.
Дьиҥэр, бэйэм кииринньэҥ аҕалаах улааппытым. Кини арыгылыы-арыгылыы ийэбин кырбыыра, түүрэйдиирэ-сордуура да, үүрбэтэхпит. Барыта үчүгэй буолуо диэн тулуйбуппут, эрэйдэммиппит. Кэлин ийэбит мөлтөөн охтубутугар, оҕонньор кырдьан олорон, кыра оҕолуу бүөбэйдээбитэ, көрбүтэ-истибитэ уонна бэйэ-бэйэлэрин өйөһөн анараа дойдуга бараахтаабыттара.
Оттон мин оҕом миигин кырдьар сааспар көрүөхтээҕин-иитиэхтээҕин, бүөбэйдиэхтээҕин оннугар холдьоҕон ыытта. Оттон ииппит, төрөппүт оҕом итинник быһыыламмытын кэннэ, ама, хайаан ытыам, хараҕым уутун тоҕуом суоҕай! Олох сүрэҕим ортотунан киирэн, оспот бааһы хаалларда. Туох буруйбар маннык буоллум диэн бэйэм-бэйэбиттэн ыйытабын да, хоруйун тобула иликпин. Арай хараҕым уута куурбат.
Билигин саҥаттан олох олорор ыарахана бэрт буолуо да, олоро сатыырга тиийэбин. Олох сайдар. Биһиги эмиэ иннибит диэки баран иһиэхтээхпит.
Бу бэйэм олохпуттан кэпсээни баҕар эдэр дьоҥҥо туһалаах буолуо диэн суруйдум. Уолгутун эр киһи курдук иитиҥ, эр киһи үлэтин үлэлэтиҥ, булка-алка илдьэ сылдьыҥ! Мин алҕаспын хатылаамаҥ, аҥаардас ийэтигэр эрэ туттарымаҥ! Уол уол курдук буолуохтаах.
Куорат олохтооҕо
Аймалҕан Аппанаас.
*Иитиэх уол*
18 чааһа.
Моҕой Ойууҥҥа Кирсан туох соруктаах кэлбитин кэпсээтэ. Кини кимин тугун үксүн ,билэн олорор эбит. Тугу гыммытын сороҕун бэйэтигэр кэпсиир. Соруйан уолу куттаары эбитэ дуу ,Ойуун уоту умулларан кэбистэ. Ытыс таһынар ыас хараҥа бүрүүкээтэ. Иһийбит чуумпуга эмиэ да адьырҕа кыыл, ыар ынчыга иһиллэр. Эмиэ да үөр сылгылар туохтан эрэ үргэн тибигирэһэн ааһар тыастара иһиллэр курдук. Онтон дьүкээбил суһумун курдук сырдык тыкта. Ол сырдыгар эмискэ, дүҥүрдээх ойуун баар буола түстэ. Суордуу кыланна уол соһуйан " дьик !"- гынна. Манна кэлбититтэн кэмсиннэ. Моҕой Ойуун тоҥхойон олорбохтоон баран, дүҥүрүн охсон дэгэрҥнэттэ. Тура эккирээн, сыыйа эрчимирэн, тэбиэһирэн барда. Кыаһааннарын тыаһа кылыгыраан, туртас курдук чэпчэкитик ойуоккалыыр. Атаҕын быыһа көстүбэт, эмиэ да күөрэгэй салгыҥҥа дьирибинии турарын курдук. Төбөтүн илгистэн бабыгыраан ылар. Хомуһунун киллэрэн туоҕу эрэ ботугуруур. Араас киһи түүлүгэр киириэх харамайдар, хараҥа муннуктан быгыахтаһар курдуктар. Ойуун кыыран бүтэн, үрүҥүнэн - харанан көрөөт сууллан түстэ. Иҥиир ситиитин таттарар. Кирсан хаһан да манныгы көрбөтөх буолан ыксаата. Сүүрэн тиийэ Ойууну туруораары тардыалаата. Өйдөөн көрбүтэ көрүөхтэн түктэри, дьардьама сирэйэ эбит. Айаҕыттан күүгэн тахсыбыт. Икки хараҕыттан эриэн үөннэр быгыахтастылар. Кирсан сарылаан баран куотан тахсан эрдэҕинэ, эриэн үөн атаҕар эриллэн охтордо.
Онтон эмискэ уот умайан хос иһэ сырдаата. Моҕой Ойуун туох да, буолбатаҕын курдук туран кэллэ. Хоско киирэн кыырар таҥаһын устан таҕыста. Киһи киһитинэн буола түспүт. " Бу ама билигин аҕай куттаабыт ойуун дуо?" диэххэ диэри уларыйбыт.
- Дьэ сүрэххинэн сөбүлээн, хараххынан хайҕаан, муннукка ытаан туран таптаабыт кыыскын, ытаппытынан илдьэ барбыттар? - Моҕой Ойуун Кирсаҥҥа этэр.
- Ханна?
- Бу диэн билбэтим. Хааргын табатыныы хаардыы хаампыт урдустар, сииккэ сиэллэрбиттэр, салгыны харбаппыттар. Эчи арах! Эмиэ хара суордар хаалаахтыыһылар!
- Оо оччоҕо дойдутугар барбыт диэ Уонна көрсүбэт буоллахпыт, ытыспын соттубут буоллаҕым дуу - Кирсан сүөм түстэ.
- Ол эрээри эйиэхэ, син санаата баар эбит. Биир үтүө күн дьиэҥ үрдүгэр күөрэгэй чыычаах дьирибинээн, сурук аҕалыа ону күүтээр.
- Ол манна куоракка ханнык күөрэгэй кэлбит үһүө?
- Үгүһү элбэҕи ыйытыма. Ол суругу туттаххына бэйэҥ быһаараар. Кии буолар дуу, киһи буолар дуу дьылҕаҥ бэйэҥ илиигэр! - Ойуун этээтин кытта таһыттан биир киһи киирдэ. Илиитэ сап салыбырас. Туохтан эрэ куттаммыт дьүһүннээх.
- Убаай күн буол ый буол ! Эн иннигэр буруйдаахпын, арыгыбын эйиэхэ эмтэнэн баран ,испит аньыылаахпын. Үөннэриҥ хабарҕалаан утуппаттар, тыыным хаайтарар. Дьоммун да куттаан утуппатым - киирбит киһи сөһүргэстээн олорон көрдөһөр. Онуоха Ойуун " таҕыс! " диэн Кирсаҥҥа имнэннэ.
Уол тахсыбыта Павлик күүтэн олорор.
Баран иһэн кэпсиир. "Ойуун хос иһин уунан толорбута. Чачайан өлө сыстым. Эбиитин үөннэрэ онтон мантан ытыраллар. " Искэр иитиэхтэммит, күөх моҕойу таһаардым !" - диэннээх.
- Кырдьык искин - үөскүн ыраастаатаҕа дии. Билигин арыгы диэҥҥэ чугаһаабаппыт. Биир киһи арыгытын эмтэнэн баран, иһэн кэбиспит. Уонна өлөөрү ыксаан Ойуунтан өһүл диэн көрдөһө хаалла - Кирсан этэр.
- Оттон эйигин туох диэн быһаарда?
- Рузинаны ханна эрэ, илдьэ барбыттар эбит. Туох эрэ сурук кэлиэҕэ. Ону ааҕан бэйэҥ быһаараар диэтэ.
*Ородьумаан*
17.11.2023.
18 чааһа.
Моҕой Ойууҥҥа Кирсан туох соруктаах кэлбитин кэпсээтэ. Кини кимин тугун үксүн ,билэн олорор эбит. Тугу гыммытын сороҕун бэйэтигэр кэпсиир. Соруйан уолу куттаары эбитэ дуу ,Ойуун уоту умулларан кэбистэ. Ытыс таһынар ыас хараҥа бүрүүкээтэ. Иһийбит чуумпуга эмиэ да адьырҕа кыыл, ыар ынчыга иһиллэр. Эмиэ да үөр сылгылар туохтан эрэ үргэн тибигирэһэн ааһар тыастара иһиллэр курдук. Онтон дьүкээбил суһумун курдук сырдык тыкта. Ол сырдыгар эмискэ, дүҥүрдээх ойуун баар буола түстэ. Суордуу кыланна уол соһуйан " дьик !"- гынна. Манна кэлбититтэн кэмсиннэ. Моҕой Ойуун тоҥхойон олорбохтоон баран, дүҥүрүн охсон дэгэрҥнэттэ. Тура эккирээн, сыыйа эрчимирэн, тэбиэһирэн барда. Кыаһааннарын тыаһа кылыгыраан, туртас курдук чэпчэкитик ойуоккалыыр. Атаҕын быыһа көстүбэт, эмиэ да күөрэгэй салгыҥҥа дьирибинии турарын курдук. Төбөтүн илгистэн бабыгыраан ылар. Хомуһунун киллэрэн туоҕу эрэ ботугуруур. Араас киһи түүлүгэр киириэх харамайдар, хараҥа муннуктан быгыахтаһар курдуктар. Ойуун кыыран бүтэн, үрүҥүнэн - харанан көрөөт сууллан түстэ. Иҥиир ситиитин таттарар. Кирсан хаһан да манныгы көрбөтөх буолан ыксаата. Сүүрэн тиийэ Ойууну туруораары тардыалаата. Өйдөөн көрбүтэ көрүөхтэн түктэри, дьардьама сирэйэ эбит. Айаҕыттан күүгэн тахсыбыт. Икки хараҕыттан эриэн үөннэр быгыахтастылар. Кирсан сарылаан баран куотан тахсан эрдэҕинэ, эриэн үөн атаҕар эриллэн охтордо.
Онтон эмискэ уот умайан хос иһэ сырдаата. Моҕой Ойуун туох да, буолбатаҕын курдук туран кэллэ. Хоско киирэн кыырар таҥаһын устан таҕыста. Киһи киһитинэн буола түспүт. " Бу ама билигин аҕай куттаабыт ойуун дуо?" диэххэ диэри уларыйбыт.
- Дьэ сүрэххинэн сөбүлээн, хараххынан хайҕаан, муннукка ытаан туран таптаабыт кыыскын, ытаппытынан илдьэ барбыттар? - Моҕой Ойуун Кирсаҥҥа этэр.
- Ханна?
- Бу диэн билбэтим. Хааргын табатыныы хаардыы хаампыт урдустар, сииккэ сиэллэрбиттэр, салгыны харбаппыттар. Эчи арах! Эмиэ хара суордар хаалаахтыыһылар!
- Оо оччоҕо дойдутугар барбыт диэ Уонна көрсүбэт буоллахпыт, ытыспын соттубут буоллаҕым дуу - Кирсан сүөм түстэ.
- Ол эрээри эйиэхэ, син санаата баар эбит. Биир үтүө күн дьиэҥ үрдүгэр күөрэгэй чыычаах дьирибинээн, сурук аҕалыа ону күүтээр.
- Ол манна куоракка ханнык күөрэгэй кэлбит үһүө?
- Үгүһү элбэҕи ыйытыма. Ол суругу туттаххына бэйэҥ быһаараар. Кии буолар дуу, киһи буолар дуу дьылҕаҥ бэйэҥ илиигэр! - Ойуун этээтин кытта таһыттан биир киһи киирдэ. Илиитэ сап салыбырас. Туохтан эрэ куттаммыт дьүһүннээх.
- Убаай күн буол ый буол ! Эн иннигэр буруйдаахпын, арыгыбын эйиэхэ эмтэнэн баран ,испит аньыылаахпын. Үөннэриҥ хабарҕалаан утуппаттар, тыыным хаайтарар. Дьоммун да куттаан утуппатым - киирбит киһи сөһүргэстээн олорон көрдөһөр. Онуоха Ойуун " таҕыс! " диэн Кирсаҥҥа имнэннэ.
Уол тахсыбыта Павлик күүтэн олорор.
Баран иһэн кэпсиир. "Ойуун хос иһин уунан толорбута. Чачайан өлө сыстым. Эбиитин үөннэрэ онтон мантан ытыраллар. " Искэр иитиэхтэммит, күөх моҕойу таһаардым !" - диэннээх.
- Кырдьык искин - үөскүн ыраастаатаҕа дии. Билигин арыгы диэҥҥэ чугаһаабаппыт. Биир киһи арыгытын эмтэнэн баран, иһэн кэбиспит. Уонна өлөөрү ыксаан Ойуунтан өһүл диэн көрдөһө хаалла - Кирсан этэр.
- Оттон эйигин туох диэн быһаарда?
- Рузинаны ханна эрэ, илдьэ барбыттар эбит. Туох эрэ сурук кэлиэҕэ. Ону ааҕан бэйэҥ быһаараар диэтэ.
*Ородьумаан*
17.11.2023.
*Иитиэх уол*
19 чааһа.
Кирсан Моҕой ойууну кытта көрсүөҕүттэн, күн аайы сурук кэтэһэр. Интернет үөдүйүөҕүттэн, кэмбиэрдээх сурук диэн умнуллубута ыраатта. Уол эмиэ да ойууну итэҕэйэрин саарбахтаан барда. " Биир эмит күн күөрэгэй дьирибинээн сурук аҕалыа " - диэн Ойуун эппитин санаан сонньуйда. " Күөрэгэйдээх ээ ! " диэн кэлэйбиттии ботугураата. Ону кытта сүрэҕэ ытырбахтаан ылла. " Тугу саныырбын ама истэн олороро буолуо дуо?" - уол уулусса ыскамыайкатыгар олоро түһэн баран, дьиэлээтэ. Киирбитэ балтыта киниэхэ сурук биэрдэ. "Биир ханнык эрэ уол биэрдэ" диир.
" Хайдах уолуй?саха дуо?"
" Суох омук быһыылаах " - диир балтыта Сардаана. Ааннаан үчүгэйдик ыйыппатах. Кирсан хоско киирэн Рузина суругун аахта.
" Таптыыр доҕорум Кирюша эҕэрдэ! Мин эйигин ыалдьар кэмҥэр көрсүбэтэх, ситэ бэрийбэтэх буруйдаахпын. Миигин күүстэринэн илдьэ барбыттара. Эн миигин инбэлиит буолбуккар бырахта дии санаама. Мин эйигин кытта үөдэн да түгэҕэр барсар санаалааҕым! Ыалдьар да кэмҥэр аттыгар буолуом этэ. Мин тастыҥ быраатым бу суругу тиксэриэҕэ. Эн биһикки тапталбыт быста, быста салҕанан хаһан эмит бииргэ буолуохпут дуо?Эн эппит халыҥ хаардаах, тымныы дойдугар баран хаалбыппыт эбитэ буоллар. Эн аттыгар ханнык да тымныы миигин кыһарыйыа суох этэ. Киһиэхэ саамай эрэйдэнэрэ омугуттан тутулуга суох таптал диэн баар эбит. Мин эн миэхэ анаабыт хоһоонноргун күҥҥэ сүүстэ ааҕабын. Аттыбар баар курдук буолаҕын . Бары үтүөнү кытта эйигин таптыыр Рузина - Кирсан суругу ааҕан баран дөйүөрбүт киһилии, хараҕын быһа симэн олордо.
Сардаана Рузина туох диэн суруйбутун билээри хоһу өҥөйөн көрбүтэ, убайа ытаабыт этэ. Ол иһин оргууй төттөрү таҕыста. Рузинаны кытта билиһиннэрбититтэн кэмсиннэ, кини да алҕаска киирэн биэрэн төһөлөөх эрэйдэннэ этэй. Аны билигин убайа эрэйдэнэр. " Оо таптал, таптал төһөлөөх киһини итинник, кэрэгэй кэскиллээн, дьоло суох дьылҕалаабытыҥ буолуой? "- Сардаана үөһэ тыынна.
Кирсан сарсыныгар эмиэ Моҕой Ойууҥҥа тиийдэ. Атаһын Павлигы кучуппутун куттанан барсыбата. Ол иһин соҕотох барда. Киһитэ үнүргү курдук дьүккүччү көрөн көрсүбэтэ. Илии тутуһан эҕэрдэлэстэ. Эбиитин хоһугар киллэрдэ, чэй истилэр.
- Мин да бу билигин дьүһүлэнэн олордорбун эмиэ ,эн курдук ыалдьар эттээх, таптыыр сүрэхтээх уолан этим буоллаҕа. Эдэр сылдьан ойуун эрэ буолуом дии санаабатаҕым. Кэнники дьылҕа бэйэтэ биллэрбитэ, төрүккэр баар буолла да ханна да куоппат эбиккин. Эһэм улаханнык биллэр ойуун эбитэ үһү. Биирдэ бандьыыттар күүс өттүнэн, баайдар көмүс кистээбиттэрин көрдөтө илдьэ барбыттар. Киһилэрэ акка олорсон иһэн, суор буолан көтөн хаалар эбит. " Оннук - маннык кубулуммакка сүгүн олор!" - диэн бэрдээнинэн ытаары гыналлар эбит. " Ханна баарын сибикилиир буоллаҕым дии" - диэбит. Уонна биир эргэ балаҕаҥҥа аҕалтаабыт. Муостатын үрэйтэрэн сундууктаах көмүһү хостообуттар. Бандьыыттар көмүһү күлэ - үөрэ үллэстэ хаалбыттар, эһэм дьиэлээбит. Арай өйдөөн көрбүттэрэ, көмүс буолбакка эриэн үөннэри убахтыы олороллор эбит - диэн Моҕой эһэтин туһунан кэпсиир.
- Оттон бэйэҥ хайдах ойуун буолбуккунуй? - Кирсан ыйытар.
- Эн курдук эмиэ эдэр сылдьан, эмиэ таптыыр кыыстаах этим. Алаас устун дьаарбайар этибит. " Эн миэхэ абааһылааҕы кэпсээмэриий ,атыны үчүгэйи кэпсээ " - диир этэ. Онуоха куттанарын билэн, дьээбэрэн сирэйбин эҥин араастык туттан, ырдьыгынаабыта буолар этим. Онуоха кыыһым сарылыы, сарылыы куоппута. Миэхэ туох эрэ көстүбүт буолуохтаах. Ол эбэтэр миигин сибиэн курдук көрбүт. Ким эдэр сылдьыбатаҕа баарай. Кэнники кэмсиммитим. Сарсыныгар тиийэн ол кыыһы дьиэтиттэн ыҥыттара сатаабытым, туох да иһин тахсыбатаҕа. Ол кэннэ улаханнык ыалдьыбытым, этиттэрбитим дүҥүрдэммитим кэннэ биирдэ ааспыта - диэн Моҕой ойуун кэпсээтэ.
Кирсан киниттэн көрдөһүүлээх кэлбитин эттэ. Ону да ойуун сэрэйэн олорор эбит.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
*Ородьумаан*
21.11.2023.
19 чааһа.
Кирсан Моҕой ойууну кытта көрсүөҕүттэн, күн аайы сурук кэтэһэр. Интернет үөдүйүөҕүттэн, кэмбиэрдээх сурук диэн умнуллубута ыраатта. Уол эмиэ да ойууну итэҕэйэрин саарбахтаан барда. " Биир эмит күн күөрэгэй дьирибинээн сурук аҕалыа " - диэн Ойуун эппитин санаан сонньуйда. " Күөрэгэйдээх ээ ! " диэн кэлэйбиттии ботугураата. Ону кытта сүрэҕэ ытырбахтаан ылла. " Тугу саныырбын ама истэн олороро буолуо дуо?" - уол уулусса ыскамыайкатыгар олоро түһэн баран, дьиэлээтэ. Киирбитэ балтыта киниэхэ сурук биэрдэ. "Биир ханнык эрэ уол биэрдэ" диир.
" Хайдах уолуй?саха дуо?"
" Суох омук быһыылаах " - диир балтыта Сардаана. Ааннаан үчүгэйдик ыйыппатах. Кирсан хоско киирэн Рузина суругун аахта.
" Таптыыр доҕорум Кирюша эҕэрдэ! Мин эйигин ыалдьар кэмҥэр көрсүбэтэх, ситэ бэрийбэтэх буруйдаахпын. Миигин күүстэринэн илдьэ барбыттара. Эн миигин инбэлиит буолбуккар бырахта дии санаама. Мин эйигин кытта үөдэн да түгэҕэр барсар санаалааҕым! Ыалдьар да кэмҥэр аттыгар буолуом этэ. Мин тастыҥ быраатым бу суругу тиксэриэҕэ. Эн биһикки тапталбыт быста, быста салҕанан хаһан эмит бииргэ буолуохпут дуо?Эн эппит халыҥ хаардаах, тымныы дойдугар баран хаалбыппыт эбитэ буоллар. Эн аттыгар ханнык да тымныы миигин кыһарыйыа суох этэ. Киһиэхэ саамай эрэйдэнэрэ омугуттан тутулуга суох таптал диэн баар эбит. Мин эн миэхэ анаабыт хоһоонноргун күҥҥэ сүүстэ ааҕабын. Аттыбар баар курдук буолаҕын . Бары үтүөнү кытта эйигин таптыыр Рузина - Кирсан суругу ааҕан баран дөйүөрбүт киһилии, хараҕын быһа симэн олордо.
Сардаана Рузина туох диэн суруйбутун билээри хоһу өҥөйөн көрбүтэ, убайа ытаабыт этэ. Ол иһин оргууй төттөрү таҕыста. Рузинаны кытта билиһиннэрбититтэн кэмсиннэ, кини да алҕаска киирэн биэрэн төһөлөөх эрэйдэннэ этэй. Аны билигин убайа эрэйдэнэр. " Оо таптал, таптал төһөлөөх киһини итинник, кэрэгэй кэскиллээн, дьоло суох дьылҕалаабытыҥ буолуой? "- Сардаана үөһэ тыынна.
Кирсан сарсыныгар эмиэ Моҕой Ойууҥҥа тиийдэ. Атаһын Павлигы кучуппутун куттанан барсыбата. Ол иһин соҕотох барда. Киһитэ үнүргү курдук дьүккүччү көрөн көрсүбэтэ. Илии тутуһан эҕэрдэлэстэ. Эбиитин хоһугар киллэрдэ, чэй истилэр.
- Мин да бу билигин дьүһүлэнэн олордорбун эмиэ ,эн курдук ыалдьар эттээх, таптыыр сүрэхтээх уолан этим буоллаҕа. Эдэр сылдьан ойуун эрэ буолуом дии санаабатаҕым. Кэнники дьылҕа бэйэтэ биллэрбитэ, төрүккэр баар буолла да ханна да куоппат эбиккин. Эһэм улаханнык биллэр ойуун эбитэ үһү. Биирдэ бандьыыттар күүс өттүнэн, баайдар көмүс кистээбиттэрин көрдөтө илдьэ барбыттар. Киһилэрэ акка олорсон иһэн, суор буолан көтөн хаалар эбит. " Оннук - маннык кубулуммакка сүгүн олор!" - диэн бэрдээнинэн ытаары гыналлар эбит. " Ханна баарын сибикилиир буоллаҕым дии" - диэбит. Уонна биир эргэ балаҕаҥҥа аҕалтаабыт. Муостатын үрэйтэрэн сундууктаах көмүһү хостообуттар. Бандьыыттар көмүһү күлэ - үөрэ үллэстэ хаалбыттар, эһэм дьиэлээбит. Арай өйдөөн көрбүттэрэ, көмүс буолбакка эриэн үөннэри убахтыы олороллор эбит - диэн Моҕой эһэтин туһунан кэпсиир.
- Оттон бэйэҥ хайдах ойуун буолбуккунуй? - Кирсан ыйытар.
- Эн курдук эмиэ эдэр сылдьан, эмиэ таптыыр кыыстаах этим. Алаас устун дьаарбайар этибит. " Эн миэхэ абааһылааҕы кэпсээмэриий ,атыны үчүгэйи кэпсээ " - диир этэ. Онуоха куттанарын билэн, дьээбэрэн сирэйбин эҥин араастык туттан, ырдьыгынаабыта буолар этим. Онуоха кыыһым сарылыы, сарылыы куоппута. Миэхэ туох эрэ көстүбүт буолуохтаах. Ол эбэтэр миигин сибиэн курдук көрбүт. Ким эдэр сылдьыбатаҕа баарай. Кэнники кэмсиммитим. Сарсыныгар тиийэн ол кыыһы дьиэтиттэн ыҥыттара сатаабытым, туох да иһин тахсыбатаҕа. Ол кэннэ улаханнык ыалдьыбытым, этиттэрбитим дүҥүрдэммитим кэннэ биирдэ ааспыта - диэн Моҕой ойуун кэпсээтэ.
Кирсан киниттэн көрдөһүүлээх кэлбитин эттэ. Ону да ойуун сэрэйэн олорор эбит.
(Салгыыта бэчээттэниэ)
*Ородьумаан*
21.11.2023.
🌿 *_МАННЬА._*🌿
*_СЭҺЭН._*
*_1 ЧААҺА._*
*Б*өһүөлэк тулатынааҕы тиит мастар мутукчалара,хатыҥнар сэбирдэхтэрэ хагдарыйан,кыһыл көмүс өҥнөнөн,күһүн буолан эрэр. Күн уотуттан ыстааллыы күлүмүрдүүр күөлгэ көччөхтэр үөрдэрэ аһыы,сууна,ууну сэмсии сылдьаллар. Таһаҕас тиэммит массыыналар,буору өрө күдээритэн,тигинэһэн ааһаллар. Трактор тыаһа ньирилиир. Киирсэбэй сапыкылаах,болуоньабай кууркалаах,бэриэткэлээх,илиитигэр саһархай тирии суумка тутуурдаах,дьылыс курдук көнө,үрдүк уҥуохтаах Бүөккэ уулусса устун хааман иһэр. Туора уулусса уһугар сырдык плащтаах,төбөтүгэр косынкалаах,радикюллээх дьахтар көстө түстэ уонна,Бүөккэни көрөөт саҥа аллайда,кинини тохтотордуу илиитинэн сапсыйда уонна тиэтэллик утары дьоруоххайдаата.
Бүөккэ тохтоото уонна иһигэр санаата:" Ноо,миэхэ иһэр. Тиэтэйбитэ сүрдээх дии. Ити аата бухгалтербыт туох буоллаҕай?". Кини ыксалынан кэлэн иһэр дьахтары муодарҕаабыттыы көрөн турда. Онтон эмиэ саныы биэрдэ:" Ээ,өйдөөтүм,арба даҕаны электро дрель шнурун уонна да араас бытархай электрическэй чаастары атыылаһарга подотчуот харчы ылбытым. Ону иэстии,абаансавай отчуоту аҕал дии мэтэһийэн иһэр быһыылаах. Уулуссаҕа,суол хаба ортотугар,харчы иннэ диэн хабарҕалаһара тугун сүрэй нии! Бухгалтердар итинниктэр. Үлэҕэ баттаммаккын,соло булбаккабын,оройуон киининээҕи хаһаайыстыбаннай маҕаһыыҥҥа бара иликпин. Өскөтүн,ол курдук ыктаҕына - түүрдэҕинэ,харчытын төттөрү биэриэм,манна укта сылдьабын" . Кини түөһүнээҕи сиэбин туттумахтаата." Ити дьахтар,совхоз отделениетын бухгалтера,ол харчы иннэ диэн,быһыыта,сүгүн үлэлэтиэ,уулуссаҕа да сүгүн хаамтарыа суох суох. Үөдэн тыыттын! " - Бүөккэ кыйахана быһыытыйда. Сиэбиттэн бөппүрүөскэ таһааран,табахтыы турда.
Маанытык таҥныбыт,сирэйин - хараҕын оҥостуммут,чарааһынан тэрбэччи көрбүт,хара бараан дьүһүннээх,орто уҥуохтаах,толору эттээх - сииннээх дьахтар тиийэн кэллэ.
- Хата,эн, Бүөккэ,бэйэҕинэн миигин көрсө түстүҥ,сэгэрим оҕото! Эйигин көрбүт үөрүүбүттэн бэл сүүрдүм ээ,һуу - дьахтар тыын быһаҕаһын тыынан аҕылыы сатыы - сатыы өрө көбүөхтээтэ.
- Ол туох буолла,Бараскыабыйа Уйбаанабына?
- Иэдээн,кыл мүччү тыыннаах ортум, - Бараскыабыйа Уйбаанабына эбии тэптэн үөһэ тыыммахтаата.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
*_СЭҺЭН._*
*_1 ЧААҺА._*
*Б*өһүөлэк тулатынааҕы тиит мастар мутукчалара,хатыҥнар сэбирдэхтэрэ хагдарыйан,кыһыл көмүс өҥнөнөн,күһүн буолан эрэр. Күн уотуттан ыстааллыы күлүмүрдүүр күөлгэ көччөхтэр үөрдэрэ аһыы,сууна,ууну сэмсии сылдьаллар. Таһаҕас тиэммит массыыналар,буору өрө күдээритэн,тигинэһэн ааһаллар. Трактор тыаһа ньирилиир. Киирсэбэй сапыкылаах,болуоньабай кууркалаах,бэриэткэлээх,илиитигэр саһархай тирии суумка тутуурдаах,дьылыс курдук көнө,үрдүк уҥуохтаах Бүөккэ уулусса устун хааман иһэр. Туора уулусса уһугар сырдык плащтаах,төбөтүгэр косынкалаах,радикюллээх дьахтар көстө түстэ уонна,Бүөккэни көрөөт саҥа аллайда,кинини тохтотордуу илиитинэн сапсыйда уонна тиэтэллик утары дьоруоххайдаата.
Бүөккэ тохтоото уонна иһигэр санаата:" Ноо,миэхэ иһэр. Тиэтэйбитэ сүрдээх дии. Ити аата бухгалтербыт туох буоллаҕай?". Кини ыксалынан кэлэн иһэр дьахтары муодарҕаабыттыы көрөн турда. Онтон эмиэ саныы биэрдэ:" Ээ,өйдөөтүм,арба даҕаны электро дрель шнурун уонна да араас бытархай электрическэй чаастары атыылаһарга подотчуот харчы ылбытым. Ону иэстии,абаансавай отчуоту аҕал дии мэтэһийэн иһэр быһыылаах. Уулуссаҕа,суол хаба ортотугар,харчы иннэ диэн хабарҕалаһара тугун сүрэй нии! Бухгалтердар итинниктэр. Үлэҕэ баттаммаккын,соло булбаккабын,оройуон киининээҕи хаһаайыстыбаннай маҕаһыыҥҥа бара иликпин. Өскөтүн,ол курдук ыктаҕына - түүрдэҕинэ,харчытын төттөрү биэриэм,манна укта сылдьабын" . Кини түөһүнээҕи сиэбин туттумахтаата." Ити дьахтар,совхоз отделениетын бухгалтера,ол харчы иннэ диэн,быһыыта,сүгүн үлэлэтиэ,уулуссаҕа да сүгүн хаамтарыа суох суох. Үөдэн тыыттын! " - Бүөккэ кыйахана быһыытыйда. Сиэбиттэн бөппүрүөскэ таһааран,табахтыы турда.
Маанытык таҥныбыт,сирэйин - хараҕын оҥостуммут,чарааһынан тэрбэччи көрбүт,хара бараан дьүһүннээх,орто уҥуохтаах,толору эттээх - сииннээх дьахтар тиийэн кэллэ.
- Хата,эн, Бүөккэ,бэйэҕинэн миигин көрсө түстүҥ,сэгэрим оҕото! Эйигин көрбүт үөрүүбүттэн бэл сүүрдүм ээ,һуу - дьахтар тыын быһаҕаһын тыынан аҕылыы сатыы - сатыы өрө көбүөхтээтэ.
- Ол туох буолла,Бараскыабыйа Уйбаанабына?
- Иэдээн,кыл мүччү тыыннаах ортум, - Бараскыабыйа Уйбаанабына эбии тэптэн үөһэ тыыммахтаата.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
🌿 *_МАННЬА._*🌿
*_СЭҺЭН._*
*_2 ЧААҺА._*
- Тыый! - диэн Бүөккэ соһуйа сэҥээрдэ.
- Диэмэ даҕаны! - Бараскыабыйа Уйбаанабына икки илиитинэн сүрэҕин туһунан хам тутунна,уйадыйа быһыытыйда,ыраас хара хараҕын тулатыгар сырдык уулар билиннилэр,ытамньыйыахча буолла. Былаатынан муннун сотунна. - Букатын кыл мүччү,адьас ол дойдуга аттана сыстым, - дьахтар куолаһа намтаан, бөтөн ылла.
- Ол туох айылаах буолла? - туох буолбутун өйдөөбөтөх Бүөккэ ыйытта.
- Бүөккэ,миигин сибилигин үчүгэй аҕайдык кэтэҕим лоһугуруор диэри истиэнэҕэ элиттэ эбээт, - Барыскыабыйа Уйбаанабына кэтэҕин тутунна.
- Электричестваҕа оҕустардыҥ дуо? - Бүөккэ тута таайда.
- Аһаа! Өтүүгүм дьаабал ол курдук сии сыста. Куттаммытым,уолуйбутум,этим сааһа аһыллыбыта ааһа илик, - бухгалтер хайдах эрэ этин тартарбыт киһилии,саннын хамнатан,дьигиҥнээн ылла.
- Үлүгэр эбит, - Бүөккэ бухгалтерыгар аһыммытын.
- Аны өтүүкпүн илиибэр ылыахпын куттанабын. Оччо этим тардар. Оттон таҥаспын - саппын өтүүктүөхпүн эмиэ даҕаны наада, - дьахтар муҥатыйан барда.
- Буолуо суоҕа дуо, - Бүөккэ собүлэһэн иһэр.
- Бүөккэ,сэгэриэм, - Бараскыабыйа Уйбаанабына көрдөһөн барда.- Өтүүкпүн оҥорон биэрбэккин ээ. Өтүүгэ суох наһаа эрэйдэнииһибин.
Бүөккэ тарда турар бөппүрүөскэтин оборбохтоото,буруотун үрэн кэбистэ,,бөппүрүөскэтин тобоҕун сиргэ быраҕаат,саппыкытын тумсунан хам үктээтэ уонна,сир диэки көрөн туран,оргууй саҥа аллайда:
- Оҥоруохха син даҕаны.
Барараскыабыйа Уйбаанабына хаана сырдаата,хараҕа үөрэн мичилийдэ:
- Оо,дьэ,маладьыас! Билигин мин дьиэбэр тиийээр. Мин урут тэбинним, - диэн дьахтар түргэнник хааман,плаһын тэллэҕэ тэлээрийэ,көнө сотото дьороҥолуу турда.
Намыын сөрүүн тыал,Бүөккэ сирэйин ил гына оҕуста. Бараскыабыйа Уйбаанабынаны батыһа көрөр,мичээрдиир уонна иһигэр саныыр: " Совхоһум бөһүөлэгин дьонугар аны туһаны оҥорор,наадалаах киһи буолан эрэбин дии". Кини маннааҕы орто оскуоланы үс сыллааҕыта бүтэрбитэ,совхозка производстваҕа үлэлээн иһэн,аармыйаҕа ыҥырыллыбыта,онно сулуусбалаан баран быйыл саас төннөн кэлбитэ. Кини аармыйаҕа сылдьан элэктириичистибэҕэ идэтийбитэ,билигин кини совхоз маннааҕы отделениетыгар электротехнигынан үлэлиир." Дьонум, - диэн Бүөккэ киэн туттан салгыы саныыр - хайдах эрэ аармыйаттан төннөн кэлэрбин кэтэспит курдуктар. Урут манна,бу бөһүөлэккэ,Саталлаах Саарын диэн киһи баара. Кырдьык кини барыга - бары саталлаах маастар этэ. Ол гынан баран, Саталлаах Саарын,тугу эмэни оҥоро,дьаһайа түһэн биэрээри гыннаҕына,олус ааттатара,көрдөһүннэрэрэ,үҥтэрэрэ - сүҥтэрэрэ,итиэннэ мээнэҕэ,дьоҕойоҥҥо,күндүтэ - мааныта суох хамнаабата. Кини үлэлиэн,оҥоруон иннинэ аан бастаан остуолга" аһыы аһы" туруортарара,ону салбаммахтыы түһэн,ирэн - хорон,тимэҕэ сөллөн,саҥата - иҥэтэ элбээн баран,туһалыыр адьынаттааҕа". Ити курдук Бүөккэ санаталаан ылла. Бараскыабыйа Уйбаанабына,туора уулуссаттан дьиэ күлүгэр түһэн,элэс гынан,кини хараҕыттан сүттэ.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
*_СЭҺЭН._*
*_2 ЧААҺА._*
- Тыый! - диэн Бүөккэ соһуйа сэҥээрдэ.
- Диэмэ даҕаны! - Бараскыабыйа Уйбаанабына икки илиитинэн сүрэҕин туһунан хам тутунна,уйадыйа быһыытыйда,ыраас хара хараҕын тулатыгар сырдык уулар билиннилэр,ытамньыйыахча буолла. Былаатынан муннун сотунна. - Букатын кыл мүччү,адьас ол дойдуга аттана сыстым, - дьахтар куолаһа намтаан, бөтөн ылла.
- Ол туох айылаах буолла? - туох буолбутун өйдөөбөтөх Бүөккэ ыйытта.
- Бүөккэ,миигин сибилигин үчүгэй аҕайдык кэтэҕим лоһугуруор диэри истиэнэҕэ элиттэ эбээт, - Барыскыабыйа Уйбаанабына кэтэҕин тутунна.
- Электричестваҕа оҕустардыҥ дуо? - Бүөккэ тута таайда.
- Аһаа! Өтүүгүм дьаабал ол курдук сии сыста. Куттаммытым,уолуйбутум,этим сааһа аһыллыбыта ааһа илик, - бухгалтер хайдах эрэ этин тартарбыт киһилии,саннын хамнатан,дьигиҥнээн ылла.
- Үлүгэр эбит, - Бүөккэ бухгалтерыгар аһыммытын.
- Аны өтүүкпүн илиибэр ылыахпын куттанабын. Оччо этим тардар. Оттон таҥаспын - саппын өтүүктүөхпүн эмиэ даҕаны наада, - дьахтар муҥатыйан барда.
- Буолуо суоҕа дуо, - Бүөккэ собүлэһэн иһэр.
- Бүөккэ,сэгэриэм, - Бараскыабыйа Уйбаанабына көрдөһөн барда.- Өтүүкпүн оҥорон биэрбэккин ээ. Өтүүгэ суох наһаа эрэйдэнииһибин.
Бүөккэ тарда турар бөппүрүөскэтин оборбохтоото,буруотун үрэн кэбистэ,,бөппүрүөскэтин тобоҕун сиргэ быраҕаат,саппыкытын тумсунан хам үктээтэ уонна,сир диэки көрөн туран,оргууй саҥа аллайда:
- Оҥоруохха син даҕаны.
Барараскыабыйа Уйбаанабына хаана сырдаата,хараҕа үөрэн мичилийдэ:
- Оо,дьэ,маладьыас! Билигин мин дьиэбэр тиийээр. Мин урут тэбинним, - диэн дьахтар түргэнник хааман,плаһын тэллэҕэ тэлээрийэ,көнө сотото дьороҥолуу турда.
Намыын сөрүүн тыал,Бүөккэ сирэйин ил гына оҕуста. Бараскыабыйа Уйбаанабынаны батыһа көрөр,мичээрдиир уонна иһигэр саныыр: " Совхоһум бөһүөлэгин дьонугар аны туһаны оҥорор,наадалаах киһи буолан эрэбин дии". Кини маннааҕы орто оскуоланы үс сыллааҕыта бүтэрбитэ,совхозка производстваҕа үлэлээн иһэн,аармыйаҕа ыҥырыллыбыта,онно сулуусбалаан баран быйыл саас төннөн кэлбитэ. Кини аармыйаҕа сылдьан элэктириичистибэҕэ идэтийбитэ,билигин кини совхоз маннааҕы отделениетыгар электротехнигынан үлэлиир." Дьонум, - диэн Бүөккэ киэн туттан салгыы саныыр - хайдах эрэ аармыйаттан төннөн кэлэрбин кэтэспит курдуктар. Урут манна,бу бөһүөлэккэ,Саталлаах Саарын диэн киһи баара. Кырдьык кини барыга - бары саталлаах маастар этэ. Ол гынан баран, Саталлаах Саарын,тугу эмэни оҥоро,дьаһайа түһэн биэрээри гыннаҕына,олус ааттатара,көрдөһүннэрэрэ,үҥтэрэрэ - сүҥтэрэрэ,итиэннэ мээнэҕэ,дьоҕойоҥҥо,күндүтэ - мааныта суох хамнаабата. Кини үлэлиэн,оҥоруон иннинэ аан бастаан остуолга" аһыы аһы" туруортарара,ону салбаммахтыы түһэн,ирэн - хорон,тимэҕэ сөллөн,саҥата - иҥэтэ элбээн баран,туһалыыр адьынаттааҕа". Ити курдук Бүөккэ санаталаан ылла. Бараскыабыйа Уйбаанабына,туора уулуссаттан дьиэ күлүгэр түһэн,элэс гынан,кини хараҕыттан сүттэ.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
🌿 *_МАННЬА._*🌿
*_СЭҺЭН._*
*_3 ЧААҺА._*
Бүөккэ тиийиэх буолан эрэннэрэн баран туруо дуо,бардаҕа дии. Сотору буолаат,бухгалтер дьиэтигэр тиийэн кэллэ. Дьахтар кырааскалаах уоһа ыттас гынан,үөрэн мичилийэн,маҥан,тэҥ үрүҥ тиистэрэ кэчигирээн,хараҕа ириэнэҕинэн иэйэн,имэ тэтир гына тоһуйда. Бу сулумах дьахтар,урут кэргэннэнэ сылдьыбыта арахсыбыта дуу,хайаабыт дуу. Кини икки хостоох,куукуналаах дьоҕус дьиэҕэ олорор. Урут бу дьиэҕэ Бүөккэ сылдьа илигэ. Уол үлэлиир тэрилин хаалыы сылдар суумкатын муостаҕа уурда,сапыкытын уһулла,тапочка кэттэ,сэмэйдик,килбиктик туттан,дьиэ ис бараанын эргим - ургум көрүтэлээтэ. Дьиэ хоп курдук,аныгылыы тэриллээх,ыраастык уурбут - туппут курдук кэриэтэ хомуллубут.
Маҥнайгы хоско Бүөккэ өтүүгү оҥоро олордо. Ити кэмҥэ дьиэлээх дьахтар,тыаһа - ууһа суох сыбдыйа сылдьан ас тардар. Буспут эт,оҕурсуу,килиэп,үрүүмкэлэр уонна графиннаах арыгы остуолга хайы - үйэ уурулла оҕустулар. Онтон Бүөккэ, иннигэр табуретка уурунан,электрическай өтүүгү өһүлэн,түбүккэ түһэн,дьиэлээх дьахтарга көхсүнэн олорор буолан,кини тугу тэрийэрин көрбөт. Барыскыабыйа Уйбаанабына тугу эрэ толкуйдаабыттыы хараҕын быһаччы көрдө,сөмүйэтин уоһугар тириэртэ,тохтуу түһэн турбахтаата уонна, остуолга тарпыт аһын үрүҥ таҥаһынан сабаат,атаҕын төбөтүнэн дугунан куухунаҕа сыбдыйан хаалла.
Бүөккэ олох маһыттан туран кэллэ,куукуна диэки эргиллэн,саҥа аллайда:
- Бараскыабыйа Уйбаанабына!
- Тугуй,Бүөккэ? - диэбитинэн дьахтар куукунаттан көтөн түстэ.
- Оҥордум.
- Номнуо дуо? Туох буолтуй?
- Дэҥ холбоһуу тахсыбыт,ол нууччалыы" короткое замыкание" диэн буолар. Аны куттуо суоҕа, - Бүөккэ өтүүгү розеткаҕа угар,илиитинэн өтүүгү имэрийбэхтиир. Ону дьахтар куттаммыттыы көрөр,чугуҥнуур.
- Билигин даҕаны куттанаҕын дуу? - Бүөккэ Бараскыабыйа Уйбаанабынаны көрөн,сонньуйар.
- Сэгэриэм,куттаммытым,уолуйбутум,этим сааһа аһыллыбыта,хор,ити курдук билиҥҥэ диэри ааһа илик. Дьаабал баара ол курдук сүрэхпин хайытта эбээт.
- Итийдэ,билигин да өтүүктүөххүн сөп, - Бүөккэ өтүүгү розеткаттан араарда.
Бараскыабыйа Уйбаанабына үөрэн өссө мичик аллайда,Бүөккэни эйэҕэс баҕайытык санныттан таптайда,кууһа сыһан баран араарда.
- Маладьыас! - кини остуолга тиийдэ,аһын сабыытын арыйа тарта,ас минньигэс сыта аҥалыс гына түстэ.
- Бүөккэ,мин аны эйигин оҕо,уолчаан буолбатах,хайы - үйэ сааһын сиппит,армияҕа сулууспалаабыт эр киһи быһыытынан көрөбүн. Баһаалыста олорунан кэбис, - диэн дьахтар үчүгэйкээн баҕайытык өгүрүк - төгүрүк көрбөхтөөтө,илиитинэн олох маһы ыйан кэбистэ.
Түннүгүнэн тыган киирбит күн кыһыл көмүс чаҕыла дьахтар дьарҕаа ойуулаах былааччыйатыгар арылыччы тыган оонньоото.
- Тыый,Бараскыабыйа Уйбаанабына,бу тоҕо? - Бу Бүөккэ көһүппэтэх өттүттэн буолла,кини,икки илиитин тарбахтарын сараччы тутан,аккаастанан сапсынна.
- Тугун тоҕо диэтэҥий? Миигин өлөртөн быыһаатыҥ,биир бэрт наадалаах тэрилбин оҥорон биэрдиҥ. Ол хайдах манньата,күндүтэ суох,буор босхо буолуой? Сиэргэ табыллыбат. Оҕотуйума,мин эйигин дьиҥнээх ис сүрэхпиттэн күндүлүүбүн, - Бараскыабыйа Уйбаанабына куолаһын тупсара - тупсара,сүр үлүгэрдик ылыннарыылаахтык ымманыйда.
- Кэбис,кэбис бырастыы гын! - Бүөккэ кэннинэн хааман тэпсэҥнээтэ.
Бараскыабыйа Уйбаанабына эйэҕэстик мичээрдии - мичээрдии кэлэн,Бүөккэни харытыттан харбаан ылла,остуол диэки дэллэриттэ.
- Суох,суох,мин эйигин ыытыам,дьиэбиттэн таһаарыам суоҕа. Ааммын хатаан кэбиһиэм,аһаатаххына эрэ бу дьиэттэн эйигин ыытыам, - уонна кини кырдьык даҕаны ааны хатыы охсон кэбиһээри гыммыттыы аан диэки көрүтэлээтэ.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
*_СЭҺЭН._*
*_3 ЧААҺА._*
Бүөккэ тиийиэх буолан эрэннэрэн баран туруо дуо,бардаҕа дии. Сотору буолаат,бухгалтер дьиэтигэр тиийэн кэллэ. Дьахтар кырааскалаах уоһа ыттас гынан,үөрэн мичилийэн,маҥан,тэҥ үрүҥ тиистэрэ кэчигирээн,хараҕа ириэнэҕинэн иэйэн,имэ тэтир гына тоһуйда. Бу сулумах дьахтар,урут кэргэннэнэ сылдьыбыта арахсыбыта дуу,хайаабыт дуу. Кини икки хостоох,куукуналаах дьоҕус дьиэҕэ олорор. Урут бу дьиэҕэ Бүөккэ сылдьа илигэ. Уол үлэлиир тэрилин хаалыы сылдар суумкатын муостаҕа уурда,сапыкытын уһулла,тапочка кэттэ,сэмэйдик,килбиктик туттан,дьиэ ис бараанын эргим - ургум көрүтэлээтэ. Дьиэ хоп курдук,аныгылыы тэриллээх,ыраастык уурбут - туппут курдук кэриэтэ хомуллубут.
Маҥнайгы хоско Бүөккэ өтүүгү оҥоро олордо. Ити кэмҥэ дьиэлээх дьахтар,тыаһа - ууһа суох сыбдыйа сылдьан ас тардар. Буспут эт,оҕурсуу,килиэп,үрүүмкэлэр уонна графиннаах арыгы остуолга хайы - үйэ уурулла оҕустулар. Онтон Бүөккэ, иннигэр табуретка уурунан,электрическай өтүүгү өһүлэн,түбүккэ түһэн,дьиэлээх дьахтарга көхсүнэн олорор буолан,кини тугу тэрийэрин көрбөт. Барыскыабыйа Уйбаанабына тугу эрэ толкуйдаабыттыы хараҕын быһаччы көрдө,сөмүйэтин уоһугар тириэртэ,тохтуу түһэн турбахтаата уонна, остуолга тарпыт аһын үрүҥ таҥаһынан сабаат,атаҕын төбөтүнэн дугунан куухунаҕа сыбдыйан хаалла.
Бүөккэ олох маһыттан туран кэллэ,куукуна диэки эргиллэн,саҥа аллайда:
- Бараскыабыйа Уйбаанабына!
- Тугуй,Бүөккэ? - диэбитинэн дьахтар куукунаттан көтөн түстэ.
- Оҥордум.
- Номнуо дуо? Туох буолтуй?
- Дэҥ холбоһуу тахсыбыт,ол нууччалыы" короткое замыкание" диэн буолар. Аны куттуо суоҕа, - Бүөккэ өтүүгү розеткаҕа угар,илиитинэн өтүүгү имэрийбэхтиир. Ону дьахтар куттаммыттыы көрөр,чугуҥнуур.
- Билигин даҕаны куттанаҕын дуу? - Бүөккэ Бараскыабыйа Уйбаанабынаны көрөн,сонньуйар.
- Сэгэриэм,куттаммытым,уолуйбутум,этим сааһа аһыллыбыта,хор,ити курдук билиҥҥэ диэри ааһа илик. Дьаабал баара ол курдук сүрэхпин хайытта эбээт.
- Итийдэ,билигин да өтүүктүөххүн сөп, - Бүөккэ өтүүгү розеткаттан араарда.
Бараскыабыйа Уйбаанабына үөрэн өссө мичик аллайда,Бүөккэни эйэҕэс баҕайытык санныттан таптайда,кууһа сыһан баран араарда.
- Маладьыас! - кини остуолга тиийдэ,аһын сабыытын арыйа тарта,ас минньигэс сыта аҥалыс гына түстэ.
- Бүөккэ,мин аны эйигин оҕо,уолчаан буолбатах,хайы - үйэ сааһын сиппит,армияҕа сулууспалаабыт эр киһи быһыытынан көрөбүн. Баһаалыста олорунан кэбис, - диэн дьахтар үчүгэйкээн баҕайытык өгүрүк - төгүрүк көрбөхтөөтө,илиитинэн олох маһы ыйан кэбистэ.
Түннүгүнэн тыган киирбит күн кыһыл көмүс чаҕыла дьахтар дьарҕаа ойуулаах былааччыйатыгар арылыччы тыган оонньоото.
- Тыый,Бараскыабыйа Уйбаанабына,бу тоҕо? - Бу Бүөккэ көһүппэтэх өттүттэн буолла,кини,икки илиитин тарбахтарын сараччы тутан,аккаастанан сапсынна.
- Тугун тоҕо диэтэҥий? Миигин өлөртөн быыһаатыҥ,биир бэрт наадалаах тэрилбин оҥорон биэрдиҥ. Ол хайдах манньата,күндүтэ суох,буор босхо буолуой? Сиэргэ табыллыбат. Оҕотуйума,мин эйигин дьиҥнээх ис сүрэхпиттэн күндүлүүбүн, - Бараскыабыйа Уйбаанабына куолаһын тупсара - тупсара,сүр үлүгэрдик ылыннарыылаахтык ымманыйда.
- Кэбис,кэбис бырастыы гын! - Бүөккэ кэннинэн хааман тэпсэҥнээтэ.
Бараскыабыйа Уйбаанабына эйэҕэстик мичээрдии - мичээрдии кэлэн,Бүөккэни харытыттан харбаан ылла,остуол диэки дэллэриттэ.
- Суох,суох,мин эйигин ыытыам,дьиэбиттэн таһаарыам суоҕа. Ааммын хатаан кэбиһиэм,аһаатаххына эрэ бу дьиэттэн эйигин ыытыам, - уонна кини кырдьык даҕаны ааны хатыы охсон кэбиһээри гыммыттыы аан диэки көрүтэлээтэ.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
🌿 *_МАННЬА._*🌿
*_СЭҺЭН._*
*_4 ЧААҺА._*
Онно, тахсар ааҥҥа,иһинэн хатанар күлүүс тыла көстөн турара.
Бүөккэ олулунна,хайдах куотарын толкуйдуу сатаата.
- Миигин ийэм дьиэтигэр күүтэр ээ.
- Сүрүн! - хап - сабар дьахтар саҥа аллайа түстэ. - Бачча улахан биир саһааннаах эр киһи буолан бараҥҥын,кыра оҕоҕо дылы ийэм күүтэр дии олороҕун. Көрдөһөбүн олор,аһаа,ис,кини үрүүмкэҕэ арыгы кутуталаата, - Эһиэхэ,эр дьоҥҥо,күндүлээри бу аһыы аһы тутабын. Мин,бэйэҥ билэриҥ курдук,суос - соҕотоҕун олоробун. Киһи,дьахтар буоллаҕым дии,ардыгар кырдьыга чуҥкуйабын даҕаны. - Бараскыабыйа Уйбаанабына бокуой биэрбэккэ Бүөккэни олох маска олорто уонна үөрэн мичилийдэ. - Эн арыйаттан модьураан,тупсан даҕаны кэлбиккин. Биһиги кыргыттарбыт, эйигин көрө - көрө,букатын ууллан түһэн эрэллэр. Чэ,чэ ааттаһыннарыма,көрдөһүннэримэ,бу үтүөҥ,өҥөҥ иһин,истиҥ сүрэхтэн күндүлээһин.
Кини охсуһуннараары үрүүмкэлээх арыгыны үҥүлүтэр.
- Мин арыгыны букатын испэппин ээ, - Бүөккэ илгиһиннэ,иннигэр ууруллубут үрүүмкэлээх арыгыны халбарыччы аста.. - Бырастыы гын Бараскыабыйа Уйбаанабына!
- Тыый да,доҕор,арыгыны испэт эр киһи диэн баар үһү дуо? - Бараскыабыйа Уйбаанабына үрүүмкэлээх арыгыны Бүөккэ илиитигэр туттаран кэбистэ. - Мин барыны барытын көрө,билэ,истэ сылдьабын. Биһиги совхозка көрүөҥ этэ,истиэҥ этэ,билиэҥ этэ,дьэ эҥин араас экземплярдар бааллар диэтэҕиҥ,сорохтор трибунаҕа таҕыстахтарына,көмүс бэлэстэр,сэмэһит - суҥхаһыт бэртэрэ,устар ууну сомоҕолууллар,онтон үлэҕэ тиийдэххэ,оҕус курдук нэстэр,аат эрэ харата,нэһиилэ аалыҥнаһаллар. Мин,кинилэри көрө - көрө,бэри бэккиһиибин. Онтон мин эйигин олус хайгыыбын. Үлэһит бэрдэ буолан иһэҕин. Эн ийэҥ - дьоллоох ийэ. Эйигин кытта, Бүөккэ,дьоллоох кыыс сиэттиһиэ. Чэйиий,сэгэриэм,иһэн кэбис! Бээ мин бэйэм даҕаны кыра.ык амсайыам, - кини Бүөккэни кытта охсуһуннаран баран,арыгытын иһэн кэбиһэр.
Бүөккэ тутан олорор арыгытын көрбөхтүүр,баһын быһа илгистэр.
- Барыскыабыйа Уйбаанабына, итэҕэй,мин арыгыны испэппин,иһиэхпин даҕаны баҕарбаппын. Ол...
- Инньэ диэмэ,сэгэриэм, - дьахтар Бүөккэни ситэ саҥарпата. - Эн букатын кыһыл көмүскүн. Иһит эрэ,кыһыл көмүс кыайан саҥарбат да,алдьархайдаах элбэҕи оҥорор. Эн эмиэ кыаҋан саҥарбаккын,олус килбиккин. Онтон оҥороруҥ чааһынан кыһыл көмүс илиигин. Үчүгэй тыл - үрүҥ көмүс,онтон үтүө оҥоһуу - кыһыл көмүс. Кыһыл көмүс туһугар иһэн кэбиһиэх! - Дьахтар үрүүмкэтин толорор уонна охсуһуннараары Бүөккэҕэ чугаһатар.
- Суох! Бырастыы гын! - Бүөккэ олох маһыттан ойон турда,дьиэлээх отуну хомоппот быһыыннан махтанан тоҥхолдьуйда,аламаҕайдык тутунна итиэннэ,туттар тэриллээх суумкатын харбаан ылаат,сыыдамнык тахсан барда.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
*_СЭҺЭН._*
*_4 ЧААҺА._*
Онно, тахсар ааҥҥа,иһинэн хатанар күлүүс тыла көстөн турара.
Бүөккэ олулунна,хайдах куотарын толкуйдуу сатаата.
- Миигин ийэм дьиэтигэр күүтэр ээ.
- Сүрүн! - хап - сабар дьахтар саҥа аллайа түстэ. - Бачча улахан биир саһааннаах эр киһи буолан бараҥҥын,кыра оҕоҕо дылы ийэм күүтэр дии олороҕун. Көрдөһөбүн олор,аһаа,ис,кини үрүүмкэҕэ арыгы кутуталаата, - Эһиэхэ,эр дьоҥҥо,күндүлээри бу аһыы аһы тутабын. Мин,бэйэҥ билэриҥ курдук,суос - соҕотоҕун олоробун. Киһи,дьахтар буоллаҕым дии,ардыгар кырдьыга чуҥкуйабын даҕаны. - Бараскыабыйа Уйбаанабына бокуой биэрбэккэ Бүөккэни олох маска олорто уонна үөрэн мичилийдэ. - Эн арыйаттан модьураан,тупсан даҕаны кэлбиккин. Биһиги кыргыттарбыт, эйигин көрө - көрө,букатын ууллан түһэн эрэллэр. Чэ,чэ ааттаһыннарыма,көрдөһүннэримэ,бу үтүөҥ,өҥөҥ иһин,истиҥ сүрэхтэн күндүлээһин.
Кини охсуһуннараары үрүүмкэлээх арыгыны үҥүлүтэр.
- Мин арыгыны букатын испэппин ээ, - Бүөккэ илгиһиннэ,иннигэр ууруллубут үрүүмкэлээх арыгыны халбарыччы аста.. - Бырастыы гын Бараскыабыйа Уйбаанабына!
- Тыый да,доҕор,арыгыны испэт эр киһи диэн баар үһү дуо? - Бараскыабыйа Уйбаанабына үрүүмкэлээх арыгыны Бүөккэ илиитигэр туттаран кэбистэ. - Мин барыны барытын көрө,билэ,истэ сылдьабын. Биһиги совхозка көрүөҥ этэ,истиэҥ этэ,билиэҥ этэ,дьэ эҥин араас экземплярдар бааллар диэтэҕиҥ,сорохтор трибунаҕа таҕыстахтарына,көмүс бэлэстэр,сэмэһит - суҥхаһыт бэртэрэ,устар ууну сомоҕолууллар,онтон үлэҕэ тиийдэххэ,оҕус курдук нэстэр,аат эрэ харата,нэһиилэ аалыҥнаһаллар. Мин,кинилэри көрө - көрө,бэри бэккиһиибин. Онтон мин эйигин олус хайгыыбын. Үлэһит бэрдэ буолан иһэҕин. Эн ийэҥ - дьоллоох ийэ. Эйигин кытта, Бүөккэ,дьоллоох кыыс сиэттиһиэ. Чэйиий,сэгэриэм,иһэн кэбис! Бээ мин бэйэм даҕаны кыра.ык амсайыам, - кини Бүөккэни кытта охсуһуннаран баран,арыгытын иһэн кэбиһэр.
Бүөккэ тутан олорор арыгытын көрбөхтүүр,баһын быһа илгистэр.
- Барыскыабыйа Уйбаанабына, итэҕэй,мин арыгыны испэппин,иһиэхпин даҕаны баҕарбаппын. Ол...
- Инньэ диэмэ,сэгэриэм, - дьахтар Бүөккэни ситэ саҥарпата. - Эн букатын кыһыл көмүскүн. Иһит эрэ,кыһыл көмүс кыайан саҥарбат да,алдьархайдаах элбэҕи оҥорор. Эн эмиэ кыаҋан саҥарбаккын,олус килбиккин. Онтон оҥороруҥ чааһынан кыһыл көмүс илиигин. Үчүгэй тыл - үрүҥ көмүс,онтон үтүө оҥоһуу - кыһыл көмүс. Кыһыл көмүс туһугар иһэн кэбиһиэх! - Дьахтар үрүүмкэтин толорор уонна охсуһуннараары Бүөккэҕэ чугаһатар.
- Суох! Бырастыы гын! - Бүөккэ олох маһыттан ойон турда,дьиэлээх отуну хомоппот быһыыннан махтанан тоҥхолдьуйда,аламаҕайдык тутунна итиэннэ,туттар тэриллээх суумкатын харбаан ылаат,сыыдамнык тахсан барда.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
🌿 *_МАННЬА._*🌿
*_СЭҺЭН._*
*_5 ЧААҺА._*
Ити барыта көрүөх бэтэрээ өттүгэр буолан Бараскыабыйа Уйбаанабына өмүттэн хаалла, тахсан эрэр Бүөккэни тохтотоору халахайданан тутан турбут үрүүмкэтин мүччү тутан,үлтү түһэрдэ уонна бэйэтэ саҥа аллайбытын кулгааҕа эрэ истэн хаалла:
- Барда дии.
Бүөккэ уулусса устун дьиэтин диэки баран истэ. Кини долгуйбут көрүҥнээх,иһигэр саныыр: " Табыгаһа суохтук быһыытыйдым быһыылаах. Арааһа,бухгалтеры хоргутуннардым. Оттон кини тоҕо сыҥалаабытай? Өссө ааны хатыах буолар дии".
- Дорообо,Бүөккэ! - Мэхээлэ Мэхээлэйэбис үөрэ - көтө,күө - дьаа аймана көрүстэ.
- Дорообо! - истиҥник,ытыктабыллаахтык Бүөккэ хоруйдаата.
- Мин эйиэхэ,Бүөккэ,үөрэппит оҕобор,баран иһэр этим, - диэтэ Мэхээлэ Мэхээлэйэбис.
Бүөккэ учуутала бэйэтинэн киниэхэ тоҕо баран иһэрин истээри сэҥээрдэ.
- Биһиги,учууталлар,үөрэппит - ииппит,кынат үүннэрбит оҕолорбут үлэһит дьон буолан иһэллэрин көрө - көрө сүрэхпит үөрэр., - Мэхээлэ Мэхээлэйэбис аан бастаан киирии тыллаах буолан биэрдэ,өссө сиэбиттэн сигарета таһааран табахтаата. Онтон Бүөккэ учууталын өйдөөх хараҕынан сэмэйдик көрө - көрө саныыр: " История учуутала Мэхээлэ Мэхээлэйэбис үөрэтэр урога хаһан эрэ миэхэ тиис ыарыытынааҕар куһаҕан этэ. Ол бииринэн, - история даталара өйбөр хаһан да иҥнибэт этилэр уонна иккиһинэн,Мэхээлэ Мэхээлэйэбис үөрэтэр урогар олус боччумнаах уонна ирдэбиллээх буолара. Мин киниттэн толлорум. Бу билигин кинилиин көрсүһүүм миигин тугунан да дьулаппат. Мэхээлэ Мэхээлэйэбис бэйэтэ даҕаны киһи санаатын көтөҕүөх күлүм аллайыах бөҕө дии" .
Учуутал табаҕын буруотун үөһэ үрэн бурҕас гыннарда уонна эттэ:
- Бүөккэ,мин эйигин көрдөһөрдөөхпүн.
" Ол тугу?" диэбиттии Бүөккэ төбөтүн хамнатта.
- Мин телевизор атыыластым. Антеннатын туруорус уонна розетката киллэрэн кулу эрэ, - учуутал көрдөстө.
- Ону оҥоруохха син, - Бүөккэ хап - сабар хоруйдаата итиэннэ уоһа ымайан,хараҕа күлүм аллайда, - Ол,Мэхээлэ Мэхээйэлэбис,Россия Турцияны кытта сэриилэһиитин хайа Александр ыраахтааҕы,хайа сыллааҕыта ыыппытын эппиэттиирдээҕэр быдан чэпчэки.
Учуутал күллэ.
- Өйдүүр эбиккин дии.
- Өйдөөн бөҕө,сыыһа - халты эппиэттээн буккуллубут боппуруостарбын букатын умнубаппын.
Иккиэн көрдөөхтүк,көхтөөхтүк күлүстүлэр уонна аргыстаһан бардылар.
Бүөккэ учуутал дьиэтигэр тиийэн дьиэ үрдүгэр ыттарга кирилиэс аҕалтарда,антеннаны туруорууга атах,тирээбил буолуталыыр ураҕас мастары булларда.
Бүөккэ дьиэ үрдүгэр ыттан,антеннаны туруора,учууталын көмөлөһүннэрэ сылдьан этэр:
- Урукку учууталым эн,Мэхээлэ Мэхээлэйэбис,аны туран бүгүн миэхэ көмө үлэһит буолан хааллыҥ дии. Мэхээлэ Мэхээлэйэбис,истибэккэр эттэххэ,эн историяны билэриҥ курдук, мин даҕаны Советскай Армия кэккэтигэр сылдьан үөрэнэн,электричествоны кытта бодьуустаһарга син ону - маны удумаҕалыы түһэр буоллум, - кини күлэн чаҕаарыйда.
- Маладьыас! - учуутал биһирээтэ.
Дьиэҕэ киирдилэр. Бүөккэ розетканы олорто,телевизоры олоҕун буллара,настройкалыы сырытта. Мэхээлэ Мэхээлэйэбис остуолга сэмээр ас тардар,хас да бытыылка эҥин араас арыгылары уурда итиэннэ чэй оргутар тыаһа куукунаҕа иһилиннэ.
Бүөккэ телевизоры холбуур. Телевизор үлэлээп,тыаһыы - ууһуу,күлүмнүү түстэ.
- Мэхээлэ Мэхээлэйэбис,көрөн кэбис! - Бүөккэ учууталын ыҥырда.
Мэхээлэ Мэхээлэйэбис,көрө түһээт,үөрэн өттүккэ охсунна.
- Тугун бэрдэй! Түргэн туттуулаах уолчааҥҥын.
- Бу,судургу уустуга суох оҥоһуу, - Бүөккэ телевизор экрана көстүүтүн өссө тупсаран биэрэр.
- Ити миэхэ дэбигис кыаллыбат үлэ. Бүөккэ ити хоско киириэх эрэ, - учуутал Бүөккэни атын хоско киллэрдэ уонна ас өрөһөлүү тардыллыбыт остуолугар олорорго илиитинэн ыйан көрдөстө. - Олорунан кэбис.
Бүөккэ аһы,бытыылкалаах арыгылары чаҕыйа көрдө,үөһэ тыынна,сирэйин мырдыҥнатта уонна ылыммат быһыыннан:
- Мэхээлэ Мэхээлэйэбис...
Онуоха кинини ситэ саҥардыбакка Мэхээлэ Мэхээлэйэбис илиитин уунна уонна эттэ:
- Биһиги бүгүн сүрдээҕин үлэлээтибит ээ,онон остуол тула олоро түһэн ыларбыт,сылаас чэйи иһэрбит айыы буолбатах.
*_СЭҺЭН._*
*_5 ЧААҺА._*
Ити барыта көрүөх бэтэрээ өттүгэр буолан Бараскыабыйа Уйбаанабына өмүттэн хаалла, тахсан эрэр Бүөккэни тохтотоору халахайданан тутан турбут үрүүмкэтин мүччү тутан,үлтү түһэрдэ уонна бэйэтэ саҥа аллайбытын кулгааҕа эрэ истэн хаалла:
- Барда дии.
Бүөккэ уулусса устун дьиэтин диэки баран истэ. Кини долгуйбут көрүҥнээх,иһигэр саныыр: " Табыгаһа суохтук быһыытыйдым быһыылаах. Арааһа,бухгалтеры хоргутуннардым. Оттон кини тоҕо сыҥалаабытай? Өссө ааны хатыах буолар дии".
- Дорообо,Бүөккэ! - Мэхээлэ Мэхээлэйэбис үөрэ - көтө,күө - дьаа аймана көрүстэ.
- Дорообо! - истиҥник,ытыктабыллаахтык Бүөккэ хоруйдаата.
- Мин эйиэхэ,Бүөккэ,үөрэппит оҕобор,баран иһэр этим, - диэтэ Мэхээлэ Мэхээлэйэбис.
Бүөккэ учуутала бэйэтинэн киниэхэ тоҕо баран иһэрин истээри сэҥээрдэ.
- Биһиги,учууталлар,үөрэппит - ииппит,кынат үүннэрбит оҕолорбут үлэһит дьон буолан иһэллэрин көрө - көрө сүрэхпит үөрэр., - Мэхээлэ Мэхээлэйэбис аан бастаан киирии тыллаах буолан биэрдэ,өссө сиэбиттэн сигарета таһааран табахтаата. Онтон Бүөккэ учууталын өйдөөх хараҕынан сэмэйдик көрө - көрө саныыр: " История учуутала Мэхээлэ Мэхээлэйэбис үөрэтэр урога хаһан эрэ миэхэ тиис ыарыытынааҕар куһаҕан этэ. Ол бииринэн, - история даталара өйбөр хаһан да иҥнибэт этилэр уонна иккиһинэн,Мэхээлэ Мэхээлэйэбис үөрэтэр урогар олус боччумнаах уонна ирдэбиллээх буолара. Мин киниттэн толлорум. Бу билигин кинилиин көрсүһүүм миигин тугунан да дьулаппат. Мэхээлэ Мэхээлэйэбис бэйэтэ даҕаны киһи санаатын көтөҕүөх күлүм аллайыах бөҕө дии" .
Учуутал табаҕын буруотун үөһэ үрэн бурҕас гыннарда уонна эттэ:
- Бүөккэ,мин эйигин көрдөһөрдөөхпүн.
" Ол тугу?" диэбиттии Бүөккэ төбөтүн хамнатта.
- Мин телевизор атыыластым. Антеннатын туруорус уонна розетката киллэрэн кулу эрэ, - учуутал көрдөстө.
- Ону оҥоруохха син, - Бүөккэ хап - сабар хоруйдаата итиэннэ уоһа ымайан,хараҕа күлүм аллайда, - Ол,Мэхээлэ Мэхээйэлэбис,Россия Турцияны кытта сэриилэһиитин хайа Александр ыраахтааҕы,хайа сыллааҕыта ыыппытын эппиэттиирдээҕэр быдан чэпчэки.
Учуутал күллэ.
- Өйдүүр эбиккин дии.
- Өйдөөн бөҕө,сыыһа - халты эппиэттээн буккуллубут боппуруостарбын букатын умнубаппын.
Иккиэн көрдөөхтүк,көхтөөхтүк күлүстүлэр уонна аргыстаһан бардылар.
Бүөккэ учуутал дьиэтигэр тиийэн дьиэ үрдүгэр ыттарга кирилиэс аҕалтарда,антеннаны туруорууга атах,тирээбил буолуталыыр ураҕас мастары булларда.
Бүөккэ дьиэ үрдүгэр ыттан,антеннаны туруора,учууталын көмөлөһүннэрэ сылдьан этэр:
- Урукку учууталым эн,Мэхээлэ Мэхээлэйэбис,аны туран бүгүн миэхэ көмө үлэһит буолан хааллыҥ дии. Мэхээлэ Мэхээлэйэбис,истибэккэр эттэххэ,эн историяны билэриҥ курдук, мин даҕаны Советскай Армия кэккэтигэр сылдьан үөрэнэн,электричествоны кытта бодьуустаһарга син ону - маны удумаҕалыы түһэр буоллум, - кини күлэн чаҕаарыйда.
- Маладьыас! - учуутал биһирээтэ.
Дьиэҕэ киирдилэр. Бүөккэ розетканы олорто,телевизоры олоҕун буллара,настройкалыы сырытта. Мэхээлэ Мэхээлэйэбис остуолга сэмээр ас тардар,хас да бытыылка эҥин араас арыгылары уурда итиэннэ чэй оргутар тыаһа куукунаҕа иһилиннэ.
Бүөккэ телевизоры холбуур. Телевизор үлэлээп,тыаһыы - ууһуу,күлүмнүү түстэ.
- Мэхээлэ Мэхээлэйэбис,көрөн кэбис! - Бүөккэ учууталын ыҥырда.
Мэхээлэ Мэхээлэйэбис,көрө түһээт,үөрэн өттүккэ охсунна.
- Тугун бэрдэй! Түргэн туттуулаах уолчааҥҥын.
- Бу,судургу уустуга суох оҥоһуу, - Бүөккэ телевизор экрана көстүүтүн өссө тупсаран биэрэр.
- Ити миэхэ дэбигис кыаллыбат үлэ. Бүөккэ ити хоско киириэх эрэ, - учуутал Бүөккэни атын хоско киллэрдэ уонна ас өрөһөлүү тардыллыбыт остуолугар олорорго илиитинэн ыйан көрдөстө. - Олорунан кэбис.
Бүөккэ аһы,бытыылкалаах арыгылары чаҕыйа көрдө,үөһэ тыынна,сирэйин мырдыҥнатта уонна ылыммат быһыыннан:
- Мэхээлэ Мэхээлэйэбис...
Онуоха кинини ситэ саҥардыбакка Мэхээлэ Мэхээлэйэбис илиитин уунна уонна эттэ:
- Биһиги бүгүн сүрдээҕин үлэлээтибит ээ,онон остуол тула олоро түһэн ыларбыт,сылаас чэйи иһэрбит айыы буолбатах.
- Кэбиис...
- Туох диэн эттэххиний? Ама үлэҥ иһин эйигин кураанах тылынан махтанан,баһыыбалаан таһаарыам дуо? Бу остуолга тугу уурбутум - дьиҥнээх истиҥ сүрэхтэн махтаныы манньата. Киһиэхэ үтүөнү,өҥөнү оҥоруу махтала,манньата суох буолуон сатаммат. Букатын түктэри. Хата олорунан кэбис, - Мэхээлэ Мэхээлэйэбис көрдөһөр, - Мин бэйэбэр мүччүрүйбэт биир быраабылалаахпын: мин бэйэм чааһым дегустаторбын,ол аата амсайан эрэ көрөөччүбүн. - Кини бытыылкалары эргичиҥнэтэр. - Бу" Российская", бу" Донская", бу" Зверобой", оттон бу" Коньяк", биэс сулус,оттон бу...эн хайатын сөбүлүүрүҥ буолла?
- Мин дуо...Мин хайатын даҕаны сөбүлээбэппин, - Бүөккэ остуолга олорбото,кэннинэн тэйдэ.
Мэхээлэ Мэхээлэйэбис олох маһыттан ойон турда,Бүөккэни илиититтэн ылла уонна остуол диэки ыйа - ыйа:
- Саллаат буолан бараҥҥын дуо? Мин элбэҕи сыҥалаабаппын. Истиҥ сүрэхтэн махталым манньатын күндүлүүбүн, - кини үрүүмкэлэргэ арыгы куиуталаата.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
- Туох диэн эттэххиний? Ама үлэҥ иһин эйигин кураанах тылынан махтанан,баһыыбалаан таһаарыам дуо? Бу остуолга тугу уурбутум - дьиҥнээх истиҥ сүрэхтэн махтаныы манньата. Киһиэхэ үтүөнү,өҥөнү оҥоруу махтала,манньата суох буолуон сатаммат. Букатын түктэри. Хата олорунан кэбис, - Мэхээлэ Мэхээлэйэбис көрдөһөр, - Мин бэйэбэр мүччүрүйбэт биир быраабылалаахпын: мин бэйэм чааһым дегустаторбын,ол аата амсайан эрэ көрөөччүбүн. - Кини бытыылкалары эргичиҥнэтэр. - Бу" Российская", бу" Донская", бу" Зверобой", оттон бу" Коньяк", биэс сулус,оттон бу...эн хайатын сөбүлүүрүҥ буолла?
- Мин дуо...Мин хайатын даҕаны сөбүлээбэппин, - Бүөккэ остуолга олорбото,кэннинэн тэйдэ.
Мэхээлэ Мэхээлэйэбис олох маһыттан ойон турда,Бүөккэни илиититтэн ылла уонна остуол диэки ыйа - ыйа:
- Саллаат буолан бараҥҥын дуо? Мин элбэҕи сыҥалаабаппын. Истиҥ сүрэхтэн махталым манньатын күндүлүүбүн, - кини үрүүмкэлэргэ арыгы куиуталаата.
( салгыыта бэчээттэниэ).
*ВЛАДИЛЕН.*
Родион Данилов - Ородьумаан Иитиэх уол 20 чааһа
Кирсан бастаан Моҕой ойууну " Ама бу кинини, улуу күтүрү дьахтар тоҕус ый иһигэр иитиэхтээн, төрөппүтэ буолуо дуо?" диэбиттии халлаантан түспүттүү саныыра. Онто эдэр уолаттар саныылларын курдук буолбатах этэ. Кини эмиэ ийэттэн төрөөн , амарах аҕаҕа иитиллэн ,эр бэрдэ буола улаатан, эмиэ кыыһы таптаан муҥун ытаан, сүрэҕэ ууллан таптыы сырыттаҕа. Ол иһин Кирсаны бэйэтин эдэр эрдэҕинээҕи эрэйдэммитин санаан, чугастык ылынан уолу өйөөтө.
"Сотору эйиэхэ бэйэлэрэ кэлиэхтэрэ" диэн эттэ.
Онон Кирсан бу күннэргэ туоҕу эрэ кэтэһэр курдук сырытта. Уол " ама Рузина бэйэтэ миэхэ кэлиэ дуо? Кинини көҥүллүөхтэрэ дуо? - диэн санаа үүйэ хаайа тутта.
Онтон били умнуллуох курдук дьыалата күөрэйэн ,уолга суукка повестка тигинээн кэллэ. Кирсан Рузинаҕа иирэн оҥорбут дьыалатын да умнан кэбиспит эбит. Дьиҥэр буруйа диэн, балтытын көмүскэстэҕэ эрэ дии.
Суут дьиэтигэр балтытынаан тиийдилэр. Онно арай Джафар баар эбит. Кэлэн Кирсаны кытта бэйэтинэн илии тутуһан дорооболосто.
Суут саҕаланна. Кирсан санаата буолбата, үксүн бэйэтигэр ылынна. Сардаана да дьыаланы дириҥэтэн биэрдэҕинэ, убайын Рузинаны кытта көрүһүннэриэхтэрэ суоҕун санаан, Джафары утары туоҕу да эппэтэ. Бэйэбит тус кыһалҕабытын быһаарсыбыппыт диэтэ. Уонна Джафар кинини Таджикистаҥҥа күүс өттүнэн илдьэ бара сылдьыбытын олоҕо суоҕунан аахта. Сардаана бу маны Джафары кытта эйэргэһэр иһин буолбакка, убайа Рузинаны буларын туһугар диэн этэ.
Суут бүппүтүн кэннэ кимиэхэ да болдьох биэрэн көҥүлүн быспатылар , ыстарааба да суох административнай суут курдук оҥордулар. Суут кэннэ Джафар үөрбүт аҕай, Кирсаны саннын таптайбахтыыр, илиитин биэрэр.
" Ты настояччий мужик братан !" - диэмэхтиир.
Уонна массыынатыгар олордон илдьэ барда. Сардаананы дьиэтигэр түһэрдилэр, уонна салгыы айаннаатылар.
Биир адрыска тиийбиттэрэ Рузина суолга тахсан күүтэн турар эбит. Баҕар Джафар эрийэн эппитэ буолуо.
Кирсан массыынаттан түһэн Рузинаҕа утары барда. Иккиэн ахтыспыт дьон утарыта көрсөн турдулар. Джафар "мэһэйдээмиэххэ" диэбиттии дьиэтигэр киирдэ.
Онуоха эдэрдэр куустуһа түстүлэр. Рузина Кирсаны уураамахтыыр. Уол итэҕэйбэккэ хаһан да ыытыа, кимиэхэ да биэриэ суохтуу ыган кууһан турар. Рузина тыынара кулгааҕар итиинэн илгийэр, уол таптал кутаатыгар тимирэн ылар курдук...Рузина уһун кыламаныттан хараҕын уута, иэдэһинэн сүүрбүтүн Кирсан оргууй сотто.
Дьэ онтон сүтүктээхтэр кэпсэттилэр.
Кирсан Махмуду ыйыппытын, " буруйу оҥорбутун иһин, дойдутугар атаарбыттара " диир. Онон кинилэр суолларыгар билигин, туора турар киһи суох.
" Эй Хрисанф братан, идите заходите дарагой, сейчас кушат будэм !" - диэн Джафар үөгүлээн ыҥыртаата.
Кыыстаах уол сиэтиһэн дьиэҕэ киирдилэр.
Бүттэ.
Кирсан бастаан Моҕой ойууну " Ама бу кинини, улуу күтүрү дьахтар тоҕус ый иһигэр иитиэхтээн, төрөппүтэ буолуо дуо?" диэбиттии халлаантан түспүттүү саныыра. Онто эдэр уолаттар саныылларын курдук буолбатах этэ. Кини эмиэ ийэттэн төрөөн , амарах аҕаҕа иитиллэн ,эр бэрдэ буола улаатан, эмиэ кыыһы таптаан муҥун ытаан, сүрэҕэ ууллан таптыы сырыттаҕа. Ол иһин Кирсаны бэйэтин эдэр эрдэҕинээҕи эрэйдэммитин санаан, чугастык ылынан уолу өйөөтө.
"Сотору эйиэхэ бэйэлэрэ кэлиэхтэрэ" диэн эттэ.
Онон Кирсан бу күннэргэ туоҕу эрэ кэтэһэр курдук сырытта. Уол " ама Рузина бэйэтэ миэхэ кэлиэ дуо? Кинини көҥүллүөхтэрэ дуо? - диэн санаа үүйэ хаайа тутта.
Онтон били умнуллуох курдук дьыалата күөрэйэн ,уолга суукка повестка тигинээн кэллэ. Кирсан Рузинаҕа иирэн оҥорбут дьыалатын да умнан кэбиспит эбит. Дьиҥэр буруйа диэн, балтытын көмүскэстэҕэ эрэ дии.
Суут дьиэтигэр балтытынаан тиийдилэр. Онно арай Джафар баар эбит. Кэлэн Кирсаны кытта бэйэтинэн илии тутуһан дорооболосто.
Суут саҕаланна. Кирсан санаата буолбата, үксүн бэйэтигэр ылынна. Сардаана да дьыаланы дириҥэтэн биэрдэҕинэ, убайын Рузинаны кытта көрүһүннэриэхтэрэ суоҕун санаан, Джафары утары туоҕу да эппэтэ. Бэйэбит тус кыһалҕабытын быһаарсыбыппыт диэтэ. Уонна Джафар кинини Таджикистаҥҥа күүс өттүнэн илдьэ бара сылдьыбытын олоҕо суоҕунан аахта. Сардаана бу маны Джафары кытта эйэргэһэр иһин буолбакка, убайа Рузинаны буларын туһугар диэн этэ.
Суут бүппүтүн кэннэ кимиэхэ да болдьох биэрэн көҥүлүн быспатылар , ыстарааба да суох административнай суут курдук оҥордулар. Суут кэннэ Джафар үөрбүт аҕай, Кирсаны саннын таптайбахтыыр, илиитин биэрэр.
" Ты настояччий мужик братан !" - диэмэхтиир.
Уонна массыынатыгар олордон илдьэ барда. Сардаананы дьиэтигэр түһэрдилэр, уонна салгыы айаннаатылар.
Биир адрыска тиийбиттэрэ Рузина суолга тахсан күүтэн турар эбит. Баҕар Джафар эрийэн эппитэ буолуо.
Кирсан массыынаттан түһэн Рузинаҕа утары барда. Иккиэн ахтыспыт дьон утарыта көрсөн турдулар. Джафар "мэһэйдээмиэххэ" диэбиттии дьиэтигэр киирдэ.
Онуоха эдэрдэр куустуһа түстүлэр. Рузина Кирсаны уураамахтыыр. Уол итэҕэйбэккэ хаһан да ыытыа, кимиэхэ да биэриэ суохтуу ыган кууһан турар. Рузина тыынара кулгааҕар итиинэн илгийэр, уол таптал кутаатыгар тимирэн ылар курдук...Рузина уһун кыламаныттан хараҕын уута, иэдэһинэн сүүрбүтүн Кирсан оргууй сотто.
Дьэ онтон сүтүктээхтэр кэпсэттилэр.
Кирсан Махмуду ыйыппытын, " буруйу оҥорбутун иһин, дойдутугар атаарбыттара " диир. Онон кинилэр суолларыгар билигин, туора турар киһи суох.
" Эй Хрисанф братан, идите заходите дарагой, сейчас кушат будэм !" - диэн Джафар үөгүлээн ыҥыртаата.
Кыыстаах уол сиэтиһэн дьиэҕэ киирдилэр.
Бүттэ.
https://www.tinkoff.ru/baf/4ANWvtTe867
ТИНЬКОФФ ДЕБЕТОВАЙ КАРТАТЫН ЗАКАЗТААН БЭЙЭҔИТИГЭР
КЭШБЕК ХАРЧЫННАН БИЭРЭЛЛЭР УОННА ОБСЛУЖИВАНИЕТА БОСХО БУОЛАР
ТИНЬКОФФ ДЕБЕТОВАЙ КАРТАТЫН ЗАКАЗТААН БЭЙЭҔИТИГЭР
КЭШБЕК ХАРЧЫННАН БИЭРЭЛЛЭР УОННА ОБСЛУЖИВАНИЕТА БОСХО БУОЛАР
new-year-with-friends.tinkoff.ru
Tinkoff Black — дебетовая карта с кэшбэком. Зарабатывайте деньги, а не бонусы. Если оформить по моей ссылке, вы получите бесплатное…
🌿 *_ӨРҮӨСТЭЭХ ӨЛӨРҮӨХСҮТТЭРЭ._*🌿
*КЭПСЭЭН.*
*Данил Макеев.*
Күһүн халлаан хараҥарда да,түүлээх уллуҥахтардаах Түптүр Харалар сүөһүнү уоруулара элбиир. Массыынанан сүүрдэ сылдьан,бөһүөлэктэн тэйиччи алаастарга мэччийэ сылдьар сүөһүлэри ытан ылан баран,иһин хайа тардан хаһыйан кэбиһээт,төбөтүн,туйаҕын быһыта сынньаат этин массыынаҕа тиэнэн "сус" гынан хаалаллар. Үксүн кимнээх уорбуттара биллибэккэ хаалар.
Арай биирдэ элбэх оҕолоох аҥаардас дьахтар Өрүөстээх диэн кытарах ынаҕа хас да хонукка кэлбэтэҕин оҕолорун кытта көрдүү сылдьан бөһүөлэктэн үс биэрэстэлээх алаас куула тыатын саҕатыттан төбөтүн,иһин,туйахтарын булан ылбыт. Ис дьыала отделын начаалынньыгын аатыгар сайабылыанньа суруйан киллэрбитигэр миигин силиэстийэлииргэ сорудахтаатылар.
Сүөһүнү өлөрбүт сирдэрин сүтүктээх дьахтар кыра уолун сирдьит оҥостон көрө тиийдим. Тыа саҕатыттан бэрт чугас ытан ылбыттар. Охторбут сирдэрэ киһини бэрбээкэйинэн хойуу соҕус оттоох. Онно суол - иис элбэх. Кууланы кэрийэ массыына дьурулаан кэлэн тохтоон баран,эргийбит суола баар. Сүөһүнү эттээн биликтээбит сирдэрэ дэлби тэпсиллибит даҕаны туох да,бэл табах төрдүгэһэ хаалбатах.
Куолубунан ол суол - иис ортотуттан сири сирийэн көрө - көрө,оргууй сыыйа кэҥэтэн иилии эргийэ хаамтым. Тугу да булбакка өссө биир эргиири оҥорон баран,бүтүөм дии санаан иһэммин,от быыһыгар туох эрэ маҥан дьурааны көрө түстүм. Сулбу тардан ылбытым: "Полароид" фотоаппарат пленката окко туруору түһэн турбут эбит.
Үс киһи сибилигин ытан өлөрбүт ынахтарын үрдүгэр атахтарын ууран,сааларын өрө тутан ардьаһан тураллар эбит. Биир да билэр киһим суох. Уолу ыҥыран көрдөрбүппэр эмиэ кими да билбэтэ. Ынаҕы тута: "Биһиги Өрүөстээхпит", - диэтэ. Түөкүттэр кэннилэригэр тэйиччи соҕус массыына турарын вспышка уота барбах сырдаппыт.
Бөһүөлэккэ төннөн кэлээт олохтоох хаһыат редакциятыгар аастым. Хаартысканы сканердаан компьютерга улаатыннаран көрбүппүт: дьон сирэйэ - хараҕа эрэ буолбакка,массыына нүөмэрин биир буукубатын кытта икки сыыппара көстөллөр эбит. Ыаллыы улуустарга ону ыытаммыт үс хонугунан Өрүөстээх өлөрүөхсүттэрэ тутуллубуттара.
*Данил Макеев.*
*_КУЙААР КИЭҤ ЭЙГЭТИГЭР ТАҺААРДА ВЛАДИЛЕН._*
*_БҮЛҮҮ,КЫҺЫЛ СЫЫР._*
*_27/07/2020.с._*
*КЭПСЭЭН.*
*Данил Макеев.*
Күһүн халлаан хараҥарда да,түүлээх уллуҥахтардаах Түптүр Харалар сүөһүнү уоруулара элбиир. Массыынанан сүүрдэ сылдьан,бөһүөлэктэн тэйиччи алаастарга мэччийэ сылдьар сүөһүлэри ытан ылан баран,иһин хайа тардан хаһыйан кэбиһээт,төбөтүн,туйаҕын быһыта сынньаат этин массыынаҕа тиэнэн "сус" гынан хаалаллар. Үксүн кимнээх уорбуттара биллибэккэ хаалар.
Арай биирдэ элбэх оҕолоох аҥаардас дьахтар Өрүөстээх диэн кытарах ынаҕа хас да хонукка кэлбэтэҕин оҕолорун кытта көрдүү сылдьан бөһүөлэктэн үс биэрэстэлээх алаас куула тыатын саҕатыттан төбөтүн,иһин,туйахтарын булан ылбыт. Ис дьыала отделын начаалынньыгын аатыгар сайабылыанньа суруйан киллэрбитигэр миигин силиэстийэлииргэ сорудахтаатылар.
Сүөһүнү өлөрбүт сирдэрин сүтүктээх дьахтар кыра уолун сирдьит оҥостон көрө тиийдим. Тыа саҕатыттан бэрт чугас ытан ылбыттар. Охторбут сирдэрэ киһини бэрбээкэйинэн хойуу соҕус оттоох. Онно суол - иис элбэх. Кууланы кэрийэ массыына дьурулаан кэлэн тохтоон баран,эргийбит суола баар. Сүөһүнү эттээн биликтээбит сирдэрэ дэлби тэпсиллибит даҕаны туох да,бэл табах төрдүгэһэ хаалбатах.
Куолубунан ол суол - иис ортотуттан сири сирийэн көрө - көрө,оргууй сыыйа кэҥэтэн иилии эргийэ хаамтым. Тугу да булбакка өссө биир эргиири оҥорон баран,бүтүөм дии санаан иһэммин,от быыһыгар туох эрэ маҥан дьурааны көрө түстүм. Сулбу тардан ылбытым: "Полароид" фотоаппарат пленката окко туруору түһэн турбут эбит.
Үс киһи сибилигин ытан өлөрбүт ынахтарын үрдүгэр атахтарын ууран,сааларын өрө тутан ардьаһан тураллар эбит. Биир да билэр киһим суох. Уолу ыҥыран көрдөрбүппэр эмиэ кими да билбэтэ. Ынаҕы тута: "Биһиги Өрүөстээхпит", - диэтэ. Түөкүттэр кэннилэригэр тэйиччи соҕус массыына турарын вспышка уота барбах сырдаппыт.
Бөһүөлэккэ төннөн кэлээт олохтоох хаһыат редакциятыгар аастым. Хаартысканы сканердаан компьютерга улаатыннаран көрбүппүт: дьон сирэйэ - хараҕа эрэ буолбакка,массыына нүөмэрин биир буукубатын кытта икки сыыппара көстөллөр эбит. Ыаллыы улуустарга ону ыытаммыт үс хонугунан Өрүөстээх өлөрүөхсүттэрэ тутуллубуттара.
*Данил Макеев.*
*_КУЙААР КИЭҤ ЭЙГЭТИГЭР ТАҺААРДА ВЛАДИЛЕН._*
*_БҮЛҮҮ,КЫҺЫЛ СЫЫР._*
*_27/07/2020.с._*
ҮС ХАПКААН
Аҕата, убайа суох буолан, Костя атын оҕолор курдук кус оҕотугар тиргэлээбэт этэ. Сылгы кутуругун кылын хатан туһах оҥорор киһитэ киниэхэ суоҕа. Арай тиргэлээх оҕолорго ымсыырара эрэ. Хам-түм кинилэр тиргэлэрин кэрийэллэригэр сылдьыһан, биир эмэ куска тиксэн, дьиэтигэр бэйэтэ бултуйбут курдук үөрэн төннөрө.
Арай биирдэ суолга кини туу оҥорооччу Тоҥсуук оҕонньору утары көрсө түспүтэ. Оҕонньор мас сүгэһэргэ балыктаах тымтайы сүгэн иһэрэ. Сылайбыт быһыылааҕа. Аллара маһыгар кылырдаһар аҕыйах хапкааннаах сүгэһэрин түһэрэн, дэйбииринэн охсуна-охсуна, суулла сытар маска олоро-олоро оҕонньор эгэ-дьаҕа эппитэ:
— Хайа, тукаам, бу хантан иһэҕин? Ханна олороҕун? Кэл, олор, кэпсэтиэх.
Костя, саба түһэр бырдахтартан сапсына-сапсына, кэккэлэһэ олорбута.
— Хаһаарыматтан. Онно ийэбиниин
сайылаан олоробут.
— Бэйэҕит эрэ дуо?
— Бэйэбит эрэ...
— Арба аҕаҕыт куоракка буоллаҕа дии?
— Куоракка.
— Тахса сылдьар дуо?
— Тахсыбатаҕа ыраатта...
— Ынахтааххыт дии, бадаҕа?
— Биир ынахтаахпыт.
— Ыатар дуо?
— Ыатар. Сааһыары төрөөбүтэ.
— Өссө ким баарый?
— Ыалдьар эдьиийим Дааса. Эдьиийим Суура холкуоска үлэлиир. Билигин окко сылдьар... Балтым Марыйаана — дьиэ киһитэ. Хараҕынан мөлтөх...
— Оччоҕо уоллара эн эрэ эбиккин дии?
— Оннук.
Оҕонньор балачча саҥата суох олорбохтообута, табаҕын соппойбохтоон
баран:
— Хата мин оҕобор хапкаанна биэриим. Моҕотойдо, маттаҕата[1] бултаа, — диэбитэ, сүгэһэрин маһыттан сүөрэн үс хапкааны Куостаҕа ууммута. Уонна эбэн эппитэ:
— Соруйан биэрэбин. Бэркэ харыстаан тутуннаххына, өр барыаҕа...
Костя, үс саҥатык хапкааны оҕонньор илиититтэн сэрэнэн ылаат, тугу хардарыаҕын билбэтэҕэ, кырдьыга, бэйэтэ бас билэр тэриллэнэрэ киниэхэ улахан үөрүүлээҕэ, долгуйбута. Оҕонньор ону өйдүүр киһи быһыытынан уол дьарамай саннытын таптайбыта:
— Чэ, этэҥҥэ сырыт! Бултаа-алтаа!
Үөрбүччэ уонна хапкааннарын да уураары Костя Хаһаарыматыгар төннүбүтэ. Оттон Тоҥсуук оҕонньор, айаккалаан туран, сүгэһэрин кэтэн, чугас турар Чууп диэки алтахтаабыта.
Костя, дьиэтигэр баран иһэн, санаабыта:
— Бу үс хапкааны хайдах туһанабын?
туһанабын? Ийэбиттэн ыйытыам. Ийэм туох диир?
Охонооһой Хаһаарыматын ааһаат, Күл сонуоҕун ортотунан тиэтэллээхтик хааман-сиимэн испитэ. Сотору олорор ырааһыйата ыйдаҥаран көстүбүтэ. Уол сүрэҕэ битигирэччи тэбэ-тэбэ, тэйиччи турар балаҕан салҕааһыннаах дьиэтигэр сүүрэн тибигирэйэн тиийбитэ. Балаҕан халҕанын тэлэйэ көтөн түспүтүгэр, ийэтэ, хаҥас диэки сүөгэй иирдэ олорон, соһуйан саҥа аллайа түспүтэ:
— Хайа бу туох буолан кэллиҥ?
— Ээ, ийээ, Тоҥсуук оҕонньору көрүстүм. Хапкаан бэлэхтээтэ. «Моҕотойдо, маттаҕата бултаа, соруйан биэрэбин» диир...
Костя үс хапкааны хоонньуттан хостообута.
— Бу, бу... Үстэр!..
— Тыый! Оҕом, оттон тугу эмэ бултаатаҕыҥ дии?.. Хара да сиэбэтэхпит ыраатта... Кус оҕолоон көрөрүҥ дуу? Даасаҕа миинниэ этибит...
Ити кэмҥэ ыалдьан суорҕаҥҥа-тэллэххэ сытар эдьиийэ эргийээри ынчыктаабыта.
Уол иһигэр: «Кырдьык даҕаны. Бачча тэриллэнэн баран кустуохха... Арай ол хайдах? Баччааҥҥа диэри ким да куһу хапкааннаан эрэрэ иһиллибэт ээ... Оҕолор үрэххэ быһыттаан тиргэлииллэр, кустууллар буолбат дуо? Хапкаанынан да, бука, бултаһыахха сөп ини?..» дии санаата.
— Ийээ, боробулуоха баар дуо? — Костя ыйыппыта.
— Дьиэ таһыгар көрүтэлээ эрэ. Баар буолуохтаах, — ийэтэ, арыыта тахсан, сүөгэй уутун уолугар чохооҕо кутан биэрбитэ.
Уол, ону иһэн тиҥиргэтэн баран, таһырдьа ойбута.
Сотору хапкаан быата буолуох боробулуоханы булбута. Үс хапкаанын быалаабыта. Ол кэмҥэ иһирдьэ нуучча дьиэтигэр тугу эрэ оонньуу олорбут балта Марыйаана:
— Убаай, ханна бараҕын? Барсыам, — диэбитэ.
Онуоха Костя:
— Кэбис, Марыйаана, мин билигин үрэххэ киирэбин. Куска хапкаан иитиэм. Өр сылдьыам. Бырдахтаах, уута дириҥ. Эн кыайан кэһиэҥ суоҕа... Сарсын көрөрбөр барсаар. Баҕар, бултуйуохпут...
Аҕата, убайа суох буолан, Костя атын оҕолор курдук кус оҕотугар тиргэлээбэт этэ. Сылгы кутуругун кылын хатан туһах оҥорор киһитэ киниэхэ суоҕа. Арай тиргэлээх оҕолорго ымсыырара эрэ. Хам-түм кинилэр тиргэлэрин кэрийэллэригэр сылдьыһан, биир эмэ куска тиксэн, дьиэтигэр бэйэтэ бултуйбут курдук үөрэн төннөрө.
Арай биирдэ суолга кини туу оҥорооччу Тоҥсуук оҕонньору утары көрсө түспүтэ. Оҕонньор мас сүгэһэргэ балыктаах тымтайы сүгэн иһэрэ. Сылайбыт быһыылааҕа. Аллара маһыгар кылырдаһар аҕыйах хапкааннаах сүгэһэрин түһэрэн, дэйбииринэн охсуна-охсуна, суулла сытар маска олоро-олоро оҕонньор эгэ-дьаҕа эппитэ:
— Хайа, тукаам, бу хантан иһэҕин? Ханна олороҕун? Кэл, олор, кэпсэтиэх.
Костя, саба түһэр бырдахтартан сапсына-сапсына, кэккэлэһэ олорбута.
— Хаһаарыматтан. Онно ийэбиниин
сайылаан олоробут.
— Бэйэҕит эрэ дуо?
— Бэйэбит эрэ...
— Арба аҕаҕыт куоракка буоллаҕа дии?
— Куоракка.
— Тахса сылдьар дуо?
— Тахсыбатаҕа ыраатта...
— Ынахтааххыт дии, бадаҕа?
— Биир ынахтаахпыт.
— Ыатар дуо?
— Ыатар. Сааһыары төрөөбүтэ.
— Өссө ким баарый?
— Ыалдьар эдьиийим Дааса. Эдьиийим Суура холкуоска үлэлиир. Билигин окко сылдьар... Балтым Марыйаана — дьиэ киһитэ. Хараҕынан мөлтөх...
— Оччоҕо уоллара эн эрэ эбиккин дии?
— Оннук.
Оҕонньор балачча саҥата суох олорбохтообута, табаҕын соппойбохтоон
баран:
— Хата мин оҕобор хапкаанна биэриим. Моҕотойдо, маттаҕата[1] бултаа, — диэбитэ, сүгэһэрин маһыттан сүөрэн үс хапкааны Куостаҕа ууммута. Уонна эбэн эппитэ:
— Соруйан биэрэбин. Бэркэ харыстаан тутуннаххына, өр барыаҕа...
Костя, үс саҥатык хапкааны оҕонньор илиититтэн сэрэнэн ылаат, тугу хардарыаҕын билбэтэҕэ, кырдьыга, бэйэтэ бас билэр тэриллэнэрэ киниэхэ улахан үөрүүлээҕэ, долгуйбута. Оҕонньор ону өйдүүр киһи быһыытынан уол дьарамай саннытын таптайбыта:
— Чэ, этэҥҥэ сырыт! Бултаа-алтаа!
Үөрбүччэ уонна хапкааннарын да уураары Костя Хаһаарыматыгар төннүбүтэ. Оттон Тоҥсуук оҕонньор, айаккалаан туран, сүгэһэрин кэтэн, чугас турар Чууп диэки алтахтаабыта.
Костя, дьиэтигэр баран иһэн, санаабыта:
— Бу үс хапкааны хайдах туһанабын?
туһанабын? Ийэбиттэн ыйытыам. Ийэм туох диир?
Охонооһой Хаһаарыматын ааһаат, Күл сонуоҕун ортотунан тиэтэллээхтик хааман-сиимэн испитэ. Сотору олорор ырааһыйата ыйдаҥаран көстүбүтэ. Уол сүрэҕэ битигирэччи тэбэ-тэбэ, тэйиччи турар балаҕан салҕааһыннаах дьиэтигэр сүүрэн тибигирэйэн тиийбитэ. Балаҕан халҕанын тэлэйэ көтөн түспүтүгэр, ийэтэ, хаҥас диэки сүөгэй иирдэ олорон, соһуйан саҥа аллайа түспүтэ:
— Хайа бу туох буолан кэллиҥ?
— Ээ, ийээ, Тоҥсуук оҕонньору көрүстүм. Хапкаан бэлэхтээтэ. «Моҕотойдо, маттаҕата бултаа, соруйан биэрэбин» диир...
Костя үс хапкааны хоонньуттан хостообута.
— Бу, бу... Үстэр!..
— Тыый! Оҕом, оттон тугу эмэ бултаатаҕыҥ дии?.. Хара да сиэбэтэхпит ыраатта... Кус оҕолоон көрөрүҥ дуу? Даасаҕа миинниэ этибит...
Ити кэмҥэ ыалдьан суорҕаҥҥа-тэллэххэ сытар эдьиийэ эргийээри ынчыктаабыта.
Уол иһигэр: «Кырдьык даҕаны. Бачча тэриллэнэн баран кустуохха... Арай ол хайдах? Баччааҥҥа диэри ким да куһу хапкааннаан эрэрэ иһиллибэт ээ... Оҕолор үрэххэ быһыттаан тиргэлииллэр, кустууллар буолбат дуо? Хапкаанынан да, бука, бултаһыахха сөп ини?..» дии санаата.
— Ийээ, боробулуоха баар дуо? — Костя ыйыппыта.
— Дьиэ таһыгар көрүтэлээ эрэ. Баар буолуохтаах, — ийэтэ, арыыта тахсан, сүөгэй уутун уолугар чохооҕо кутан биэрбитэ.
Уол, ону иһэн тиҥиргэтэн баран, таһырдьа ойбута.
Сотору хапкаан быата буолуох боробулуоханы булбута. Үс хапкаанын быалаабыта. Ол кэмҥэ иһирдьэ нуучча дьиэтигэр тугу эрэ оонньуу олорбут балта Марыйаана:
— Убаай, ханна бараҕын? Барсыам, — диэбитэ.
Онуоха Костя:
— Кэбис, Марыйаана, мин билигин үрэххэ киирэбин. Куска хапкаан иитиэм. Өр сылдьыам. Бырдахтаах, уута дириҥ. Эн кыайан кэһиэҥ суоҕа... Сарсын көрөрбөр барсаар. Баҕар, бултуйуохпут...
— Чэ, убаай, оччоҕо сарсын хайаан да илдьээр, — Марыйаана ону ылыммыта.
— Илдьиэм, — диэт, Костя, аҕатын бэлэҕэ бүлгү тутар быһаҕын ылан, үрэххэ киирбитэ.
Хаҥалас үрэҕин сүнньэ адьас Хаһаарыма аннынан ааһара. Кус оҕото улаатан от быыһынан ороҕурбута тараанньыктанан көстөр. Нөрүйэн турар окко орҕочуйбут сүрүн суолларын булан, ону талаҕынан быһыттаан, айахтаан, хапкаанын ииттэҕинэ, бултуйуо дуо?
Итинник санаат, уол үрэх кытыытын үөттэриттэн үөл, от күөҕэ субалаах, дьылыгыр,
дьылыгыр, уһун өттө лабаалардаах талаҕы быспыта. Олорун уһуктаан, суон өттүн бадарааҥҥа батары анньыбыта, тобугун аллараа өттүнэн холоон тосту туппута. Ороҕун утарыта атын талаҕы эмиэ итинник оҥорбута. Онто быһытын аана буолбута. Хапкаанын уурарыгар уута балачча дириҥ эбит. Тэйиччиттэн биир эргэ уу испит дулҕатын булан аҕалан, уһуктаах мастарынан хараҕалаан, аанын анныгар көстөр-көстүбэт тимирдибитэ. Хапкаанын иитэн, онно ууран, боробулуохатын аан эҥээригэр уу иһинэн баайбыта. Бэркэ сэрэнэн хапкаанын тылыгар муоҕу быһа тыытан, таппаны табыгыраппыта.
Икки хапкааны эмиэ итиниэхэ майгынныырдык тэйиччи-тэйиччи ииппитэ. Сыгынньах атаҕа, былыык анна муустаах буолан, тоҥо быһыытыйбыта, ыстаанын дуома илийэн ыараан хаалбыта. Үрэх кытылыгар тахсан ыктан көрүө этэ да, бырдаҕа бэрт, ол үөннэр сүгүннүүллэрэ биллибэт. Онон ыктыбакка эрэ ырааһыйаҕа ыстаммыта.
Марыйаана дьиэтин таһыгар турара. Кини хараҕынан барытара эрэ. Кыра сырыттаҕына, оронтон мүччү түһэрбиттэр. Хараҕын олоҕо хамсаабыт үһү. Убайа чугаһаан кэлбитигэр:
— Убаай, хайа бултаатыҥ дуо? — диэн ыйыппыта.
— Акаары, иитэри кытта хайдах иҥниэҕэй? Түүн аһыылларыгар, баҕар, иҥниэхтэрэ, — диэбитэ Костя үс сыл балыс балтытыгар.
Сарсыарда Костя эрдэ турбута. Сэргэх балтыта, уһукта охсоот, таҥнан хачыгырайбыта.
— Убаай, куотума, — Марыйаана көрдөспүтэ.
— Түргэнник хомуна оҕус, киирдибит, — Костя, булчут киһи буоллаҕым буолан, балтытын тиэтэппитэ. Ийэлэрэ ынаҕын ыы барбыт быһыылааҕа.
Ыалдьар эдьиийдэрэ Дааса сыттыгыттан өндөйөн Костялааҕы көрбүтэ:
— Сэрэнэн сылдьыҥ. Дириҥҥэ кииримэҥ, — диэбитэ.
Костя, үрэххэ тиийбэккэ эрэ, балтытыгар бырдахтаннын диэн хахыйаҕы тоһутан дэйбиир оҥорон биэрбитэ.
— Марыйаана! Эн ууга киирбэккин. Кураанах сиргэ хаал. Мин хапкааннарбын көрүөм. Эргэ күрүө сэмнэҕэр олор, бырдахтан. Миигин сотору-сотору ыҥырыма. Кус куттаныа... Чэ, бардым, — диэт, уол үрэҕи кэһэн маҥнайгы хапкааныгар киирбитэ.
Чугаһаан истэҕинэ, арай быһытыгар кус сапсынар тыаһа иһиллибитэ. Биир кус, атаҕыттан ылларан, киһи чугаһаабытын билэн, куота сатыыр дьүһүнэ эбит.
Тыыннаах куһу моонньун быһа эрийэллэрин Костя билэр. Куһун балачча бодьуустаһан син өлөрбүтэ. Түү, хаан буолбут илиитин өттүгэр соттоот, хапкаанын хат иитээт, быһытын, оту-маһы көннөрө түһээт, балтын үөрдээри төннүбүтэ.
Марыйаана, тэйиччиттэн кус сапсыммытын, уу тыаһын чуордук истэн,
чөрбөйбүтэ ырааппыт:
— Убаай, кус ыллыҥ дуо? — дии тоһуйбута. Онуоха Костя киниэхэ өссө да сылаас саҥа өлбүт куһу куду анньыбыта. Кыыс:
— Аата, үөрдэхпиэн! Бултуйбуппут дии, убаай? — диэбитэ, булдун имэрийэ туран.
Уол аны атын хапкааннарын көрөн, биирдэриттэн мэлийэн, иккиһиттэн кус ылан, үөрэн-көтөн тахсыбыта. Балта эбии үөрбүтэ. Онон икки кустаах тахсан иһэллэрин ийэлэрэ көрөн:
— Хор, оҕолорум, Байанайдаах эбиккит! Бүгүн миин иһэр дьон буолбуппут, — диэбитэ сымнаабыт куолаһынан. Кини урут саас туспа дугдаланар, сааланар буолара.
— Бэйи, мин сарсын эргэ чаанньыкка түптэлээн биэриэм. Ону илдьэ сылдьаарыҥ. Били хаптаҕаска лэппэрдиир тыатааҕы кырдьаҕас чугас сылдьарын биллэххитинэ, маһынан чаанньыккытын таһыйаарыҥ. Оччоҕо күрэнэр аакка
аакка барыаҕа, чугаһыа суоҕа, — ийэлэрэ булчуттарыгар сүбэ биэрбитэ. Оҕолор, ону ылынан, эргэ чаанньык иһигэр сылгы сааҕынан түптэлээн, өрүү бэйэлэрин кытта илдьэ сылдьар буолбуттара. Ону үрэх кытыытыгар хаалааччы Марыйаана кыыс хото туһанара. Оттон Костя, бырдахха сиэттэр даҕаны, булчут киһи сиэринэн тулуйарыгар тиийэрэ.
— Илдьиэм, — диэт, Костя, аҕатын бэлэҕэ бүлгү тутар быһаҕын ылан, үрэххэ киирбитэ.
Хаҥалас үрэҕин сүнньэ адьас Хаһаарыма аннынан ааһара. Кус оҕото улаатан от быыһынан ороҕурбута тараанньыктанан көстөр. Нөрүйэн турар окко орҕочуйбут сүрүн суолларын булан, ону талаҕынан быһыттаан, айахтаан, хапкаанын ииттэҕинэ, бултуйуо дуо?
Итинник санаат, уол үрэх кытыытын үөттэриттэн үөл, от күөҕэ субалаах, дьылыгыр,
дьылыгыр, уһун өттө лабаалардаах талаҕы быспыта. Олорун уһуктаан, суон өттүн бадарааҥҥа батары анньыбыта, тобугун аллараа өттүнэн холоон тосту туппута. Ороҕун утарыта атын талаҕы эмиэ итинник оҥорбута. Онто быһытын аана буолбута. Хапкаанын уурарыгар уута балачча дириҥ эбит. Тэйиччиттэн биир эргэ уу испит дулҕатын булан аҕалан, уһуктаах мастарынан хараҕалаан, аанын анныгар көстөр-көстүбэт тимирдибитэ. Хапкаанын иитэн, онно ууран, боробулуохатын аан эҥээригэр уу иһинэн баайбыта. Бэркэ сэрэнэн хапкаанын тылыгар муоҕу быһа тыытан, таппаны табыгыраппыта.
Икки хапкааны эмиэ итиниэхэ майгынныырдык тэйиччи-тэйиччи ииппитэ. Сыгынньах атаҕа, былыык анна муустаах буолан, тоҥо быһыытыйбыта, ыстаанын дуома илийэн ыараан хаалбыта. Үрэх кытылыгар тахсан ыктан көрүө этэ да, бырдаҕа бэрт, ол үөннэр сүгүннүүллэрэ биллибэт. Онон ыктыбакка эрэ ырааһыйаҕа ыстаммыта.
Марыйаана дьиэтин таһыгар турара. Кини хараҕынан барытара эрэ. Кыра сырыттаҕына, оронтон мүччү түһэрбиттэр. Хараҕын олоҕо хамсаабыт үһү. Убайа чугаһаан кэлбитигэр:
— Убаай, хайа бултаатыҥ дуо? — диэн ыйыппыта.
— Акаары, иитэри кытта хайдах иҥниэҕэй? Түүн аһыылларыгар, баҕар, иҥниэхтэрэ, — диэбитэ Костя үс сыл балыс балтытыгар.
Сарсыарда Костя эрдэ турбута. Сэргэх балтыта, уһукта охсоот, таҥнан хачыгырайбыта.
— Убаай, куотума, — Марыйаана көрдөспүтэ.
— Түргэнник хомуна оҕус, киирдибит, — Костя, булчут киһи буоллаҕым буолан, балтытын тиэтэппитэ. Ийэлэрэ ынаҕын ыы барбыт быһыылааҕа.
Ыалдьар эдьиийдэрэ Дааса сыттыгыттан өндөйөн Костялааҕы көрбүтэ:
— Сэрэнэн сылдьыҥ. Дириҥҥэ кииримэҥ, — диэбитэ.
Костя, үрэххэ тиийбэккэ эрэ, балтытыгар бырдахтаннын диэн хахыйаҕы тоһутан дэйбиир оҥорон биэрбитэ.
— Марыйаана! Эн ууга киирбэккин. Кураанах сиргэ хаал. Мин хапкааннарбын көрүөм. Эргэ күрүө сэмнэҕэр олор, бырдахтан. Миигин сотору-сотору ыҥырыма. Кус куттаныа... Чэ, бардым, — диэт, уол үрэҕи кэһэн маҥнайгы хапкааныгар киирбитэ.
Чугаһаан истэҕинэ, арай быһытыгар кус сапсынар тыаһа иһиллибитэ. Биир кус, атаҕыттан ылларан, киһи чугаһаабытын билэн, куота сатыыр дьүһүнэ эбит.
Тыыннаах куһу моонньун быһа эрийэллэрин Костя билэр. Куһун балачча бодьуустаһан син өлөрбүтэ. Түү, хаан буолбут илиитин өттүгэр соттоот, хапкаанын хат иитээт, быһытын, оту-маһы көннөрө түһээт, балтын үөрдээри төннүбүтэ.
Марыйаана, тэйиччиттэн кус сапсыммытын, уу тыаһын чуордук истэн,
чөрбөйбүтэ ырааппыт:
— Убаай, кус ыллыҥ дуо? — дии тоһуйбута. Онуоха Костя киниэхэ өссө да сылаас саҥа өлбүт куһу куду анньыбыта. Кыыс:
— Аата, үөрдэхпиэн! Бултуйбуппут дии, убаай? — диэбитэ, булдун имэрийэ туран.
Уол аны атын хапкааннарын көрөн, биирдэриттэн мэлийэн, иккиһиттэн кус ылан, үөрэн-көтөн тахсыбыта. Балта эбии үөрбүтэ. Онон икки кустаах тахсан иһэллэрин ийэлэрэ көрөн:
— Хор, оҕолорум, Байанайдаах эбиккит! Бүгүн миин иһэр дьон буолбуппут, — диэбитэ сымнаабыт куолаһынан. Кини урут саас туспа дугдаланар, сааланар буолара.
— Бэйи, мин сарсын эргэ чаанньыкка түптэлээн биэриэм. Ону илдьэ сылдьаарыҥ. Били хаптаҕаска лэппэрдиир тыатааҕы кырдьаҕас чугас сылдьарын биллэххитинэ, маһынан чаанньыккытын таһыйаарыҥ. Оччоҕо күрэнэр аакка
аакка барыаҕа, чугаһыа суоҕа, — ийэлэрэ булчуттарыгар сүбэ биэрбитэ. Оҕолор, ону ылынан, эргэ чаанньык иһигэр сылгы сааҕынан түптэлээн, өрүү бэйэлэрин кытта илдьэ сылдьар буолбуттара. Ону үрэх кытыытыгар хаалааччы Марыйаана кыыс хото туһанара. Оттон Костя, бырдахха сиэттэр даҕаны, булчут киһи сиэринэн тулуйарыгар тиийэрэ.
Итинтэн ыла уол кус оҕото от үрэҕинэн устарын тухары күннэтэ кус таһааран, оронтон турбат уһугулаан эрэр эдьиийдэригэр мииннээн, бэйэлэрэ да үссэнэн, бэркэ абыраммыттара. Кэлин үрэххэ кус аҕыйаабыта, хапкааҥҥа киирбэт буолбута. Ол иһин Костя биирдэ соҕотоҕун баран, үрэх чугаһыгар тыа иһигэр бүгэн сытар таппалаах көрдүгэни булан, онно бултаһан көрөргө быһаарыммыта. Ол эрээри көрдүгэн от үрэх буолбатах, хапкаан ууруллуох, быһыт оҥоһуллуох айылаах чычаас уонна билии сирэ суоҕа. Көрдүгэн ортотунан абына-табына дулҕалаах сиринэн
быһан, быһыттаан, үс ааннаан ииттэҕинэ, баҕар, туһаныаҕа. Үлэтэ элбэҕиттэн, ууну наар кэһэ сылдьарыттан дьулайбакка, Костя уһуннук үлэлэһэн, элбэх эрэйинэн быһан, талаҕынан дулҕалар ыккардыларын бүөлээн, син быһыт хабаанын оҥордо, үс ааннаата. Хапкааннарын уурар сирин уруккутугар майгыннатан, уу дириҥин аахсан, анныгар сылбах уган, үрдүнэн эмиэ дулҕа ууран бэрт өр бодьуустаста. Ыстаанын элээмэтин харыстаан кытылга устан уонна ким да көрбөтүн туһанан, сыгынньаҕын ууну кэһэн, тоҥо быһыытыйбыта. Ол кэмҥэ арыый күһүҥҥүтүйэн бырдах аҕыйаабыт этэ. Хаста да кытылга тахсан, дулҕа сиэлигэр олорон, тоҥмут уонна хатырбыт атахтарын дулҕаҕа тэбэн, куурда түһэ-түһэ, хас да төгүл кырынан, хапкааннарын иитэн, дьэ, «һуу» гыммыта. Тиэтэлинэн таҥнан, тоҥмутун аһараары дьиэтигэр сүүрбүтэ. Ийэтэ кэтэспит этэ.
— Тоҕо өр буоллуҥ?
— Ыллык уҥа өттүгэр обургу көрдүгэни
көрдүгэни булан, дулҕалаах сиринэн быһан, өр биликтэһэн хапкааннарбын көһөрдүм. Үрэххэ иҥнибэт буолан хаалла, — диэбитэ Костя.
— Ити көрдүгэни тоҕо эрэ Тоҥсуук көрдүгэнэ диэн ааттыыллар. Арааһа, кини, уута дириҥ уонна ыраас эрдэҕинэ, балыктаатаҕа буолуо, — ийэтэ кэпсээбитэ.
«Тоҥсуук оҕонньор, таппата суоҕар, баҕар, балыктааҕа эбитэ дуу, туулаабыта буолуо дуо? Дьон мээнэҕэ ааттаабатах буолуохтаахтар», — дии санаабыта Костя.
Сарсыныгар эрдэ туран, балтытынаан биир кустаах кэлбиттэрэ. Ити тухары үс хапкааны бэлэхтээбит, ас кырыымчык кэмигэр эр киһитэ суох ыалы мииннээбит, тыыннааҕар үйэтийбит анал көрдүгэннээх Тоҥсуук барахсаҥҥа уол махтана саныыра.
быһан, быһыттаан, үс ааннаан ииттэҕинэ, баҕар, туһаныаҕа. Үлэтэ элбэҕиттэн, ууну наар кэһэ сылдьарыттан дьулайбакка, Костя уһуннук үлэлэһэн, элбэх эрэйинэн быһан, талаҕынан дулҕалар ыккардыларын бүөлээн, син быһыт хабаанын оҥордо, үс ааннаата. Хапкааннарын уурар сирин уруккутугар майгыннатан, уу дириҥин аахсан, анныгар сылбах уган, үрдүнэн эмиэ дулҕа ууран бэрт өр бодьуустаста. Ыстаанын элээмэтин харыстаан кытылга устан уонна ким да көрбөтүн туһанан, сыгынньаҕын ууну кэһэн, тоҥо быһыытыйбыта. Ол кэмҥэ арыый күһүҥҥүтүйэн бырдах аҕыйаабыт этэ. Хаста да кытылга тахсан, дулҕа сиэлигэр олорон, тоҥмут уонна хатырбыт атахтарын дулҕаҕа тэбэн, куурда түһэ-түһэ, хас да төгүл кырынан, хапкааннарын иитэн, дьэ, «һуу» гыммыта. Тиэтэлинэн таҥнан, тоҥмутун аһараары дьиэтигэр сүүрбүтэ. Ийэтэ кэтэспит этэ.
— Тоҕо өр буоллуҥ?
— Ыллык уҥа өттүгэр обургу көрдүгэни
көрдүгэни булан, дулҕалаах сиринэн быһан, өр биликтэһэн хапкааннарбын көһөрдүм. Үрэххэ иҥнибэт буолан хаалла, — диэбитэ Костя.
— Ити көрдүгэни тоҕо эрэ Тоҥсуук көрдүгэнэ диэн ааттыыллар. Арааһа, кини, уута дириҥ уонна ыраас эрдэҕинэ, балыктаатаҕа буолуо, — ийэтэ кэпсээбитэ.
«Тоҥсуук оҕонньор, таппата суоҕар, баҕар, балыктааҕа эбитэ дуу, туулаабыта буолуо дуо? Дьон мээнэҕэ ааттаабатах буолуохтаахтар», — дии санаабыта Костя.
Сарсыныгар эрдэ туран, балтытынаан биир кустаах кэлбиттэрэ. Ити тухары үс хапкааны бэлэхтээбит, ас кырыымчык кэмигэр эр киһитэ суох ыалы мииннээбит, тыыннааҕар үйэтийбит анал көрдүгэннээх Тоҥсуук барахсаҥҥа уол махтана саныыра.