“O‘zbekcha biznes tafakkurining” startaplarga tug‘dirayotgan muammolari.
1) Asoschilar investitsiya olish jarayonida o‘z ulushlaridan voz kechishni istamaydilar. Ularning nazarida asoschining ijrochilik roli investorlarning moliyaviy qo‘llovidan ko‘ra muhimroq tuyiladi. Bu esa startaplarning faqat kichik organik mablag‘larga tayanib qolishiga va juda sekin sur’atda o‘sishiga olib keladi.
2) Investorlar esa, aksincha, boshqacha fikrda bo‘lganliklari sababli ko‘pincha asoschilardan boshqaruvni tortib olishga harakat qiladilar. Bu esa boshqaruv va ijro jarayonlarida muammolarga olib keladi.
Bu holat — “o‘zimizga bekchiligimiz” tufaylimi — har kim ko‘rpaning bir uchidan tortib, o‘z tomoniga og‘dirishga urinayotgandek ko‘rinadi. Ammo boshqa davlatlarda, masalan, AQShda, "pirog" bo‘laklari ustida janjallashish o‘rniga — butun "pirogni" kattalashtirish uchun birgalikda harakat qilishadi.
@req404
1) Asoschilar investitsiya olish jarayonida o‘z ulushlaridan voz kechishni istamaydilar. Ularning nazarida asoschining ijrochilik roli investorlarning moliyaviy qo‘llovidan ko‘ra muhimroq tuyiladi. Bu esa startaplarning faqat kichik organik mablag‘larga tayanib qolishiga va juda sekin sur’atda o‘sishiga olib keladi.
2) Investorlar esa, aksincha, boshqacha fikrda bo‘lganliklari sababli ko‘pincha asoschilardan boshqaruvni tortib olishga harakat qiladilar. Bu esa boshqaruv va ijro jarayonlarida muammolarga olib keladi.
Bu holat — “o‘zimizga bekchiligimiz” tufaylimi — har kim ko‘rpaning bir uchidan tortib, o‘z tomoniga og‘dirishga urinayotgandek ko‘rinadi. Ammo boshqa davlatlarda, masalan, AQShda, "pirog" bo‘laklari ustida janjallashish o‘rniga — butun "pirogni" kattalashtirish uchun birgalikda harakat qilishadi.
@req404
Sun’iy intellekt: inson imitatori. (Qisqacha)
Sun'iy intellekt struktura jihatidan inson miyasiga o‘xshab ish yuritadi. AI-tarmoqlari ham inson ongidagi neyronlar kabi bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanishlar hosil qiladi. Xuddi velosiped haydashni o‘rganayotgan bola kabi, sun’iy intellekt ham mashq orqali turli xil vazifalarni o‘rganadi. (Machine Learning)
Birinchi marta velosipedga o‘tirgan bola muvozanatni saqlashda qiynaladi, chunki uning ongida mushaklarga qaysi ketma-ketlikda signal yuborish haqidagi ma’lumotlar yo’q.
Dastlabki urinishda bola belini nisbatan yumshoqroq tutib ko‘radi (~30 µV darajada) va muvozanatni yo‘qotib yiqiladi. Shu paytda bolaning miyasida yangi neyron aloqasi shakllanadi: "bel mushaklarini yumshoq ushlash — yomon" degan xulosa paydo bo‘ladi.
Keyin bola mushaklarini haddan tashqari qattiq taranglashtiradi (~200 µV), biroq bu holatda u velosipedni harakatga keltira olmaydi. Bu esa miyasida yana bir neyron aloqasining shakllanishiga olib keladi: "juda qattiq ushlash ham noto‘g‘ri" degan xulosa yuzaga keladi.
Va nihoyat, bola uchinchi urinishda belini o‘rtacha darajada taranglashtiradi (~60–100 µV) va velosipedni harakatga keltira oladi. Shu paytda uning ongida 60–100 µV darajasidagi mushak tarangligi eng optimal degan “fikr” (neyron) shakllanadi.
To‘g‘ri, u bu natijaga ko‘plab mashqlar orqali erishadi, chunki neyronlar to‘liq shakllanishi uchun ko‘plab "to‘g‘ri" va "noto‘g‘ri" tushunchadagi tarmoqlar kerak bo‘ladi.
Sun’iy intellekt ham velosiped uchayotgan boladek, avval katta xatolarga yo‘l qo‘yadi, keyin ularning soni kamayadi va oxir-oqibat xatolar soni eksponensial tarzda qisqarib boradi.
ChatGPT-1 dastlab 175 milliard parametrga ega bo‘lgan. Qopol qilib aytganda, bu model 9–10 yoshli bolaga o‘xshab, matn yozishni o‘rganishi uchun 175 milliard marta mashq qildirilgan.
Oradan 3 yil o‘tib, bu ko‘rsatkich “ChatGPT-4”da 1.8 trillion parametrga chiqdi (10 barobar katta), ya’ni hozir ChatGPT har xil bilimlarga va tanqidiy fikrlashga ega ilmiy xodimdek matn yarata olyapti. (Davomi bor...)
@req404
Sun'iy intellekt struktura jihatidan inson miyasiga o‘xshab ish yuritadi. AI-tarmoqlari ham inson ongidagi neyronlar kabi bir-biri bilan o‘zaro bog‘lanishlar hosil qiladi. Xuddi velosiped haydashni o‘rganayotgan bola kabi, sun’iy intellekt ham mashq orqali turli xil vazifalarni o‘rganadi. (Machine Learning)
Birinchi marta velosipedga o‘tirgan bola muvozanatni saqlashda qiynaladi, chunki uning ongida mushaklarga qaysi ketma-ketlikda signal yuborish haqidagi ma’lumotlar yo’q.
Dastlabki urinishda bola belini nisbatan yumshoqroq tutib ko‘radi (~30 µV darajada) va muvozanatni yo‘qotib yiqiladi. Shu paytda bolaning miyasida yangi neyron aloqasi shakllanadi: "bel mushaklarini yumshoq ushlash — yomon" degan xulosa paydo bo‘ladi.
Keyin bola mushaklarini haddan tashqari qattiq taranglashtiradi (~200 µV), biroq bu holatda u velosipedni harakatga keltira olmaydi. Bu esa miyasida yana bir neyron aloqasining shakllanishiga olib keladi: "juda qattiq ushlash ham noto‘g‘ri" degan xulosa yuzaga keladi.
Va nihoyat, bola uchinchi urinishda belini o‘rtacha darajada taranglashtiradi (~60–100 µV) va velosipedni harakatga keltira oladi. Shu paytda uning ongida 60–100 µV darajasidagi mushak tarangligi eng optimal degan “fikr” (neyron) shakllanadi.
To‘g‘ri, u bu natijaga ko‘plab mashqlar orqali erishadi, chunki neyronlar to‘liq shakllanishi uchun ko‘plab "to‘g‘ri" va "noto‘g‘ri" tushunchadagi tarmoqlar kerak bo‘ladi.
Sun’iy intellekt ham velosiped uchayotgan boladek, avval katta xatolarga yo‘l qo‘yadi, keyin ularning soni kamayadi va oxir-oqibat xatolar soni eksponensial tarzda qisqarib boradi.
ChatGPT-1 dastlab 175 milliard parametrga ega bo‘lgan. Qopol qilib aytganda, bu model 9–10 yoshli bolaga o‘xshab, matn yozishni o‘rganishi uchun 175 milliard marta mashq qildirilgan.
Oradan 3 yil o‘tib, bu ko‘rsatkich “ChatGPT-4”da 1.8 trillion parametrga chiqdi (10 barobar katta), ya’ni hozir ChatGPT har xil bilimlarga va tanqidiy fikrlashga ega ilmiy xodimdek matn yarata olyapti. (Davomi bor...)
@req404
Forwarded from Uzbekonomics
Nima uchun 2024 yilning uchinchi choragiga kelganda W. Baffet equity bozordan chiqib, ko'p pozitsiyalarini yopib 300+ milliard dollarlik naqd pul "ustida o'tiribdi" deb hayron bo'lishayotgan edi (naqd pul=g'aznachilik obligatsiyalari). Hatto, ba'zi kripto investorlar ham Baffetni aqldan ozganmi deyishgandi.
Mana shu rasmda savollarga javob bor ekan. Yil boshidan beri eng boy shaxslarning portfelidagi o'zgarish.
Albatta, ro'yxatdagilardan farqli o'laroq Baffet ta'sischi texno-tadbirkor emas. Lekin, u contrarian investor. Bozorda hukmron bo'lgan kayfiyatga teskari harakat qiladigan. Ayniqsa, ijobiy sentimentga qarshi o'laroq.
Mana bu rasmdagilar esingizdami? Menimcha, ular noto'g'ri sarmoya qildilar. Tramp biznesga yordam beradi deb o'ylashgan edi. Uchchalasining boyligi qog'ozda hozircha -$200 milliardga qisqardi.
@uzbekonomics
Mana shu rasmda savollarga javob bor ekan. Yil boshidan beri eng boy shaxslarning portfelidagi o'zgarish.
Albatta, ro'yxatdagilardan farqli o'laroq Baffet ta'sischi texno-tadbirkor emas. Lekin, u contrarian investor. Bozorda hukmron bo'lgan kayfiyatga teskari harakat qiladigan. Ayniqsa, ijobiy sentimentga qarshi o'laroq.
Mana bu rasmdagilar esingizdami? Menimcha, ular noto'g'ri sarmoya qildilar. Tramp biznesga yordam beradi deb o'ylashgan edi. Uchchalasining boyligi qog'ozda hozircha -$200 milliardga qisqardi.
@uzbekonomics
Meritokratiya haqida.
Hozir dunyoda eng ko‘p muhokama qilinayotgan mavzulardan biri, menimcha, tengsizlikning ortib borishi va 'ijtimoiy lift'larning yo‘qolib borayotgani bolib turibti. Umuman olganda, bu fikrda jon bor, lekin uni ilgari suruvchilar ko‘pincha ayrim muhim omillarni chetda qoldirishadi:
1) So‘lchilarga ko‘ra, biz eng "adolatsiz", kapitalizm “zulmatidagi” davrda yashayapmiz. Bu esa haqiqatdan juda yiroq. Nisbiy qaralganda, insoniyat hech qachon bugungidek farovon hayot kechirmagan: ochlik deyarli yo‘q, deyarli hamma o‘qishni biladi, tibbiyot esa ilgari insoniyatning yarmini o‘ldirib kelgan kasalliklarni yengdi. To‘g‘ri, hali hamon muammolar ko‘p, lekin zamon obyektiv baholansa, insoniyat hech qachon hozirgidek oson hayot kechirmagan.
2) Boshqa fikrga ko‘ra, tengsizlik ataylab elita tomonidan “uyushtiriladi”. Va erkin bozor tizimi boylarning boyishiga, kambag‘allarning yanada kambag‘allashishiga olib keladi. Bu ham xato fikr, chunki haqiqiy erkin bozor sharoitida ijtimoiy o‘sish imkoniyati davlat uchun hal qiluvchi omilga aylanadi. Chunki dunyo bozorida raqobatdosh bo'lish uchun eng muhim mezon — meritokratiya.
Meritokratiya bor davlatlarda muammolarga yechim haqiqiy mutaxassislardan keladi, korruptsiya orqali vakolatga ega bo‘lgan malakasiz (incompetent) shaxslardan emas. Agar mamlakat boyliklari va sanoati asosan davlat qo‘lida bo‘lsa, markazdan nepotistik("tanish-bilishga" asoslangan) boshqaruvni o‘rnatish osonlashadi va natijada tengsizlik yanada kuchayadi.
Shuning uchun “mulk taqsimoti” g‘oyasi juda ham destruktiv, bu o‘zi yomon bo‘lib turgan holatni yanada yomonlashtiradi.
Haqiqiy yechim: institutlarning shaffoflashishi, markazlashgan tizimdan uzoqlashish, bozor erkinligi va jamiyatda qobiliyatga qarab mukofotlash — Meritokratiya
@req404
Hozir dunyoda eng ko‘p muhokama qilinayotgan mavzulardan biri, menimcha, tengsizlikning ortib borishi va 'ijtimoiy lift'larning yo‘qolib borayotgani bolib turibti. Umuman olganda, bu fikrda jon bor, lekin uni ilgari suruvchilar ko‘pincha ayrim muhim omillarni chetda qoldirishadi:
1) So‘lchilarga ko‘ra, biz eng "adolatsiz", kapitalizm “zulmatidagi” davrda yashayapmiz. Bu esa haqiqatdan juda yiroq. Nisbiy qaralganda, insoniyat hech qachon bugungidek farovon hayot kechirmagan: ochlik deyarli yo‘q, deyarli hamma o‘qishni biladi, tibbiyot esa ilgari insoniyatning yarmini o‘ldirib kelgan kasalliklarni yengdi. To‘g‘ri, hali hamon muammolar ko‘p, lekin zamon obyektiv baholansa, insoniyat hech qachon hozirgidek oson hayot kechirmagan.
2) Boshqa fikrga ko‘ra, tengsizlik ataylab elita tomonidan “uyushtiriladi”. Va erkin bozor tizimi boylarning boyishiga, kambag‘allarning yanada kambag‘allashishiga olib keladi. Bu ham xato fikr, chunki haqiqiy erkin bozor sharoitida ijtimoiy o‘sish imkoniyati davlat uchun hal qiluvchi omilga aylanadi. Chunki dunyo bozorida raqobatdosh bo'lish uchun eng muhim mezon — meritokratiya.
Meritokratiya bor davlatlarda muammolarga yechim haqiqiy mutaxassislardan keladi, korruptsiya orqali vakolatga ega bo‘lgan malakasiz (incompetent) shaxslardan emas. Agar mamlakat boyliklari va sanoati asosan davlat qo‘lida bo‘lsa, markazdan nepotistik("tanish-bilishga" asoslangan) boshqaruvni o‘rnatish osonlashadi va natijada tengsizlik yanada kuchayadi.
Shuning uchun “mulk taqsimoti” g‘oyasi juda ham destruktiv, bu o‘zi yomon bo‘lib turgan holatni yanada yomonlashtiradi.
Haqiqiy yechim: institutlarning shaffoflashishi, markazlashgan tizimdan uzoqlashish, bozor erkinligi va jamiyatda qobiliyatga qarab mukofotlash — Meritokratiya
@req404
AGI haqida.
Artificial General Intelligence, ya'ni "Umumiy Sun'iy Intellekt", uning oddiy SI-dan farqi shundaki, u insondan faqat ayrim spetsifik operatsiyalarda emas, balki deyarli barcha kreativ va intellektual operatsiyalarda ham ustun keladi.
Ya’ni, DeepSeek yoki ChatGPT kabi LLM (Katta Til Modellari)dan farqli ravishda, AGI nafaqat matnni manipulyatsiya qilish yoki rasmlar yaratish kabi vazifalarda, balki bundan ham murakkab bo‘lgan operatsiyalarda ustun keladi. AGI erkin qaror qabul qilish qobiliyatiga ham erishishi mumkin.
Hozirgi LLM tizimlarida bunday qobiliyat yo‘q. Masalan, agar siz ChatGPT’ni ochgan paytingizda, u hech qachon siz bilan suhbatni o‘zi birinchi bo‘lib boshlamaydi. Har doim foydalanuvchi — inson — birinchi bo‘lib dialogni boshlaydi, chunki oddiy AI modellarida mustaqil qaror qabul qilish qobiliyati mavjud emas.
OpenAI tadqiqotchilariga ko‘ra, AGI davri yaqin orada, taxminan 2027-yillarda kelishi mumkin. Muammo shundaki, bu holatga optimistik qarash kerakmi yoki yo‘qmi — bu ham noaniq. Lekin shunisi aniqki, Sun’iy Intellekt Inqilobi hattoki Sanoat Inqilobidan ham kattaroq bo‘lishi kutilmoqda…
@req404
Artificial General Intelligence, ya'ni "Umumiy Sun'iy Intellekt", uning oddiy SI-dan farqi shundaki, u insondan faqat ayrim spetsifik operatsiyalarda emas, balki deyarli barcha kreativ va intellektual operatsiyalarda ham ustun keladi.
Ya’ni, DeepSeek yoki ChatGPT kabi LLM (Katta Til Modellari)dan farqli ravishda, AGI nafaqat matnni manipulyatsiya qilish yoki rasmlar yaratish kabi vazifalarda, balki bundan ham murakkab bo‘lgan operatsiyalarda ustun keladi. AGI erkin qaror qabul qilish qobiliyatiga ham erishishi mumkin.
Hozirgi LLM tizimlarida bunday qobiliyat yo‘q. Masalan, agar siz ChatGPT’ni ochgan paytingizda, u hech qachon siz bilan suhbatni o‘zi birinchi bo‘lib boshlamaydi. Har doim foydalanuvchi — inson — birinchi bo‘lib dialogni boshlaydi, chunki oddiy AI modellarida mustaqil qaror qabul qilish qobiliyati mavjud emas.
OpenAI tadqiqotchilariga ko‘ra, AGI davri yaqin orada, taxminan 2027-yillarda kelishi mumkin. Muammo shundaki, bu holatga optimistik qarash kerakmi yoki yo‘qmi — bu ham noaniq. Lekin shunisi aniqki, Sun’iy Intellekt Inqilobi hattoki Sanoat Inqilobidan ham kattaroq bo‘lishi kutilmoqda…
@req404
Forwarded from Martin Eden (Muhammad Yusupovich)
Kambagʻallik ayb emas, ayniqsa Oʻzbekistonda
“Agar kambag’al bo’lib tug’ilsang, bu sening aybing emas, lekin kambag’al bo’lib o’lsang bu sening aybing” degan gapni eshitgan boʻlsangiz kerak. Yoki Dostoyevskiyning “kambagʻallik ayb emas, yoʻqchilik illat” degan jumlasi juda mashhur. Koʻpchilik qashshoq insonlarni shunday boʻlishida ularning oʻzini ayblaydi. Ammo kambagʻalning kambagʻal boʻlishiga uning oʻzi toʻliq sababchi boʻlmasachi?
Esingizda boʻlsa, qobiliyatsizlik va erksizlik tufayli kambagʻal boʻlishning farqi haqida yozgan edim. Unga koʻra, Erksizlik — bu tashqi aralashuv tufayli biror ishni qila olmaslikdir, qobiliyatsizlik esa insonning tabiiy cheklovi bo‘lgani tufayli biror ishni qila olmaslikdir.
O‘zbekistonda ko‘plab odamlar kambag‘allik sababini insonlarning erinchoqligi yoki qobiliyatsizligida deb bilishadi. Go‘yoki “ishlasa topadi, yaxshi yashashni o‘zi istamaydi” deb hammaga bir xil o‘lchov bilan yondashiladi. Lekin bu menga juda “yalqov javob”dek tuyuladi. Asl sabab bunda emas.
Bilamizki, uzoq yillardan buyon savdoga qoʻyilgan cheklovlar tufayli bozorga kirish na xaridor sifatida va na ishlab chiqaruvchi sifatida qiyin. Biznes boshlamoqchi boʻlsangiz ortiqcha ruxsatnoma va litsenziyalarni olishingiz kerak. Chet el bilan savdo qilmoqchi boʻlsangiz ortiqcha bojlarni toʻlashingizga toʻgʻri keladi. Ya’ni siz oʻzingiz istagan faoliyat bilan shugʻullanishda kimdir oʻylab topgan sun’iy toʻsiqlarga duch kelasiz.
Bundan tashqari, soliqlarning keragidan ortiq yuqori ekanligi insonlarning yetarlicha boy boʻla olmasligiga sabab boʻladi. Soliqlar, Robert Nozick aytganidek majburiy mehnatga, boshqacha qilib aytganda qullikka teng. Uning fikricha soliqlar insonni qoʻshimcha mehnat qilishga undaydi, demak uni ekspluatatsiya qiladi, bu esa qullik bilan bir xil ma’noga ega. Demak, davlat minimal darajada boʻlishi kerak va soliq faqat davlatning fundamental funksiyalari uchungina yigʻilishi kerak xolos. 2020-yildan 2024-yilga qadar, soʻngi 5 yil ichida Oʻzbekistonning byudjet daromadi YAIMning oʻrtacha 30-32%ini tashkil qilganini inobatga olsak, yuqori soliq yuki borligini tushunish mumkin.
Qolaversa, korrupsiya, nepotizm va favoritizm alomatlari borligi tufayli muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlari noteng taqsimlangan. Bilim va mehnat emas, kimni tanishing yoki kimning “odami” boʻlish muhimroq. Shu orqali goʻyoki hamma uchun birdek joriy qilingan qoidalarni aylanib oʻtish mumkin. Favoritizm tufayli esa korxonalar kengaya olmaydi. Chunki korxonaning bozor ulushi kengayganda, siyosiy kuchga ega insonga yaqin korxonaning ulushi kichrayishi mumkin. Bu esa kengaymoqchi boʻlgan korxonalarga toʻsiqlar oʻylab topilishiga va hokimiyat odamlariga yaqin korxonalarning bozorda qolishiga olib keladi.
Bu kabi omillar tufayli oddiy insonlar nafaqat muvaffaqiyatli boʻlolmasligi mumkin, balki aslida noloyiq boʻlgan muvaffaqiyatlilarning muvaffaqiyati uchun koʻrinmas toʻlovlarni ham toʻlashi mumkin. Bu haqida batafsil “nepotizm va regressiv mexanizm” nomli kichik bir maqolada oʻqishingiz mumkin.
Shunday ekan, bizdagi kambagʻal insonlarning kambagʻal boʻlgani uchun ularning oʻzi aybdor emas deb oʻylayman. Va umid qilamanki, 2016-17-yillardan keyin boshlangan islohotlar oʻz natijasini beradi va adolat yanada mustahkamlanadi!
@economist_martin
“Agar kambag’al bo’lib tug’ilsang, bu sening aybing emas, lekin kambag’al bo’lib o’lsang bu sening aybing” degan gapni eshitgan boʻlsangiz kerak. Yoki Dostoyevskiyning “kambagʻallik ayb emas, yoʻqchilik illat” degan jumlasi juda mashhur. Koʻpchilik qashshoq insonlarni shunday boʻlishida ularning oʻzini ayblaydi. Ammo kambagʻalning kambagʻal boʻlishiga uning oʻzi toʻliq sababchi boʻlmasachi?
Esingizda boʻlsa, qobiliyatsizlik va erksizlik tufayli kambagʻal boʻlishning farqi haqida yozgan edim. Unga koʻra, Erksizlik — bu tashqi aralashuv tufayli biror ishni qila olmaslikdir, qobiliyatsizlik esa insonning tabiiy cheklovi bo‘lgani tufayli biror ishni qila olmaslikdir.
O‘zbekistonda ko‘plab odamlar kambag‘allik sababini insonlarning erinchoqligi yoki qobiliyatsizligida deb bilishadi. Go‘yoki “ishlasa topadi, yaxshi yashashni o‘zi istamaydi” deb hammaga bir xil o‘lchov bilan yondashiladi. Lekin bu menga juda “yalqov javob”dek tuyuladi. Asl sabab bunda emas.
Bilamizki, uzoq yillardan buyon savdoga qoʻyilgan cheklovlar tufayli bozorga kirish na xaridor sifatida va na ishlab chiqaruvchi sifatida qiyin. Biznes boshlamoqchi boʻlsangiz ortiqcha ruxsatnoma va litsenziyalarni olishingiz kerak. Chet el bilan savdo qilmoqchi boʻlsangiz ortiqcha bojlarni toʻlashingizga toʻgʻri keladi. Ya’ni siz oʻzingiz istagan faoliyat bilan shugʻullanishda kimdir oʻylab topgan sun’iy toʻsiqlarga duch kelasiz.
Bundan tashqari, soliqlarning keragidan ortiq yuqori ekanligi insonlarning yetarlicha boy boʻla olmasligiga sabab boʻladi. Soliqlar, Robert Nozick aytganidek majburiy mehnatga, boshqacha qilib aytganda qullikka teng. Uning fikricha soliqlar insonni qoʻshimcha mehnat qilishga undaydi, demak uni ekspluatatsiya qiladi, bu esa qullik bilan bir xil ma’noga ega. Demak, davlat minimal darajada boʻlishi kerak va soliq faqat davlatning fundamental funksiyalari uchungina yigʻilishi kerak xolos. 2020-yildan 2024-yilga qadar, soʻngi 5 yil ichida Oʻzbekistonning byudjet daromadi YAIMning oʻrtacha 30-32%ini tashkil qilganini inobatga olsak, yuqori soliq yuki borligini tushunish mumkin.
Qolaversa, korrupsiya, nepotizm va favoritizm alomatlari borligi tufayli muvaffaqiyatga erishish imkoniyatlari noteng taqsimlangan. Bilim va mehnat emas, kimni tanishing yoki kimning “odami” boʻlish muhimroq. Shu orqali goʻyoki hamma uchun birdek joriy qilingan qoidalarni aylanib oʻtish mumkin. Favoritizm tufayli esa korxonalar kengaya olmaydi. Chunki korxonaning bozor ulushi kengayganda, siyosiy kuchga ega insonga yaqin korxonaning ulushi kichrayishi mumkin. Bu esa kengaymoqchi boʻlgan korxonalarga toʻsiqlar oʻylab topilishiga va hokimiyat odamlariga yaqin korxonalarning bozorda qolishiga olib keladi.
Bu kabi omillar tufayli oddiy insonlar nafaqat muvaffaqiyatli boʻlolmasligi mumkin, balki aslida noloyiq boʻlgan muvaffaqiyatlilarning muvaffaqiyati uchun koʻrinmas toʻlovlarni ham toʻlashi mumkin. Bu haqida batafsil “nepotizm va regressiv mexanizm” nomli kichik bir maqolada oʻqishingiz mumkin.
Shunday ekan, bizdagi kambagʻal insonlarning kambagʻal boʻlgani uchun ularning oʻzi aybdor emas deb oʻylayman. Va umid qilamanki, 2016-17-yillardan keyin boshlangan islohotlar oʻz natijasini beradi va adolat yanada mustahkamlanadi!
@economist_martin
Nyu-York va vaqt
Nyu-York shunchaki shahar emas — bu global ambitsiyalar yuragi. Wall Street-ning savdo zallaridan tortib, shaharning osmono‘par binolarigacha, u intilish, intizom va iqtisodiy erkinlik timsolidir.
Shahar qaysidir ma’noda adolat va nohaqlikni o‘z ichida jamlagan. U hammaga muvaffaqiyatga erishish uchun imkon beradi, lekin evaziga insonlardan buning uchun tovon talab qiladi. Bu tovon — vaqt. Shu sababli Nyu-Yorkda hamma har doim qayergadir shoshib yuradi. Insonlar bu holatda doimo FOMO (yo‘qotilgan imkoniyat hissi) ostida bo‘lishadi. Bu holat tugamaydigan tsiklga ham o‘xshaydi. Bu yerda kapitalizm shunchaki tizim emas — bu hayot tarzi.
Bu shaharning dinamikasi meni eng muhim narsaga — vaqtning qiymatini to‘laqonli tushunishga olib keldi. Inson moddiy muvaffaqiyat yo‘lida yaqinlariga ajratishi kerak bo‘lgan vaqtdan kechmasligi yoki boshqa bir katta tovon to‘lashga majbur emasligiga yanada ko‘proq amin bo‘ldim.
Vaqt — eng qimmatbaho va chegaralangan resurs. Uni boshqa valyutalar kabi na konvertatsiya qilib, na barter orqali almashish mumkin. Vaqt absolyut — u hech kimni ayamaydi. Uni to‘g‘ri sarflash esa o‘z qo‘limizda...
@req404
Nyu-York shunchaki shahar emas — bu global ambitsiyalar yuragi. Wall Street-ning savdo zallaridan tortib, shaharning osmono‘par binolarigacha, u intilish, intizom va iqtisodiy erkinlik timsolidir.
Shahar qaysidir ma’noda adolat va nohaqlikni o‘z ichida jamlagan. U hammaga muvaffaqiyatga erishish uchun imkon beradi, lekin evaziga insonlardan buning uchun tovon talab qiladi. Bu tovon — vaqt. Shu sababli Nyu-Yorkda hamma har doim qayergadir shoshib yuradi. Insonlar bu holatda doimo FOMO (yo‘qotilgan imkoniyat hissi) ostida bo‘lishadi. Bu holat tugamaydigan tsiklga ham o‘xshaydi. Bu yerda kapitalizm shunchaki tizim emas — bu hayot tarzi.
Bu shaharning dinamikasi meni eng muhim narsaga — vaqtning qiymatini to‘laqonli tushunishga olib keldi. Inson moddiy muvaffaqiyat yo‘lida yaqinlariga ajratishi kerak bo‘lgan vaqtdan kechmasligi yoki boshqa bir katta tovon to‘lashga majbur emasligiga yanada ko‘proq amin bo‘ldim.
Vaqt — eng qimmatbaho va chegaralangan resurs. Uni boshqa valyutalar kabi na konvertatsiya qilib, na barter orqali almashish mumkin. Vaqt absolyut — u hech kimni ayamaydi. Uni to‘g‘ri sarflash esa o‘z qo‘limizda...
@req404
Nomda xususiylashtirish, amalda esa monopoliya.
O‘zbekistonda turli og‘ir sanoat yo‘nalishlari davlat tomonidan regulyatsiya qilinishi hech kimga sir emas. UzAuto Motors, O‘zbekneftgaz, Uzbektelecom kabi monopoliyalar bunga yaqqol misol. Lekin yana bir e’tibordan chetda qoladigan eng og‘ir monopoliya bor — bu moliyaviy institutlarning asosan davlat tomonidan nazorat qilinishi.
Moliya sohasidagi davlat monopoliyasi boshqalariga qaraganda muhimroq, chunki aynan shu sektor ko‘plab yirik muammolarning ildizi hisoblanadi.
So‘nggi yillarda moliya sektori avvalgiga nisbatan ancha erkinlashgandek ko‘rinadi: konvertatsiya islohoti, pul o‘tkazmalari jarayonining soddalashuvi, ko‘plab yangi xususiy banklarga asos solingani tufayli vaziyat ijobiy tomonga o‘zgargandek tuyuladi.
Biroq statistikaga qaralsa, vaziyat deyarli umuman o‘zgarmagan. Misol uchun, davlat tashkilotlari hali ham barcha bank aktivlarining 80%-dan ortig‘ini nazorat qiladi. “O‘zsanoatqurilishbank”, “O‘zmilliybank”, “Asakabank” va “Agrobank” kabi muassasalar shunchaki bozordagi yirik o‘yinchilar emas — ular ma’lum ma’noda moliyaviy “buyuruvchilar” — kimga, qachon va qanday miqdorda kredit berilishini belgilovchi vositachilarga aylangan.
Ko‘pchilik “Buning nimasi yomon?” deb so‘rashi mumkin. Yomon tomoni shundaki, agar deyarli barcha yirik loyihalar faqat davlat banklari tomonidan moliyalashtirilsa, kelajakda raqobatbardosh yirik bizneslarni shakllantirishning imkoni deyarli yo‘qoladi.
Bundan tashqari, bu holat nafaqat moliya yo‘nalishida, balki boshqa sohalarda ham samaradorlik darajasini pasaytiradi. Natijada, bu butun mamlakatning iqtisodiy o‘sish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Mamlakatda erkin raqobatning oshishi va eng muhimi, O‘zbekiston jahon bozorida raqobatbardosh bo‘lishi uchun haqiqiy islohotlar, avvalo, moliyaviy institutlardan boshlanishi lozim.
Bu postni qisqa "hikoya" shaklida ifodalash mumkin: “Mikrokredit olishni xohlagan Yosh tadbirkor davlat banki eshigida 3 oy sarson bo‘ldi — ammo unga kredit kerak emas, tanish kerak edi...”
@req404
O‘zbekistonda turli og‘ir sanoat yo‘nalishlari davlat tomonidan regulyatsiya qilinishi hech kimga sir emas. UzAuto Motors, O‘zbekneftgaz, Uzbektelecom kabi monopoliyalar bunga yaqqol misol. Lekin yana bir e’tibordan chetda qoladigan eng og‘ir monopoliya bor — bu moliyaviy institutlarning asosan davlat tomonidan nazorat qilinishi.
Moliya sohasidagi davlat monopoliyasi boshqalariga qaraganda muhimroq, chunki aynan shu sektor ko‘plab yirik muammolarning ildizi hisoblanadi.
So‘nggi yillarda moliya sektori avvalgiga nisbatan ancha erkinlashgandek ko‘rinadi: konvertatsiya islohoti, pul o‘tkazmalari jarayonining soddalashuvi, ko‘plab yangi xususiy banklarga asos solingani tufayli vaziyat ijobiy tomonga o‘zgargandek tuyuladi.
Biroq statistikaga qaralsa, vaziyat deyarli umuman o‘zgarmagan. Misol uchun, davlat tashkilotlari hali ham barcha bank aktivlarining 80%-dan ortig‘ini nazorat qiladi. “O‘zsanoatqurilishbank”, “O‘zmilliybank”, “Asakabank” va “Agrobank” kabi muassasalar shunchaki bozordagi yirik o‘yinchilar emas — ular ma’lum ma’noda moliyaviy “buyuruvchilar” — kimga, qachon va qanday miqdorda kredit berilishini belgilovchi vositachilarga aylangan.
Ko‘pchilik “Buning nimasi yomon?” deb so‘rashi mumkin. Yomon tomoni shundaki, agar deyarli barcha yirik loyihalar faqat davlat banklari tomonidan moliyalashtirilsa, kelajakda raqobatbardosh yirik bizneslarni shakllantirishning imkoni deyarli yo‘qoladi.
Bundan tashqari, bu holat nafaqat moliya yo‘nalishida, balki boshqa sohalarda ham samaradorlik darajasini pasaytiradi. Natijada, bu butun mamlakatning iqtisodiy o‘sish jarayoniga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
Mamlakatda erkin raqobatning oshishi va eng muhimi, O‘zbekiston jahon bozorida raqobatbardosh bo‘lishi uchun haqiqiy islohotlar, avvalo, moliyaviy institutlardan boshlanishi lozim.
Bu postni qisqa "hikoya" shaklida ifodalash mumkin: “Mikrokredit olishni xohlagan Yosh tadbirkor davlat banki eshigida 3 oy sarson bo‘ldi — ammo unga kredit kerak emas, tanish kerak edi...”
@req404
Parij misolida ko‘rishimiz mumkinki, Toshkentdagi ekologik vaziyatni yaxshilashga umid hali ham bor.
Agar ekologiyani saqlab qo'lish bo‘yicha choralar hozirdan amalga oshirilinsa, Toshkent havosi kelajakda ancha yaxshilanadi!
Aks holda, vaziyat yanada og‘irlashib, kelajakda eskalatsiyaga uchrashi mumkin. Eng katta tovonni esa biz emas, balki bizdan keyingi avlodlar to‘laydi.
@req404
Agar ekologiyani saqlab qo'lish bo‘yicha choralar hozirdan amalga oshirilinsa, Toshkent havosi kelajakda ancha yaxshilanadi!
Aks holda, vaziyat yanada og‘irlashib, kelajakda eskalatsiyaga uchrashi mumkin. Eng katta tovonni esa biz emas, balki bizdan keyingi avlodlar to‘laydi.
@req404
Nega AI dasturchilarning o‘rnini bosa olmaydi
Hozir AQShda Software Engineering lavozimlariga talab nisbatan kamaygan. Biroq, bu holat butun dunyo bo‘yicha umumiy tendensiya emas. Dasturchilarga bo‘lgan talabning pasayish sababi sifatida ko‘pchilik ChatGPT, DeepSeek, Gemini kabi LLM modellarning ommalashganini ko‘rsatadi. Ammo aslida bu o‘zgarish so‘nggi yillarda Venchur Kapital oqimining keskin kamayishi bilan bog‘liq. Bu holat doimiy iqtisodiy talabning o‘sish va pasayish tsikliga to‘g‘ri keladi. Bu mavzu haqida alohida, batafsil post yozaman.
Unda ochiq savol tug‘iladi: bugun bo‘lmasa, ertaga – kelajakda dasturchilar Sun’iy Intellekt tufayli yo‘qolib ketadimi? Javob: yo‘q, ayniqsa yaqin kelajakda.
Texnologiyalarning soddalashuvi – bu doimiy progress natijasidir. Dasturchi kasbi bundan 40–50 yil avval deyarli mavjud emas edi. O‘sha paytlarda kompyuterlar bilan ishlash — platalarni eritish yoki eski Assembly tilida hisob-kitob qilish jarayonini anglatardi.
Biroq vaqt o‘tishi bilan dasturlash jarayoni ancha soddalashdi. Hozirda ishlatilinayotgan Python yoki Java kabi zamonaviy dasturlash tillari sintaksis jihatidan avvalgi Assembly yoki Basic-ga qaraganda ancha qulay va intuitiv hisoblanadi.
Kelajakda Sun’iy Intellekt tufayli dasturlash yanada soddalashadi, yani ingliz tili yangi dasturlash tiliga aylanadi. Ammo bu ingliz tilini biladigan har bir inson yaxshi dasturchiga aylanadi degani emas. Chunki dasturlash faqat tilni bilish emas, balki Algoritmlar va Ma’lumotlar Tuzilmalari (Data Structures)dan to‘g‘ri foydalanish hamda muammolarni yechish qobiliyatini talab qiladi.
Misol tariqasida, rus tilini yaxshi biladigan istalgan inson Tolstoy yoki Dostoyevskiy kabi kuchli asar yoza olmaganidek, faqatgina dasturlash tilini biladigan inson ham kuchli Software Engineer bo‘la olmaydi.
Shuning uchun, faqatgina ingliz tilini bilish bu insonni ChatGPT bilan istalgan dasturini yaratishiga olib kelmaydi.
Kelajakda Sun’iy Intellekt yangi kasblarni va yangi sohalarni yaratadi. Texnologik progressga, menimcha, yaxshi umid bilan qarash kerak, chunki u orqali biz insoniyatni qiynayotgan ko‘plab muammolarni yecha olamiz…
@req404
Hozir AQShda Software Engineering lavozimlariga talab nisbatan kamaygan. Biroq, bu holat butun dunyo bo‘yicha umumiy tendensiya emas. Dasturchilarga bo‘lgan talabning pasayish sababi sifatida ko‘pchilik ChatGPT, DeepSeek, Gemini kabi LLM modellarning ommalashganini ko‘rsatadi. Ammo aslida bu o‘zgarish so‘nggi yillarda Venchur Kapital oqimining keskin kamayishi bilan bog‘liq. Bu holat doimiy iqtisodiy talabning o‘sish va pasayish tsikliga to‘g‘ri keladi. Bu mavzu haqida alohida, batafsil post yozaman.
Unda ochiq savol tug‘iladi: bugun bo‘lmasa, ertaga – kelajakda dasturchilar Sun’iy Intellekt tufayli yo‘qolib ketadimi? Javob: yo‘q, ayniqsa yaqin kelajakda.
Texnologiyalarning soddalashuvi – bu doimiy progress natijasidir. Dasturchi kasbi bundan 40–50 yil avval deyarli mavjud emas edi. O‘sha paytlarda kompyuterlar bilan ishlash — platalarni eritish yoki eski Assembly tilida hisob-kitob qilish jarayonini anglatardi.
Biroq vaqt o‘tishi bilan dasturlash jarayoni ancha soddalashdi. Hozirda ishlatilinayotgan Python yoki Java kabi zamonaviy dasturlash tillari sintaksis jihatidan avvalgi Assembly yoki Basic-ga qaraganda ancha qulay va intuitiv hisoblanadi.
Kelajakda Sun’iy Intellekt tufayli dasturlash yanada soddalashadi, yani ingliz tili yangi dasturlash tiliga aylanadi. Ammo bu ingliz tilini biladigan har bir inson yaxshi dasturchiga aylanadi degani emas. Chunki dasturlash faqat tilni bilish emas, balki Algoritmlar va Ma’lumotlar Tuzilmalari (Data Structures)dan to‘g‘ri foydalanish hamda muammolarni yechish qobiliyatini talab qiladi.
Misol tariqasida, rus tilini yaxshi biladigan istalgan inson Tolstoy yoki Dostoyevskiy kabi kuchli asar yoza olmaganidek, faqatgina dasturlash tilini biladigan inson ham kuchli Software Engineer bo‘la olmaydi.
Shuning uchun, faqatgina ingliz tilini bilish bu insonni ChatGPT bilan istalgan dasturini yaratishiga olib kelmaydi.
Kelajakda Sun’iy Intellekt yangi kasblarni va yangi sohalarni yaratadi. Texnologik progressga, menimcha, yaxshi umid bilan qarash kerak, chunki u orqali biz insoniyatni qiynayotgan ko‘plab muammolarni yecha olamiz…
@req404
Forwarded from Uzbekistan Football Association
#FullTime Uchrashuv yakunlandi.
🇺🇿 Oʻzbekiston 2:0 S. Arabistoni 🇸🇦
Gollar: Muhammad Hakimov 51’ (pen.), Sadriddin Hasanov 70’
💳 Uzcard | ⚡️ t.me/FAUzbekistan
🇺🇿 Oʻzbekiston 2:0 S. Arabistoni 🇸🇦
Gollar: Muhammad Hakimov 51’ (pen.), Sadriddin Hasanov 70’
Please open Telegram to view this post
VIEW IN TELEGRAM
O‘rta Osiyo xalqlari do‘stligi.
AQShga kelganimdan so‘ng, o‘zimni faqat o‘zbek emas, balki ma’lum ma’noda O‘rta Osiyolik (Turkistonlik) deb ham his qila boshladim. Bekorga xalqimizda “Do‘st qadrini musofir yurtda bilasan” degan maqol aytilmagan. Haqiqatan ham, bu yerda qo‘shni davlatlardan kelgan talabalar bilan do‘stlashar ekanman, biz aslida chin ma’noda birodar va qardosh xalqlar ekanimizga, birlashib harakat qilsak katta yutuqlarga erisha olishimizga yanada ko‘proq amin bo‘ldim.
🇺🇿🇰🇿🇰🇬🇹🇲🇹🇯
@req404
AQShga kelganimdan so‘ng, o‘zimni faqat o‘zbek emas, balki ma’lum ma’noda O‘rta Osiyolik (Turkistonlik) deb ham his qila boshladim. Bekorga xalqimizda “Do‘st qadrini musofir yurtda bilasan” degan maqol aytilmagan. Haqiqatan ham, bu yerda qo‘shni davlatlardan kelgan talabalar bilan do‘stlashar ekanman, biz aslida chin ma’noda birodar va qardosh xalqlar ekanimizga, birlashib harakat qilsak katta yutuqlarga erisha olishimizga yanada ko‘proq amin bo‘ldim.
🇺🇿🇰🇿🇰🇬🇹🇲🇹🇯
@req404
Forwarded from Iqtisodchi Kundaligi
Xususiylashtirish - juda to'g'ri va kerakli chora. Lekin ko'p narsa kabi, detallar muhim. Qanday xususiylashtirish qilinishiga qarab, oqibatlari shunday bo'ladi. Eng to'g'ri siyosat - narx orqali taqsimlanishni belgilash. Hozir eng ko'p kim naqd pul bersa - o'sha tadbirkor eng ko'p foyda keltiradigan bo'ladi. Boshqa sabablarni hammasi - bahona.