🟧 پاشگرەکانی داڕشتنی ناو و هاوەڵناوی (پیشە و ئیش):
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🔴 (ساز)
(دەرمانساز، ددانساز، فیلمساز، چەخماخساز، زاراوەساز، چەکساز...)
ساڵێ کابرایەک چەخماخسازێ چاک
ژیر و لەسەرخۆ دەس و دەساو پاک
لوولە کۆنێکت ببردایە بۆی
ئەیکرد بە تفەنگ وەک کارخانەی خۆی
"قانع"
=======================
🟣 (گەر)
(ڕۆژنامەگەر، کارگەر، ئاسنگەر، خومگەر، شیلانگەر، چیلانگەر، جادووگەر، مسگەر، زەڕەنگەر، زێڕینگەر...)
ئەی برادەر گوێت ببێ، بێگوێ مەبە هەروەک حەجەر
چون لە قورئانی کەریما خوا وەهای داوە خەبەر
گەر وەکوو مسگەر بە تاعەت، ژەنگی قەلبت لا نەدەیت
خۆت موهەییا کە لە ئێستاوە لەبۆ ناری سەقەر
"ویساڵی"
سووتام و برژام، بووم بە کۆی نوورە
بووم بە ئاسنگەر، دەرچووم لە کوورە
"عەلی شارەزووری"
لای گەوهەرفرۆش، گەوهەر گرانە
قەدری زێڕ لەکن زێڕینگەرانە
"مەلا غەفوور دەباغی"
=======================
🟡 (چی)
(کارەباچی، مەکینەچی، ئاڵتوونچی، سەعاتچی، لەحیمچی، ساختەچی، کڵاوچی، بۆیاخچی، تووتنچی، کەڵەکچی، پینەچی، چەخماخچی، پەنچەرچی، قومارچی، ماستاوچی، جامچی، تەنەکەچی، عەرەبانچی، خومخانەچی، سەوزەچی،
کێشکچی/ئێشکچی، چایچی، جاڕچی، خانچی، شووشەچی، بۆڕیچی، قۆڵچی، کەبابچی، ئاژاوەچی، فیتنەچی...)
چرای تاقمەی گشت مەکینەچی
خزمەتکارت بێ دوو سەد پینەچی
"مەلا حەسەنی دزڵی"
ئەڵێن: ببە قومارچی
گوێ مەدەرە چۆن و چی
ئەڵێم: من هەر دۆڕاوم
بردنەوەش بە تۆ چی؟
"عەلی عارف ئاغا"
=======================
🟢 (کەر)
(قسەکەر، نوێژکەر، گازیکەر، یاریکەر، سواڵکەر، کۆڵکەر/کوڵکەر، ڕاوکەر، سەماکەر، نانکەر، پەڕەکەر، دارکەر، ئیشکەر...)
ئەمەش پەندێکی جوان و دێرینە
نوێژکەر نوورینە کارکەر شیرینە
"مەلا غەفوور دەباغی"
لەسەر بەردی دەخوێنێ «کەو» بەدەستە
دەڵێ ڕاوکەر ئەگەر پیاوی دە هەستە
"هێمن"
من ڕەنجبەرێکم بە ڕەنجی بازوو
ئارەق ئەڕێژم ڕۆژ و شەو، ماندوو
زستان دارکەر و بەهار شوانم
پایز جووتیار و هاوین سەپانم
"هەژار"
=======================
⚫️ (دار)
(دەفتەردار، کلیلدار، خەزنەدار، مەڕدار، ئاژەڵدار، دووکاندار، چەکدار، قوماندار...)
کە پەرت بوو زولفەکەت، پەرت بوو خەیاڵم
بەرابەر نەقشی ئەبرۆت، وەک هیلالم
هەتا وەک نەی، نەگا لێوم بە لێوت
دەبێ هەر سینە، کون کون بێ و بناڵم
خەریکی دەوڵەتی عیشقم لە بۆیێ
لە دڵدا خەزنەدار و دەستبەتاڵم
"موخلیس"
تەلیعەی فەوجی ئەوج و یاوەری سوڵتان و سەرهەنگی
لە سەربازانی مومتازی، لەسەر عەسکەر قومانداری
"حەریق"
=======================
🔵 (ەوان) - (وان)
(باخەوان، فڕۆکەوان، ڕەزەوان، ئاشەوان، مەلەوان، دەریاوان، سیاسەتوان، ڕۆژنامەوان، پاسەوان، کەشتییەوان، گاوان، بەرغەلەوان، ڕەوکەوان، گۆلکەوان، پاکەوان،
چالاکوان/چالاکەوان، شاخەوان،
شارەوان، دەشتەوان، زمانەوان، باژێڕوان، کارەوان، دەرگاوان، قازەوان، دیدەوان، دارەوان، تووتنەوان، هەنگەوان...)
بە ڕۆژ کارکەر و پاسەوان بەشەو
باخەوان بێخەم چاوی ئەچوە خەو
"هەژار"
ئەی دڵ بۆ دائیم پڕ لە خەیاڵی
ئەڵێی ئاشەوان ئاشی بەتاڵی
جەوری زەمانە هەر بۆ تۆ نییە
سەبەبی چییە هەر تۆ ئەناڵی
"لوتفی"
تووتنەوانــێکی هەژارم
بێخانوو و بێزەوی و زارم
منداڵم ڕووت و برسییە
ژیانم پڕ مەترسییە
"مەلا ئاوارە"
=======================
🟤 (باز)
(قومارباز، مەکرباز، فێڵباز، کۆترباز، سەرباز، تەقلەباز، جامباز، هەتیوباز، مێباز، نێرباز...)
دوو جامباز تێکڕا چوونە سەر تەناف
لەگەڵ یەکتردا کەوتنە مەساف
بزانین کامیان بەر دەبێتەوە؟
تەنافی بەختی ئەلەرێتەوە
"پیرەمێرد"
ئەوی موحتاجی نان و پیوازە
یا هەتیوبازە یا نە مێبازە
"حاجی قادری کۆیی"
=======================
⚪️ (بەند)
(ناڵبەند...)
کچی بەستەزمان دەوری ژیانی،
سینەمایێکە ئەگەر بزانی!
نابێ بە دارتاش، نابێ بە توجار
نابێ بە ناڵبەند، نابێ بە عەتار
"قانع"
=======================
🟠 (مەند)
(هونەرمەند، خێرەومەند...)
کیژ کە جوان بێ، تەماشا ئەکرێ
گەر ناشرین بێ، لێی حاشا ئەکرێ
گەر هونەرمەند و سۆزی شیرین بێ
هەزاران گیانی بەفیدا ئەکرێ
"عەلی عارف ئاغا"
پیاوە خێرەومەند و هونەرپیشەکان
لازمە بۆ وان، هەبێ دوو جار ژیان
"عەونی"
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🔴 (ساز)
(دەرمانساز، ددانساز، فیلمساز، چەخماخساز، زاراوەساز، چەکساز...)
ساڵێ کابرایەک چەخماخسازێ چاک
ژیر و لەسەرخۆ دەس و دەساو پاک
لوولە کۆنێکت ببردایە بۆی
ئەیکرد بە تفەنگ وەک کارخانەی خۆی
"قانع"
=======================
🟣 (گەر)
(ڕۆژنامەگەر، کارگەر، ئاسنگەر، خومگەر، شیلانگەر، چیلانگەر، جادووگەر، مسگەر، زەڕەنگەر، زێڕینگەر...)
ئەی برادەر گوێت ببێ، بێگوێ مەبە هەروەک حەجەر
چون لە قورئانی کەریما خوا وەهای داوە خەبەر
گەر وەکوو مسگەر بە تاعەت، ژەنگی قەلبت لا نەدەیت
خۆت موهەییا کە لە ئێستاوە لەبۆ ناری سەقەر
"ویساڵی"
سووتام و برژام، بووم بە کۆی نوورە
بووم بە ئاسنگەر، دەرچووم لە کوورە
"عەلی شارەزووری"
لای گەوهەرفرۆش، گەوهەر گرانە
قەدری زێڕ لەکن زێڕینگەرانە
"مەلا غەفوور دەباغی"
=======================
🟡 (چی)
(کارەباچی، مەکینەچی، ئاڵتوونچی، سەعاتچی، لەحیمچی، ساختەچی، کڵاوچی، بۆیاخچی، تووتنچی، کەڵەکچی، پینەچی، چەخماخچی، پەنچەرچی، قومارچی، ماستاوچی، جامچی، تەنەکەچی، عەرەبانچی، خومخانەچی، سەوزەچی،
کێشکچی/ئێشکچی، چایچی، جاڕچی، خانچی، شووشەچی، بۆڕیچی، قۆڵچی، کەبابچی، ئاژاوەچی، فیتنەچی...)
چرای تاقمەی گشت مەکینەچی
خزمەتکارت بێ دوو سەد پینەچی
"مەلا حەسەنی دزڵی"
ئەڵێن: ببە قومارچی
گوێ مەدەرە چۆن و چی
ئەڵێم: من هەر دۆڕاوم
بردنەوەش بە تۆ چی؟
"عەلی عارف ئاغا"
=======================
🟢 (کەر)
(قسەکەر، نوێژکەر، گازیکەر، یاریکەر، سواڵکەر، کۆڵکەر/کوڵکەر، ڕاوکەر، سەماکەر، نانکەر، پەڕەکەر، دارکەر، ئیشکەر...)
ئەمەش پەندێکی جوان و دێرینە
نوێژکەر نوورینە کارکەر شیرینە
"مەلا غەفوور دەباغی"
لەسەر بەردی دەخوێنێ «کەو» بەدەستە
دەڵێ ڕاوکەر ئەگەر پیاوی دە هەستە
"هێمن"
من ڕەنجبەرێکم بە ڕەنجی بازوو
ئارەق ئەڕێژم ڕۆژ و شەو، ماندوو
زستان دارکەر و بەهار شوانم
پایز جووتیار و هاوین سەپانم
"هەژار"
=======================
⚫️ (دار)
(دەفتەردار، کلیلدار، خەزنەدار، مەڕدار، ئاژەڵدار، دووکاندار، چەکدار، قوماندار...)
کە پەرت بوو زولفەکەت، پەرت بوو خەیاڵم
بەرابەر نەقشی ئەبرۆت، وەک هیلالم
هەتا وەک نەی، نەگا لێوم بە لێوت
دەبێ هەر سینە، کون کون بێ و بناڵم
خەریکی دەوڵەتی عیشقم لە بۆیێ
لە دڵدا خەزنەدار و دەستبەتاڵم
"موخلیس"
تەلیعەی فەوجی ئەوج و یاوەری سوڵتان و سەرهەنگی
لە سەربازانی مومتازی، لەسەر عەسکەر قومانداری
"حەریق"
=======================
🔵 (ەوان) - (وان)
(باخەوان، فڕۆکەوان، ڕەزەوان، ئاشەوان، مەلەوان، دەریاوان، سیاسەتوان، ڕۆژنامەوان، پاسەوان، کەشتییەوان، گاوان، بەرغەلەوان، ڕەوکەوان، گۆلکەوان، پاکەوان،
چالاکوان/چالاکەوان، شاخەوان،
شارەوان، دەشتەوان، زمانەوان، باژێڕوان، کارەوان، دەرگاوان، قازەوان، دیدەوان، دارەوان، تووتنەوان، هەنگەوان...)
بە ڕۆژ کارکەر و پاسەوان بەشەو
باخەوان بێخەم چاوی ئەچوە خەو
"هەژار"
ئەی دڵ بۆ دائیم پڕ لە خەیاڵی
ئەڵێی ئاشەوان ئاشی بەتاڵی
جەوری زەمانە هەر بۆ تۆ نییە
سەبەبی چییە هەر تۆ ئەناڵی
"لوتفی"
تووتنەوانــێکی هەژارم
بێخانوو و بێزەوی و زارم
منداڵم ڕووت و برسییە
ژیانم پڕ مەترسییە
"مەلا ئاوارە"
=======================
🟤 (باز)
(قومارباز، مەکرباز، فێڵباز، کۆترباز، سەرباز، تەقلەباز، جامباز، هەتیوباز، مێباز، نێرباز...)
دوو جامباز تێکڕا چوونە سەر تەناف
لەگەڵ یەکتردا کەوتنە مەساف
بزانین کامیان بەر دەبێتەوە؟
تەنافی بەختی ئەلەرێتەوە
"پیرەمێرد"
ئەوی موحتاجی نان و پیوازە
یا هەتیوبازە یا نە مێبازە
"حاجی قادری کۆیی"
=======================
⚪️ (بەند)
(ناڵبەند...)
کچی بەستەزمان دەوری ژیانی،
سینەمایێکە ئەگەر بزانی!
نابێ بە دارتاش، نابێ بە توجار
نابێ بە ناڵبەند، نابێ بە عەتار
"قانع"
=======================
🟠 (مەند)
(هونەرمەند، خێرەومەند...)
کیژ کە جوان بێ، تەماشا ئەکرێ
گەر ناشرین بێ، لێی حاشا ئەکرێ
گەر هونەرمەند و سۆزی شیرین بێ
هەزاران گیانی بەفیدا ئەکرێ
"عەلی عارف ئاغا"
پیاوە خێرەومەند و هونەرپیشەکان
لازمە بۆ وان، هەبێ دوو جار ژیان
"عەونی"
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
لە نووسینی فەرمی بەپێی بڕیارەکانی ئەکادیمیای کوردی یان کۆڕی زانیاریی کورد، (هەمووان) دروستە.
👇 👇 👇 👇 👇 👇 👇 👇
وشەی (هەمــوو)، بە بزوێن تەواو دەبێت.
ئەگەر (ان)ی بۆ زیاد بکەین، لەبەر ئەوەی لە کوردیدا دوو بزوێن بە دوای یەکدا نایەن، لەو نێوانەدا یەک دانە (و)نەبزوێنی بۆ زیاد دەکرێت.
هەموو+و+ان= هەموووان
لێرەدا لەبەر ئەوەی سێ دانە (و) بەدوای یەکدا هاتوون یەک دانەیان لا دەبرێت، ئەمە ئەکادیمیای کوردی یان کۆڕی زانیاریی کورد ڕێککەوتنی لەسەر کردووە.
ئەگەر بە یەک دانە (و) بنووسرێت ئەو کاتە ناتوانیت وشەکە بکەیتە بڕگە، وشەکە خۆی سێبڕگەییە: هە/موو/وان
بزوێنی(وو)ی درێژ کورت دەکرێتەوە و یەک دانەی دەمێنێت: هە/مو/وان
ئەگەر ناوێک بە بزوێنی (وو) کۆتاییی هاتبوو، ئەوە لەنێوان ناوەکە و نیشانەی "ان"،
نیمچەبزوێنی "و - w" دێتە کایەوە، هەروەها بزوێنی (وو)ی کۆتاییی وشەکە کەمێک لە باری ئاسایی کورتتر دەوترێت.
خانوو + و + ان = خانووان
هەموو+ و + ان = هەمووان
بازوو + و + ان = بازووان
بەڕوو + و + ان = بەڕووان
مووروو + و + ان = موورووان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
👇 👇 👇 👇 👇 👇 👇 👇
وشەی (هەمــوو)، بە بزوێن تەواو دەبێت.
ئەگەر (ان)ی بۆ زیاد بکەین، لەبەر ئەوەی لە کوردیدا دوو بزوێن بە دوای یەکدا نایەن، لەو نێوانەدا یەک دانە (و)نەبزوێنی بۆ زیاد دەکرێت.
هەموو+و+ان= هەموووان
لێرەدا لەبەر ئەوەی سێ دانە (و) بەدوای یەکدا هاتوون یەک دانەیان لا دەبرێت، ئەمە ئەکادیمیای کوردی یان کۆڕی زانیاریی کورد ڕێککەوتنی لەسەر کردووە.
ئەگەر بە یەک دانە (و) بنووسرێت ئەو کاتە ناتوانیت وشەکە بکەیتە بڕگە، وشەکە خۆی سێبڕگەییە: هە/موو/وان
بزوێنی(وو)ی درێژ کورت دەکرێتەوە و یەک دانەی دەمێنێت: هە/مو/وان
ئەگەر ناوێک بە بزوێنی (وو) کۆتاییی هاتبوو، ئەوە لەنێوان ناوەکە و نیشانەی "ان"،
نیمچەبزوێنی "و - w" دێتە کایەوە، هەروەها بزوێنی (وو)ی کۆتاییی وشەکە کەمێک لە باری ئاسایی کورتتر دەوترێت.
خانوو + و + ان = خانووان
هەموو+ و + ان = هەمووان
بازوو + و + ان = بازووان
بەڕوو + و + ان = بەڕووان
مووروو + و + ان = موورووان
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
Forwarded from وشەی کوردی ☀️
پەڕەیەک بۆ نوێترین بابەتەکانی ڕێزمانی کوردی.
ئامادەکردنی: مامۆستا ئیدریس هاشمی
ئەم بابەتە بۆ وانەوتنەوەی تێلێگرام ئامادە دەکرێت، بەڵام بەرە بەرە هەمووی لێرە کۆ دەکرێتەوە:
http://diyako.yageyziman.com/2021/03/27/%da%95%db%8e%d8%b2%d9%85%d8%a7%d9%86/
ئامادەکردنی: مامۆستا ئیدریس هاشمی
ئەم بابەتە بۆ وانەوتنەوەی تێلێگرام ئامادە دەکرێت، بەڵام بەرە بەرە هەمووی لێرە کۆ دەکرێتەوە:
http://diyako.yageyziman.com/2021/03/27/%da%95%db%8e%d8%b2%d9%85%d8%a7%d9%86/
🟩 فەرهەنگی باڵندە 🟩
فەرهەنگێکی وێنەداری باڵندانە بە کوردی، فارسی، عەڕەبی، تورکی و ئینگلیزی لەگەڵ ناوی زانستیان؛ بە پشت‌بەستن بە باشترین فەرهەنگەکان. هەوڵ دەدرێ بۆ هەر باڵندەیەک نموونەیەک لە شێعری شاعیرانی کورد بهێنرێتەوە.
@farhangibalnda
__
🕊@KurdiSoraniWord
فەرهەنگێکی وێنەداری باڵندانە بە کوردی، فارسی، عەڕەبی، تورکی و ئینگلیزی لەگەڵ ناوی زانستیان؛ بە پشت‌بەستن بە باشترین فەرهەنگەکان. هەوڵ دەدرێ بۆ هەر باڵندەیەک نموونەیەک لە شێعری شاعیرانی کورد بهێنرێتەوە.
@farhangibalnda
__
🕊@KurdiSoraniWord
🔲 کێشەی لکاندن یان نەلکاندنی (بێ)، بە وشەکەی پاشی خۆیەوە:
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🔴 (بێ)، دەتوانێت هەم "پێشگر" بێت و هەم "پێشبەند".
کاتێک "پێشگرە" 👈🏿 دەلکێت. 👈🏿 (بێـ...)
کاتێک "پێشبەندە" 👈🏿 نالکێت. 👈🏿 (بێ = بەبێ)
پێنج چالاکی کورد، بێ تاوان سزای پێنج ساڵ زندانیکردنیان بەسەردا سەپێندرا.
بێتاوان لەتاو بێتاوانــییەکەی خۆیدا، تاوانبارە!
ئەو کەسێکی بێدەسەڵات و بێهێز و دۆڕاوە.
ئێمە، بێ دەسەڵات و توانای خوای گەورە، هیچ نییەین.
ساتێک بێ خەم، سەرم نەنایەوە.
میللەتێكی چاوەڕوان و دەسەڵاتێكی بێخەم!
🟪 ڕاڤـــــــە:
1⃣. (بێ)، ئەگەر "پێشگر" بێت، بە وشەی پاش خۆیەوە دەلکێت، چونکە کار دەکاتە سەر وشەی پاش خۆیەوە، ئەرکی وشەسازی بەجێ دەهێنێت، وشەی داڕێژراو (هاوەڵناو یان هاوەڵکار) دروست دەکات و واتای نەرێکردن، دژ و پێچەوانە دەداتە دەستەوە و بەرانبەر (بە) دەوەستێت. [بێ # بە]
بۆ نموونە:
بەنرخ # بێــنرخ
بەڕەوشت # بێــڕەوشت
[[بێخەم، بێشەرم، بێشەرمانە، بێئارام، بێئاگا، بێئاگایانە، بێهێز، بێهۆش، بێکەس، بێنرخ، بێڕەوشت، بێتام، بێگوناح، بێکەڵک، بێڕەنگ، بێتاوان، بێناز، بێنازی، بێسوود، بێکار، بێکەڵک، بێدین، بێوەی، بێباک، بێباکانە، بێناو، بێناوی، بێبەری، بێبەش، بێگومان، بێوچان، بێشک، بێچارە، بێئابڕوو، بێئاهەنگ، بێئەمان، بێعار، بێئاو، بێئایین، بێئازار، بێبەهرە، بێبەخت، بێبەزەیی، بێبنیاد، بێچریکە، بێداد، بێدەنگ، بێدوایی، بێئەمان، بێپێوانە، بێفەڕ، بێگەرد، بێهاوتا، بێهیوا، بێشومار، بێکەیف، بێلەکە، بێمانا، بێمەزە، بێمێشک، بێپەلە، بێپەروا، بێقەرار...]]
ئیمشەو دیارەن بانگم بێشەرمــەن
زایەڵەی سەمتوور کەلـلەم وە گەرمەن
" مەولەوی"
گرفتارم، بریندارم، بێئارامــم
بەڵام چونکە بێئاگای لێم دڵناکامم
"عوسمان عوزێری"
2⃣ . (بێ) + جگە = بێجگە [[ دەلکێت]].
بێجگە لە تۆ، کەس نەهات.
بێجگە لە تۆ، هەموو هاتن.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
3⃣. (بێ)، ئەگەر "پێشبەند" بێت، سەربەخۆ دێت و بە وشەی پاش خۆیەوە "نالکێت"، چونکە کار ناکاتە سەر وشەی دوای خۆیەوە، بە واتایەکی تر، یارمەتیی ڕۆنانی وشەی نوێ نادات. لەم نموونانەی خوارەوە، (بێ = بەبێ)یە.
بێ تۆ هەڵناکەم.
بێ شەڕ، وڵاتی گرت.
بێ شەڕ، گەڕانەوە.
بێ پارە، لە بازاڕدا دەسووڕێتەوە.
بێ ئێوە، هیچ ناکەم.
هەڵپەڕکێ، بێ مۆسیقا نابێت.
چێشتەکەم بێ نان خوارد.
بێ براکەم، بۆ هیچ کوێ ناچم.
بێ ئەو، ناچمە سەفەر.
بێ دایک، دنیا کاولە! 🖤
بێ من، کتێبەکە مەکڕە.
بێ تۆ، ژیانم تاڵە.
هیچ کارێک، بێ ئاگاداریی من ناکات.
برا زۆر سەیرە زوو نەمناسی، من هەر زۆر لە زوو کوردم
کە تۆ پێنج شەش کەڕەت گۆڕاوی، من بێ سێ و دوو کوردم
"هەژار"
وەک چۆن ئاسمان بێ ئەستێرە، یان بەهار بێ گوڵ
ئەم کوێر ئەبێ و ئەو جوانەمەرگ، ئەچێتە ژێر گڵ!
بێ چاوی تۆش، چاوی شیعرم، کوێرە و ڕێنەبین
بێ لێوی تۆ، ئازیزەکەم، بەهار و گوڵ، چین؟!
"شێرکۆ بێکەس"
🟩 دەرەنجام//
ئەگەر واتای (بێـ…)مان دەست بکەوێ، واتە [بێ]، "پێشگر" بێت، "بێـ"، دەلکێنین چونکە خاوەندارێتیی لێ دەسێنینەوە بۆ نموونە: کەسێک کە ڕەوشتی هەیە، خاوەندارێتیی ڕەوشتەکەی لێ بسێنینەوە دەبێتە: بێڕەوشت یان کەسێک کە نرخی هەیە خاوەندارێتییەکەی لێ بسێنینەوە و دەبێتە: بێنرخ.
بەڵام ئەگەر واتای (بەبێ)مان دەست بکەوێ، واتە: [بێ]، "پێشبەند" بێت، ئەو کاتە، (بێ) نالکێنین چونکە یارمەتیی ڕۆنانی وشەی نوێ نادات.
بێ تۆ هەڵناکەم. = بەبێ تۆ هەڵناکەم.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🌻 @renusisaratayi
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🔴 (بێ)، دەتوانێت هەم "پێشگر" بێت و هەم "پێشبەند".
کاتێک "پێشگرە" 👈🏿 دەلکێت. 👈🏿 (بێـ...)
کاتێک "پێشبەندە" 👈🏿 نالکێت. 👈🏿 (بێ = بەبێ)
پێنج چالاکی کورد، بێ تاوان سزای پێنج ساڵ زندانیکردنیان بەسەردا سەپێندرا.
بێتاوان لەتاو بێتاوانــییەکەی خۆیدا، تاوانبارە!
ئەو کەسێکی بێدەسەڵات و بێهێز و دۆڕاوە.
ئێمە، بێ دەسەڵات و توانای خوای گەورە، هیچ نییەین.
ساتێک بێ خەم، سەرم نەنایەوە.
میللەتێكی چاوەڕوان و دەسەڵاتێكی بێخەم!
🟪 ڕاڤـــــــە:
1⃣. (بێ)، ئەگەر "پێشگر" بێت، بە وشەی پاش خۆیەوە دەلکێت، چونکە کار دەکاتە سەر وشەی پاش خۆیەوە، ئەرکی وشەسازی بەجێ دەهێنێت، وشەی داڕێژراو (هاوەڵناو یان هاوەڵکار) دروست دەکات و واتای نەرێکردن، دژ و پێچەوانە دەداتە دەستەوە و بەرانبەر (بە) دەوەستێت. [بێ # بە]
بۆ نموونە:
بەنرخ # بێــنرخ
بەڕەوشت # بێــڕەوشت
[[بێخەم، بێشەرم، بێشەرمانە، بێئارام، بێئاگا، بێئاگایانە، بێهێز، بێهۆش، بێکەس، بێنرخ، بێڕەوشت، بێتام، بێگوناح، بێکەڵک، بێڕەنگ، بێتاوان، بێناز، بێنازی، بێسوود، بێکار، بێکەڵک، بێدین، بێوەی، بێباک، بێباکانە، بێناو، بێناوی، بێبەری، بێبەش، بێگومان، بێوچان، بێشک، بێچارە، بێئابڕوو، بێئاهەنگ، بێئەمان، بێعار، بێئاو، بێئایین، بێئازار، بێبەهرە، بێبەخت، بێبەزەیی، بێبنیاد، بێچریکە، بێداد، بێدەنگ، بێدوایی، بێئەمان، بێپێوانە، بێفەڕ، بێگەرد، بێهاوتا، بێهیوا، بێشومار، بێکەیف، بێلەکە، بێمانا، بێمەزە، بێمێشک، بێپەلە، بێپەروا، بێقەرار...]]
ئیمشەو دیارەن بانگم بێشەرمــەن
زایەڵەی سەمتوور کەلـلەم وە گەرمەن
" مەولەوی"
گرفتارم، بریندارم، بێئارامــم
بەڵام چونکە بێئاگای لێم دڵناکامم
"عوسمان عوزێری"
2⃣ . (بێ) + جگە = بێجگە [[ دەلکێت]].
بێجگە لە تۆ، کەس نەهات.
بێجگە لە تۆ، هەموو هاتن.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
3⃣. (بێ)، ئەگەر "پێشبەند" بێت، سەربەخۆ دێت و بە وشەی پاش خۆیەوە "نالکێت"، چونکە کار ناکاتە سەر وشەی دوای خۆیەوە، بە واتایەکی تر، یارمەتیی ڕۆنانی وشەی نوێ نادات. لەم نموونانەی خوارەوە، (بێ = بەبێ)یە.
بێ تۆ هەڵناکەم.
بێ شەڕ، وڵاتی گرت.
بێ شەڕ، گەڕانەوە.
بێ پارە، لە بازاڕدا دەسووڕێتەوە.
بێ ئێوە، هیچ ناکەم.
هەڵپەڕکێ، بێ مۆسیقا نابێت.
چێشتەکەم بێ نان خوارد.
بێ براکەم، بۆ هیچ کوێ ناچم.
بێ ئەو، ناچمە سەفەر.
بێ دایک، دنیا کاولە! 🖤
بێ من، کتێبەکە مەکڕە.
بێ تۆ، ژیانم تاڵە.
هیچ کارێک، بێ ئاگاداریی من ناکات.
برا زۆر سەیرە زوو نەمناسی، من هەر زۆر لە زوو کوردم
کە تۆ پێنج شەش کەڕەت گۆڕاوی، من بێ سێ و دوو کوردم
"هەژار"
وەک چۆن ئاسمان بێ ئەستێرە، یان بەهار بێ گوڵ
ئەم کوێر ئەبێ و ئەو جوانەمەرگ، ئەچێتە ژێر گڵ!
بێ چاوی تۆش، چاوی شیعرم، کوێرە و ڕێنەبین
بێ لێوی تۆ، ئازیزەکەم، بەهار و گوڵ، چین؟!
"شێرکۆ بێکەس"
🟩 دەرەنجام//
ئەگەر واتای (بێـ…)مان دەست بکەوێ، واتە [بێ]، "پێشگر" بێت، "بێـ"، دەلکێنین چونکە خاوەندارێتیی لێ دەسێنینەوە بۆ نموونە: کەسێک کە ڕەوشتی هەیە، خاوەندارێتیی ڕەوشتەکەی لێ بسێنینەوە دەبێتە: بێڕەوشت یان کەسێک کە نرخی هەیە خاوەندارێتییەکەی لێ بسێنینەوە و دەبێتە: بێنرخ.
بەڵام ئەگەر واتای (بەبێ)مان دەست بکەوێ، واتە: [بێ]، "پێشبەند" بێت، ئەو کاتە، (بێ) نالکێنین چونکە یارمەتیی ڕۆنانی وشەی نوێ نادات.
بێ تۆ هەڵناکەم. = بەبێ تۆ هەڵناکەم.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🌻 @renusisaratayi
چاو لەم تابلۆیە بکەن:
تێگەیشتنی ئێمە لەم تابلۆیە چی بێت؟! 🤔
ڕێنووسێکی دروست لێرە بەکار دێت، کە ئایا مەبەستی لە (فەرمان بەران)
گەڕەکی فەرمانبەرانە، یان مەبەستی وەستا فەرمانە و خۆی بە بەران دەزانێت؟!😊
یان وەستا فەرمانە و گۆشتی بەران دەکاتە کەباب!! 🤔
دروستەکەی ئەمەیە و دەبێت وا بنووسرێت: (کەبابخانەی فەرمانبەران)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🌻 @renusisaratayi
تێگەیشتنی ئێمە لەم تابلۆیە چی بێت؟! 🤔
ڕێنووسێکی دروست لێرە بەکار دێت، کە ئایا مەبەستی لە (فەرمان بەران)
گەڕەکی فەرمانبەرانە، یان مەبەستی وەستا فەرمانە و خۆی بە بەران دەزانێت؟!😊
یان وەستا فەرمانە و گۆشتی بەران دەکاتە کەباب!! 🤔
دروستەکەی ئەمەیە و دەبێت وا بنووسرێت: (کەبابخانەی فەرمانبەران)
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🌻 @renusisaratayi
ئەمڕۆ ۵ی پووشپەڕ ساڵڕۆژی کۆچی دواییی هونەرمەند، مۆسیقازان و گۆرانیبێژی گەورەی کورد، مامۆستا "حەسەن زیرەک"ـە.
ڕۆحی شاد و یادی هەرمان بێت.
🆔@wiseykurdi1
ڕۆحی شاد و یادی هەرمان بێت.
🆔@wiseykurdi1
🟧 هەندێک زانیاریی ڕێزمانی:
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🟣 ئایا دەزانن؟
هەموو چاوگە دالییەکان تێپەڕن، جگە لە چاوگی (مردن) نەبێت کە تێنەپەڕە.
🟠 ئایا دەزانن؟
زۆربەی چاوگە دالییەکان کۆتاییان بە (ردن) هاتووە:
خواردن، ناردن، بــردن، سپاردن، شۆردن، کــردن، بژاردن...
🟢 ئایا دەزانن؟
چاوگەکانی (هەڵکردن- لادان) هەم تێپەڕن و هەم تێنەپەڕ.
بایەکە هەڵی کرد. (تێنەپەڕ)
ئاڵاکەمان هەڵکرد. (تێپەڕ)
لە کۆڵانەکە لام دا. (تێنەپەڕ)
بەردەکەم لا دا. (تێپەڕ)
🔴 ئایا دەزانن؟ هەر چاوگێک کۆتاییەکەی (اندن) بێت، تێپەرە جگە لە چاوگی دەنگە سروشتییەکان کە تێنەپەڕن:
ناڵاندن، بۆڕاندن، باڕاندن، قیژاندن... (تێنەپەڕ)
🟡 ئایا دەزانن؟
هەموو کاری ڕابردوویەک، کۆتایی بەم پیتانە هاتووە: (د - ا - ی - وو - ت)
د 👈🏿 برد، خوێند، چاند، کرد...
ا 👈🏿 هێنا، برژا، خنکا، ترسا...
ی 👈🏿 فڕی، کڕی، تەزی، وەری...
وو 👈🏿 چوو، بوو...
ت 👈🏿 فرۆشت، کەوت، نووست، خەوت...
🔵 ئایا دەزانن؟
کارەکانی (نا٫ دا) بەبێ تەواوکەری بەیاریدە، ناتوانن واتای ڕستەکە تەواو بکەن.
پارەکەم دا بە سۆران.
پارەکەم دا! (بە کێ)؟ بە سۆران.
بەردەکەم بە پشیلەکەوە نا.
بەردەکەم نا! (بە چی)؟ بە پشیلەکەوە.
🟤 ئایا دەزانن؟
هەر کارێک، (م، ت، ی، مان، تان، یان)ی وەر گرت مەرج نییە تێپەر بێت، وەکوو کاری (رام کرد، ڕامان کرد، وازم هێنا، وازمان هێنا) کە تێنەپەڕن.
⚫️ ئایا دەزانن؟
وشەی (تر)
وەکوو هاوەڵناوی نادیار بەکار دێت:
کتێبێکی ترم کڕی.
وەکوو هاوەڵکاری کاتی بەکار دێت:
ڕۆژێکی تر دێمەوە.
⚪️ ئایا دەزانن؟
وشەی (وا)
وەکوو هاوەڵناوی نادیار بەکار دێت:
دیمەنی وام نەبینیوە.
وەکوو هاوەڵکاری کاتی بەکار دێت:
وا دەڕۆم بۆ بازاڕ.
🟣 ئایا دەزانن؟
(نە)، بۆ دوو ڕێژە و دوو دەمی جیاواز بەکار دێت.
ڕێژەی ڕاگەیاندن و دانانی
دەمی ڕابردوو و ڕانەبردوو
🟠 ئایا دەزانن؟
لە چاوگی (هەبوون، زان، پشکووتن، ویستن، چاوپێکەوتن) کاری داخوازی دروست نابێت.
🟢 ئایا دەزانن؟
جێناوە لکاوەکانی (ات-ێت، ە) ئەگەر لە ڕستەدا بێن، مەرج نییە هەمیشە ببنە بکەر، دەتوانن (بەرکار)یش بن:
نان دەخوات. (ات 👈🏿 بکەرە).
جل دەکڕێت. (ێت 👈🏿 بکەرە).
خۆشم دەوێت. (ێت 👈🏿 بەرکارە).
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🟣 ئایا دەزانن؟
هەموو چاوگە دالییەکان تێپەڕن، جگە لە چاوگی (مردن) نەبێت کە تێنەپەڕە.
🟠 ئایا دەزانن؟
زۆربەی چاوگە دالییەکان کۆتاییان بە (ردن) هاتووە:
خواردن، ناردن، بــردن، سپاردن، شۆردن، کــردن، بژاردن...
🟢 ئایا دەزانن؟
چاوگەکانی (هەڵکردن- لادان) هەم تێپەڕن و هەم تێنەپەڕ.
بایەکە هەڵی کرد. (تێنەپەڕ)
ئاڵاکەمان هەڵکرد. (تێپەڕ)
لە کۆڵانەکە لام دا. (تێنەپەڕ)
بەردەکەم لا دا. (تێپەڕ)
🔴 ئایا دەزانن؟ هەر چاوگێک کۆتاییەکەی (اندن) بێت، تێپەرە جگە لە چاوگی دەنگە سروشتییەکان کە تێنەپەڕن:
ناڵاندن، بۆڕاندن، باڕاندن، قیژاندن... (تێنەپەڕ)
🟡 ئایا دەزانن؟
هەموو کاری ڕابردوویەک، کۆتایی بەم پیتانە هاتووە: (د - ا - ی - وو - ت)
د 👈🏿 برد، خوێند، چاند، کرد...
ا 👈🏿 هێنا، برژا، خنکا، ترسا...
ی 👈🏿 فڕی، کڕی، تەزی، وەری...
وو 👈🏿 چوو، بوو...
ت 👈🏿 فرۆشت، کەوت، نووست، خەوت...
🔵 ئایا دەزانن؟
کارەکانی (نا٫ دا) بەبێ تەواوکەری بەیاریدە، ناتوانن واتای ڕستەکە تەواو بکەن.
پارەکەم دا بە سۆران.
پارەکەم دا! (بە کێ)؟ بە سۆران.
بەردەکەم بە پشیلەکەوە نا.
بەردەکەم نا! (بە چی)؟ بە پشیلەکەوە.
🟤 ئایا دەزانن؟
هەر کارێک، (م، ت، ی، مان، تان، یان)ی وەر گرت مەرج نییە تێپەر بێت، وەکوو کاری (رام کرد، ڕامان کرد، وازم هێنا، وازمان هێنا) کە تێنەپەڕن.
⚫️ ئایا دەزانن؟
وشەی (تر)
وەکوو هاوەڵناوی نادیار بەکار دێت:
کتێبێکی ترم کڕی.
وەکوو هاوەڵکاری کاتی بەکار دێت:
ڕۆژێکی تر دێمەوە.
⚪️ ئایا دەزانن؟
وشەی (وا)
وەکوو هاوەڵناوی نادیار بەکار دێت:
دیمەنی وام نەبینیوە.
وەکوو هاوەڵکاری کاتی بەکار دێت:
وا دەڕۆم بۆ بازاڕ.
🟣 ئایا دەزانن؟
(نە)، بۆ دوو ڕێژە و دوو دەمی جیاواز بەکار دێت.
ڕێژەی ڕاگەیاندن و دانانی
دەمی ڕابردوو و ڕانەبردوو
🟠 ئایا دەزانن؟
لە چاوگی (هەبوون، زان، پشکووتن، ویستن، چاوپێکەوتن) کاری داخوازی دروست نابێت.
🟢 ئایا دەزانن؟
جێناوە لکاوەکانی (ات-ێت، ە) ئەگەر لە ڕستەدا بێن، مەرج نییە هەمیشە ببنە بکەر، دەتوانن (بەرکار)یش بن:
نان دەخوات. (ات 👈🏿 بکەرە).
جل دەکڕێت. (ێت 👈🏿 بکەرە).
خۆشم دەوێت. (ێت 👈🏿 بەرکارە).
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
چاوگی لێکدراو پێکەوە دەنووسین.
بەکاربردن، ماڵوێرانکردن، نانکردن، کارتێکردن، دەستتێخستن، دەستلێدان و...
لەم نموونانەی خوارەوە، هەموویان پێکەوە چاوگی لێکدراویان دروست کردووە.
👇 👇 👇 👇 👇 👇 👇
(بەکارهێنان، بەفیڕۆچوون، بەکاربردن، بەگژداچوون، بەگژداهاتن، ...)
بەڵام کاتێ گەردان کرا، بەشی دووەمی چاوگەکە، جودا دەبێت.
بەکار دەهێنم.
بەکارم هێنا.
بەکاری بهێنە.
بەفیڕۆ چوو.
بەفیڕۆ دەچێت.
بەفیڕۆ چووبوو.
بەکاری دەبەم.
بەکارم برد.
بەکاری ببە.
ئێمە دەتوانین سەدان و هەزاران چاوگ بە یارمەتیی پێشگر، پاشگر، هاوەڵناو، ناو، پێشبەند و... دروست بکەین.
هەروەها دەتوانین بە یارمەتیی ئەو وشانەش کە لە زمانی کوردیی ئیمڕۆدا واتای سەربەخۆیان نییە، چاوگ دروست بکەین وەک:
تووشبوون، فڕێدان، نقومبوون، پەککەوتن، تووڕهەڵدان و...
بێگومان (پێشبەند)یش ڕۆڵی هەیە لە دروستکردنی چاوگی لێکدراو.
چاو لێرە بکەن، لەم چەند نموونەی خوارەوە، بە یارمەتیی (پێشبەند)، چاوگمان دروست کردووە:
👇👇👇👇👇👇👇👇👇
پێشبەند+ناو+چاوگ+پاشگر
لە+یەک+ دان+ەوە = لێکدانەوە
پێشبەند + ناو + چاوگ
بە + سک + دان = بەسکدان
پێشبەند + وشە + چاوگ
تێ + بەر + دان = تێبەردان
وشە + پێشبەند + وشە + چاوگ
دەر + بە + دەر + بوون = دەربەدەربوون
پێشبەند + ناو + چاوگ
لە + بیر + کردن = لەبیرکردن
و......
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
بەکاربردن، ماڵوێرانکردن، نانکردن، کارتێکردن، دەستتێخستن، دەستلێدان و...
لەم نموونانەی خوارەوە، هەموویان پێکەوە چاوگی لێکدراویان دروست کردووە.
👇 👇 👇 👇 👇 👇 👇
(بەکارهێنان، بەفیڕۆچوون، بەکاربردن، بەگژداچوون، بەگژداهاتن، ...)
بەڵام کاتێ گەردان کرا، بەشی دووەمی چاوگەکە، جودا دەبێت.
بەکار دەهێنم.
بەکارم هێنا.
بەکاری بهێنە.
بەفیڕۆ چوو.
بەفیڕۆ دەچێت.
بەفیڕۆ چووبوو.
بەکاری دەبەم.
بەکارم برد.
بەکاری ببە.
ئێمە دەتوانین سەدان و هەزاران چاوگ بە یارمەتیی پێشگر، پاشگر، هاوەڵناو، ناو، پێشبەند و... دروست بکەین.
هەروەها دەتوانین بە یارمەتیی ئەو وشانەش کە لە زمانی کوردیی ئیمڕۆدا واتای سەربەخۆیان نییە، چاوگ دروست بکەین وەک:
تووشبوون، فڕێدان، نقومبوون، پەککەوتن، تووڕهەڵدان و...
بێگومان (پێشبەند)یش ڕۆڵی هەیە لە دروستکردنی چاوگی لێکدراو.
چاو لێرە بکەن، لەم چەند نموونەی خوارەوە، بە یارمەتیی (پێشبەند)، چاوگمان دروست کردووە:
👇👇👇👇👇👇👇👇👇
پێشبەند+ناو+چاوگ+پاشگر
لە+یەک+ دان+ەوە = لێکدانەوە
پێشبەند + ناو + چاوگ
بە + سک + دان = بەسکدان
پێشبەند + وشە + چاوگ
تێ + بەر + دان = تێبەردان
وشە + پێشبەند + وشە + چاوگ
دەر + بە + دەر + بوون = دەربەدەربوون
پێشبەند + ناو + چاوگ
لە + بیر + کردن = لەبیرکردن
و......
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
ک.د.ئازاد(لاواندنەوەیەک)
رۆژنامه
لاواندنەوەیەک بۆ "سەردەشت"
شتێک لەسەر دڵم ماوە
ڕازێکه قەت نەگوتراوە
داخم خەڵکت یەکدیگر نین
له ئاستی یەکترا نەوین
دارستانێکه ئەو گەله
هەر ساتێکی نۆرە و هەله
بەڵام هەندێکیان نەزانن
هۆرەی دار و دارستانن
ئەوەی پشتمان لێک دەبەستێ
دوژمن له ئاستی ناوەستێ
خۆشەویستیی ئەم خاکەیه
عەشقی ئەم خاکە پاکەیه
سەردەشت، ئەی شاری شیرینم
یاخوا قەت خەمگین نەتبینم
بزەی سەر لێوت نەتۆرێ
تووشت نەبێ هیچ ناسۆرێ
ئاڵات هەر وا شەکاوە بێ
شکۆی ئەو ناوە ناوە بێ
هاوڕێ لەگەڵ لاوەکانت
خۆشم دەکەم بە قوربانت
ئەوسا لەسەر گردەسوورت
دەڵێم به لاوی جەسوورت
سەردەشت دڵە، ناسڕێتەوە
کوردیش هەرگیز ناتوێتەوە
مامۆستا ک.د.ئازاد ✍🏼
ئەمڕۆ سێشەممە
۷ی پووشپەڕی ساڵی ۲۷۲۲ی کوردی
"ساڵڕۆژی کیمیابارانی سەردەشت" 🥀
🕊@KurdiSoraniWord
شتێک لەسەر دڵم ماوە
ڕازێکه قەت نەگوتراوە
داخم خەڵکت یەکدیگر نین
له ئاستی یەکترا نەوین
دارستانێکه ئەو گەله
هەر ساتێکی نۆرە و هەله
بەڵام هەندێکیان نەزانن
هۆرەی دار و دارستانن
ئەوەی پشتمان لێک دەبەستێ
دوژمن له ئاستی ناوەستێ
خۆشەویستیی ئەم خاکەیه
عەشقی ئەم خاکە پاکەیه
سەردەشت، ئەی شاری شیرینم
یاخوا قەت خەمگین نەتبینم
بزەی سەر لێوت نەتۆرێ
تووشت نەبێ هیچ ناسۆرێ
ئاڵات هەر وا شەکاوە بێ
شکۆی ئەو ناوە ناوە بێ
هاوڕێ لەگەڵ لاوەکانت
خۆشم دەکەم بە قوربانت
ئەوسا لەسەر گردەسوورت
دەڵێم به لاوی جەسوورت
سەردەشت دڵە، ناسڕێتەوە
کوردیش هەرگیز ناتوێتەوە
مامۆستا ک.د.ئازاد ✍🏼
ئەمڕۆ سێشەممە
۷ی پووشپەڕی ساڵی ۲۷۲۲ی کوردی
"ساڵڕۆژی کیمیابارانی سەردەشت" 🥀
🕊@KurdiSoraniWord
وشەی (جریمە) بە تێگەیشتنی باشووری و ڕۆژهەڵاتی:
لە زمانی عەرەبیدا وشەی (جریمە = تاوان)، ئەگەر کەسێک (جەریمە = تاوان) بکات "عقوبه = سزا" دەدرێت کە لە عەرەبی و باشووردا پێی دەوترێت (غەرامە).
***
لە زمانی فارسیدا وشەی (جریمە) وەک زۆر وشەی تری عەرەبی واتاکەی گۆڕاوە و بە واتای (غەرامە) بەکار دەهێنرێت.
واتە:
باشوورییەک کە وشەی (جەریمە) ببیستێک بیر لە (تاوان) دەکاتەوە، بەڵام ئەگەر ڕۆژهەڵاتییەک وشەی (جەریمە) ببیستێت بیر لە (سزا) دەکاتەوە.
***
پوختە:
لە باشوور: (جەریمە) تاوانەکەیە و (غەرامە) سزای تاوانەکەیە.
لە ڕۆژهەڵات: بە (جریمە)ی عەرەبی دەڵێن (جرم = جۆرم)، بە سزاکەش دەڵێن (جەریمە).
***
بە کوردییەکی ڕەسەن:
جریمەی عەرەبی = تاوان
غەرامەی عەرەبی = تاوانانە
عقوبة = سزا
نموونە:
لێخوڕێک بە تاوانی خێرالێخوڕین ١٠٠ دۆلار تاوانانەی بەسەردا سەپێنرا.
***
@diyakohashemi
لە زمانی عەرەبیدا وشەی (جریمە = تاوان)، ئەگەر کەسێک (جەریمە = تاوان) بکات "عقوبه = سزا" دەدرێت کە لە عەرەبی و باشووردا پێی دەوترێت (غەرامە).
***
لە زمانی فارسیدا وشەی (جریمە) وەک زۆر وشەی تری عەرەبی واتاکەی گۆڕاوە و بە واتای (غەرامە) بەکار دەهێنرێت.
واتە:
باشوورییەک کە وشەی (جەریمە) ببیستێک بیر لە (تاوان) دەکاتەوە، بەڵام ئەگەر ڕۆژهەڵاتییەک وشەی (جەریمە) ببیستێت بیر لە (سزا) دەکاتەوە.
***
پوختە:
لە باشوور: (جەریمە) تاوانەکەیە و (غەرامە) سزای تاوانەکەیە.
لە ڕۆژهەڵات: بە (جریمە)ی عەرەبی دەڵێن (جرم = جۆرم)، بە سزاکەش دەڵێن (جەریمە).
***
بە کوردییەکی ڕەسەن:
جریمەی عەرەبی = تاوان
غەرامەی عەرەبی = تاوانانە
عقوبة = سزا
نموونە:
لێخوڕێک بە تاوانی خێرالێخوڕین ١٠٠ دۆلار تاوانانەی بەسەردا سەپێنرا.
***
@diyakohashemi
گوڵی باخی ئەوینم دایە _ وتنی مهران سنەیی_256k
تەنیا گوڵی باخی ئەوینم دایە.
پێشکەش بە هەموو دایکانی نیشتمان.
پێشکەش بە هەموو دایکانی نیشتمان.
🟠هاوەڵناوی ڕەنگ و قەبارە
🟢هاوەڵناو + پاشگر = هاوەڵناوی ڕەنگ
1⃣.کاڵ
شین + کاڵ = شینکاڵ
سوور + کاڵ = سوورکاڵ
2⃣.کەڵە
سوور + کەڵە = سوورکەڵە
3⃣.کەلە
سوور + کەلە =سوورکەلە
ڕەش + کەلە = ڕەشکەلە
سپی + کەلە = سپیکەلە
4⃣.فل
سوور + فل = سوورفل
5⃣.تاڵە
ڕەش + تاڵە = ڕەشتاڵە
6⃣.واش
سپی + واش = سپیواش
7⃣.باو
شین + باو = شینباو
ڕەش + باو = ڕەشباو
سوور + باو = سوورباو
زەرد + باو = زەردباو
8⃣.ڵووکە
بۆرە + ڵووکە = بۆرەڵووکە
ــــــــــــــــــــــــــ
🟣هاوەڵناو + پاشگر = هاوەڵناوی قەبارە
1⃣.یلانە
ورد + یلانە = وردیلانە
خڕیلانە - خنجیلانە
2⃣.ەلانە
باریک + ەلانە = باریکەلانە
خڕکەڵانە
3⃣.خرت + ەڵە = خرتەڵە
4⃣.خڕ + یلە = خڕیلە
وردیلە
5⃣.کەلە
باریک + کەلە = باریکەلە
6⃣.کەڵە
پان + کەڵە = پانکەڵە
باریکەڵە
7⃣.کۆلە
درێژ + کۆلە = درێژکۆلە
ئەو عاشقی بێچارە، وا بێپەڕ و بێباڵە
یا ڕەببی! چلۆن بفڕێ؟ پێبەندی خەت و خاڵە
مەجنوونسفەتە و عاشق، بەو لەیلییە ڕەشتاڵە
یا بۆ شەکەری لێوی، عەینەن وەکوو منداڵە
"سەید کامیل ئیمامی"
مەلە جوانە خنجیلانە نەشمیلەکەم
ئێسکسووکە خوێنشیرینە وردیلەکەم
"عوسمان عوزێری"
🖊 ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
🟢هاوەڵناو + پاشگر = هاوەڵناوی ڕەنگ
1⃣.کاڵ
شین + کاڵ = شینکاڵ
سوور + کاڵ = سوورکاڵ
2⃣.کەڵە
سوور + کەڵە = سوورکەڵە
3⃣.کەلە
سوور + کەلە =سوورکەلە
ڕەش + کەلە = ڕەشکەلە
سپی + کەلە = سپیکەلە
4⃣.فل
سوور + فل = سوورفل
5⃣.تاڵە
ڕەش + تاڵە = ڕەشتاڵە
6⃣.واش
سپی + واش = سپیواش
7⃣.باو
شین + باو = شینباو
ڕەش + باو = ڕەشباو
سوور + باو = سوورباو
زەرد + باو = زەردباو
8⃣.ڵووکە
بۆرە + ڵووکە = بۆرەڵووکە
ــــــــــــــــــــــــــ
🟣هاوەڵناو + پاشگر = هاوەڵناوی قەبارە
1⃣.یلانە
ورد + یلانە = وردیلانە
خڕیلانە - خنجیلانە
2⃣.ەلانە
باریک + ەلانە = باریکەلانە
خڕکەڵانە
3⃣.خرت + ەڵە = خرتەڵە
4⃣.خڕ + یلە = خڕیلە
وردیلە
5⃣.کەلە
باریک + کەلە = باریکەلە
6⃣.کەڵە
پان + کەڵە = پانکەڵە
باریکەڵە
7⃣.کۆلە
درێژ + کۆلە = درێژکۆلە
ئەو عاشقی بێچارە، وا بێپەڕ و بێباڵە
یا ڕەببی! چلۆن بفڕێ؟ پێبەندی خەت و خاڵە
مەجنوونسفەتە و عاشق، بەو لەیلییە ڕەشتاڵە
یا بۆ شەکەری لێوی، عەینەن وەکوو منداڵە
"سەید کامیل ئیمامی"
مەلە جوانە خنجیلانە نەشمیلەکەم
ئێسکسووکە خوێنشیرینە وردیلەکەم
"عوسمان عوزێری"
🖊 ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
پرسیار و وەڵامی ڕێزمانی⁉️
🔳 کاری داخوازی، بۆ کەسی "دووەمی تاک"، لە چاوگی [پاڵکەوتنەوە] دەبێتە چی؟
🟢 دەبێتە: پاڵ بکەوەوە.
پاڵکەوتنەوە: پاڵ+بــ+ کەو+ ە+ ەوە= پاڵ بکەوەوە.
بزوێنی سەرەتای پاشگرەکە تێ دەچێت.
🟢 بۆچوونێکی تر ئەوەیە کە بۆ کەسی دووەمی تاک، (ر)ی ناوبەند، زیاد بکرێت تا (ە)ی بزوێنی پاشگرەکە نەفەوتێت.
ئەو کاتە دەبێتە: (پاڵ بکەوەرەوە).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(پاڵکەوتنەوە) جیاوازە لە (پاڵکەوتن).
پاڵکەوتن: پاڵ+ بــ+ کەو+ ە=پاڵ بکەوە.
========================
🖊 ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
🔳 کاری داخوازی، بۆ کەسی "دووەمی تاک"، لە چاوگی [پاڵکەوتنەوە] دەبێتە چی؟
🟢 دەبێتە: پاڵ بکەوەوە.
پاڵکەوتنەوە: پاڵ+بــ+ کەو+ ە+ ەوە= پاڵ بکەوەوە.
بزوێنی سەرەتای پاشگرەکە تێ دەچێت.
🟢 بۆچوونێکی تر ئەوەیە کە بۆ کەسی دووەمی تاک، (ر)ی ناوبەند، زیاد بکرێت تا (ە)ی بزوێنی پاشگرەکە نەفەوتێت.
ئەو کاتە دەبێتە: (پاڵ بکەوەرەوە).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(پاڵکەوتنەوە) جیاوازە لە (پاڵکەوتن).
پاڵکەوتن: پاڵ+ بــ+ کەو+ ە=پاڵ بکەوە.
========================
🖊 ئیدریس هاشمی
🌻 @renusisaratayi
ئەوین
ئاران
ئه‌وه‌ی ده‌ڵێ خۆشم دەوێی
لاوكبێژێكی خه‌مباره
كه سترانه‌كه‌ی له‌كیس چووه.
بریا ئه‌وین،
زمانی لێدوانی هه‌بایه
هه‌زار شوانەخەڵەتێنەی شاد
له چاوه‌كانی تۆدایه
هه‌زار قه‌ناریی بێده‌نگ
له گه‌رووی مندایه،
ئه‌وین!
خۆزگه زمانی لێدوانی هه‌بایه
ئه‌وه‌ی ده‌ڵێ خۆشم دەوێی
دڵی خه‌مینی شه‌وێكه
كه به‌دووی مانگه‌شه‌وه‌كه‌یدایه
بریا ئه‌وین،
زمانی لێدوانی هه‌بایه
هه‌زار هه‌تاوی ده‌م‌بەپێكه‌نین له له‌نجه‌ی تۆدایه
هه‌زار ئه‌ستێره‌ی گریانە
له پاڕانه‌وه‌ی من.
ئه‌وین!
خۆزگه زمانی لێدوانی هه‌بایه.
وەرگێڕانی ڕێزدار: مامۆستا دیاکۆ هاشمی
لە هەڵبەستێکی ئەحمەد شاملوو
🌻@renusisaratayi
لاوكبێژێكی خه‌مباره
كه سترانه‌كه‌ی له‌كیس چووه.
بریا ئه‌وین،
زمانی لێدوانی هه‌بایه
هه‌زار شوانەخەڵەتێنەی شاد
له چاوه‌كانی تۆدایه
هه‌زار قه‌ناریی بێده‌نگ
له گه‌رووی مندایه،
ئه‌وین!
خۆزگه زمانی لێدوانی هه‌بایه
ئه‌وه‌ی ده‌ڵێ خۆشم دەوێی
دڵی خه‌مینی شه‌وێكه
كه به‌دووی مانگه‌شه‌وه‌كه‌یدایه
بریا ئه‌وین،
زمانی لێدوانی هه‌بایه
هه‌زار هه‌تاوی ده‌م‌بەپێكه‌نین له له‌نجه‌ی تۆدایه
هه‌زار ئه‌ستێره‌ی گریانە
له پاڕانه‌وه‌ی من.
ئه‌وین!
خۆزگه زمانی لێدوانی هه‌بایه.
وەرگێڕانی ڕێزدار: مامۆستا دیاکۆ هاشمی
لە هەڵبەستێکی ئەحمەد شاملوو
🌻@renusisaratayi
🟩 پاشگرەکانی ناوی یاریکردن و کایە:
ئه‌م پاشگرانه به ناوه‌وه ده‌لکێن و ناوێکی نوێ دادەڕێژن و واتای "کایە" به ناو ئه‌دەن.
🟠 تێبینی//
لە دونیای ئیمڕۆدا، ژیانی مرۆڤ گۆڕانی بەسەردا هاتووە و کۆمەڵێک ياریی نوێ، هاتوونەتە نێو دونیای منداڵان و گەورەساڵان، بەم هۆیەوە ئەم یارییانە چوونەتە ناو لاپەڕەی کتێبەکان و بوونەتە ياریی فۆلکلۆری.
🟣 گرنگترین پاشگرەکانی ناوی یاریکردن و کایە بریتین لە: (ێن، انێ، کێ).
1⃣. (ێن)
کەباب کەبابێن، تۆپقاڕێن، ڕاوڕاوێن، کەوشێن، شێلاقێن، هەلووکێن، مزراحێن، کڵاوێن، خەتێن، خەتخەتێن، ماتێن، میتێن، کەلایێن، فجووقێن، توولێن، بازەڵێن، کێلوبەردێن، خلیسکێن، ڕسکێن، نۆڕسکێن، سێڕسکێن، سێڕیزکێن، سێڕیزێن، پەتێن، پەتپەتێن، میرمیرێن، گورزێن، جریتێن، جلیتێن، چاڵێن، هەڵماتێن، مێشێن، مووشێن، مەڕمەڕێن، کرمێن، تیلێن، فنجانێن، میچێن، قاپێن، تۆڕێن، کاڵەمستێن، جۆجۆیێن، گول گولێن، قاڕێن، چەڵەمەشکێن، خۆشاروکێن، جگێن، تۆپێن، شیرێن، تۆپەڕاکردێن، گوێزێن، سه‌وه‌تێن، سنجووقێن، مستێن/مشتێن، جغزێن، جۆرابێن، گۆیێن، شەقێن، تیرێن، بازبازێن...
2⃣. انێ
کەتیکانێ، قاچانێ، ساپساپانێ، پلیتانێ، جغزانێ، مووشانێ، کەلایانێ، قەبانێ، ماتانێ، جگانێ، قاپانێ، جۆلانێ، دیلانێ، تۆپانێ...
3⃣. کێ
چاوشارکێ، بازبازۆکێ، بەرامبەرکێ، حەمامۆکێ، خانخانەکێ، شوانشوانەکێ، قاچەشرمەکێ، قاچەخلیسکێ، میرگزیرکێ، مەڕمەڕۆکێ، هونگولیسکێ، گوریس کێشەکێ/گوریس کێشکێ، گوێچکەپچڕکێ...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🟠 هەندێ ياریی تر بەبێ ئەو سێ پاشگرە:
هەلووکان، شەشخان، جریتان، هەڵماتان، تەشیلان، گوللان، پشکیلان، قولووجان/قولووچان، گوێزان، تۆپان، گورزان، قەمچان، ڕێخان...
تۆپێنە، کاڵەمستێنە، چەڵەمەشکێنە/چۆڵەمەشکێنە، خۆشاروکێنه/ چاوشاروکێنە...
مووشانە، جۆلانە...
کاڵەمستێ، قەلەمردارێ، قەرێ قەرێ،
تۆپقاڕ/تۆپقاڕنی، پەتانی...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
🌻@renusisaratayi
ئه‌م پاشگرانه به ناوه‌وه ده‌لکێن و ناوێکی نوێ دادەڕێژن و واتای "کایە" به ناو ئه‌دەن.
🟠 تێبینی//
لە دونیای ئیمڕۆدا، ژیانی مرۆڤ گۆڕانی بەسەردا هاتووە و کۆمەڵێک ياریی نوێ، هاتوونەتە نێو دونیای منداڵان و گەورەساڵان، بەم هۆیەوە ئەم یارییانە چوونەتە ناو لاپەڕەی کتێبەکان و بوونەتە ياریی فۆلکلۆری.
🟣 گرنگترین پاشگرەکانی ناوی یاریکردن و کایە بریتین لە: (ێن، انێ، کێ).
1⃣. (ێن)
کەباب کەبابێن، تۆپقاڕێن، ڕاوڕاوێن، کەوشێن، شێلاقێن، هەلووکێن، مزراحێن، کڵاوێن، خەتێن، خەتخەتێن، ماتێن، میتێن، کەلایێن، فجووقێن، توولێن، بازەڵێن، کێلوبەردێن، خلیسکێن، ڕسکێن، نۆڕسکێن، سێڕسکێن، سێڕیزکێن، سێڕیزێن، پەتێن، پەتپەتێن، میرمیرێن، گورزێن، جریتێن، جلیتێن، چاڵێن، هەڵماتێن، مێشێن، مووشێن، مەڕمەڕێن، کرمێن، تیلێن، فنجانێن، میچێن، قاپێن، تۆڕێن، کاڵەمستێن، جۆجۆیێن، گول گولێن، قاڕێن، چەڵەمەشکێن، خۆشاروکێن، جگێن، تۆپێن، شیرێن، تۆپەڕاکردێن، گوێزێن، سه‌وه‌تێن، سنجووقێن، مستێن/مشتێن، جغزێن، جۆرابێن، گۆیێن، شەقێن، تیرێن، بازبازێن...
2⃣. انێ
کەتیکانێ، قاچانێ، ساپساپانێ، پلیتانێ، جغزانێ، مووشانێ، کەلایانێ، قەبانێ، ماتانێ، جگانێ، قاپانێ، جۆلانێ، دیلانێ، تۆپانێ...
3⃣. کێ
چاوشارکێ، بازبازۆکێ، بەرامبەرکێ، حەمامۆکێ، خانخانەکێ، شوانشوانەکێ، قاچەشرمەکێ، قاچەخلیسکێ، میرگزیرکێ، مەڕمەڕۆکێ، هونگولیسکێ، گوریس کێشەکێ/گوریس کێشکێ، گوێچکەپچڕکێ...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🟠 هەندێ ياریی تر بەبێ ئەو سێ پاشگرە:
هەلووکان، شەشخان، جریتان، هەڵماتان، تەشیلان، گوللان، پشکیلان، قولووجان/قولووچان، گوێزان، تۆپان، گورزان، قەمچان، ڕێخان...
تۆپێنە، کاڵەمستێنە، چەڵەمەشکێنە/چۆڵەمەشکێنە، خۆشاروکێنه/ چاوشاروکێنە...
مووشانە، جۆلانە...
کاڵەمستێ، قەلەمردارێ، قەرێ قەرێ،
تۆپقاڕ/تۆپقاڕنی، پەتانی...
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
🌻@renusisaratayi
🟣 بەسەر - بە سەر
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(بە)، لە بنەڕەتدا، "پێشبەندە"، ئەگەر لەگەڵ وشەیەک بۆ نموونە (سەر) بێت، و ئەرکی وشەسازی بەجێ بهێنێت، دەبێتە پێشگر و هاوەڵکاری داڕێژراو دروست دەکات:
(بەسەر) 👈🏿 بەسەر چاو
====================
بەڵام ئەگەر کار نەکاتە سەر وشەکەی دوای خۆی، واتە: یارمەتیی ڕۆنانی وشەی نوێ نەدات، ئەوە "پێشبەندە و سەربەخۆ" دێت. 👈🏿 (بە سەر)
👇 👇 👇 👇 👇 👇 👇
بە سەری باوکت نانەکە دەخۆیت.
لە ناکەسکارییا، خاکم بە سەر، ڕۆیی بە با عومرم (مەحوی).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
لە شیعرێکی تری مەحویدا هەردوو حاڵەتەکەی پێکەوە دەبینین:
بە پیر ئەو ماهەوە چووم و بە سەر چووم
پەری بوو، ئەو نەبوو، شەو بوو، بەسەر چووم
لە یەکەمیان مەبەستی مەحوی ئەوەیە کە دەڵێت: لە جیاتیی ئەوەی بە پێ بڕۆم، بە سەر چووم.
لە دووەمیان ئاماژە بە چاوگی لێکدراوی (بەسەرچوون) دەکات.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
🌻@renusisaratayi
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
(بە)، لە بنەڕەتدا، "پێشبەندە"، ئەگەر لەگەڵ وشەیەک بۆ نموونە (سەر) بێت، و ئەرکی وشەسازی بەجێ بهێنێت، دەبێتە پێشگر و هاوەڵکاری داڕێژراو دروست دەکات:
(بەسەر) 👈🏿 بەسەر چاو
====================
بەڵام ئەگەر کار نەکاتە سەر وشەکەی دوای خۆی، واتە: یارمەتیی ڕۆنانی وشەی نوێ نەدات، ئەوە "پێشبەندە و سەربەخۆ" دێت. 👈🏿 (بە سەر)
👇 👇 👇 👇 👇 👇 👇
بە سەری باوکت نانەکە دەخۆیت.
لە ناکەسکارییا، خاکم بە سەر، ڕۆیی بە با عومرم (مەحوی).
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
لە شیعرێکی تری مەحویدا هەردوو حاڵەتەکەی پێکەوە دەبینین:
بە پیر ئەو ماهەوە چووم و بە سەر چووم
پەری بوو، ئەو نەبوو، شەو بوو، بەسەر چووم
لە یەکەمیان مەبەستی مەحوی ئەوەیە کە دەڵێت: لە جیاتیی ئەوەی بە پێ بڕۆم، بە سەر چووم.
لە دووەمیان ئاماژە بە چاوگی لێکدراوی (بەسەرچوون) دەکات.
ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
🖊 ئامادەکردنی: ئیدریس هاشمی
🌻@renusisaratayi