سیاره‌ی ماقبل تاریخ بدون سِر اتنبرو‼️

اولین ویدیوی منتشر شده از سری جدید مستند سیاره ماقبل تاریخ، این بار از عصر یخبندان با گویندگی تام هیدلستون!

موجودات جدید، روایت‌های جدید، دوران جدید و گوینده‌ای جدید! سطح مستند بی شک با سری کرتاسه برابری می‌کند و شاید حتی بهتر و دقیق تر هم باشد.

تام هیدلستون هم که پیش از این بازیگر نقش «لوکی» در دنیای سینمایی مارول بود، گویندگی این سری را بر عهده دارد. بی شک هیدلستون به اندازه‌ی دیوید اتنبرو ماهر نیست اما به نظر من صدای دلنشینی برای یک مستند علمی دارد.

ظاهراً امسال به غیر از سری جدید همگام با دایناسورها، مستندی پنج قسمتی در مورد تکامل انسان از شبکه‌ی BBC پخش شده که من همین دیروز موفق به دیدن تمام قسمت‌هایش شدم.

مستند جذابی بود و نه تنها مانند همگام با دایناسورها ارزش دیدن داشت، بلکه یادآور سبک آن هم بود. این مجموعه، روایتگر داستان پر پیچ و خم تکامل انسان، بر اساس شواهد فسیلی بود. البته آنچنان هم شباهتی به سری همگام با دایناسورها نداشت اما برای من، هردوی آنها حس و حالی مشابه داشتند. اگر بخواهم به همگام با دایناسورها نمره بدهم شاید ۸/۵ از ۱۰ هم زیاد باشد اما برای مستند انسان، نظر شخصی من نمره‌ی ۹ از ۱۰ بود.

برخلاف همگام با دایناسورها که در هر اپیزود، با گروهی جدید از دیرینه شناسان و کاوشگران فسیل آشنا می‌شدیم، در سری انسان، الا الشماحی، زیست شناسی تکاملی و دیرینه شناس مجری و گوینده‌ی ماجرا بود که خود ایشان هم داستان‌های جالبی برای روایت دارد. نه از اجداد انسان و فسیل‌ها! داستانی از خودش!

او در دوران نوجوانی خود به‌شدت مخالف نظریه‌ی تکامل داروین بوده است. خودش بعدها گفت که با هدف اثبات باطل بودن نظریه تکامل وارد دانشگاه شد و به همین دلیل رشته‌ی ژنتیک و زیست‌شناسی تکاملی را انتخاب کرد. اما واقعیت چیزی برخلاف دیدگاه‌های او بود! با پیشرفت در مطالعات علمی به‌ویژه هنگام بررسی ژن‌ها و شواهد فسیلی دریافت که داده‌های علمی نه‌تنها دروغ یا توطئه نیستند بلکه تصویر دقیقی از تاریخ حیات ارائه می‌دهند. این تغییر برای او آنقدر عمیق بود که باعث دست و پنجه نرم کردن او با افسردگی برای چند سال شد!

🔻اما به مرور، الا به یکی از چهره‌های برجسته علم دیرینه شناسی بدیل شد و رهبری کاوش‌های میدانی در مناطق ناآرام جهان را برعهده گرفت. پرشور و شوق‌تر از پیش اما در مسیری تازه در پی کشف ریشه‌های واقعی انسان!

- البرز امیدی

فسیل ماهی‌های کبیر کوه ایلام 🐟

این یکی متعلق به گونه‌ی Diptherichthys Leptosomus است که خود از گروه بزرگتری به نام Palimphyes تکامل پیدا کرده. فسیل این گونه با قدمتی مربوط به زمانی بین ۳۷ تا ۳۳ میلیون سال پیش، در سازند پابده در ایران کشف می‌شود. تا جایی که من اطلاع دارم تا به حال شواهد مستقیمی از برخورد شکار و شکارچی بین این گونه و موجودات دیگر یافت نشده اما با توجه به کشف فسیل دندان نوعی کوسه از خانواده‌ی Xiphodolamia، احتمالا این موجود هم مانند بسیاری از ماهیان دیگر جزو رژیم غذایی شکارچیان منطقه بوده.

در این منطقه فسیل‌های متعددی از ماهیانی با دندان های تیز هم یافت شده که نشان می‌دهد این اکوسیستم در ائوسن به اندازه‌ی کافی شکار و شکارچی در خودش جا داده است. همچنین فسیل سخت‌پوستانی مانند میگو و خرچنگ به همراه فسیل گونه‌هایی از ملخ‌ها و مورچه‌ها هم در این سازند یافت شده. و هیجان انگیز تر از همه، فسیل پرنده‌ی Diomedeoides که از اقوام آلباتروس امروزی به حساب می‌آید و یک پرنده‌ی دریایی بوده!

این فسیل هم به زودی به موزه‌ی تاریخ طبیعی اهدا خواهد شد.

- البرز امیدی

دایناسورهای اواخر دوره‌ی کرتاسه در جوامع پر جنب و جوش و متمایز منطقه‌ای زندگی می‌کردند.☄

نمادین‌ترین انقراض دسته‌جمعی در تاریخ زمین حدود ۶۶ میلیون سال پیش رخ داد، زیرا تخریب سریع محیط زیست منجر به انقراض حدود ۷۵ درصد از گونه‌ها از قبیل دایناسورهای غیرپرنده شد. اما زندگی دوباره راه خود را پیدا کرد بازسازی اکوسیستم‌های زمینی را از سر گرفت. بحث بر سر این است که آیا دایناسورها به طور ناگهانی در حالی که متنوع و شکوفا بودند، ناپدید شدند یا قبل از پایان کرتاسه رو به انقراض‌ بودند؟

در شمال غربی نیومکزیکو، لایه‌های سنگی، فصلی پنهان از تاریخ زمین را حفظ می‌کنند. دیرینه شناسان شواهدی از اکوسیستم های پر جنب و جوش دایناسورها را کشف کردند که تا قبل از برخورد سیارک بسیار شلوغ بود. تکنیک‌های تاریخ‌گذاری با دقت بالا نشان داد که فسیل‌های این سنگ‌ها بین ۶۶.۴ تا ۶۶ میلیون سال قدمت دارند.

دایناسورهای قسمت ناشوبیتو از سازند کرتلند، همزمان با گونه‌های معروف سازند هل کریک (نهر جهنم) در مونتانا و داکوتای شمالی و جنوبی زندگی می‌کردند. آنها در حال زوال نبودند بلکه جوامع پر جنب و جوش و متنوعی را تشکیل داده بودند. پژوهشگران با استفاده از تجزیه و تحلیل‌های اکولوژیکی و زیستی، متوجه شدند که دایناسورها در غرب آمریکای شمالی در مناطق جداگانه‌ای زندگی می‌کردند که نه توسط کوه‌ها یا رودخانه‌ها، بلکه توسط تفاوت‌های دما در مناطق مختلف از هم جدا می‌شدند.

اندرو فلین، محقق دانشگاه ایالتی نیومکزیکو، گفت: «آنچه تحقیقات جدید ما نشان می‌دهد این است که دایناسورها در مسیر انقراض دسته‌جمعی خود نیستند. آنها عالی عمل می‌کنند، در حال شکوفایی هستند و به نظر می‌رسد که برخورد سیارک آنها را از بین برده است. این یافته با ایده دیرینه‌ای که می‌گوید این کاهش طولانی‌مدت در تنوع دایناسورها منجر به انقراض دسته‌جمعی شده و آنها را مستعد انقراض کرده است، در تضاد است. برخورد سیارک در یک لحظه به عصر دایناسورها پایان داد! اما اکوسیستم‌هایی که آنها به جا گذاشتند، زمینه را برای آنچه در ادامه بوجود آمد، فراهم کرد.»

در عرض ۳۰۰۰۰۰ سال پس از انقراض دایناسورها، پستانداران به سرعت شروع به تنوع کردند و رژیم‌های غذایی، اندازه‌های بدن و نقش‌های اکولوژیکی جدیدی را اشغال کردند. نقش‌هایی که در گذشته تحت اختیار دایناسورهای مختلف بود. همان الگوهای دمامحور که جوامع دایناسورها را شکل می‌دادند، تا پالئوسن ادامه یافتند و این نشان می‌دهد که چگونه آب و هوا، بازگشت حیات پس از فاجعه را هدایت کرد.

- البرز امیدی

رفرنس 📚
https://www.science.org/doi/10.1126/science.adw3282

سوم آبان ماه، روز ملی فسیل 🦴

همانطور که ایران بهشت زمین شناسان است می‌تواند بهشت دیرینه شناسان هم باشد! فسیل‌های ریز و درشت زیادی از موجودات مختلف در ایران پیدا شده. از خارپوستان، صدف‌ها و اقوام آمونیت‌ها و خودشان گرفته تا ماهی‌های کویر کوه و اقوام بزرگترشان مانند کوسه! چه دایناسور پرنده چه دایناسور غیر پرنده، فسیل استخوان‌ها و رد پای پرندگان و همچنین فسیل ردپای دایناسورهایی مانند Stegosaurus به همراه دندان گونه‌ای از دایناسورهای تروپود که احتمالاً متعلق به Allosaurus باشد در کشور ما ثبت شده. اما وقتی که به پستانداران می‌رسیم سبدمان پر از حرف‌های تازه است چرا که فسیل‌های مختلفی از اجداد و اقوام فیل‌ها، اسب‌ها و حتی کرگدنی که به عنوان iranotherium نامگذاری شده به همراه فسیل گربه سانان در مناطقی از ایران خودشان را به دیرینه شناسان نشان دادند. غارهای پیش از تاریخی که محل سکونت انسان‌های ماقبل تاریخ در لرستان بود هم که به تازگی ثبت جهانی شده و این یک افتخار بزرگ است!

اما متاسفانه آموزش درستی در این زمینه ر کشور ما وجود ندارد و عملاً تاریخ طبیعت به همراه روند تکامل و علم فسیل شناسی از کتاب‌های درسی حذف شده‌اند! در حالی که همه ما می‌دانیم حرف اول و آخر علم زیست شناسی مدرن را تکامل می‌زند و فسیل‌ها روایتگر این داستان پرپیچ و خم تکامل هستند. متاسفانه در کتاب‌های درسی فقط در چند صفحه آن هم با اشتباهات علمی زیاد، به این موضوعات پرداخته شده و به همین دلیل است که دیگر کمتر دانش آموز یا دانشجویی را می‌بینید که چیزی راجع به دنیای موجودات ماقبل تاریخ بداند! حتی ممکن است با خود بگویند که اصلا این‌ها به چه دردی می‌خورند؟

اهداف دیرینه شناسی و بررسی فسیل‌ها👇

همانطور که پیش از این هم گفته بودم یکی از اهداف اصلی علم دیرینه شناسی مقابله با تغییرات اقلیمی و ارائه کردن راهکارهایی برای حل کردن آنهاست. از طرفی دیگر دانشمندان به کمک فسیل‌ها می‌توانند منابع سوخت‌های فسیلی بیشتری را کشف کرده و همینطور آگاهی بیشتری از دنیای اطراف خود پیدا کنند.

به کمک بعضی از زیر شاخه‌های علم دیرینه شناسی دانشمندان می‌توانند با بررسی فسیل‌ها برخی بیماری‌ها را نیز بهتر بشناسند. فراموش نکنید تا وقتی که شما دشمن خود را به درستی نشناسید نمی‌توانید بر علیه آن اقدامی کنید! اما اگر دیرینه شناسی هیچ کاربردی هم در زندگی ما نداشته باشد (که دارد) باز هم فرقی نمی‌کند چون قرار نیست همه چیز نافع و سودآور واقع شود و فراموش نکنید که دنیا دور ما نمی‌چرخد😉

وظیفه آموزش تکامل و معرفی فسیل‌ها بر دوش مروجان علم و افرادی مثل من که فقط یک شاگرد ساده هستم، افتاده. بزرگانی هم هستند که دلسوزانه برای ترویج این علم معرفی آن تلاش می‌کنند و تا به حال بسیار موفق بوده‌اند. اما عدم آموزش باعث به وجود آمدن دیدگاه‌های عجیب و غریبی راجع به طبیعت و علم شده! بسیاری از افراد بدون اینکه حتی معنای تکامل را بدانند با آن مخالف هستند یا حتی وقتی که نمی‌توانند نام کامل T.Rex را درست تلفظ کنند، دایناسورها را به عنوان دروغ خطاب می‌کنند! شاید در نگاه اول چندان مهم به نظر نرسد اما همین دیدگاه‌های چپ‌اندرقیچی و خرچنگ‌قورباغه، از عوامل اصلی ضعف سواد علمی جامعه ما هستند.

فسیل‌ها نقش بسیار مهمی در تاریخ علم داشتند مهمتر از همه می‌توانم اشاره کنم به نظریه تکامل داروین که به کمک فسیل‌ها در جامعه علمی به رسمیت شناخته شد و علم زیست شناسی را به این شکوه و عظمت حال حاضر هدایت کرد. تمام پیشرفت‌های مختلف علم ژنتیک، ساخت داروها و درمان بیماری‌های کشنده، مقابله با تغییرات اقلیمی و شناخت حیوانات و گیاهان، همگی وجود خود را مدیون Archaeopteryx و دیگر موجودات ماقبل تاریخ هستند.

روز فسیل رو به تمام حقیقت جویان و دوستداران علم تبریک می‌گم ❤️

- البرز امیدی

فسیل روزون‌داران در مخمل‌کوه لرستان 🪨

یکی دیگر از آن دست فسیل های عجیب و غریبی که در ایران می‌توانید پیدا کنید فسیل نومولیت هاست! این یکی را سازند مخمل‌کوه در استان لرستان پیدا کرده بودم. نومولیت‌ها گروهی از روزون‌داران (Foraminifera) هستند. روزون‌داران با قدمتی حدود ۵۴۲ میلیون سال، از ساکنان قدیمی و مسن زمین به حساب می‌آیند و هنوز هم به زندگی خود ادامه می‌دهند (الگوی ایستایی تکامل کلان را به خاطر بیاورید)

قطر نومولیت‌ها در بهترین حالت تا ۶ سانتی متر هم می‌رسد اما این فسیل‌هایی که من پیدا کردم هر کدام تنها ۲ سانتی متر قطر دارند. در منطقه‌ای که این فسیل‌ها پیدا شدند، میتوان فسیل‌های دیگری از موجودات دیگر مانند صدف‌های مختلف را نیز مشاهده کرد. شاید عجیب به نظر برسد اما نومولیت‌ها از روزون‌داران Rotaliida هستند و قدیمی ترین فسیل‌های آنها بیش از ۸۵ میلیون سال قدمت دارند.

این نمونه هم بعد از پایان بررسی‌ها به موزه‌ی تاریخ طبیعی اهدا خواهد شد.

- البرز امیدی

پرسیده بودید که چرا چشمش سیاه است؟👁

همانطور که گفته بودم چشم فسیل نمی‌شود مگر در شرایط خاص، مثل تریلوبیت‌ها. اما دقت کنید که رنگ سیاه در چشم فسیل ماهی‌ها رنگ اصلی چشم در زمان زندگی ماهی نیست، بلکه نتیجه‌ی فرآیند های تافونومی و ترکیب‌های شیمیایی مواد حفظ شده است. رنگ سیاه چشم فسیل‌ها معمولاً بخاطر مواد کربنی یا سولفیدی است. وقتی بدن ماهی بعد از مرگ زیر رسوبات دفن می‌شود، با گذشت زمان بافت‌های نرم مثل شبکیه و عدسی تجزیه می‌شوند (البته در بعضی شرایط خاص، ملانین می‌تواند با مواد معدنی واکنش داده و تبدیل به ترکیب‌های کربنی سیاه رنگ یا پیریت سیاه شود). به همین دلیل، ناحیه‌ی چشم در فسیل ماهی‌ها گاهی به رنگ سیاه یا خاکستری تیره دیده می‌شود. چون در زمان حیات، غلظت ملانین بسیار زیاد بوده.

در فسیل‌های ماهی‌های کبیر کوه ایلام مثل Dipterichthys و Eosternoptyx، آثار رد چشم (نه خود چشم) گاهی حفظ می‌شوند. کبیرکوه ایلام (که رسوبات ائوسن با قدمت حدود ۵۶ تا ۳۴ میلیون سال، در آن حضور دارند)، در گذشته محیط رسوبی کم اکسیژن بوده. در چنین شرایطی، تخریب باکتریایی کندتر شده و ذرات ریز آلی در چشم ماهی‌ها می‌توانند باقی بمانند. در نتیجه، مواد آلی تیره (مثل بقایای شبکیه یا رنگ‌دانه‌ی چشم) به رنگ سیاه در فسیل دیده می‌شوند. گاهی نیز رنگ سیاه ناحیه‌ی چشم در فسیل‌ها ممکن است حاصل تبدیل شیمیایی باشد، نه باقی‌مانده‌ی واقعی چشم! گاهی هم رنگ سیاه چشم در فسیل‌ها از خود ماهی نیست بلکه مواد معدنی مثل منگنز اکسید (MnO₂) یا پیریت به همراه اکسیژن درون حفره‌ی چشم ته‌نشین می‌شوند یا حتی رسوبات اطراف با واکنش‌های شیمیایی، ناحیه‌ی چشم را تیره‌تر می‌کنند.

در مورد ماهی‌های چشم سیاه کبیرکوه 🐠

در مطالعات رسوبی و پالئوبیولوژی از کبیرکوه ایلام (مثلاً در سازندهای پابده و امیران ائوسن)، گزارش شده که فسیل‌های ماهی مثل Dipterichthys، Otolithus و Pristigenys، اغلب نگه‌داری عالی از جزئیات چشم دارند و رنگ سیاه در ناحیه‌ی چشم ناشی از تمرکز مواد آلی باقی‌مانده از ملانین و معدنی شدن با منگنز است. چشم سیاه در فسیل‌های Dipterichthys کبیرکوه واقعاً رنگ اصلی چشم نیست بلکه ناشی از حفظ شدن بقایای ملانین و جایگزینی معدنی (مانند کربن یا منگنز) در محیط کم اکسیژن دریایی ائوسن است.

- البرز امیدی

🧬 از گرگ وحشت تا پارک ژوراسیک

↫رویای شرکت کولوسال چیست؟ دانشمندان در این مرکز چه می‌کنند؟

‌
‌👤 البرز امیدی
• پژوهشگر دیرینه شناسی

📆 شنبه ۱۰ آبان

⏰ ساعت ۹:۰۰ صبح

🔗لینک جلسه آنلاین گوگل میت:
meet.google.com/jpq-acqh-byn

─ ─ ─ ─ ─ ─•••
🔻 @referenceevolution