ئه‌زموونه‌کێ_ده‌ور_و_به‌ری_و_نیگایێو_په‌ی_که‌له‌به‌روو_ئاسۆی.pdf
528.9 KB
📖 ئه‌زموونه‌کێ ده‌ور و به‌ری و نیگایێو په‌ی که‌له‌به‌روو ئاسۆی
📝 عادڵ محەمەدپوور
🔻 سەرچەمە: کتێبوو چەکەریای حەزێ تازێ، ئەوین 1396
✨✨
https://t.me/paylway
📝 عادڵ محەمەدپوور
🔻 سەرچەمە: کتێبوو چەکەریای حەزێ تازێ، ئەوین 1396
✨✨
https://t.me/paylway
📖 لە نێوان ئاخاوتن و نووسیندا: کام شێواز لە نووسینی ئەکادێمیکدا بەکار بهێنین؟
📝 بەختیار سەجادی
🔻 بەشی یەکەم
پێکهاتەخوازی هێندە پێ لەسەر کاریگەریی قووڵی فەرهەنگ، چاند، نەریت، زمان و ئایدیۆلۆژیا دادەگرێ کە ڕێتێناچێ مرۆڤ بتوانێ یەک تۆزقاڵ دەربازبێت لە لێکەوتەکانیان. پێکهاتەخوازی ئەوەمان بە بیر دێنێتەوە کە ناسنامەی سوژە بەردەوام پێشوەختە داڕێژراوە و مرۆڤ سوژەی بابەتی هێمایینە، واتە مرۆڤ بە تەواوی ملکەچی ئەو چوارچێوەیەیە کە زمان و ئایدیۆلۆژیا و فەرهەنگ وەک سیستەم بۆی دروست کردوون.
پاش‌پێکهاتەخوازی، بە بەراورد لەگەڵ پێکهاتەخوازی، تۆزێک ئازادی دەداتە سوژە و پێی وایە مرۆڤ دەتوانێ بەرەنگاری دەسەڵاتی ڕەها و زاڵی کۆمەڵێ پێکهاتە ببێتەوە. بۆیەش پاش‌پێکهاتەخوازی، بە تایبەت لە هەندێ دەرکەوتەیدا، بۆ نموونە لە ڕوانگەکانی جودیت باتلێردا، بڕوای بە ئەگەری دروستبوونی گۆڕانکاری هەیە لەو پێکهاتانەی بەسەر زەینییەتی سوژەدا زاڵن.
دوانەی لێکدژی ئاخاوتن/نووسین هەردەم جێگەی سەرنجی بیرمەندانی پاش‌پێکهاتەخواز بووە. دێریدا پێی وایە ژیاری ڕۆژئاوایی هەر لە یۆنانی کەونارا و دواتر بە هاتنی مەسیحییەتەوە گرنگیی بە ئاخاوتن داوە و نووسینی پشتگوێ خستووە. لۆگۆسێنتریزم، کە لە کوردیدا وەک گوتەتەوەری بەکاری ئەهێنین، بریتییە لە داگەڕان بۆ گوتە و ئاخاوتە، کە پەراوێزخستنی نووسینیشی لێدەکەوێتەوە.
گەر دێریدا بەم چەشنە باسی شارستانیەتی ڕۆژئاوایی دەکات، ئێمەی کورد چۆن بۆخۆمان بڕوانین؟ گەر ئەوان، بەو سامانە دەوڵەمەندەی نڤیسارەوە، پێیان وایە بە پێی پێویست پێش نەکەوتوونە، گەلۆ کورد سەبارەت بە ڕادەی پێشکەوتنی خۆی چ بڵێت کە ئەرشیڤەکانی ناتەواو و نیوەچڵن؟
ئاخاوتن دەلالەتە لە ئامادەبوون، وەک چۆن نووسین پیشاندەری نائامادەبوونە. دێریدا ئاماژە بۆ زاراوەی "مێتافیزیکی ئامادەبوون" دەکات کە هایدیگێر بەکاری هێناوە و بە مانای بەباشتردانانی ئامادەبوونە لە چاو نائامادەبوون. بۆیەش دوانەی ئاخاوتن/نووسین هەردەم هاوتەریب بووە لەگەڵ دوانەی ئامادەبوون/نائامادەبوون.
وەک چۆن ئاخاوتن لە نووسین بەباشتر دانراوە، هەر بە هەمان شێوەش ئامادەبوون، لە چاو نائامادەبوون، ڕێزی زیاتری لێگیراوە. تیۆریی هەڵوەشاندنەوە لە یەکەم وێستگەی گرنگی خۆیدا سەرێتی و جێگەی نێوان دوو لایەنی پێکهێنەری دوانەی لێکدژ دەگۆڕێت. لە ئەنجامدا لەبری ئاخاوتن/نووسین دەبینە خاوەنی دوانەیەکی نوێ بە ناوی نووسین/ئاخاوتن.
دوانەی لێکدژی نووسین/ئاخاوتن ئاماژەیە بۆ سەرێتیی نووسین بەسەر ئاخاوتندا. لێرەدا نووسین چەق و ناوەندە. بە پێچەوانەی چاوەڕوانییەکانەوە، ئەمە ئاخاوتنە کە دەبێتە بەشێک لە نووسین و لێرە بەدواوە ئاخاوتن وەک پاشکۆی نووسین دادەنرێت. دێریدا ئاماژە بۆ زاراوەیەک دەکات بە ناوی سەرنڤیسار و وەکوو کۆیەک بەکاری ئەهێنێ کە هاوکات هەڵگری نووسین و ئاخاوتنە.
ئەو قسانەی سەرەوە لە پێکهاتەخوازیدا بڤەیە چونکە کەس بۆی نییە بەرودواییی سەقامگرتووی دوانەگەلی لێکدژ تێک بدات. بەڵام لە پاش‌پێکهاتەخوازیدا دەکارین پەل بۆ ئەم ئاواتە و هی دن ژی بهاوێژین. هزری پاش‌پێکهاتەخوازانە لەو بڕوایەدایە مرۆڤ گەر هەوڵ بدات و گەر بوێر و خوێندەوار و پێداگر بێت، دەتوانێ کار لە سیستەم بکات، با ئەگەر کاریگەرییەکە لە ئاستێکی کەمیشدا بێت.
لە کوردستان، هەر لە دێر زەمانەوە و ئێستاشی لەگەڵدا بێت، لەبەر هۆکاری جۆراوجۆر، ئاخاوتن و ئامادەبوون لە نووسین و نائامادەبوون بە گرنگتر و باشتر دانراون. گەر پێکهاتەخوازێکی پەتی بین، ناتوانین دەست لەو ڕەوشە وەربدەین چونکە لەم ڕوانگەیەوە سیستەم بەردەوام لە سوژە بەهێزترە. بەڵام گەر بمانەوێ کار لە سیستەم بکەین، لە ڕووی تیۆریکەوە پێویستمان بەو بەشەی پاش‌پێکهاتەخوازییە کە هەوڵی جێگۆڕکێی نێوان دوانەگەلی لێکدژ دەدات بە مەبەستی بەراوەژووکردنیان...
درێژەش هەن...
✨✨
https://t.me/paylway
📝 بەختیار سەجادی
🔻 بەشی یەکەم
پێکهاتەخوازی هێندە پێ لەسەر کاریگەریی قووڵی فەرهەنگ، چاند، نەریت، زمان و ئایدیۆلۆژیا دادەگرێ کە ڕێتێناچێ مرۆڤ بتوانێ یەک تۆزقاڵ دەربازبێت لە لێکەوتەکانیان. پێکهاتەخوازی ئەوەمان بە بیر دێنێتەوە کە ناسنامەی سوژە بەردەوام پێشوەختە داڕێژراوە و مرۆڤ سوژەی بابەتی هێمایینە، واتە مرۆڤ بە تەواوی ملکەچی ئەو چوارچێوەیەیە کە زمان و ئایدیۆلۆژیا و فەرهەنگ وەک سیستەم بۆی دروست کردوون.
پاش‌پێکهاتەخوازی، بە بەراورد لەگەڵ پێکهاتەخوازی، تۆزێک ئازادی دەداتە سوژە و پێی وایە مرۆڤ دەتوانێ بەرەنگاری دەسەڵاتی ڕەها و زاڵی کۆمەڵێ پێکهاتە ببێتەوە. بۆیەش پاش‌پێکهاتەخوازی، بە تایبەت لە هەندێ دەرکەوتەیدا، بۆ نموونە لە ڕوانگەکانی جودیت باتلێردا، بڕوای بە ئەگەری دروستبوونی گۆڕانکاری هەیە لەو پێکهاتانەی بەسەر زەینییەتی سوژەدا زاڵن.
دوانەی لێکدژی ئاخاوتن/نووسین هەردەم جێگەی سەرنجی بیرمەندانی پاش‌پێکهاتەخواز بووە. دێریدا پێی وایە ژیاری ڕۆژئاوایی هەر لە یۆنانی کەونارا و دواتر بە هاتنی مەسیحییەتەوە گرنگیی بە ئاخاوتن داوە و نووسینی پشتگوێ خستووە. لۆگۆسێنتریزم، کە لە کوردیدا وەک گوتەتەوەری بەکاری ئەهێنین، بریتییە لە داگەڕان بۆ گوتە و ئاخاوتە، کە پەراوێزخستنی نووسینیشی لێدەکەوێتەوە.
گەر دێریدا بەم چەشنە باسی شارستانیەتی ڕۆژئاوایی دەکات، ئێمەی کورد چۆن بۆخۆمان بڕوانین؟ گەر ئەوان، بەو سامانە دەوڵەمەندەی نڤیسارەوە، پێیان وایە بە پێی پێویست پێش نەکەوتوونە، گەلۆ کورد سەبارەت بە ڕادەی پێشکەوتنی خۆی چ بڵێت کە ئەرشیڤەکانی ناتەواو و نیوەچڵن؟
ئاخاوتن دەلالەتە لە ئامادەبوون، وەک چۆن نووسین پیشاندەری نائامادەبوونە. دێریدا ئاماژە بۆ زاراوەی "مێتافیزیکی ئامادەبوون" دەکات کە هایدیگێر بەکاری هێناوە و بە مانای بەباشتردانانی ئامادەبوونە لە چاو نائامادەبوون. بۆیەش دوانەی ئاخاوتن/نووسین هەردەم هاوتەریب بووە لەگەڵ دوانەی ئامادەبوون/نائامادەبوون.
وەک چۆن ئاخاوتن لە نووسین بەباشتر دانراوە، هەر بە هەمان شێوەش ئامادەبوون، لە چاو نائامادەبوون، ڕێزی زیاتری لێگیراوە. تیۆریی هەڵوەشاندنەوە لە یەکەم وێستگەی گرنگی خۆیدا سەرێتی و جێگەی نێوان دوو لایەنی پێکهێنەری دوانەی لێکدژ دەگۆڕێت. لە ئەنجامدا لەبری ئاخاوتن/نووسین دەبینە خاوەنی دوانەیەکی نوێ بە ناوی نووسین/ئاخاوتن.
دوانەی لێکدژی نووسین/ئاخاوتن ئاماژەیە بۆ سەرێتیی نووسین بەسەر ئاخاوتندا. لێرەدا نووسین چەق و ناوەندە. بە پێچەوانەی چاوەڕوانییەکانەوە، ئەمە ئاخاوتنە کە دەبێتە بەشێک لە نووسین و لێرە بەدواوە ئاخاوتن وەک پاشکۆی نووسین دادەنرێت. دێریدا ئاماژە بۆ زاراوەیەک دەکات بە ناوی سەرنڤیسار و وەکوو کۆیەک بەکاری ئەهێنێ کە هاوکات هەڵگری نووسین و ئاخاوتنە.
ئەو قسانەی سەرەوە لە پێکهاتەخوازیدا بڤەیە چونکە کەس بۆی نییە بەرودواییی سەقامگرتووی دوانەگەلی لێکدژ تێک بدات. بەڵام لە پاش‌پێکهاتەخوازیدا دەکارین پەل بۆ ئەم ئاواتە و هی دن ژی بهاوێژین. هزری پاش‌پێکهاتەخوازانە لەو بڕوایەدایە مرۆڤ گەر هەوڵ بدات و گەر بوێر و خوێندەوار و پێداگر بێت، دەتوانێ کار لە سیستەم بکات، با ئەگەر کاریگەرییەکە لە ئاستێکی کەمیشدا بێت.
لە کوردستان، هەر لە دێر زەمانەوە و ئێستاشی لەگەڵدا بێت، لەبەر هۆکاری جۆراوجۆر، ئاخاوتن و ئامادەبوون لە نووسین و نائامادەبوون بە گرنگتر و باشتر دانراون. گەر پێکهاتەخوازێکی پەتی بین، ناتوانین دەست لەو ڕەوشە وەربدەین چونکە لەم ڕوانگەیەوە سیستەم بەردەوام لە سوژە بەهێزترە. بەڵام گەر بمانەوێ کار لە سیستەم بکەین، لە ڕووی تیۆریکەوە پێویستمان بەو بەشەی پاش‌پێکهاتەخوازییە کە هەوڵی جێگۆڕکێی نێوان دوانەگەلی لێکدژ دەدات بە مەبەستی بەراوەژووکردنیان...
درێژەش هەن...
✨✨
https://t.me/paylway
📖 لە نێوان ئاخاوتن و نووسیندا: کام شێواز لە نووسینی ئەکادێمیکدا بەکار بهێنین؟
📝 بەختیار سەجادی
🔻 بەشی دووەم و کۆتایی
پێکهاتەخوازی قەدەرخوازانەیە، بەڵام پاش‌پێکهاتەخوازی پشتی بە تیۆریی بنیاتنەرانە بەستووە. پێکهاتەخوازی پێی وایە ناسنامەی مرۆڤ ناگۆڕدرێ وەک چۆن بۆخۆیشی هیچ دەورێکی لە چێبوونیدا نەگێڕاوە. بەڵام پاش‌پێکهاتەخوازی پیشانی داوین دەکرێ مرۆڤ گۆڕانکاریی لە ناسنامەی خۆیدا بکات، با ئەگەر دژوار و درێژخایەنیش بێت.
پێکهاتەخوازی ڕەهەندێکی ڕەهاخوازانەی هەیە و بە مەحاڵی دەزانێ مرۆڤ بتوانێ کار لەو سیستەمانە بکات شوناسیان بۆی دروست کردووە. لە لایەکی ترەوە، پاش‌پێکهاتەخوازی بڕوای بە ڕێژەیی‌بوون هەیە و پێی وایە ئەگەری هەموو شتێک لە ئارادایە. پێکهاتەخوازی ڕەشبینە و پاش‌پێکهاتەخوازی گەشبین.
ئێمەی قەڵەم‌‌بەدەستی کورد بەردەوام پێیان وتووین گوێ لە ئاخاوتنی خەڵکی ئاسایی بگرین و لەوانەوە فێری کوردیی ڕەسەن بین. ئەم قسەیە گەرچی لە زۆر حاڵەتدا ڕاستە، بەڵام نابێ وەک حوکمێکی ڕەها چاوی لێ بکەین. پێکهاتەی سادە و ساکاری قسەی خەڵکی ئاسایی زۆر جار بە هیچ شێوەیەک دەرەقەتی واتای وردەکارانەی دەقێکی فەلسەفی نایەت.
فەرزکردنی ئاخاوتن بەسەر نووسیندا لە لایەن ئێمەی کوردەوە ئەو هەڵە کوشندەیە بوو کە ئاسەوارە ئیفلیجکەرەکانی هێشتاکانێ بەسەر جەستەی هزر و نووسین و تەنانەت وەرگێڕانی کوردییەوە ماون و بە زەقی هەست پێدەکرێن. هەر ئێستاش نووسینی بەناو زانستیی وامان هەیە ڕێک و دەقاودەق پشتی بە ئاخاوتن بەستووە. گەرچی ئەم کارە لە شیعردا و لە دیالۆگی چیرۆک و شانۆ و فیلمدا ئاساییە، بەڵام بە هیچ شێوەیەک لە نووسینی فەرمیدا ڕێگەپێدراو نییە.
لە ڕووی زاراوەسازیشەوە، خودی کردەی وشەڕۆنان و دانانی زاراوە لەسەر ڕوانگەیەک دامەزراوە کە نزیکە لە بنەماکانی تیۆریی پاش‌پێکهاتەخوازانە. گرنگترین گۆڕانکارییەک مرۆڤ بتوانێ بەجێبهێڵێت کاریگەرییە لە زمان و ناسنامەدا. زاراوەسازی بە ڕواڵەت دەیەوێ گرفتی وەرگێڕانی زاراوە چارەسەر بکات، بەڵام لە بنەڕەتدا هەوڵێکە بۆ گۆڕینی بیر و بۆچوونی بەردەنگ لە ڕێگەی زمانەوە، کە لە ئەنجامدا گۆڕانی چاندی و هزریی لێدەکەوێتەوە.
بەشێکی زۆری توێژی خوێندەواری کورد لە ڕابردوو و ئێستادا، بەبێ ئەوەی بۆخۆیان ئاگایان لێ بێت، وەکوو پێکهاتەخوازەکان بیریان کردووەتەوە. ئەوان داب‌ونەریت، زمان، فەرهەنگ و تۆرەی کوردییان وەک کۆمەڵێ پێکهاتەی نەگۆڕی ناسنامەی کوردی ڕەچاو کردووە. سیستەمێکی فەرهەنگیی کارا و کارامە پێویستی بەوەیە هەردەم بزۆر و بگۆڕ بێت و ئەمەش یەکێکە لە مۆرکەکانی دینامیزمی فەرهەنگی.
هەوڵدان بۆ پەرەپێدانی شێوازی ئەکادێمیک لە نووسینی کوردیدا تەنها یەکێک لە ڕێگاکانی بووژاندنەوەی زمانی کوردییە کە لە ئاکامیشدا دەبێتە هۆی گەشەی فەرهەنگی. بەڵام مخابن ئەوەی ئێستا دەیبینم جۆرێکە لە فەرزکردنی شێوازی ئاخاوتن بەسەر نووسینی ئەکادێمیک و توێژەرانەی کوردیدا. پێویستە هەردەم ئەوەمان لە یاد بێت کە زمان و زەینییەت گرێدراوی یەکترن و هەر جۆرە گۆڕانکارییەک لە یەکێکیاندا دەبێتە هۆی گۆڕان لەویتر.
فەرهەنگۆکی زاراوەکان:
پێکهاتەخوازی structuralism
پاش‌پێکهاتەخوازی post-structuralism
ئاخاوتن/نووسین speech/writing
ناسنامەی سوژە subject's identity
بەردەوام پێشوەختە always already
بابەتی هێمایین، دەڤەری هێمایین the symbolic
زەینییەت، سوبژێکتیڤیتە subjectivity
گوتەتەوەری logocentrism
ژێیاتی، داگەڕان tendency
مێتافیزیکی ئامادەبوون metaphysics of pressence
هەڵوەشاندنەوە deconstruction
سەرنڤیسار arch-writing
گەشەپێدانی فەرهەنگی cultural development
بەرودواییی سەقامگرتوو established sequence
بەراوەژووکردنی دوانەی لێکدژ reversal of binary opposition
ڕەهاخوازی absolutism
ڕێژەیی‌خوازی relativism
قەدەرخوازانە deterministic
بنیاتنەرانە constructive
سیستەمی فەرهەنگیی بگۆڕ dynamic cultural system
دینامیزمی فەرهەنگی cultural dynamism
✨✨
https://t.me/paylway
📝 بەختیار سەجادی
🔻 بەشی دووەم و کۆتایی
پێکهاتەخوازی قەدەرخوازانەیە، بەڵام پاش‌پێکهاتەخوازی پشتی بە تیۆریی بنیاتنەرانە بەستووە. پێکهاتەخوازی پێی وایە ناسنامەی مرۆڤ ناگۆڕدرێ وەک چۆن بۆخۆیشی هیچ دەورێکی لە چێبوونیدا نەگێڕاوە. بەڵام پاش‌پێکهاتەخوازی پیشانی داوین دەکرێ مرۆڤ گۆڕانکاریی لە ناسنامەی خۆیدا بکات، با ئەگەر دژوار و درێژخایەنیش بێت.
پێکهاتەخوازی ڕەهەندێکی ڕەهاخوازانەی هەیە و بە مەحاڵی دەزانێ مرۆڤ بتوانێ کار لەو سیستەمانە بکات شوناسیان بۆی دروست کردووە. لە لایەکی ترەوە، پاش‌پێکهاتەخوازی بڕوای بە ڕێژەیی‌بوون هەیە و پێی وایە ئەگەری هەموو شتێک لە ئارادایە. پێکهاتەخوازی ڕەشبینە و پاش‌پێکهاتەخوازی گەشبین.
ئێمەی قەڵەم‌‌بەدەستی کورد بەردەوام پێیان وتووین گوێ لە ئاخاوتنی خەڵکی ئاسایی بگرین و لەوانەوە فێری کوردیی ڕەسەن بین. ئەم قسەیە گەرچی لە زۆر حاڵەتدا ڕاستە، بەڵام نابێ وەک حوکمێکی ڕەها چاوی لێ بکەین. پێکهاتەی سادە و ساکاری قسەی خەڵکی ئاسایی زۆر جار بە هیچ شێوەیەک دەرەقەتی واتای وردەکارانەی دەقێکی فەلسەفی نایەت.
فەرزکردنی ئاخاوتن بەسەر نووسیندا لە لایەن ئێمەی کوردەوە ئەو هەڵە کوشندەیە بوو کە ئاسەوارە ئیفلیجکەرەکانی هێشتاکانێ بەسەر جەستەی هزر و نووسین و تەنانەت وەرگێڕانی کوردییەوە ماون و بە زەقی هەست پێدەکرێن. هەر ئێستاش نووسینی بەناو زانستیی وامان هەیە ڕێک و دەقاودەق پشتی بە ئاخاوتن بەستووە. گەرچی ئەم کارە لە شیعردا و لە دیالۆگی چیرۆک و شانۆ و فیلمدا ئاساییە، بەڵام بە هیچ شێوەیەک لە نووسینی فەرمیدا ڕێگەپێدراو نییە.
لە ڕووی زاراوەسازیشەوە، خودی کردەی وشەڕۆنان و دانانی زاراوە لەسەر ڕوانگەیەک دامەزراوە کە نزیکە لە بنەماکانی تیۆریی پاش‌پێکهاتەخوازانە. گرنگترین گۆڕانکارییەک مرۆڤ بتوانێ بەجێبهێڵێت کاریگەرییە لە زمان و ناسنامەدا. زاراوەسازی بە ڕواڵەت دەیەوێ گرفتی وەرگێڕانی زاراوە چارەسەر بکات، بەڵام لە بنەڕەتدا هەوڵێکە بۆ گۆڕینی بیر و بۆچوونی بەردەنگ لە ڕێگەی زمانەوە، کە لە ئەنجامدا گۆڕانی چاندی و هزریی لێدەکەوێتەوە.
بەشێکی زۆری توێژی خوێندەواری کورد لە ڕابردوو و ئێستادا، بەبێ ئەوەی بۆخۆیان ئاگایان لێ بێت، وەکوو پێکهاتەخوازەکان بیریان کردووەتەوە. ئەوان داب‌ونەریت، زمان، فەرهەنگ و تۆرەی کوردییان وەک کۆمەڵێ پێکهاتەی نەگۆڕی ناسنامەی کوردی ڕەچاو کردووە. سیستەمێکی فەرهەنگیی کارا و کارامە پێویستی بەوەیە هەردەم بزۆر و بگۆڕ بێت و ئەمەش یەکێکە لە مۆرکەکانی دینامیزمی فەرهەنگی.
هەوڵدان بۆ پەرەپێدانی شێوازی ئەکادێمیک لە نووسینی کوردیدا تەنها یەکێک لە ڕێگاکانی بووژاندنەوەی زمانی کوردییە کە لە ئاکامیشدا دەبێتە هۆی گەشەی فەرهەنگی. بەڵام مخابن ئەوەی ئێستا دەیبینم جۆرێکە لە فەرزکردنی شێوازی ئاخاوتن بەسەر نووسینی ئەکادێمیک و توێژەرانەی کوردیدا. پێویستە هەردەم ئەوەمان لە یاد بێت کە زمان و زەینییەت گرێدراوی یەکترن و هەر جۆرە گۆڕانکارییەک لە یەکێکیاندا دەبێتە هۆی گۆڕان لەویتر.
فەرهەنگۆکی زاراوەکان:
پێکهاتەخوازی structuralism
پاش‌پێکهاتەخوازی post-structuralism
ئاخاوتن/نووسین speech/writing
ناسنامەی سوژە subject's identity
بەردەوام پێشوەختە always already
بابەتی هێمایین، دەڤەری هێمایین the symbolic
زەینییەت، سوبژێکتیڤیتە subjectivity
گوتەتەوەری logocentrism
ژێیاتی، داگەڕان tendency
مێتافیزیکی ئامادەبوون metaphysics of pressence
هەڵوەشاندنەوە deconstruction
سەرنڤیسار arch-writing
گەشەپێدانی فەرهەنگی cultural development
بەرودواییی سەقامگرتوو established sequence
بەراوەژووکردنی دوانەی لێکدژ reversal of binary opposition
ڕەهاخوازی absolutism
ڕێژەیی‌خوازی relativism
قەدەرخوازانە deterministic
بنیاتنەرانە constructive
سیستەمی فەرهەنگیی بگۆڕ dynamic cultural system
دینامیزمی فەرهەنگی cultural dynamism
✨✨
https://t.me/paylway
📖 خیام و معنای زندگی
خیام معماگونهترین و بحث برانگیزترین حکیم و شاعر ایرانی است. در تفکر خیام معنا و معمای زندگی محوریترین مسئله است. به صراحت میتوان مدعی شد که هیچ شاعری به اندازة خیام درگیر دغدغههای وجودی و اگزیستانسیال نبوده است.
در شعر او معمای هستی، معنای زندگی، لذت، دوستی، مرگ آگاهی، عشق و رنج پررنگترین مسائل است. اشعار خیام انسان را با کمترین و کوتاهترین جملات با خودش مواجه می‌کند و به عمق زندگی میبرد. بی‌راه نیست اگر بگویم خیام یک درمانگر بزرگ برای حالِ ناخوشِ ماست. پیش از این به نیچه و بحران نهیلیسم اشاره کردم و دیدیم که مسئلة معنای زندگی اهمیت فراوانی دارد و بزرگترین مسئلة ماست. خیام اگرچه در رباعیات به صورت متفرقه به نکات مختلف اشاره می‌کند اما نوعی انسجام در تفکر او هست که میتوان گفت بسیار به زندگی معنا میبخشد. در ادامة این بخش به چند رباعی و مفاهیم به کار رفته در آن اشاره می‌کنیم و بر آنیم تفکر خیام را بشکافیم تا معنای زندگی را از منظر او بهتر درک کنیم.
دریاب که از روح جدا خواهی رفت
در پردة اسرار فنا خواهی رفت
مِی نوش ندانی ز کجا آمدهای
خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت
در این رباعی چنانکه میبینیم مرگ پایان حتمی زندگی است. در رباعیهای متعدد خیام تلاش می‌کند که ما را به مرگ آگاه کند. پیش از این هم اشاره کردم که در زندگی روزمره ما فراموش می‌کنیم که موجوداتی فانی هستیم. خیام تاکید می‌کند که ما محکوم به مرگ هستیم و نمیدانیم از کجا آمدهایم و بعد از مرگ به کجا میرویم. در چنین وضعیتی که انسان دارد، تنها باید خوش باشد و از زندگی لذت ببرد. همانطور که میان کفر و دین و شک و یقین یک نفس بیشتر نیست، باید این یک نفس را به خوشی گذراند.
این یک نفسِ عزیز را خوش میدار
کاز حاصل عمر ما همین یک نفس است
این خوشی زمانی عمیقتر میشود که در پدیدههای عالم عمیقتر بنگریم. زندگی امروز زندگی پُر سرعتی است و ما را از توجه به پدیدهها غافل کرده است. اما خیام که خود ستاره شناس بوده است تلاش می‌کند به هستی و طبیعت عمیقتر بنگرد. او حتی وقتی به کوزهای نگاه می‌کند، نگاه زیباییشناسانهاش به اجزای کوزه روحی دیگر میبخشد.
این کوزه چو من عاشق زاری بوده است
در بند سر زلف نگاری بوده است
این دسته که بر گردن او میبینی
دستی است که بر گردن یاری بوده است
اینجا بازهم مرگ آگاهی دیده میشود و خیام معترف است که این کوزه حاصل جسم کسی است که روزی عاشق بوده است و از خاک جسد او چنین کوزهای ساخته شده است. نکتة قابل تأمل این است که خیام مرگ و عشق را اینچنین در کوتاهترین سخن به تصویر میکشد و این هنر اعجابانگیز اوست. در عین حال او حتی به گیاهان هم وقتی نگاه می‌کند تلاش می‌کند چنین نگرش عمیقی داشته باشد و زندگی انسان را در عالم، به دیگر موجودات گره بزند و هشدار دهد که بدن ما روزی در چرخة هستی به دیگر موجودات تبدیل میشود و همانطور که ما امروز به گیاهی نگاه می‌کنیم، روزی یک نفر دیگر به گیاهی که از خاک جسم ما میروید نگاه می‌کند.
ابر آمد و باز بر سرِ سبزه گریست
بی بادة گلرنگ نمیباید زیست
این سبزه که امروز تماشاگه ماست
تا سبزة خاک ما تماشاگه کیست
درس دیگری که خیام به ما میدهد این است که ما به حقیقت و یقین دسترسی نداریم و به همین دلیل نباید به چیزی امیدوار بود. مقصود این است که منتظر نباشیم که خوشبختی و کام گرفتن از زندگی برایمان رخ بدهد، بلکه خودمان باید کاری کنیم. پیش از این در بخش فلسفه از زبان شوپنهاور گفتیم که باید خوشبختی از درون نشئت بگیرد و منتظر چیزی در بیرون نباشیم. بودا نیز میگفت نباید به غیر از خودمان امیدوار باشیم. خیام در رباعی زیر تاکید دارد که آدمی به حقیقت و یقین دسترسی ندارد و باید جام از دست ندهد. این جام نمادِ زندگیست و باید فقط به آن توجه کرد.
چون نیست حقیقت و یقین اندر دست
نتوان به امید و شک همه عمر نشست
هان تا ننهیم جام مِی از کف دست
در بی خبری مرد چه هشیار چه مست
البته که خیام حقیقت را یک معمایِ لاینحل میداند و بر این باور است که رفتن به سراغ اسرار هستی و حل معمای عالم کاری بیهوده است. من بسیار با این مسئله همدل هستم و بر این باورم که اگر قرار است معمایی حل بشود، آن معما همین زندگیِ اینجا و اکنون است؛ که خیام بر آن تاکید دارد.
در پردة اسرار کسی را ره نیست
ز این تعبیه جان هیچکس آگه نیست
جز در دل خاک هیچ منزلگه نیست
مِی خور که چنین فسانهها کوته نیست
📝 حسین جمالی پور، معمای معنا،
ناشر: بنیاد سهروردی تورنتو_کانادا
✨✨
@paylway
خیام معماگونهترین و بحث برانگیزترین حکیم و شاعر ایرانی است. در تفکر خیام معنا و معمای زندگی محوریترین مسئله است. به صراحت میتوان مدعی شد که هیچ شاعری به اندازة خیام درگیر دغدغههای وجودی و اگزیستانسیال نبوده است.
در شعر او معمای هستی، معنای زندگی، لذت، دوستی، مرگ آگاهی، عشق و رنج پررنگترین مسائل است. اشعار خیام انسان را با کمترین و کوتاهترین جملات با خودش مواجه می‌کند و به عمق زندگی میبرد. بی‌راه نیست اگر بگویم خیام یک درمانگر بزرگ برای حالِ ناخوشِ ماست. پیش از این به نیچه و بحران نهیلیسم اشاره کردم و دیدیم که مسئلة معنای زندگی اهمیت فراوانی دارد و بزرگترین مسئلة ماست. خیام اگرچه در رباعیات به صورت متفرقه به نکات مختلف اشاره می‌کند اما نوعی انسجام در تفکر او هست که میتوان گفت بسیار به زندگی معنا میبخشد. در ادامة این بخش به چند رباعی و مفاهیم به کار رفته در آن اشاره می‌کنیم و بر آنیم تفکر خیام را بشکافیم تا معنای زندگی را از منظر او بهتر درک کنیم.
دریاب که از روح جدا خواهی رفت
در پردة اسرار فنا خواهی رفت
مِی نوش ندانی ز کجا آمدهای
خوش باش ندانی به کجا خواهی رفت
در این رباعی چنانکه میبینیم مرگ پایان حتمی زندگی است. در رباعیهای متعدد خیام تلاش می‌کند که ما را به مرگ آگاه کند. پیش از این هم اشاره کردم که در زندگی روزمره ما فراموش می‌کنیم که موجوداتی فانی هستیم. خیام تاکید می‌کند که ما محکوم به مرگ هستیم و نمیدانیم از کجا آمدهایم و بعد از مرگ به کجا میرویم. در چنین وضعیتی که انسان دارد، تنها باید خوش باشد و از زندگی لذت ببرد. همانطور که میان کفر و دین و شک و یقین یک نفس بیشتر نیست، باید این یک نفس را به خوشی گذراند.
این یک نفسِ عزیز را خوش میدار
کاز حاصل عمر ما همین یک نفس است
این خوشی زمانی عمیقتر میشود که در پدیدههای عالم عمیقتر بنگریم. زندگی امروز زندگی پُر سرعتی است و ما را از توجه به پدیدهها غافل کرده است. اما خیام که خود ستاره شناس بوده است تلاش می‌کند به هستی و طبیعت عمیقتر بنگرد. او حتی وقتی به کوزهای نگاه می‌کند، نگاه زیباییشناسانهاش به اجزای کوزه روحی دیگر میبخشد.
این کوزه چو من عاشق زاری بوده است
در بند سر زلف نگاری بوده است
این دسته که بر گردن او میبینی
دستی است که بر گردن یاری بوده است
اینجا بازهم مرگ آگاهی دیده میشود و خیام معترف است که این کوزه حاصل جسم کسی است که روزی عاشق بوده است و از خاک جسد او چنین کوزهای ساخته شده است. نکتة قابل تأمل این است که خیام مرگ و عشق را اینچنین در کوتاهترین سخن به تصویر میکشد و این هنر اعجابانگیز اوست. در عین حال او حتی به گیاهان هم وقتی نگاه می‌کند تلاش می‌کند چنین نگرش عمیقی داشته باشد و زندگی انسان را در عالم، به دیگر موجودات گره بزند و هشدار دهد که بدن ما روزی در چرخة هستی به دیگر موجودات تبدیل میشود و همانطور که ما امروز به گیاهی نگاه می‌کنیم، روزی یک نفر دیگر به گیاهی که از خاک جسم ما میروید نگاه می‌کند.
ابر آمد و باز بر سرِ سبزه گریست
بی بادة گلرنگ نمیباید زیست
این سبزه که امروز تماشاگه ماست
تا سبزة خاک ما تماشاگه کیست
درس دیگری که خیام به ما میدهد این است که ما به حقیقت و یقین دسترسی نداریم و به همین دلیل نباید به چیزی امیدوار بود. مقصود این است که منتظر نباشیم که خوشبختی و کام گرفتن از زندگی برایمان رخ بدهد، بلکه خودمان باید کاری کنیم. پیش از این در بخش فلسفه از زبان شوپنهاور گفتیم که باید خوشبختی از درون نشئت بگیرد و منتظر چیزی در بیرون نباشیم. بودا نیز میگفت نباید به غیر از خودمان امیدوار باشیم. خیام در رباعی زیر تاکید دارد که آدمی به حقیقت و یقین دسترسی ندارد و باید جام از دست ندهد. این جام نمادِ زندگیست و باید فقط به آن توجه کرد.
چون نیست حقیقت و یقین اندر دست
نتوان به امید و شک همه عمر نشست
هان تا ننهیم جام مِی از کف دست
در بی خبری مرد چه هشیار چه مست
البته که خیام حقیقت را یک معمایِ لاینحل میداند و بر این باور است که رفتن به سراغ اسرار هستی و حل معمای عالم کاری بیهوده است. من بسیار با این مسئله همدل هستم و بر این باورم که اگر قرار است معمایی حل بشود، آن معما همین زندگیِ اینجا و اکنون است؛ که خیام بر آن تاکید دارد.
در پردة اسرار کسی را ره نیست
ز این تعبیه جان هیچکس آگه نیست
جز در دل خاک هیچ منزلگه نیست
مِی خور که چنین فسانهها کوته نیست
📝 حسین جمالی پور، معمای معنا،
ناشر: بنیاد سهروردی تورنتو_کانادا
✨✨
@paylway
هۆرزانه‌و غه‌زه‌ڵێ و.pdf
397.9 KB
📖 هۆرزانه‌و غه‌زه‌ڵێ و شارەبانوو شێعرێ
📝 عادڵ محەمەدپوور
🔻 سەرچەمە: کتێبوو چەکەریای حەزێ تازێ، ئەوین 1396
✨✨
https://t.me/paylway
📝 عادڵ محەمەدپوور
🔻 سەرچەمە: کتێبوو چەکەریای حەزێ تازێ، ئەوین 1396
✨✨
https://t.me/paylway
Mamlê(erê ey be zulf u ŕuxsar)
ID☞@tapuynusrawe
🎵 گۆرانیی ئه‌رێ ئه‌ی به زولف و ڕوخسار
🎻 محەممەد ماملێ
📖 شیعر: وەفایی
ئه‌رێ ئه‌ی به زولف و ڕوخسار
سه‌نه‌می چین ماهتابم
ده‌مه‌که و خه‌نده‌که‌ی نیگاهت نه‌مه‌ک و مه‌ززه‌ی شه‌رابم
من له‌به‌ر نیگاهت بمرم
تۆ سه‌ری غه‌مزه‌که‌ی جه‌للابم
بڵێ پێم گوڵه‌که‌ی به‌هاری
له تۆ تا به که‌ی جودا بم
وه‌ره‌وه به شه‌رتی جاران
ڕۆژێ سه‌د جارت فیدا بم
له وێرانه‌ی دڵی شێواوم
شین و واوه‌یلایه و ڕۆڕۆ
ئاورێک به‌ربۆته هه‌ناوم
دێته ده‌ر له هه‌ناسه‌م بۆسۆ
بووم به ئه‌فسانه‌ی وڵاتان
شار به شار ماڵ به ماڵ کۆ به کۆ
خاڵی چاوت گۆشه‌ی ئه‌برۆ
دوو دینیان کردم له‌سه‌ر تۆ
یا بمکه پیری مه‌یخانه
یا مریدی خانه‌قات بم
ڕۆحه‌که‌م ڕووی خۆت بنوێنه
تا به که‌ی کوشته‌ی نازت بم
ده‌مه‌که‌ت وه‌ته‌که‌للوم بێنه
تا نه‌مردووم هه‌مڕازت بم
جارێک به که‌ره‌م بمدوێنه
به فیدای ده‌نگ و ئاوازت بم
مه‌یلی ئه‌برۆی تۆ قه‌ت نانێم
غه‌مزه‌ده‌ی چاوه‌که‌ی بازت بم
من که هاتم قیبله‌م گۆڕی
یا خوا کافر بێ جه‌للابم...
✨✨
https://t.me/paylway
🎻 محەممەد ماملێ
📖 شیعر: وەفایی
ئه‌رێ ئه‌ی به زولف و ڕوخسار
سه‌نه‌می چین ماهتابم
ده‌مه‌که و خه‌نده‌که‌ی نیگاهت نه‌مه‌ک و مه‌ززه‌ی شه‌رابم
من له‌به‌ر نیگاهت بمرم
تۆ سه‌ری غه‌مزه‌که‌ی جه‌للابم
بڵێ پێم گوڵه‌که‌ی به‌هاری
له تۆ تا به که‌ی جودا بم
وه‌ره‌وه به شه‌رتی جاران
ڕۆژێ سه‌د جارت فیدا بم
له وێرانه‌ی دڵی شێواوم
شین و واوه‌یلایه و ڕۆڕۆ
ئاورێک به‌ربۆته هه‌ناوم
دێته ده‌ر له هه‌ناسه‌م بۆسۆ
بووم به ئه‌فسانه‌ی وڵاتان
شار به شار ماڵ به ماڵ کۆ به کۆ
خاڵی چاوت گۆشه‌ی ئه‌برۆ
دوو دینیان کردم له‌سه‌ر تۆ
یا بمکه پیری مه‌یخانه
یا مریدی خانه‌قات بم
ڕۆحه‌که‌م ڕووی خۆت بنوێنه
تا به که‌ی کوشته‌ی نازت بم
ده‌مه‌که‌ت وه‌ته‌که‌للوم بێنه
تا نه‌مردووم هه‌مڕازت بم
جارێک به که‌ره‌م بمدوێنه
به فیدای ده‌نگ و ئاوازت بم
مه‌یلی ئه‌برۆی تۆ قه‌ت نانێم
غه‌مزه‌ده‌ی چاوه‌که‌ی بازت بم
من که هاتم قیبله‌م گۆڕی
یا خوا کافر بێ جه‌للابم...
✨✨
https://t.me/paylway
📖 تەشکە و موهەندێسیی شێعرێ
📝 عادڵ محەمەدپوور
ئی باسه بنه‌ڕه‌تین، گردٚ شێعرێوه گێرۆوه و گردٚوو قه‌واره‌و شێعرێ گێرۆره و ئینا ڕاساو نرخنایو شێعرێ و ناشێعرێنه. وه‌ڵته‌ر چی باره‌وه به ته‌سه‌ل ئەو شێعرێ باسما که‌رده‌ن و ئیشاره‌ما که‌رده‌ن به کاریگه‌ری ڕیتمی ئەو هه‌ر دوێ ده‌راوێ ماناوازی و ڕوخسارشناسیه‌نه. ده‌قی ڕیتم ئاخێزه‌نه دلێنه و دیمه‌ن جیا نمه‌کریاوه و تێکه‌ڵێ یۆترینێنێ و باس جه پێوه‌ننیێوه ته‌ری به نامێ «ته‌شک»ێ که‌را. ته‌شکه هێندێسه‌و شێعرێن. وه‌رده‌نگی چالاک ڕوه‌و ته‌شکێوه که هه‌مان هه‌ستی شێعرێ و ده‌سه‌ڵاتی شاعێرانه‌ن، په‌ی به ته‌رزه‌و دنیانوینی و شێوازه‌و شاعێری به‌رۆ.
ساختار و شێعره‌یچ یوه‌نێ و ورازیاینی یۆترینیه‌ره جیا مه‌کریاوه و جه دوێ ڕه‌وشێ جیاوازێ ئه‌وسایی و ئیسه‌یینه، دیاردێوه ئه‌وه‌نه‌بڕیاینێ. ڕاسا که شێعرێ چاوه‌ڵیێ و ئارۆیانێ دوێ ده‌راوێ جیاوازێنێ و به دوێ ڕووه‌که‌ردێ تاریف کریایوه. به‌ڵام وینگای فه‌رهه‌نگیوه به هیچ شێوه‌یێ نمه‌تاومێ ئا سامانه چاوه‌ڵیێ ئەو ئه‌ده‌بوو ئیسه‌یینه قت بکه‌رمێ. قاپ و قابڵۆخ، کێش و قافیه‌به‌ندی، سێناعاتی دیاریکریا و واچێ هامشانێ و ڕازیایوه و... شێعره‌و سه‌دان شاعێرانه پێویا و بیێنێ به‌شێوه ئەو قه‌واره‌و شێعره‌و ئێمه. به‌ڵام پێسه‌و واقێعێوه ئی ساختاره شێعرێ؛ جه مه‌ودای سه‌ره‌مڕی* وێشه‌نه، زه‌ینێوه عاده‌ت ڕەواجی و لاسایوه‌که‌ر و ساکارواته‌ی و ساکارویریش په‌ی شاعێرا وه‌ش که‌رده‌ن و بێ نرخ شناسیش و بێ ئه‌وه‌وانایش درێژه‌دایش درۆس نیا . سه‌ره‌ڕاو ئینه‌یه، باخچێوه ڕه‌نگاڵه‌ن و پێسه‌و ئێژایێوی ئه‌ده‌بی بوه‌ی وه‌شه‌ش دلێ ده‌ماره فه‌رهه‌نگیه‌کامانه په‌خشانه‌نه. گێره به پاو نیازی سه‌رده‌می و ئامای بوه‌ی وه‌شته‌رێ، نه‌تاوۆ به په‌رسه سه‌رده‌می و په‌نه‌وازیه هه‌ستی- نه‌ستیه‌کاو وه‌رده‌نهگاو ئیسه‌ی جواب بدٚۆوه و بارۆشا هه‌له‌کێ. وه‌ڵته‌ر جه باره‌و بنه‌ماکاو تازه‌گه‌ری باسما که‌رده‌ن، نیازش به دووباره‌که‌رده‌یوه نیا.
مودێڕن بیه‌ی و ڕووه‌که‌ردی هه‌ستی شناسانه‌و شێعره‌و ئارۆی، موازۆ که تاریفێوما بۆ په‌ی ساختارێش. ساده‌ته‌رین تاریفش ئانه‌نه که ساختاره‌و شێعره‌و ئارۆی قوتاره‌نه ئەو هه‌ر جۆره گرێبه‌سێوه* و چوارچۆیێو وه‌ش کریا. ماچوو وه‌ش کریا مه‌خسه‌دٚێم بیه‌ن. وه‌رانوه‌روو ساختاری وه‌ش کریاینه، ته‌جروبه‌کریاما هه‌ن. که ئی دوێ پێوه جیاینێ. ساختاری ته‌جروبه‌کریا یانێ ئه‌گه‌ر چوارچۆیێ هه‌ن، ئانە ئه‌دٚابیەیو ده‌سه‌ڵاتی زوانی، هونه‌ری و که‌شفی مانایی شاعێرین. ساختاری وه‌ش کریانه، نیشانه‌کێ یاگێ وێشا نه‌نریایێنێره. یانێ بێ نێزامیێو و نه‌بییه‌ی سیسته‌مێوه هونه‌ری چا ساختاره‌نه، هه‌ست په‌نه کریۆ. ئه‌گه‌رچی ئینه‌یچ هه‌ر باسش گنۆ سه‌ر. به قه‌ولوو نیمای بێ نه‌زمی وێچش نیشانێوه‌ن جه نێزامێ تایبه په‌ی شێعری. چه‌په‌وانه‌یچش بیه‌ی فۆرم، قافیه و وه‌زنه، فاکتۆرێ نیه‌نێ په‌ی دماکه‌وته‌یی شێعرێ. هه‌ر ده‌قێوه بێ وه‌زن و قابڵۆخیچ نمه‌تاوۆ، نیشانه‌یێ بۆ ئەو شێعرێ وه‌ڵکه‌وتێ و ئارۆیانێ.
ساختاره‌ی تازێ و ئازادٚه و وه‌ڵکه‌وتێ ته‌نیا به ماڕای نۆرمی چاوه‌ڵی و به‌ڕۆکه‌رده‌یشا یاوۆ به شێوازه‌ی تایبه‌تی وێش. یانێ کۆمه‌ڵێوه تایبه‌تیێ که باس جه ده‌قی کارای و شاعێری ئاستبه‌رزی که‌را. ئینه‌یچ مه‌رزێوه دیاریکریاش په‌ی نیا. شاعێری به ده‌سه‌ڵات جه گرد ڕه‌گه‌زێوه و له‌حنێوه پێسه‌و زوانی وتاری(خه‌ڵکی)، په‌خشان، ئه‌فسانه و ئوستووره، داستان، ته‌نز و ئایرۆنی، حه‌زانه‌شێعرێ و... به‌هره هۆرگێرۆ به جۆرێ فه‌زای هونه‌ری و باری جوانخاسانه که تایبه‌ن به وینگاو وێش، ڕه‌خسنۆ په‌ی شێعرێ...
درێژەش👇
ته‌شکه و موهه‌ندێسیی شێعرێ
https://peyliway.blogfa.com/post/303/%d8%aa%d9%87%e2%80%8c%d8%b4%da%a9%d9%87-%e2%80%8c-%d9%88-%d9%85%d9%88%d9%87%d9%87%e2%80%8c%d9%86%d8%af%db%8e%d8%b3%db%8c%db%8c-%d8%b4%db%8e%d8%b9%d8%b1%db%8e
✨✨
https://t.me/paylway
📝 عادڵ محەمەدپوور
ئی باسه بنه‌ڕه‌تین، گردٚ شێعرێوه گێرۆوه و گردٚوو قه‌واره‌و شێعرێ گێرۆره و ئینا ڕاساو نرخنایو شێعرێ و ناشێعرێنه. وه‌ڵته‌ر چی باره‌وه به ته‌سه‌ل ئەو شێعرێ باسما که‌رده‌ن و ئیشاره‌ما که‌رده‌ن به کاریگه‌ری ڕیتمی ئەو هه‌ر دوێ ده‌راوێ ماناوازی و ڕوخسارشناسیه‌نه. ده‌قی ڕیتم ئاخێزه‌نه دلێنه و دیمه‌ن جیا نمه‌کریاوه و تێکه‌ڵێ یۆترینێنێ و باس جه پێوه‌ننیێوه ته‌ری به نامێ «ته‌شک»ێ که‌را. ته‌شکه هێندێسه‌و شێعرێن. وه‌رده‌نگی چالاک ڕوه‌و ته‌شکێوه که هه‌مان هه‌ستی شێعرێ و ده‌سه‌ڵاتی شاعێرانه‌ن، په‌ی به ته‌رزه‌و دنیانوینی و شێوازه‌و شاعێری به‌رۆ.
ساختار و شێعره‌یچ یوه‌نێ و ورازیاینی یۆترینیه‌ره جیا مه‌کریاوه و جه دوێ ڕه‌وشێ جیاوازێ ئه‌وسایی و ئیسه‌یینه، دیاردێوه ئه‌وه‌نه‌بڕیاینێ. ڕاسا که شێعرێ چاوه‌ڵیێ و ئارۆیانێ دوێ ده‌راوێ جیاوازێنێ و به دوێ ڕووه‌که‌ردێ تاریف کریایوه. به‌ڵام وینگای فه‌رهه‌نگیوه به هیچ شێوه‌یێ نمه‌تاومێ ئا سامانه چاوه‌ڵیێ ئەو ئه‌ده‌بوو ئیسه‌یینه قت بکه‌رمێ. قاپ و قابڵۆخ، کێش و قافیه‌به‌ندی، سێناعاتی دیاریکریا و واچێ هامشانێ و ڕازیایوه و... شێعره‌و سه‌دان شاعێرانه پێویا و بیێنێ به‌شێوه ئەو قه‌واره‌و شێعره‌و ئێمه. به‌ڵام پێسه‌و واقێعێوه ئی ساختاره شێعرێ؛ جه مه‌ودای سه‌ره‌مڕی* وێشه‌نه، زه‌ینێوه عاده‌ت ڕەواجی و لاسایوه‌که‌ر و ساکارواته‌ی و ساکارویریش په‌ی شاعێرا وه‌ش که‌رده‌ن و بێ نرخ شناسیش و بێ ئه‌وه‌وانایش درێژه‌دایش درۆس نیا . سه‌ره‌ڕاو ئینه‌یه، باخچێوه ڕه‌نگاڵه‌ن و پێسه‌و ئێژایێوی ئه‌ده‌بی بوه‌ی وه‌شه‌ش دلێ ده‌ماره فه‌رهه‌نگیه‌کامانه په‌خشانه‌نه. گێره به پاو نیازی سه‌رده‌می و ئامای بوه‌ی وه‌شته‌رێ، نه‌تاوۆ به په‌رسه سه‌رده‌می و په‌نه‌وازیه هه‌ستی- نه‌ستیه‌کاو وه‌رده‌نهگاو ئیسه‌ی جواب بدٚۆوه و بارۆشا هه‌له‌کێ. وه‌ڵته‌ر جه باره‌و بنه‌ماکاو تازه‌گه‌ری باسما که‌رده‌ن، نیازش به دووباره‌که‌رده‌یوه نیا.
مودێڕن بیه‌ی و ڕووه‌که‌ردی هه‌ستی شناسانه‌و شێعره‌و ئارۆی، موازۆ که تاریفێوما بۆ په‌ی ساختارێش. ساده‌ته‌رین تاریفش ئانه‌نه که ساختاره‌و شێعره‌و ئارۆی قوتاره‌نه ئەو هه‌ر جۆره گرێبه‌سێوه* و چوارچۆیێو وه‌ش کریا. ماچوو وه‌ش کریا مه‌خسه‌دٚێم بیه‌ن. وه‌رانوه‌روو ساختاری وه‌ش کریاینه، ته‌جروبه‌کریاما هه‌ن. که ئی دوێ پێوه جیاینێ. ساختاری ته‌جروبه‌کریا یانێ ئه‌گه‌ر چوارچۆیێ هه‌ن، ئانە ئه‌دٚابیەیو ده‌سه‌ڵاتی زوانی، هونه‌ری و که‌شفی مانایی شاعێرین. ساختاری وه‌ش کریانه، نیشانه‌کێ یاگێ وێشا نه‌نریایێنێره. یانێ بێ نێزامیێو و نه‌بییه‌ی سیسته‌مێوه هونه‌ری چا ساختاره‌نه، هه‌ست په‌نه کریۆ. ئه‌گه‌رچی ئینه‌یچ هه‌ر باسش گنۆ سه‌ر. به قه‌ولوو نیمای بێ نه‌زمی وێچش نیشانێوه‌ن جه نێزامێ تایبه په‌ی شێعری. چه‌په‌وانه‌یچش بیه‌ی فۆرم، قافیه و وه‌زنه، فاکتۆرێ نیه‌نێ په‌ی دماکه‌وته‌یی شێعرێ. هه‌ر ده‌قێوه بێ وه‌زن و قابڵۆخیچ نمه‌تاوۆ، نیشانه‌یێ بۆ ئەو شێعرێ وه‌ڵکه‌وتێ و ئارۆیانێ.
ساختاره‌ی تازێ و ئازادٚه و وه‌ڵکه‌وتێ ته‌نیا به ماڕای نۆرمی چاوه‌ڵی و به‌ڕۆکه‌رده‌یشا یاوۆ به شێوازه‌ی تایبه‌تی وێش. یانێ کۆمه‌ڵێوه تایبه‌تیێ که باس جه ده‌قی کارای و شاعێری ئاستبه‌رزی که‌را. ئینه‌یچ مه‌رزێوه دیاریکریاش په‌ی نیا. شاعێری به ده‌سه‌ڵات جه گرد ڕه‌گه‌زێوه و له‌حنێوه پێسه‌و زوانی وتاری(خه‌ڵکی)، په‌خشان، ئه‌فسانه و ئوستووره، داستان، ته‌نز و ئایرۆنی، حه‌زانه‌شێعرێ و... به‌هره هۆرگێرۆ به جۆرێ فه‌زای هونه‌ری و باری جوانخاسانه که تایبه‌ن به وینگاو وێش، ڕه‌خسنۆ په‌ی شێعرێ...
درێژەش👇
ته‌شکه و موهه‌ندێسیی شێعرێ
https://peyliway.blogfa.com/post/303/%d8%aa%d9%87%e2%80%8c%d8%b4%da%a9%d9%87-%e2%80%8c-%d9%88-%d9%85%d9%88%d9%87%d9%87%e2%80%8c%d9%86%d8%af%db%8e%d8%b3%db%8c%db%8c-%d8%b4%db%8e%d8%b9%d8%b1%db%8e
✨✨
https://t.me/paylway
peyliway(په‌يلواي)
ته‌شکه و موهه‌ندێسیی شێعرێ
ئی باسه بنه‌ڕه‌تین، گردٚ شێعرێوه گێرۆوه و گردٚوو قه‌واره‌و شێعرێ گێرۆره و ئینا ڕاساو نرخنایو شێعرێ و ناشێعرێنه.
بیۆ حەوزوو حەزوو تاسەی، چیۆ کۆپڕ جە سەردەی
چەمێ مازارە بەیسێ بەی وەهارێ نەیوە سەردەی
نەقاشوو قاپی حەوت ڕەنگی خەزانی کێشۆ ئاوی
هەچی سوورین خیاڵێنە پەنا مارۆوە زەردەی
دماو تەققەو تفەنگیوی جە ئیلیانێوێ پەرسە
چەنینا وەزع و ئەحواڵوو دەمی ئاواتە مەردەی
شەوە زڕیۆ چەنی باسوو دڵی مەڕیای مەوینۆ
وەرەشێڵێ سەباحانی دەسێ ماشانە پەردەی
نەزانام داخەکێم قەدٚروو وساڵیت سا دماو تۆ
بیەن عادٚەت پەشیمانی بە خەم پیمانە کەردەی
چەنی تێژی وەروو ژیوای ڕەموو یاوو دماڕۆی
نەبا حەسرەت سەیێ باخی و خەمێ عومری ویەردەی
چەقۆ پووشوو سەروو ئاوێ جە گێجاوەو خیاڵا
مەدٚۆ دادٚم، شکایەت لاو شەپۆلەو تافی بەردەی
📝 خالێد ئه‌حمه‌دی
✨✨
@paylway
چەمێ مازارە بەیسێ بەی وەهارێ نەیوە سەردەی
نەقاشوو قاپی حەوت ڕەنگی خەزانی کێشۆ ئاوی
هەچی سوورین خیاڵێنە پەنا مارۆوە زەردەی
دماو تەققەو تفەنگیوی جە ئیلیانێوێ پەرسە
چەنینا وەزع و ئەحواڵوو دەمی ئاواتە مەردەی
شەوە زڕیۆ چەنی باسوو دڵی مەڕیای مەوینۆ
وەرەشێڵێ سەباحانی دەسێ ماشانە پەردەی
نەزانام داخەکێم قەدٚروو وساڵیت سا دماو تۆ
بیەن عادٚەت پەشیمانی بە خەم پیمانە کەردەی
چەنی تێژی وەروو ژیوای ڕەموو یاوو دماڕۆی
نەبا حەسرەت سەیێ باخی و خەمێ عومری ویەردەی
چەقۆ پووشوو سەروو ئاوێ جە گێجاوەو خیاڵا
مەدٚۆ دادٚم، شکایەت لاو شەپۆلەو تافی بەردەی
📝 خالێد ئه‌حمه‌دی
✨✨
@paylway
325- ساقی فرخ رخ من جام چو گلنار بده
دکتر سروش
ساقیِ فَرُّخ رُخِ من، جامِ چو گُلْنار بِدِه
بَهرِ من اَرْ می‌نَدَهی، بَهرِ دلِ یار بِدِه
ساقیِ دِلْدار تویی، چارهٔ بیمار تویی
شَربَتِ شادیّ و شِفا، زود به بیمار بِدِه
باده دران جام فَکَن، گَردنِ اندیشه بِزَن
هین، دلِ ما را مَشِکَن، ای دل و دِلْدار بِدِه
باز کُن آن میکده را، تَرک کُن این عَربَده را
عاشقِ تشنه زده را، از خُمِ خَمّار بِدِه
جانِ بهار و چَمَنی، رونَقِ سَرو و سَمَنی
هین که بَهانه نکُنی، ای بُتِ عَیّارْ بِدِه
پایْ چو در حیله نَهی، وَزْ کَفِ مَستان بِجَهی
دُشمنِ ما شاد شود، کوریِ اَغْیار بِدِه
غَم مَدِه و آه مَدِه، جُز به طَرَب راه مَدِه
آه زِ بی‌راه بُوَد، رَه بِگُشا، بار بِدِه
ما همه مَخْمورِ لِقا، تشنهٔ سَغْراقِ بَقا
بَهرِ گِرو پیشِ سَقا، خِرقه و دَستار بِدِه
تشنهٔ دیرینه مَنَم، گرمْ دل و سینه مَنَم
جام و قَدَح را بِشِکَن، بی‌حَد و بسیار بِدِه
خود مَهْ و مهتاب تویی، ماهیِ این آب مَنَم
ماه به ماهی نَرَسَد، پس زِ مَهْ اِدْرار٭ بِدِه"
٭ ادرار: وظیفە، مقرری، سهم
📝 مولانا، غزل 2283، دیوان شمس
✨✨
https://t.me/paylway
بَهرِ من اَرْ می‌نَدَهی، بَهرِ دلِ یار بِدِه
ساقیِ دِلْدار تویی، چارهٔ بیمار تویی
شَربَتِ شادیّ و شِفا، زود به بیمار بِدِه
باده دران جام فَکَن، گَردنِ اندیشه بِزَن
هین، دلِ ما را مَشِکَن، ای دل و دِلْدار بِدِه
باز کُن آن میکده را، تَرک کُن این عَربَده را
عاشقِ تشنه زده را، از خُمِ خَمّار بِدِه
جانِ بهار و چَمَنی، رونَقِ سَرو و سَمَنی
هین که بَهانه نکُنی، ای بُتِ عَیّارْ بِدِه
پایْ چو در حیله نَهی، وَزْ کَفِ مَستان بِجَهی
دُشمنِ ما شاد شود، کوریِ اَغْیار بِدِه
غَم مَدِه و آه مَدِه، جُز به طَرَب راه مَدِه
آه زِ بی‌راه بُوَد، رَه بِگُشا، بار بِدِه
ما همه مَخْمورِ لِقا، تشنهٔ سَغْراقِ بَقا
بَهرِ گِرو پیشِ سَقا، خِرقه و دَستار بِدِه
تشنهٔ دیرینه مَنَم، گرمْ دل و سینه مَنَم
جام و قَدَح را بِشِکَن، بی‌حَد و بسیار بِدِه
خود مَهْ و مهتاب تویی، ماهیِ این آب مَنَم
ماه به ماهی نَرَسَد، پس زِ مَهْ اِدْرار٭ بِدِه"
٭ ادرار: وظیفە، مقرری، سهم
📝 مولانا، غزل 2283، دیوان شمس
✨✨
https://t.me/paylway
شێتانە بژی جانان
شێتانە بڕوێ لە دڵی گوڵەمێلاقەدا
تۆ
بارانی لە مندا باریو
تۆ پرسەی مەرگی من
دەەمبەیتەوە بۆ ژیان!
📝 ئازاد ڕۆستەمی
✨✨
@paylway
شێتانە بڕوێ لە دڵی گوڵەمێلاقەدا
تۆ
بارانی لە مندا باریو
تۆ پرسەی مەرگی من
دەەمبەیتەوە بۆ ژیان!
📝 ئازاد ڕۆستەمی
✨✨
@paylway
📖 مقالە پژوهشی
✅ ادبیات جهان؛ از معیارهای جهانشمول تا کثرت‌‌گرایی فرهنگی (نمونه موردی: شعر نو کردی)
📝 د. مەسعوود بینەندە/ پژوهشگر پژوهشکده کردستان‌شناسی دانشگاه کردستان
https://lda.uok.ac.ir/article_63119.html
✨✨
https://t.me/paylway
✅ ادبیات جهان؛ از معیارهای جهانشمول تا کثرت‌‌گرایی فرهنگی (نمونه موردی: شعر نو کردی)
📝 د. مەسعوود بینەندە/ پژوهشگر پژوهشکده کردستان‌شناسی دانشگاه کردستان
https://lda.uok.ac.ir/article_63119.html
✨✨
https://t.me/paylway
lda.uok.ac.ir
ادبیات جهان؛ از معیارهای جهانشمول تا کثرت‌‌گرایی فرهنگی (نمونه موردی: شعر نو کردی)
شعر کردی همگام با گسترش نوگرایی در سطح جهان و منطقۀ خاورمیانه، در رابطه‌ای پیچیده و چندسویه با زمینه‌ها و میراث ادبی و فرهنگی خود و دیگران، همچنین در پیوند با فرم‌ها و سبک‌های جدید جهانی، به سمت نوگرایی سوق یافته است. ظهور نظام جهانی و فرایندهای اقتصادی و…
گوڵم وینان، سەراپام پەڕ بیەن ئێش
جە زوڵفاو تۆوە بێ ئا عەتره دابێش
دیانێ و خاس سەرنجم دا به وردی
دەقاودەق کەردەنش تۆ دیمەنوو وێش
📝جەماڵ قادرپوور
✨✨
@paylway
جە زوڵفاو تۆوە بێ ئا عەتره دابێش
دیانێ و خاس سەرنجم دا به وردی
دەقاودەق کەردەنش تۆ دیمەنوو وێش
📝جەماڵ قادرپوور
✨✨
@paylway
در کوچه باد می‌آمد
در کوچه باد می‌آمد
و من به جفت گیری گلها می‌اندیشم
به غنچه‌هایی با ساقه‌های لاغر کم خون
و این زمان خسته ی مسلول ...
📝 ایمان بیاوریم بە آغاز فصل سرد،فروغ فرخزاد (1345-1313)
✨✨
@paylway
در کوچه باد می‌آمد
و من به جفت گیری گلها می‌اندیشم
به غنچه‌هایی با ساقه‌های لاغر کم خون
و این زمان خسته ی مسلول ...
📝 ایمان بیاوریم بە آغاز فصل سرد،فروغ فرخزاد (1345-1313)
✨✨
@paylway
با ترنمِ چشمانت، رقصیدەام
با نفس هایت،
گل ها را بوییدەام
لمسم می کند از دور،
دستهایی کە هر روز در حسرتش،
چشمانم را بارانی می‌کند
آنچنان غرقِ رویایِ توام
گویی این کشتی،
دگر بارە بە ساحل می رسد
📝 شیوا امیری
✨✨
@paylway
با نفس هایت،
گل ها را بوییدەام
لمسم می کند از دور،
دستهایی کە هر روز در حسرتش،
چشمانم را بارانی می‌کند
آنچنان غرقِ رویایِ توام
گویی این کشتی،
دگر بارە بە ساحل می رسد
📝 شیوا امیری
✨✨
@paylway
https://t.me/rojev03
✔️ بەشداربیەی و حوزووری سەوزتا مایەو دڵگەرمی و دەسبارێوی هێقمەن پەی بە گوڕ کەردەی هەرمانە ئەدەبییەکاو ڕۆژەڤی.
✔️ بەشداربوون و حوزووری سەوزتان پاڵپشتێکی بە هێزە بۆ چالاکییە ئەدەبییەکانی ڕۆژەڤ
https://t.me/rojev03
✨✨
https://t.me/paylway
✔️ بەشداربیەی و حوزووری سەوزتا مایەو دڵگەرمی و دەسبارێوی هێقمەن پەی بە گوڕ کەردەی هەرمانە ئەدەبییەکاو ڕۆژەڤی.
✔️ بەشداربوون و حوزووری سەوزتان پاڵپشتێکی بە هێزە بۆ چالاکییە ئەدەبییەکانی ڕۆژەڤ
https://t.me/rojev03
✨✨
https://t.me/paylway
Telegram
rojev
"ڕۆژەڤ"
کومیتەی ئەدەبیات "ی ناوەندی فەرهەنگی- زانستی ڕۆنان
کومیتەی ئەدەبیات "ی ناوەندی فەرهەنگی- زانستی ڕۆنان
زرێبار - پساکولونیالیسم.pdf
15.1 MB
📖 فصلنامە زرێبار، فرهنگی، ادبی و اجتماعی، ش 63، بهار 1386
✔️ پژوهشی- تحلیلی
✔️ صاحب امتیاز و مدیر مسئول: عادل محمدپور
✔️ سردبیر: مسعود بینندە
✔️ شورانی نویسندگان:
عادل محمدپور، مسعود بینندە، علی دلاویز و حمزە محمدی
✔️ مدیر هنری و طراح:
حمید نیکخواە
✨✨
https://t.me/paylway
✔️ پژوهشی- تحلیلی
✔️ صاحب امتیاز و مدیر مسئول: عادل محمدپور
✔️ سردبیر: مسعود بینندە
✔️ شورانی نویسندگان:
عادل محمدپور، مسعود بینندە، علی دلاویز و حمزە محمدی
✔️ مدیر هنری و طراح:
حمید نیکخواە
✨✨
https://t.me/paylway