Sayil va sayl
Sayil arabcha sayr, yaʼni piyoda yurish soʻzidan. Oʻzbek tiliga tovush oʻzgarishi bilan oʻtgan va maʼnosi ham oʻzgargan. Bu soʻzning tovush oʻzgarishisiz, aynan oʻtgan shakli ham bor, uning maʼnosi farqli.
Sayil oʻzbek tilida uch xil maʼnoda ishlatiladi:
1️⃣ Bahorda oʻtkaziladigan katta xalq sayr-tomoshalari, sayr-tomosha.
2️⃣ Umuman, katta va tantanali sayr-tomoshalar.
3️⃣ Sayr-tomosha maqsadida aylanib, kezib yurish; sayohat.
Sayil bogʻ iborasi xalq sayillari oʻtkaziladigan katta bogʻ, park, sayilgohni anglatadi. Qovun sayli esa qovunxoʻrlik va sayr-tomosha maqsadida koʻpchilik boʻlib dalaga – qovun polizga chiqishdir.
Sayil oʻziga uchinchi shaxs birlikda egalik qoʻshimchasi qoʻshilsa, odatda tovush tushadi: Navroʻz sayli, gul sayli. Lekin izohli lugʻat misollarida bunday oʻrinlarda sayili shakli ham berilgan. Menimcha, sayli varianti toʻgʻriroq, jonli tilga yaqinroq. Tovush tushishi qonuniyatiga ham mos. Bu xuddi atir va atri shakllariga oʻxshaydi: xushboʻy atir, gul atri.
Izohli lugʻatda sayl soʻzi yoʻq. Lekin sayilgoh soʻzining varianti sifatida saylgoh soʻzi berilgan. Mantiqan olganda, sayl shakli boʻlmagandan keyin saylgoh ham boʻlmaydi-da. Imlo lugʻatiga saylgoh shakli kiritilmagan. Men bu soʻzni har doim sayilgoh shaklida yozish tarafdoriman.
📌 Demak:
Sayil, lola sayli, xalq sayillari ✅
Sayl, lola sayili, xalq sayllari ❌
@oriftolib
Sayil arabcha sayr, yaʼni piyoda yurish soʻzidan. Oʻzbek tiliga tovush oʻzgarishi bilan oʻtgan va maʼnosi ham oʻzgargan. Bu soʻzning tovush oʻzgarishisiz, aynan oʻtgan shakli ham bor, uning maʼnosi farqli.
Sayil oʻzbek tilida uch xil maʼnoda ishlatiladi:
1️⃣ Bahorda oʻtkaziladigan katta xalq sayr-tomoshalari, sayr-tomosha.
2️⃣ Umuman, katta va tantanali sayr-tomoshalar.
3️⃣ Sayr-tomosha maqsadida aylanib, kezib yurish; sayohat.
Sayil bogʻ iborasi xalq sayillari oʻtkaziladigan katta bogʻ, park, sayilgohni anglatadi. Qovun sayli esa qovunxoʻrlik va sayr-tomosha maqsadida koʻpchilik boʻlib dalaga – qovun polizga chiqishdir.
Sayil oʻziga uchinchi shaxs birlikda egalik qoʻshimchasi qoʻshilsa, odatda tovush tushadi: Navroʻz sayli, gul sayli. Lekin izohli lugʻat misollarida bunday oʻrinlarda sayili shakli ham berilgan. Menimcha, sayli varianti toʻgʻriroq, jonli tilga yaqinroq. Tovush tushishi qonuniyatiga ham mos. Bu xuddi atir va atri shakllariga oʻxshaydi: xushboʻy atir, gul atri.
Izohli lugʻatda sayl soʻzi yoʻq. Lekin sayilgoh soʻzining varianti sifatida saylgoh soʻzi berilgan. Mantiqan olganda, sayl shakli boʻlmagandan keyin saylgoh ham boʻlmaydi-da. Imlo lugʻatiga saylgoh shakli kiritilmagan. Men bu soʻzni har doim sayilgoh shaklida yozish tarafdoriman.
📌 Demak:
Sayil, lola sayli, xalq sayillari ✅
Sayl, lola sayili, xalq sayllari ❌
@oriftolib
Vazirlarning mansabi bosh harfda yoziladi
Savol:
Oʻzbekiston tashqi ishlar vaziri yoziladimi yoki Oʻzbekiston Tashqi ishlar vaziri?
Javob:
Davlatning oliy tashkilotlari bor: Oliy Majlis, Oliy Sud kabilar. Bunday nomlarda har bir soʻz bosh harf bilan yoziladi. Ularning rahbarlari nomi ham bosh harfda beriladi: Oliy Majlis Raisi, Oliy Sud Raisi.
Vazirlar Mahkamasi – ijro etuvchi hokimiyatning markaziy organi. Shu sababli uning nomida ham har bir soʻz bosh harfda boʻladi. Vazirliklar – davlatning markaziy boshqaruv organi. Eʼtibor bering, eng yuqori organ emas. Vazirliklar Vazirlar Mahkamasi rahbarligida ish olib boradi, yaʼni hukumat tarkibiga kiradi.
Imlo qoidalariga koʻra, markaziy tashkilotlardagi oliy mansabni bildiruvchi birinchi soʻzgina bosh harf bilan boshlanadi: Bosh vazirning oʻrinbosari, Mudofaa vaziri.
Vazirliklar va mansab nomi oldidagi Oʻzbekiston Respublikasi, Oʻzbekiston kabi soʻzlar davlat nomini anglatadi. Ulardan keyingi nom bosh harfda yozilishi kerak. Qiyoslang:
Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi ✅
Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vaziri ✅
Oʻzbekiston Respublikasi va Oʻzbekiston soʻzlari koʻpincha tushib qoladi:
Tashqi ishlar vazirligi ✅
Tashqi ishlar vaziri ✅
📌 Demak:
Oʻzbekiston Tashqi ishlar vaziri, Tashqi ishlar vaziri ✅
Oʻzbekiston tashqi ishlar vaziri, tashqi ishlar vaziri ❌
Mavzuga oid:
🔹 Idora va tashkilotlar nomini yozishdagi xatolar
🔹 Boʻlim va boshqarmalar nomi bosh harf bilan yoziladimi yoki kichik?
🔹 Oliy oʻquv yurtlari, fakultetlar va kafedralar nomi qanday yoziladi?
@oriftolib
Savol:
Oʻzbekiston tashqi ishlar vaziri yoziladimi yoki Oʻzbekiston Tashqi ishlar vaziri?
Javob:
Davlatning oliy tashkilotlari bor: Oliy Majlis, Oliy Sud kabilar. Bunday nomlarda har bir soʻz bosh harf bilan yoziladi. Ularning rahbarlari nomi ham bosh harfda beriladi: Oliy Majlis Raisi, Oliy Sud Raisi.
Vazirlar Mahkamasi – ijro etuvchi hokimiyatning markaziy organi. Shu sababli uning nomida ham har bir soʻz bosh harfda boʻladi. Vazirliklar – davlatning markaziy boshqaruv organi. Eʼtibor bering, eng yuqori organ emas. Vazirliklar Vazirlar Mahkamasi rahbarligida ish olib boradi, yaʼni hukumat tarkibiga kiradi.
Imlo qoidalariga koʻra, markaziy tashkilotlardagi oliy mansabni bildiruvchi birinchi soʻzgina bosh harf bilan boshlanadi: Bosh vazirning oʻrinbosari, Mudofaa vaziri.
Vazirliklar va mansab nomi oldidagi Oʻzbekiston Respublikasi, Oʻzbekiston kabi soʻzlar davlat nomini anglatadi. Ulardan keyingi nom bosh harfda yozilishi kerak. Qiyoslang:
Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vazirligi ✅
Oʻzbekiston Respublikasi Tashqi ishlar vaziri ✅
Oʻzbekiston Respublikasi va Oʻzbekiston soʻzlari koʻpincha tushib qoladi:
Tashqi ishlar vazirligi ✅
Tashqi ishlar vaziri ✅
📌 Demak:
Oʻzbekiston Tashqi ishlar vaziri, Tashqi ishlar vaziri ✅
Oʻzbekiston tashqi ishlar vaziri, tashqi ishlar vaziri ❌
Mavzuga oid:
🔹 Idora va tashkilotlar nomini yozishdagi xatolar
🔹 Boʻlim va boshqarmalar nomi bosh harf bilan yoziladimi yoki kichik?
🔹 Oliy oʻquv yurtlari, fakultetlar va kafedralar nomi qanday yoziladi?
@oriftolib
Arafa
Oʻzbek tilining etimologik lugʻatiga koʻra, bu soʻz togʻning nomidan kelib chiqqan. Hojilar zulhijjaning toʻqqizinchi kuni Arofot togʻida turib hajning asosiy arkonlaridan birini ado etishadi. Shu kun Arafa kuni deb yuritiladi.
Keyinchalik arafa soʻzi turdosh otga aylanib, hayit oldidagi kun maʼnosini anglata boshlagan. Bu soʻzning asliyatda bilish, tanish degan maʼnosi ham bor.
Arafa soʻzining maʼnosi oʻzbekchada kengaygan. U turli bayramlar yoki biror tantanali kundan oldingi kunni, biror voqea-hodisaga yaqin muddatni ham ifodalaydi: Mustaqillik bayrami arafasida, xalqaro avtobus qatnovlari tiklanish arafasida, muhim sana arafasida kabi.
Arafa soʻzi Qurbon hayitidan oldingi kunga nisbatan ishlatiladi. Garchi, izohli lugʻat har ikki hayitdan oldingi kunni arafa deb atash mumkinligi yozgan boʻlsa-da, Ramazon hayitidan oldingi kunga nisbatan bu soʻzni ishlatish xatodir. Chunki u zulhijja oyidagi kunni bildiradi, Ramazondagi emas.
@oriftolib
Oʻzbek tilining etimologik lugʻatiga koʻra, bu soʻz togʻning nomidan kelib chiqqan. Hojilar zulhijjaning toʻqqizinchi kuni Arofot togʻida turib hajning asosiy arkonlaridan birini ado etishadi. Shu kun Arafa kuni deb yuritiladi.
Keyinchalik arafa soʻzi turdosh otga aylanib, hayit oldidagi kun maʼnosini anglata boshlagan. Bu soʻzning asliyatda bilish, tanish degan maʼnosi ham bor.
Arafa soʻzining maʼnosi oʻzbekchada kengaygan. U turli bayramlar yoki biror tantanali kundan oldingi kunni, biror voqea-hodisaga yaqin muddatni ham ifodalaydi: Mustaqillik bayrami arafasida, xalqaro avtobus qatnovlari tiklanish arafasida, muhim sana arafasida kabi.
Arafa soʻzi Qurbon hayitidan oldingi kunga nisbatan ishlatiladi. Garchi, izohli lugʻat har ikki hayitdan oldingi kunni arafa deb atash mumkinligi yozgan boʻlsa-da, Ramazon hayitidan oldingi kunga nisbatan bu soʻzni ishlatish xatodir. Chunki u zulhijja oyidagi kunni bildiradi, Ramazondagi emas.
@oriftolib
Hayit
Bu soʻz aslida arabcha iyd soʻzidan. Oʻzbek tilida tovush oʻzgarishlariga uchrab, hayitga aylangan.
U asliyatda takrorlash, bayram qilish kabi maʼnolarni anglatadi. Oʻzbek tilida musulmonlarning ikki bayrami – Qurbon va Ramazon hayitlariga nisbatan ishlatiladi xolos.
@oriftolib
Bu soʻz aslida arabcha iyd soʻzidan. Oʻzbek tilida tovush oʻzgarishlariga uchrab, hayitga aylangan.
U asliyatda takrorlash, bayram qilish kabi maʼnolarni anglatadi. Oʻzbek tilida musulmonlarning ikki bayrami – Qurbon va Ramazon hayitlariga nisbatan ishlatiladi xolos.
@oriftolib
Forwarded from IT taʼlim
Tasavvur qobiliyati yoʻq kishi teleskopsiz observatoriyaga oʻxshaydi
Hozir siz bilan bizga odatiy boʻlgan narsalar ham kimlarningdir tasavvur mahsuli. Yaratuvchanlikning asosi ham shu oʻzi. Xayoliy, notabiiy voqealarni tasavvurida jonlantirib uni ifoda etish, sinfda muhokama qilish – bolalar uchun ham qiziq, ham zavqli jarayon.
Bu qobiliyat barcha bolada bor, demak, uni namoyon etishga boʻlgan ehtiyoj ham doim boʻlgan. Fantastik hikoyalarda bola oʻzining xayolot olamini jonlantirishni oʻrganadi. Muhimi – ularda shu tasavvurni qachondir real hayotga koʻchirishga boʻlgan ishonchning borligi. Ajab emas vaqt oʻtib bola oʻz tasavvur mahsulining yaratuvchisiga aylansa.
Rasmda: 2022–2023-yilgi oʻquv mavsumi uchun tayyorlanayotgan 3-sinf “Ona tili va oʻqish savodxonligi” darsligidan namuna.
Kanalga obuna bo'lish:👇👇👇
Telegram | Facebook | Instagram | You Tube
Hozir siz bilan bizga odatiy boʻlgan narsalar ham kimlarningdir tasavvur mahsuli. Yaratuvchanlikning asosi ham shu oʻzi. Xayoliy, notabiiy voqealarni tasavvurida jonlantirib uni ifoda etish, sinfda muhokama qilish – bolalar uchun ham qiziq, ham zavqli jarayon.
Bu qobiliyat barcha bolada bor, demak, uni namoyon etishga boʻlgan ehtiyoj ham doim boʻlgan. Fantastik hikoyalarda bola oʻzining xayolot olamini jonlantirishni oʻrganadi. Muhimi – ularda shu tasavvurni qachondir real hayotga koʻchirishga boʻlgan ishonchning borligi. Ajab emas vaqt oʻtib bola oʻz tasavvur mahsulining yaratuvchisiga aylansa.
Rasmda: 2022–2023-yilgi oʻquv mavsumi uchun tayyorlanayotgan 3-sinf “Ona tili va oʻqish savodxonligi” darsligidan namuna.
Kanalga obuna bo'lish:👇👇👇
Telegram | Facebook | Instagram | You Tube
Nyu-York emas, Nyu York
Bu haqda oldin ham yozgandim. Rus tili taʼsirida xato yoziladigan, xato ommalashib ketganidan hamma oʻrganib boʻlgan joy nomlari juda koʻp. Ular toʻgʻrilanishi, hech qursa, imlosi toʻgʻrilanishi uchun joy nomlari lugʻati kerak. Bu boʻyicha ish boshladim. Lekin bu lugʻat yaratilguncha ham baʼzi ommaviy yanglishliklarni tuzatib turish mumkin.
📌 Joy nomlarini toʻgʻri yozishning oddiy usuli:
1️⃣ Asliyatga qarash. Asliyatda qanday maʼno anglatishi va yozilishiga eʼtibor berish.
2️⃣ Oʻzbek tili qoidalariga moslash.
👉 Masalan, Nyu York asli inglizcha soʻz: New York. Yangi York degani. Xuddi Yangi Margʻilon degandek gap. Chiziqcha zoti mutlaqo kerak emasligi yaqqol anglashiladi.
Oʻzbek tilida juft va takror soʻzlar chiziqcha bilan yoziladi. Joy nomlari ichida bunday shakldagi soʻzlardan hosil boʻlganlari yoʻq hisobi.
Xato imlosi ommalashgan yana qanday joy nomlarini bilasiz? Izohlarda qoldiring.
@oriftolib
Bu haqda oldin ham yozgandim. Rus tili taʼsirida xato yoziladigan, xato ommalashib ketganidan hamma oʻrganib boʻlgan joy nomlari juda koʻp. Ular toʻgʻrilanishi, hech qursa, imlosi toʻgʻrilanishi uchun joy nomlari lugʻati kerak. Bu boʻyicha ish boshladim. Lekin bu lugʻat yaratilguncha ham baʼzi ommaviy yanglishliklarni tuzatib turish mumkin.
📌 Joy nomlarini toʻgʻri yozishning oddiy usuli:
1️⃣ Asliyatga qarash. Asliyatda qanday maʼno anglatishi va yozilishiga eʼtibor berish.
2️⃣ Oʻzbek tili qoidalariga moslash.
👉 Masalan, Nyu York asli inglizcha soʻz: New York. Yangi York degani. Xuddi Yangi Margʻilon degandek gap. Chiziqcha zoti mutlaqo kerak emasligi yaqqol anglashiladi.
Oʻzbek tilida juft va takror soʻzlar chiziqcha bilan yoziladi. Joy nomlari ichida bunday shakldagi soʻzlardan hosil boʻlganlari yoʻq hisobi.
Xato imlosi ommalashgan yana qanday joy nomlarini bilasiz? Izohlarda qoldiring.
@oriftolib
Gradus belgisidan oldin boʻsh joy kerakmi yoki yoʻq?
Bu belgi turli adabiyotlar va ommaviy axborot vositalarida xato yozilganiga tez-tez guvoh boʻlish mumkin. Aslida qanday yozish kerak?
Gradus belgisi asosan burchak yoki haroratni ifodalash uchun ishlatiladi.
Agar shunchaki belgining oʻzi qoʻllangan boʻlsa, raqamdan keyin, hech qanday boʻsh joysiz yoziladi. Agar oʻlcham birligi ham koʻrsatilgan boʻlsa, raqamdan keyin bitta boʻsh joy tashalanadi. Raqam va birlik har xil satrga tushib qolmasligi uchun raqamdan keyin ajralmas probeldan foydalanish kerak:
7° burchak ✅
45° dan 90° gacha burchakda ✅
Harorat ertalab +20 °C edi, tushga borib +40° gacha koʻtarildi ✅
Iyul oyida maksimal harorat 47–49 °C ga yetdi ✅
10 gradusdan 20 gradusgacha iliq ✅
10–20 °C atrofida iliq. ✅
Gradus daraja soʻzi bilan ham ifodalanadi. Lekin maxsus adabiyotlarda gradus soʻzidan foydalanish kerak.
🔄 Mavzuga aloqador:
👉 Oʻlcham birliklari qanday yoziladi?
👉 Qiymat va belgi oʻrtasida boʻsh joy qoldiriladi
👉 Hosila birliklar: yo qisqartma bilan, yo toʻliq
👉 Axborot miqdori oʻlchamlari
👉 Oraliqdagi qiymat qanday ifodalanadi?
@oriftolib
Bu belgi turli adabiyotlar va ommaviy axborot vositalarida xato yozilganiga tez-tez guvoh boʻlish mumkin. Aslida qanday yozish kerak?
Gradus belgisi asosan burchak yoki haroratni ifodalash uchun ishlatiladi.
Agar shunchaki belgining oʻzi qoʻllangan boʻlsa, raqamdan keyin, hech qanday boʻsh joysiz yoziladi. Agar oʻlcham birligi ham koʻrsatilgan boʻlsa, raqamdan keyin bitta boʻsh joy tashalanadi. Raqam va birlik har xil satrga tushib qolmasligi uchun raqamdan keyin ajralmas probeldan foydalanish kerak:
7° burchak ✅
45° dan 90° gacha burchakda ✅
Harorat ertalab +20 °C edi, tushga borib +40° gacha koʻtarildi ✅
Iyul oyida maksimal harorat 47–49 °C ga yetdi ✅
10 gradusdan 20 gradusgacha iliq ✅
10–20 °C atrofida iliq. ✅
Gradus daraja soʻzi bilan ham ifodalanadi. Lekin maxsus adabiyotlarda gradus soʻzidan foydalanish kerak.
🔄 Mavzuga aloqador:
👉 Oʻlcham birliklari qanday yoziladi?
👉 Qiymat va belgi oʻrtasida boʻsh joy qoldiriladi
👉 Hosila birliklar: yo qisqartma bilan, yo toʻliq
👉 Axborot miqdori oʻlchamlari
👉 Oraliqdagi qiymat qanday ifodalanadi?
@oriftolib
Bin emas – ibn, al emas – Ol
Birlashgan Arab Amirliklari Prezidenti Xalifa bin Zoid al-Nahayyon vafot etdi – OAV ❌
Birlashgan Arab Amirliklari Prezidenti Xalifa ibn Zoid Ol Nahayon vafot etdi – OAV ✅
“Forbes” jurnaliga koʻra, Xalifa ibn Zoid ibn Sulton Ol Nahayon (خليفة بن زايد بن سلطان آل نهيان) dunyoning eng boy kishilaridan biri edi. Uning boyligi 15 milliard dollarga baholangan.
@oriftolib
Birlashgan Arab Amirliklari Prezidenti Xalifa bin Zoid al-Nahayyon vafot etdi – OAV ❌
Birlashgan Arab Amirliklari Prezidenti Xalifa ibn Zoid Ol Nahayon vafot etdi – OAV ✅
“Forbes” jurnaliga koʻra, Xalifa ibn Zoid ibn Sulton Ol Nahayon (خليفة بن زايد بن سلطان آل نهيان) dunyoning eng boy kishilaridan biri edi. Uning boyligi 15 milliard dollarga baholangan.
@oriftolib
Tilning ham joni bor
Biz hayvonot olami vakillarining joni borligini toʻla his qilamiz-u, nabotot olami vakillarining ham joni mavjudligini unchalik sezmaganday boʻlib yuramiz. Holbuki, oʻsimlik tugul, hatto, tuproqning ham joni bor.
Bu gaplarga-ku koʻndingiz. Lekin agar: “Tilning ham joni bor”, desam, ishonarmikinsiz?
Mana, 55 yildirki, nonim ham, suvim ham ‒ soʻz. Birinchi maqolam 1967-yili bosilib chiqqan-da.
Tajribamdan kelib chiqib aytay: tilning ham shunday nozikdan-nozik joni ‒ borki!..
Lekin, biroq, ammo ‒ maʼnodosh soʻzlar. Yaʼni ular oʻzaro sinonim. Buni hamma biladi. Bordi-yu, esa ishlatilsa, bu uch soʻzning hech biriga ehtiyoj qolmasligini, yaʼni vazifadoshlik nuqtai nazaridan u aynan ana shu uch soʻzga sinonim boʻlishini faqat tilning jonini dil-dildan his qilganlargina biladi.
Yana bir bor ishonchingiz komil boʻlishi uchun misol keltiraman. Bir qarashda: “Biroq Fitrat va Choʻlpon oʻrtasidagi munosabatlarda esa, aksincha, deyarli har doim hamfikrlilik kuzatiladi” degan jumlada hamma narsa joy-joyidaday.
Ammo bu gapdagi biroq bilan esa aynan bir vazifani oʻtab kelgan. Demak, bu yerda pleonazm (soʻz yoki qoʻshimchani bir oʻrinda ortiqcha, takror ishlatish) hodisasi yuz beradi. Nima qilmoq ‒ kerak? Yo biroqdan, yo esadan voz kechib, bittasini qoldirish zarur. Boshqa yoʻl yoʻq.
Endi shu jumlani biz taklif qilayotgan ikki variantda oʻqib koʻraylik:
1️⃣ “Biroq Fitrat va Choʻlpon oʻrtasidagi munosabatlarda, aksincha, deyarli har doim hamfikrlilik kuzatiladi”.
2️⃣ “Fitrat va Choʻlpon oʻrtasidagi munosabatlarda esa, aksincha, deyarli har doim hamfikrlilik kuzatiladi”.
Bularning ikkalasi ham ‒ toʻgʻri.
Ikkalasi ham ‒ teng kuchga ega.
Sultonmurod OLIM,
Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan madaniyat xodimi
“Hurriyat” (2022-yil 2-fevral) gazetasidan
@oriftolib
Biz hayvonot olami vakillarining joni borligini toʻla his qilamiz-u, nabotot olami vakillarining ham joni mavjudligini unchalik sezmaganday boʻlib yuramiz. Holbuki, oʻsimlik tugul, hatto, tuproqning ham joni bor.
Bu gaplarga-ku koʻndingiz. Lekin agar: “Tilning ham joni bor”, desam, ishonarmikinsiz?
Mana, 55 yildirki, nonim ham, suvim ham ‒ soʻz. Birinchi maqolam 1967-yili bosilib chiqqan-da.
Tajribamdan kelib chiqib aytay: tilning ham shunday nozikdan-nozik joni ‒ borki!..
Lekin, biroq, ammo ‒ maʼnodosh soʻzlar. Yaʼni ular oʻzaro sinonim. Buni hamma biladi. Bordi-yu, esa ishlatilsa, bu uch soʻzning hech biriga ehtiyoj qolmasligini, yaʼni vazifadoshlik nuqtai nazaridan u aynan ana shu uch soʻzga sinonim boʻlishini faqat tilning jonini dil-dildan his qilganlargina biladi.
Yana bir bor ishonchingiz komil boʻlishi uchun misol keltiraman. Bir qarashda: “Biroq Fitrat va Choʻlpon oʻrtasidagi munosabatlarda esa, aksincha, deyarli har doim hamfikrlilik kuzatiladi” degan jumlada hamma narsa joy-joyidaday.
Ammo bu gapdagi biroq bilan esa aynan bir vazifani oʻtab kelgan. Demak, bu yerda pleonazm (soʻz yoki qoʻshimchani bir oʻrinda ortiqcha, takror ishlatish) hodisasi yuz beradi. Nima qilmoq ‒ kerak? Yo biroqdan, yo esadan voz kechib, bittasini qoldirish zarur. Boshqa yoʻl yoʻq.
Endi shu jumlani biz taklif qilayotgan ikki variantda oʻqib koʻraylik:
1️⃣ “Biroq Fitrat va Choʻlpon oʻrtasidagi munosabatlarda, aksincha, deyarli har doim hamfikrlilik kuzatiladi”.
2️⃣ “Fitrat va Choʻlpon oʻrtasidagi munosabatlarda esa, aksincha, deyarli har doim hamfikrlilik kuzatiladi”.
Bularning ikkalasi ham ‒ toʻgʻri.
Ikkalasi ham ‒ teng kuchga ega.
Sultonmurod OLIM,
Oʻzbekistonda xizmat koʻrsatgan madaniyat xodimi
“Hurriyat” (2022-yil 2-fevral) gazetasidan
@oriftolib
Xususan: vergul kerakmi yoki yoʻq?
Xususan soʻzi boshqalaridan koʻra; ayniqsa degan maʼnoni anglatadi va vergul talab qiladi. Gap boshida undan keyin, gap oʻrtasida ikki tomondan vergul qoʻyish kerak:
Xususan, oʻqishning dastlabki yilida bola koʻpgina qiyinchiliklarga duch keldi.
“Fan va turmush”.
Charos, xususan, Temur portreti haqida gapirmoqchi edi.
Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
@oriftolib
Xususan soʻzi boshqalaridan koʻra; ayniqsa degan maʼnoni anglatadi va vergul talab qiladi. Gap boshida undan keyin, gap oʻrtasida ikki tomondan vergul qoʻyish kerak:
Xususan, oʻqishning dastlabki yilida bola koʻpgina qiyinchiliklarga duch keldi.
“Fan va turmush”.
Charos, xususan, Temur portreti haqida gapirmoqchi edi.
Oʻ. Hoshimov, Qalbingga quloq sol.
@oriftolib
Harorat oraligʻi qanday ifodalanadi?
Oraliqlarni ifodalash ham koʻp chalkashtiradi. Jumladan, haroratni koʻrsatganda plyus va minus belgilarini qoʻllash boʻyicha xilma-xil usullar bor.
Koʻp ishlatiladigan usullar:
10–15 °C iliq ✅
10–15 °C sovuq ✅
+10 dan +15 °C gacha ✅
+10 dan +15 gradusgacha ✅
+10 gradusdan +15 gradusgacha ✅
−2 dan +10 °C gacha ✅
−2 dan +10 gradusgacha ✅
Selsiy boʻyicha −2 dan +10 gradusgacha ✅
+10...+15 °C ✅
−10...−15 °C ✅
❗️ Minus va tire ketma-ket kelib, chalkash holat paydo boʻlgani uchun mana bunday shakldan foydalanmaslikni tavsiya etaman:
−10 – −15 °C ❌
+10 – +15 °C ❌
° belgisini chiqarish uchun Windowsʼda ALT+0176 tugmalarini bosish kerak.
Maxsus minus belgisi (−)ni MS Word dasturida belgilar qatoridan topish mumkin. Lekin amaliyotda uning oʻrniga defis (-) yoki oʻrtacha tire (–) ishlatish odat tusiga kirgan.
Temperatura oʻlcham birliklari ichida Selsiy (℃), Farengeyt (toʻgʻrisi – Farenheyt, ℉) va Kelvin (K) shkalalari mashhur. Bundan boshqa shkalalar ham bor.
Selsiy boʻyicha 100 daraja haroratning Farenheyt va Kelvindagi koʻrinishi:
100 ℃ = 212 ℉ = 373,15 K
Shkalalarning barchasi olimlar nomiga qoʻyilgan va bosh harf bilan yoziladi.
🔄 Mavzuga aloqador:
👉 Oʻlcham birliklari qanday yoziladi?
👉 Qiymat va belgi oʻrtasida boʻsh joy qoldiriladi
👉 Hosila birliklar: yo qisqartma bilan, yo toʻliq
👉 Axborot miqdori oʻlchamlari
👉 Oraliqdagi qiymat qanday ifodalanadi?
👉 Gradus belgisidan oldin boʻsh joy kerakmi yoki yoʻq?
@oriftolib
Oraliqlarni ifodalash ham koʻp chalkashtiradi. Jumladan, haroratni koʻrsatganda plyus va minus belgilarini qoʻllash boʻyicha xilma-xil usullar bor.
Koʻp ishlatiladigan usullar:
10–15 °C iliq ✅
10–15 °C sovuq ✅
+10 dan +15 °C gacha ✅
+10 dan +15 gradusgacha ✅
+10 gradusdan +15 gradusgacha ✅
−2 dan +10 °C gacha ✅
−2 dan +10 gradusgacha ✅
Selsiy boʻyicha −2 dan +10 gradusgacha ✅
+10...+15 °C ✅
−10...−15 °C ✅
❗️ Minus va tire ketma-ket kelib, chalkash holat paydo boʻlgani uchun mana bunday shakldan foydalanmaslikni tavsiya etaman:
−10 – −15 °C ❌
+10 – +15 °C ❌
° belgisini chiqarish uchun Windowsʼda ALT+0176 tugmalarini bosish kerak.
Maxsus minus belgisi (−)ni MS Word dasturida belgilar qatoridan topish mumkin. Lekin amaliyotda uning oʻrniga defis (-) yoki oʻrtacha tire (–) ishlatish odat tusiga kirgan.
Temperatura oʻlcham birliklari ichida Selsiy (℃), Farengeyt (toʻgʻrisi – Farenheyt, ℉) va Kelvin (K) shkalalari mashhur. Bundan boshqa shkalalar ham bor.
Selsiy boʻyicha 100 daraja haroratning Farenheyt va Kelvindagi koʻrinishi:
100 ℃ = 212 ℉ = 373,15 K
Shkalalarning barchasi olimlar nomiga qoʻyilgan va bosh harf bilan yoziladi.
🔄 Mavzuga aloqador:
👉 Oʻlcham birliklari qanday yoziladi?
👉 Qiymat va belgi oʻrtasida boʻsh joy qoldiriladi
👉 Hosila birliklar: yo qisqartma bilan, yo toʻliq
👉 Axborot miqdori oʻlchamlari
👉 Oraliqdagi qiymat qanday ifodalanadi?
👉 Gradus belgisidan oldin boʻsh joy kerakmi yoki yoʻq?
@oriftolib
