​Men nima deyman-u, qoʻbizim nima deydi?!

Men sevadigan maqollardan biri. Baʼzi maqollar vaziyatni oʻta aniq, badiiy boʻyoqlarda ifodalaydi. Bu maqol ana shundaylardan.

Milliy ensiklopediyaga koʻra, qoʻbiz – torli cholgʻu. Oʻrta asr manbalarida, jumladan, Mahmud Qoshgʻariy, Navoiy, Bobur, Darvishali Changiy va boshqalarning asarlarida qoʻbiz turkiy xalqlarning eng sevimli torli-tirnama musiqa cholgʻusi sifatida taʼriflangan. Hozirgi doʻmbiraga yaqin shakldagi qoʻbiz qirgʻizlarda qoʻmuz, xakaslarda xomis nomi bilan saqlangan. Oʻzbek, qozoq, qoraqalpoqlarda qoʻbiz torli-kamonli cholgʻu sifatida mashhur.

“Hikmatnoma” kitobida yozilishicha, ushbu maqol toʻgʻri maʼnoda qoʻbizning kuyi qoʻshiqning kuyiga yaxshi joʻr boʻla olmaganini ifoda etadi. Majozan esa bir odam bir odamga dard-hasratini aytsa, undan maslahat yo madad soʻrasa, u odam unga yordam bergisi kelmay, oʻzini goʻllikka solib, goʻyo uning aslida nima demoqchi boʻlayotganini fahmlamagan boʻlib, gapni boshqa yoqqa burishi, fikrini chalgʻitishini ifoda etadi.

Hayotda bilib yo bilmay talmovsiraydigan, siz bogʻdan kelsangiz, togʻdan keladigan odamlar uchraydi. Ularning xatti-harakati ana shu maqolda mujassam. Birov fikringni anglamagan va shu holida oʻzicha javob bergan yoki sharhlagan paytda ham ayni shu maqolni ishlatish juda oʻrinli boʻladi.

@oriftolib

Gʻurra

Bu soʻz arabchadan kirgan, asliyatda otning oq qashqasi; gajak, kokil degan maʼnoni anglatadi. Biroq oʻzbekchada tamom boshqa maʼnoda qoʻllanadi. Maʼnosi oʻzgarib ketgan boʻlsa-da, joyi asliyatdagidan koʻp ham oʻzgarmagan – u peshona yoki boshda hosil boʻlgan qattiq shishni anglatadi.

Peshonamni ham gʻurra qildi-ya, ertagacha gʻurra yozilib ketsa goʻrga edi, shu turqu tarovat bilan odamlarga qanday koʻrinaman?
S. Ahmad, Hukm.

Qutluqxoʻja... yoshligida oʻz mahallasidagi bolalarga bosh boʻlib, ularni qoʻshni mahalla bolalariga qarshi “urush”ga olib borar, har vaqt burni qonab, peshonasi gʻurra boʻlib qaytardi.
M. Osim, Oʻtror.

@oriftolib

​Begonalashgan tabaka

Tobaki degan soʻzimiz bor. Uning qismati ajoyib. Tob oʻzak soʻzining qizitish, kuydirish maʼnolaridan kelib chiqqan toba (yassi qozoncha, biz uni tova, tava deymiz), toblanish, obu tob, tobiga keltirish singari kalimalar koʻp. Tobaki deb tobada pishirilgan yoki umuman qovurilgan taom aytiladi.

Xullas, tobaki degan soʻz “safarga chiqib”, Rossiyaga bordi va oʻris boʻlib qaytdi. Meliboy – Misha, Safarboy – Sasha, Ergashboy Erik boʻlib qaytgani kabi Tobaki degan nomini Tabaka qilib keldi. Tobada pishgan taom ekani esidan chiqdi va qovurilgan joʻjaga aylandi. Biz ham oʻzimizning “bolamiz”ni tanimay, Tabaka deb chaqiradigan boʻldik.

Erkin Vohidov

@oriftolib

​“Obyektivka”dan voz kechiladi

Prezident kechagi majlisda: “Bundan buyon rahbarlik lavozimlariga nomzodlar mahallada odamlar bilan ishlagan, ularning muammosini oʻz koʻzi bilan koʻrib, hal qilgan kadrlar orasidan tanlab olinadi”, deya taʼkidlagan.

Shuning uchun 1 noyabrdan:

🔹 eski namunadagi “obyektivka”dan voz kechilib, ilgʻor IT-texnologiyalar asosida xodimning malakasi va salohiyati, erishgan natijalarini baholaydigan tizimga oʻtiladi;

🔹 xodimni baholashda qaysi oliygohni bitirgani yoki qayerda ishlagani emas, qanday bilim-tajribaga egaligi va koʻrsatgan natijalari asosiy mezon boʻlishi shart.

Ishga qabul qilishda soʻraladigan hujjatlarning aksariyati ortiqchaligi, obyektivkaga oʻxshash maʼlumotnomalar ish beruvchiga qiziq boʻlgan jihatlarni aks ettirmasligi haqida oldinroq yozgan edim:

👉 Ishga kirishda soʻraladigan hujjatlarning koʻpi – ortiqcha qogʻozbozlik

@oriftolib

​“Bilmoq” haqida bilib oling

Arabcha علم (bilmoq) soʻzidan yasalgan va oʻzbek tiliga oʻzlashgan soʻzlar:

1️⃣ Ilm علم – bilmoq, bilim.

2️⃣ Olim عالم – biluvchi, bilimdon.

3️⃣ Maʼlum معلوم – bilingan, kimdir bilgan narsa.

4️⃣ Muallim معلم – bildiruvchi, bilim beruvchi.

5️⃣ Taʼlim تعليم – bilim berish, bildirish.

6️⃣ Maʼlumot معلومات – bilingan narsalar, “maʼlum”ning koʻplik shakli.

7️⃣ Alloma علامة – oʻta biluvchi.

8️⃣ Ulamo علماء – biluvchi, olim (aslida bu soʻz “olim” soʻzining koʻpligi – olimlar degani. Lekin bizga koʻplik shakli birlik maʼnoni anglatadigan soʻz boʻlib oʻzlashgan).

9️⃣ Olam عالم – bilingan, yoki bilish mumkin boʻlgan borliq.

🔟 Alam علم – bildirib turuvchi, belgi, yaʼni bayroq. “Alambardor” degani bayroqdor degani.

1️⃣1️⃣ Aʼlam أعلم – biluvchiroq. “Allohu aʼlam” iborasi Alloh biluvchiroq degani.

1️⃣2️⃣ Alomat علامة – bildirib turuvchi narsa, belgi.

Husan Xidirboyev sahifasidan olindi.

Manba

@oriftolib

Tang qolmoq: “tang” nima degani?

Tang soʻzi fors tilidan oʻtgan, asliyatda tor, siqiq, zich maʼnolariga ega. Oʻzbekchada ikki xil maʼnoda qoʻllanadi:

1️⃣ Oraligʻi, eni, hajmi yetarlicha katta boʻlmagan; tor, chogʻ.

Tang yoʻlak.

Vaqt tang, dalada ish tigʻiz.
Oybek, Tanlangan asarlar.

2️⃣ Qutulish, hal qilish yoki iloji, davosini topish juda qiyin boʻlgan, gʻoyat ogʻir, mushkul, nochor.

Tang ahvol. Tang vaziyat. Bemorning ahvoli tang.

Ishning eng tang joyi – qum bilan shagʻalning yetishmasligida.
A. Muxtor, Tugʻilish.

Baʼzan soʻzlar iboralar tarkibida lugʻaviy maʼnosidan uzoqlashadi. Tang qolmoq (yoki qotmoq) iborasida ham tang soʻzi yuqorida sanalgan maʼnolarni anglatmaydi. Ibora butun holatda hayratda qolmoq degan maʼnoga ega:

Zulayxoning osoyishta yuziga qarab tang qoldim.
P. Qodirov, Qadrim.

“Har qalay, uygʻotay”, dedi yana ona va oʻgʻlining boshiga egildi, egildi-yu, tang qotdi.
I. Rahim, Chin muhabbat.

@oriftolib

#Kundalikdan

Birovning haqqidan qoʻrqmaydigan odamga ishonish – koʻzni yumib mashina haydashday gap. Halokati koʻp kuttirmaydi.

@oriftolib