Ilvirs nima?
Ahmad Aʼzam “Tilda machchoyi sayil” maqolasida yozadi: “Rus tilining qonuniyatlarini bilmagan holda tarjimada chiranishlarimiz, birinchidan, oʻz tilimiz imkoniyatlarini toraytirsa, ikkinchidan, atamalarda ham koʻp chalkashliklar keltirib chiqaradi. Ruslarda снежный барс atamasi mavjud, togʻlarda, qorda boʻladi, biz buni befarq qor barsi yoki bilib qor qoploni deb oʻgiramiz, avvalambor, bu oʻrinda qor ortiqcha, chunki ayni shu qoplon bizda shusiz ham faqat togʻda, togʻ qorlarida boʻladi, ruslarda esa mazkur qoplondan farqli oʻrmonu toʻqayda yuradigan Uzoq Sharq qoploni ham mavjud. “Qor qoploni” bizdagi qoplondan boshqa yana bir turi bor ekan degan chalkash tasavvurga olib keladi.
Nimagadir 1983-yili bosilgan “Oʻzbekcha-ruscha lugʻat”ga kirmagan, avomda, folklorda ilvirs atamasi mavjud, ellik toʻqqizinchi yili chiqqan lugʻatda esa bor: “ilvirs – снежный барс”. Keyingi lugʻatlarda bu istilohning uchramasligi tarjimonlarni sopini oʻzidan chiqarishga majbur qiladi”.
Ushbu maqolaga koʻzim tushgach, oʻzbekcha-ruscha lugʻatga qaradim, ilvirs soʻzi kiritilgan ekan. Снежный барс deb tarjima qilingan ekan. Rus tilida снежный барсga nisbatan irbis varianti koʻproq qoʻllanar ekan. U ruschaga XVII asrda turkiy tillardan oʻtgan. Tuvada irbish, Semirechyeda ilbers, Olmaota sharqida – Xitoy bilan chegaradosh hududlarda irviz shakli ishlatilgan.
Ruscha-oʻzbekcha lugʻatda “irbis – ilvirs (togʻ qoploni)” deb izoh berilgan.
Izohli lugʻat esa mushuksimonlar oilasiga mansub, baland togʻlarda yashaydigan, qoplonga oʻxshash yirtqich hayvon deb sharhlagan.
Ruslar irbis bilan birga снежный барс atamasi ham qoʻllanadi. Ular bu atamani ingliz, nemis va fransuz tillaridagi variantidan soʻzma-soʻz tarjima qilib olgan.
Oʻzbek tilida tayyor qisqa va loʻnda soʻz bor. Demak, qor qoploni oʻrnida ilvirs soʻzini ishlatish kerak.
@oriftolib
Ahmad Aʼzam “Tilda machchoyi sayil” maqolasida yozadi: “Rus tilining qonuniyatlarini bilmagan holda tarjimada chiranishlarimiz, birinchidan, oʻz tilimiz imkoniyatlarini toraytirsa, ikkinchidan, atamalarda ham koʻp chalkashliklar keltirib chiqaradi. Ruslarda снежный барс atamasi mavjud, togʻlarda, qorda boʻladi, biz buni befarq qor barsi yoki bilib qor qoploni deb oʻgiramiz, avvalambor, bu oʻrinda qor ortiqcha, chunki ayni shu qoplon bizda shusiz ham faqat togʻda, togʻ qorlarida boʻladi, ruslarda esa mazkur qoplondan farqli oʻrmonu toʻqayda yuradigan Uzoq Sharq qoploni ham mavjud. “Qor qoploni” bizdagi qoplondan boshqa yana bir turi bor ekan degan chalkash tasavvurga olib keladi.
Nimagadir 1983-yili bosilgan “Oʻzbekcha-ruscha lugʻat”ga kirmagan, avomda, folklorda ilvirs atamasi mavjud, ellik toʻqqizinchi yili chiqqan lugʻatda esa bor: “ilvirs – снежный барс”. Keyingi lugʻatlarda bu istilohning uchramasligi tarjimonlarni sopini oʻzidan chiqarishga majbur qiladi”.
Ushbu maqolaga koʻzim tushgach, oʻzbekcha-ruscha lugʻatga qaradim, ilvirs soʻzi kiritilgan ekan. Снежный барс deb tarjima qilingan ekan. Rus tilida снежный барсga nisbatan irbis varianti koʻproq qoʻllanar ekan. U ruschaga XVII asrda turkiy tillardan oʻtgan. Tuvada irbish, Semirechyeda ilbers, Olmaota sharqida – Xitoy bilan chegaradosh hududlarda irviz shakli ishlatilgan.
Ruscha-oʻzbekcha lugʻatda “irbis – ilvirs (togʻ qoploni)” deb izoh berilgan.
Izohli lugʻat esa mushuksimonlar oilasiga mansub, baland togʻlarda yashaydigan, qoplonga oʻxshash yirtqich hayvon deb sharhlagan.
Ruslar irbis bilan birga снежный барс atamasi ham qoʻllanadi. Ular bu atamani ingliz, nemis va fransuz tillaridagi variantidan soʻzma-soʻz tarjima qilib olgan.
Oʻzbek tilida tayyor qisqa va loʻnda soʻz bor. Demak, qor qoploni oʻrnida ilvirs soʻzini ishlatish kerak.
@oriftolib
Qay biri toʻgʻri?
Yaponiyalik siyosatchi Sindzo Abega ... uyushtirildi.
Yaponiyalik siyosatchi Sindzo Abega ... uyushtirildi.
Anonymous Quiz
6%
Sui qasd
74%
Suiqasd
20%
Suyqasd
Qay biri toʻgʻri?
Anonymous Quiz
5%
Ahvoli chataq ekan.
79%
Ahvoli chatoq ekan.
16%
Ikkovi ham toʻgʻri.
“Bu” va tire
Bu koʻrsatish olmoshi bilan koʻp tire ishlatiladi. Masalan:
Bu – kitobning alohida beti.
Bunday paytlarda bu ot kesimli gapning egasi boʻlib keladi. Bu olmoshi baʼzan egani izohlaydi. Nimagadir, balki rus tilidan tarjimalar taʼsiridadir, bunday holatlarda olmoshdan oldin tire qoʻyish urf boʻlgan.
❗️ Ammo tireni koʻrsatish olmoshidan keyin qoʻyish toʻgʻri. Solishtiring:
Bu – kitobning alohida beti.
Sahifa bu – kitobning alohida beti.
Agar tireni bu olmoshidan oldin qoʻysak, sahifa aynan koʻrsatilayotgan, ishora qilinayotgan kitobning beti boʻlib qoladi:
Sahifa – bu (aynan mana shu) kitobning alohida beti.
Koʻp hollarda olmoshning bahridan bemalol kechvorish mumkin:
Sahifa – kitobning alohida beti.
Tireni koʻrsatish olmoshlaridan oldin qoʻllash holatlari kitoblar, ensiklopediyalar va hatto darsliklarda ham uchraydi. Odatlanilgan xatoni tushunish va toʻgʻrilash qiyin boʻladi. Biroq baribir toʻgʻrilash kerak.
📌 Demak:
Biologiya bu – hayot haqidagi fan. ✅
Biologiya – bu hayot haqidagi fan. ❌
Toʻgʻri savol berish bu – masalaning yarim yechimi. ✅
Toʻgʻri savol berish – bu masalaning yarim yechimi. ❌
@oriftolib
Bu koʻrsatish olmoshi bilan koʻp tire ishlatiladi. Masalan:
Bu – kitobning alohida beti.
Bunday paytlarda bu ot kesimli gapning egasi boʻlib keladi. Bu olmoshi baʼzan egani izohlaydi. Nimagadir, balki rus tilidan tarjimalar taʼsiridadir, bunday holatlarda olmoshdan oldin tire qoʻyish urf boʻlgan.
❗️ Ammo tireni koʻrsatish olmoshidan keyin qoʻyish toʻgʻri. Solishtiring:
Bu – kitobning alohida beti.
Sahifa bu – kitobning alohida beti.
Agar tireni bu olmoshidan oldin qoʻysak, sahifa aynan koʻrsatilayotgan, ishora qilinayotgan kitobning beti boʻlib qoladi:
Sahifa – bu (aynan mana shu) kitobning alohida beti.
Koʻp hollarda olmoshning bahridan bemalol kechvorish mumkin:
Sahifa – kitobning alohida beti.
Tireni koʻrsatish olmoshlaridan oldin qoʻllash holatlari kitoblar, ensiklopediyalar va hatto darsliklarda ham uchraydi. Odatlanilgan xatoni tushunish va toʻgʻrilash qiyin boʻladi. Biroq baribir toʻgʻrilash kerak.
📌 Demak:
Biologiya bu – hayot haqidagi fan. ✅
Biologiya – bu hayot haqidagi fan. ❌
Toʻgʻri savol berish bu – masalaning yarim yechimi. ✅
Toʻgʻri savol berish – bu masalaning yarim yechimi. ❌
@oriftolib
Qay biri toʻgʻri?
Anonymous Quiz
65%
Viloyat miqyosida
24%
Viloyat miqiyosida
11%
Ikkovi ham toʻgʻri.
Forwarded from “Yoshlik” jurnali
#Ibratli_hikoya
Ikki nuqtayi nazar
Bir mashhur poyabzal firmasi mahsulotlarini issiq iqlimli o‘lkalardan biriga sotish bo‘yicha loyiha qabul qildi. Ikki xodim bozorni o‘rganish uchun ushbu mamlakatga jo‘nadi. Ular alohida holda viloyatlarga yo‘l oldi. Mahalliy bozor va istiqboldagi xarid imkoniyatini o‘rgana boshlashdi.
Bir necha kun o‘tdi va tahlilchilardan biri qaytib keldi:
– U yerda hech kim poyabzal kiymas ekan. Bu bozorni egallayman deb behuda vaqt sarflamaslik kerak!
Ikkinchi tahlilchi haliyam viloyatlarni kezib yurar, sherigining xulosasidan bexabar edi. Biroz vaqt o‘tib firmaga undan faks-xabar keldi:
– Do‘stlar! Mo‘ljaldagi ekport hajmini uch barobarga ko‘paytirish kerak. Bu joylarda hali hech kim oyoqkiyim kiymas ekan!
Bir vaziyat kimgadir yengib bo‘lmas to‘siq bo‘lib ko‘rinsa, kimgadir beqiyos imkoniyatlar eshigi vazifasini o‘taydi. Hayotda imkonlarni ilg‘ab, ulardan foydalana olganlargina yutadi.
Orif Tolib
yoshlikjurnali.uz
@yoshlikjurnali
Ikki nuqtayi nazar
Bir mashhur poyabzal firmasi mahsulotlarini issiq iqlimli o‘lkalardan biriga sotish bo‘yicha loyiha qabul qildi. Ikki xodim bozorni o‘rganish uchun ushbu mamlakatga jo‘nadi. Ular alohida holda viloyatlarga yo‘l oldi. Mahalliy bozor va istiqboldagi xarid imkoniyatini o‘rgana boshlashdi.
Bir necha kun o‘tdi va tahlilchilardan biri qaytib keldi:
– U yerda hech kim poyabzal kiymas ekan. Bu bozorni egallayman deb behuda vaqt sarflamaslik kerak!
Ikkinchi tahlilchi haliyam viloyatlarni kezib yurar, sherigining xulosasidan bexabar edi. Biroz vaqt o‘tib firmaga undan faks-xabar keldi:
– Do‘stlar! Mo‘ljaldagi ekport hajmini uch barobarga ko‘paytirish kerak. Bu joylarda hali hech kim oyoqkiyim kiymas ekan!
Bir vaziyat kimgadir yengib bo‘lmas to‘siq bo‘lib ko‘rinsa, kimgadir beqiyos imkoniyatlar eshigi vazifasini o‘taydi. Hayotda imkonlarni ilg‘ab, ulardan foydalana olganlargina yutadi.
Orif Tolib
yoshlikjurnali.uz
@yoshlikjurnali
Bu qaysi soʻz?
U asliyatda otning oq qashqasi; gajak, kokil degan maʼnolarni anglatadi. Biroq oʻzbekchada tamom boshqa maʼnoda qoʻllanadi. Maʼnosi oʻzgarib ketgan boʻlsa-da, joyi asliyatdagidan koʻp ham oʻzgarmagan – u koʻpincha peshona yoki boshda boʻladi.
Gap qaysi soʻz haqida ketyapti?
Variantingizni izohlarda qoldiring.
@oriftolib
U asliyatda otning oq qashqasi; gajak, kokil degan maʼnolarni anglatadi. Biroq oʻzbekchada tamom boshqa maʼnoda qoʻllanadi. Maʼnosi oʻzgarib ketgan boʻlsa-da, joyi asliyatdagidan koʻp ham oʻzgarmagan – u koʻpincha peshona yoki boshda boʻladi.
Gap qaysi soʻz haqida ketyapti?
Variantingizni izohlarda qoldiring.
@oriftolib
Men nima deyman-u, qoʻbizim nima deydi?!
Men sevadigan maqollardan biri. Baʼzi maqollar vaziyatni oʻta aniq, badiiy boʻyoqlarda ifodalaydi. Bu maqol ana shundaylardan.
Milliy ensiklopediyaga koʻra, qoʻbiz – torli cholgʻu. Oʻrta asr manbalarida, jumladan, Mahmud Qoshgʻariy, Navoiy, Bobur, Darvishali Changiy va boshqalarning asarlarida qoʻbiz turkiy xalqlarning eng sevimli torli-tirnama musiqa cholgʻusi sifatida taʼriflangan. Hozirgi doʻmbiraga yaqin shakldagi qoʻbiz qirgʻizlarda qoʻmuz, xakaslarda xomis nomi bilan saqlangan. Oʻzbek, qozoq, qoraqalpoqlarda qoʻbiz torli-kamonli cholgʻu sifatida mashhur.
“Hikmatnoma” kitobida yozilishicha, ushbu maqol toʻgʻri maʼnoda qoʻbizning kuyi qoʻshiqning kuyiga yaxshi joʻr boʻla olmaganini ifoda etadi. Majozan esa bir odam bir odamga dard-hasratini aytsa, undan maslahat yo madad soʻrasa, u odam unga yordam bergisi kelmay, oʻzini goʻllikka solib, goʻyo uning aslida nima demoqchi boʻlayotganini fahmlamagan boʻlib, gapni boshqa yoqqa burishi, fikrini chalgʻitishini ifoda etadi.
Hayotda bilib yo bilmay talmovsiraydigan, siz bogʻdan kelsangiz, togʻdan keladigan odamlar uchraydi. Ularning xatti-harakati ana shu maqolda mujassam. Birov fikringni anglamagan va shu holida oʻzicha javob bergan yoki sharhlagan paytda ham ayni shu maqolni ishlatish juda oʻrinli boʻladi.
@oriftolib
Men sevadigan maqollardan biri. Baʼzi maqollar vaziyatni oʻta aniq, badiiy boʻyoqlarda ifodalaydi. Bu maqol ana shundaylardan.
Milliy ensiklopediyaga koʻra, qoʻbiz – torli cholgʻu. Oʻrta asr manbalarida, jumladan, Mahmud Qoshgʻariy, Navoiy, Bobur, Darvishali Changiy va boshqalarning asarlarida qoʻbiz turkiy xalqlarning eng sevimli torli-tirnama musiqa cholgʻusi sifatida taʼriflangan. Hozirgi doʻmbiraga yaqin shakldagi qoʻbiz qirgʻizlarda qoʻmuz, xakaslarda xomis nomi bilan saqlangan. Oʻzbek, qozoq, qoraqalpoqlarda qoʻbiz torli-kamonli cholgʻu sifatida mashhur.
“Hikmatnoma” kitobida yozilishicha, ushbu maqol toʻgʻri maʼnoda qoʻbizning kuyi qoʻshiqning kuyiga yaxshi joʻr boʻla olmaganini ifoda etadi. Majozan esa bir odam bir odamga dard-hasratini aytsa, undan maslahat yo madad soʻrasa, u odam unga yordam bergisi kelmay, oʻzini goʻllikka solib, goʻyo uning aslida nima demoqchi boʻlayotganini fahmlamagan boʻlib, gapni boshqa yoqqa burishi, fikrini chalgʻitishini ifoda etadi.
Hayotda bilib yo bilmay talmovsiraydigan, siz bogʻdan kelsangiz, togʻdan keladigan odamlar uchraydi. Ularning xatti-harakati ana shu maqolda mujassam. Birov fikringni anglamagan va shu holida oʻzicha javob bergan yoki sharhlagan paytda ham ayni shu maqolni ishlatish juda oʻrinli boʻladi.
@oriftolib
Orif Tolib
Bu qaysi soʻz? U asliyatda otning oq qashqasi; gajak, kokil degan maʼnolarni anglatadi. Biroq oʻzbekchada tamom boshqa maʼnoda qoʻllanadi. Maʼnosi oʻzgarib ketgan boʻlsa-da, joyi asliyatdagidan koʻp ham oʻzgarmagan – u koʻpincha peshona yoki boshda boʻladi.…
Gʻurra
Bu soʻz arabchadan kirgan, asliyatda otning oq qashqasi; gajak, kokil degan maʼnoni anglatadi. Biroq oʻzbekchada tamom boshqa maʼnoda qoʻllanadi. Maʼnosi oʻzgarib ketgan boʻlsa-da, joyi asliyatdagidan koʻp ham oʻzgarmagan – u peshona yoki boshda hosil boʻlgan qattiq shishni anglatadi.
Peshonamni ham gʻurra qildi-ya, ertagacha gʻurra yozilib ketsa goʻrga edi, shu turqu tarovat bilan odamlarga qanday koʻrinaman?
S. Ahmad, Hukm.
Qutluqxoʻja... yoshligida oʻz mahallasidagi bolalarga bosh boʻlib, ularni qoʻshni mahalla bolalariga qarshi “urush”ga olib borar, har vaqt burni qonab, peshonasi gʻurra boʻlib qaytardi.
M. Osim, Oʻtror.
@oriftolib
Bu soʻz arabchadan kirgan, asliyatda otning oq qashqasi; gajak, kokil degan maʼnoni anglatadi. Biroq oʻzbekchada tamom boshqa maʼnoda qoʻllanadi. Maʼnosi oʻzgarib ketgan boʻlsa-da, joyi asliyatdagidan koʻp ham oʻzgarmagan – u peshona yoki boshda hosil boʻlgan qattiq shishni anglatadi.
Peshonamni ham gʻurra qildi-ya, ertagacha gʻurra yozilib ketsa goʻrga edi, shu turqu tarovat bilan odamlarga qanday koʻrinaman?
S. Ahmad, Hukm.
Qutluqxoʻja... yoshligida oʻz mahallasidagi bolalarga bosh boʻlib, ularni qoʻshni mahalla bolalariga qarshi “urush”ga olib borar, har vaqt burni qonab, peshonasi gʻurra boʻlib qaytardi.
M. Osim, Oʻtror.
@oriftolib
Begonalashgan tabaka
Tobaki degan soʻzimiz bor. Uning qismati ajoyib. Tob oʻzak soʻzining qizitish, kuydirish maʼnolaridan kelib chiqqan toba (yassi qozoncha, biz uni tova, tava deymiz), toblanish, obu tob, tobiga keltirish singari kalimalar koʻp. Tobaki deb tobada pishirilgan yoki umuman qovurilgan taom aytiladi.
Xullas, tobaki degan soʻz “safarga chiqib”, Rossiyaga bordi va oʻris boʻlib qaytdi. Meliboy – Misha, Safarboy – Sasha, Ergashboy Erik boʻlib qaytgani kabi Tobaki degan nomini Tabaka qilib keldi. Tobada pishgan taom ekani esidan chiqdi va qovurilgan joʻjaga aylandi. Biz ham oʻzimizning “bolamiz”ni tanimay, Tabaka deb chaqiradigan boʻldik.
Erkin Vohidov
@oriftolib
Tobaki degan soʻzimiz bor. Uning qismati ajoyib. Tob oʻzak soʻzining qizitish, kuydirish maʼnolaridan kelib chiqqan toba (yassi qozoncha, biz uni tova, tava deymiz), toblanish, obu tob, tobiga keltirish singari kalimalar koʻp. Tobaki deb tobada pishirilgan yoki umuman qovurilgan taom aytiladi.
Xullas, tobaki degan soʻz “safarga chiqib”, Rossiyaga bordi va oʻris boʻlib qaytdi. Meliboy – Misha, Safarboy – Sasha, Ergashboy Erik boʻlib qaytgani kabi Tobaki degan nomini Tabaka qilib keldi. Tobada pishgan taom ekani esidan chiqdi va qovurilgan joʻjaga aylandi. Biz ham oʻzimizning “bolamiz”ni tanimay, Tabaka deb chaqiradigan boʻldik.
Erkin Vohidov
@oriftolib
