Yaxshilarni koyiymiz koʻproq
Hayotda koʻrgan, eshitgan, xulosalagan haqiqatlarimizni hamisha ham ifodalay olmaymiz. Chinakam ijodkorning xos sifatlaridan biri ana shu holatlarni, inja kuzatuvlarni qogʻozga tushira bilishdir. Kecha ulugʻ shoirimiz Abdulla Oripovning bir sheʼrini oʻqib qoldim. Muallif umrining oxirlarida yozgan sakkiz qatorli sheʼr quyidagi misralar bilan yakunlanadi:
Duch kelsak-da yomonga, biroq
Yaxshilarni koyiymiz koʻproq.
Bu oddiy haqiqatni deyarli hamma biladi. Bunday holatlar kichkinagina oiladan tortib mamlakatlar orasidagi xalqaro munosabatlarda ham kuzatiladi. Deylik, oilada ota-onaga eng koʻp yordam beradigan, yumushlarni bajaradigan farzand boshqalarga qaraganda koʻproq dakki eshitadi. Zari va zoʻri bor odam bilan oʻrtahol bir kishi janjallashib qolsa, kimning yoni koʻproq olinishi, kimga xayrixohlik namoyon etilishini yaxshi bilasiz. Yoki kuchiga ishongan bir davlat zaifroq qoʻshnisiga zulm qilayotgan boʻlsa, mazlumning yonini olishga uncha-munchasining yuragi dov bermaydi. Baʼzi jurʼat topganlar ham yo umumiy qilib, yo birov eshitmaydiganroq tarzda tanbeh berib qoʻyadi. Koʻp vaziyatlarda manfaat va qoʻrquv hammasini hal qiladi. Odam tabiatiga xos xususiyat bu. Yaxshilar esa – bezarar, ularni tergash, gʻazab qilish oson. Ular birovga jiddiy zarar yetkazmasligi yoki nomardlarcha yoʻl tutmasligi hammaga ayon...
Fikriy sheʼr matematik tenglamaga oʻxshaydi. Uning maʼnosini aqlingiz va tasavvuringizga mos usulda yechib olaverasiz.
Abdulla Oripov sheʼriyatida fikriy sheʼrlar salmogʻi katta. Katta hayotiy tajriba, kuzatuvlar va chuqur tafakkurdan tugʻilgan misralar bizni oʻylashga, hayotga teranroq nazar solishga undaydi.
@oriftolib
Hayotda koʻrgan, eshitgan, xulosalagan haqiqatlarimizni hamisha ham ifodalay olmaymiz. Chinakam ijodkorning xos sifatlaridan biri ana shu holatlarni, inja kuzatuvlarni qogʻozga tushira bilishdir. Kecha ulugʻ shoirimiz Abdulla Oripovning bir sheʼrini oʻqib qoldim. Muallif umrining oxirlarida yozgan sakkiz qatorli sheʼr quyidagi misralar bilan yakunlanadi:
Duch kelsak-da yomonga, biroq
Yaxshilarni koyiymiz koʻproq.
Bu oddiy haqiqatni deyarli hamma biladi. Bunday holatlar kichkinagina oiladan tortib mamlakatlar orasidagi xalqaro munosabatlarda ham kuzatiladi. Deylik, oilada ota-onaga eng koʻp yordam beradigan, yumushlarni bajaradigan farzand boshqalarga qaraganda koʻproq dakki eshitadi. Zari va zoʻri bor odam bilan oʻrtahol bir kishi janjallashib qolsa, kimning yoni koʻproq olinishi, kimga xayrixohlik namoyon etilishini yaxshi bilasiz. Yoki kuchiga ishongan bir davlat zaifroq qoʻshnisiga zulm qilayotgan boʻlsa, mazlumning yonini olishga uncha-munchasining yuragi dov bermaydi. Baʼzi jurʼat topganlar ham yo umumiy qilib, yo birov eshitmaydiganroq tarzda tanbeh berib qoʻyadi. Koʻp vaziyatlarda manfaat va qoʻrquv hammasini hal qiladi. Odam tabiatiga xos xususiyat bu. Yaxshilar esa – bezarar, ularni tergash, gʻazab qilish oson. Ular birovga jiddiy zarar yetkazmasligi yoki nomardlarcha yoʻl tutmasligi hammaga ayon...
Fikriy sheʼr matematik tenglamaga oʻxshaydi. Uning maʼnosini aqlingiz va tasavvuringizga mos usulda yechib olaverasiz.
Abdulla Oripov sheʼriyatida fikriy sheʼrlar salmogʻi katta. Katta hayotiy tajriba, kuzatuvlar va chuqur tafakkurdan tugʻilgan misralar bizni oʻylashga, hayotga teranroq nazar solishga undaydi.
@oriftolib
Ajib holat
Etaklaydi soʻqirni soʻqir,
Shuʼlalarga qasida oʻqir.
Kar odamga qoʻshiq aytar kar,
Ikkinchisi baqirar battar.
Ular bari mard erur gʻoyat,
Oʻz holidan qilmas shikoyat.
Duch kelsak – da yomonga, biroq
Yaxshilarni koyiymiz koʻproq.
Abdulla Oripov
1.09.2016
@oriftolib
Etaklaydi soʻqirni soʻqir,
Shuʼlalarga qasida oʻqir.
Kar odamga qoʻshiq aytar kar,
Ikkinchisi baqirar battar.
Ular bari mard erur gʻoyat,
Oʻz holidan qilmas shikoyat.
Duch kelsak – da yomonga, biroq
Yaxshilarni koyiymiz koʻproq.
Abdulla Oripov
1.09.2016
@oriftolib
Sharof Boshbekov. “Charxpalak”
Zamonaviy oʻzbek dramaturgiyasi deganda koʻz oldimda Sharof Boshbekov gavdalanadi. Garchi yozuvchiga katta shuhrat olib kelgan “Temir xotin” jiddiy komediyasi 1989 yili sahnalashtirilgan, “Charxpalak” teleseriali esa 1997–2000 yillari suratga olingan boʻlsa ham.
Toʻgʻri, boshqa shoir-yozuvchilarning asarlari asosida ham xalqqa manzur boʻlgan spektakl va kinofilmlar yaratildi. Biroq ular ijodining bosh yoʻnalishi dramaturgiya emas. Sharof Boshbekov esa asosan pyesa va ssenariylar yozdi. Adib bilan 2010-yili suhbat qurgandim. Oʻshanda Boshbekov domla kitob chiqarishga uncha qiziqmasligi, yozganlari sahnalashtirilishi yoki ekranlashtirilishi muhimroq ekanini aytgandi.
“Charxpalak” serialini toʻliq koʻrmagandim. Biroq kitob mutolaasi davomida kinoni toʻliq, qoʻshimcha tafsilotlari bilan tomosha qilganday boʻldim.
Kinoning kitobdan baʼzi ustun jihatlari bor. Odam asosiy axborotni koʻz orqali oladi va uning ongida eng koʻp saqlanib qoladigani ham ayni ana shu vizual axborotlardir. Miya hatto eshitgan narsasini ham oldin tasvirga aylantirib, soʻng xotiraga saqlar ekan. Shu sababli kinofilmlarni yaxshi eslab qolamiz. Biroq ekranda his-tuygʻuni ifodalash juda mushkul. Xayolni, oʻy-fikrni koʻrsatsa boʻladi, biroq tuygʻu va sezgilar kino uchun katta qiyinchilik tugʻdiradi. Filmning sifati masalasi ham bor. Professional ishlanmagan kino koʻzgayam, koʻngilgayam yoqmaydi.
Kitobni oʻqiyotganda esa oʻzingiz rejissyorga aylanasiz, voqea-hodisalarni tasavvuringizda jonlantirib, beqiyos kino koʻrasiz. Qahramonlarning oʻy-fikrlari, dunyoqarashi, tuygʻulari, sezimlari bilan ichdan tanishasiz, his qilasiz. Shu maʼnoda, pyesa va ssenariylarni oʻqish qoʻshimcha taasurot va zavq beradi. Mabodo siz ijod kishisi boʻlsangiz yoki shu sohaga qiziqsangiz, dramalar, kinoqissalar va ssenariylarni oʻqishingiz, uning oʻziga xosliklarini oʻrganishingiz kerak. Aynan shu yoʻnalishda ijod qilish-qilmasligingiz muhim emas. Dramaturgiyadan orttirgan bilimingiz boshqa janrlardagi mashqlarda qoʻl keladi.
Toʻgʻrisi, mutolaa davomida baʼzi voqealar boʻrttirilganroq, baʼzi qahramonlarning feʼl-atvori, fikrlashlari erishroq tuyuldi menga. Ammo bunaqa tipdagi odamlar hayotda bor. Ular oʻzini shunday tutishiga, shunday fikrlashiga yozuvchi aybdor emas. Oʻquvchida muayyan fikr, xulosa, muhabbat yoki nafrat tuygʻusini paydo qila olish ijodkorning yutugʻi, aslida.
Boʻrttirish masalasiga kelsak, yuqorida eslab oʻtganganim suhbatda Boshbekov domla juda koʻp sahna va kino asarlar hayotdan aynan koʻchirma ekani, shuning uchun ularni xushlamasligini, chinakam adabiyot gʻayrioddiy boʻlishi, odamni hayratlantirishi kerakligini aytgandi. Yozuvchining fikricha, Navoiy yoki Shekspir asarlarining eskirmasligi sababi ana shu hayratomuzlikda.
“Charxpalak”dagi Maryam obrazida favqulodda isteʼdod, avliyolarga xos sifatlar, katta botiniy kuch mujassam. Ammo bu xislatlar unda aynan nima sababli borligiga hech qanday ishora yoʻq. Juda koʻp filmlarda koʻrganmiz, biror-bir qahramonda gʻayrioddiy xususiyat paydo boʻlib qolishi uchun u odatda kutilmagan sirli hodisaga duch keladi, oʻzga sayyoraliklar taʼsiriga tushadi, biror qadimiy buyum topib oladi va hokazo. Maryam esa bunday holatlarga duch kelmaydi. Balki yozuvchi biror ishora bergandir-u, men sezmagandirman.
Koʻp oʻrinlarda yozuvchining professionalligi yaqqol sezilib turadi. Voqealar zanjiri, tugun va yechimlarning tabiiyligi, mehr yoki ziddiyat aks etgan sahnalarda qahramonlar tutadigan yoʻl va aytadigan gap-soʻzlarning oʻrinliligi, nozik qochirimlar va soʻz oʻyinlaridan ustalik bilan foydalanilgani shundan dalolat.
Gapiraman desa, gap koʻp. Shu yerda toʻxtayman va sizga “Charxpalak” kinoromanini oʻqishni tavsiya qilaman.
@oriftolib
Zamonaviy oʻzbek dramaturgiyasi deganda koʻz oldimda Sharof Boshbekov gavdalanadi. Garchi yozuvchiga katta shuhrat olib kelgan “Temir xotin” jiddiy komediyasi 1989 yili sahnalashtirilgan, “Charxpalak” teleseriali esa 1997–2000 yillari suratga olingan boʻlsa ham.
Toʻgʻri, boshqa shoir-yozuvchilarning asarlari asosida ham xalqqa manzur boʻlgan spektakl va kinofilmlar yaratildi. Biroq ular ijodining bosh yoʻnalishi dramaturgiya emas. Sharof Boshbekov esa asosan pyesa va ssenariylar yozdi. Adib bilan 2010-yili suhbat qurgandim. Oʻshanda Boshbekov domla kitob chiqarishga uncha qiziqmasligi, yozganlari sahnalashtirilishi yoki ekranlashtirilishi muhimroq ekanini aytgandi.
“Charxpalak” serialini toʻliq koʻrmagandim. Biroq kitob mutolaasi davomida kinoni toʻliq, qoʻshimcha tafsilotlari bilan tomosha qilganday boʻldim.
Kinoning kitobdan baʼzi ustun jihatlari bor. Odam asosiy axborotni koʻz orqali oladi va uning ongida eng koʻp saqlanib qoladigani ham ayni ana shu vizual axborotlardir. Miya hatto eshitgan narsasini ham oldin tasvirga aylantirib, soʻng xotiraga saqlar ekan. Shu sababli kinofilmlarni yaxshi eslab qolamiz. Biroq ekranda his-tuygʻuni ifodalash juda mushkul. Xayolni, oʻy-fikrni koʻrsatsa boʻladi, biroq tuygʻu va sezgilar kino uchun katta qiyinchilik tugʻdiradi. Filmning sifati masalasi ham bor. Professional ishlanmagan kino koʻzgayam, koʻngilgayam yoqmaydi.
Kitobni oʻqiyotganda esa oʻzingiz rejissyorga aylanasiz, voqea-hodisalarni tasavvuringizda jonlantirib, beqiyos kino koʻrasiz. Qahramonlarning oʻy-fikrlari, dunyoqarashi, tuygʻulari, sezimlari bilan ichdan tanishasiz, his qilasiz. Shu maʼnoda, pyesa va ssenariylarni oʻqish qoʻshimcha taasurot va zavq beradi. Mabodo siz ijod kishisi boʻlsangiz yoki shu sohaga qiziqsangiz, dramalar, kinoqissalar va ssenariylarni oʻqishingiz, uning oʻziga xosliklarini oʻrganishingiz kerak. Aynan shu yoʻnalishda ijod qilish-qilmasligingiz muhim emas. Dramaturgiyadan orttirgan bilimingiz boshqa janrlardagi mashqlarda qoʻl keladi.
Toʻgʻrisi, mutolaa davomida baʼzi voqealar boʻrttirilganroq, baʼzi qahramonlarning feʼl-atvori, fikrlashlari erishroq tuyuldi menga. Ammo bunaqa tipdagi odamlar hayotda bor. Ular oʻzini shunday tutishiga, shunday fikrlashiga yozuvchi aybdor emas. Oʻquvchida muayyan fikr, xulosa, muhabbat yoki nafrat tuygʻusini paydo qila olish ijodkorning yutugʻi, aslida.
Boʻrttirish masalasiga kelsak, yuqorida eslab oʻtganganim suhbatda Boshbekov domla juda koʻp sahna va kino asarlar hayotdan aynan koʻchirma ekani, shuning uchun ularni xushlamasligini, chinakam adabiyot gʻayrioddiy boʻlishi, odamni hayratlantirishi kerakligini aytgandi. Yozuvchining fikricha, Navoiy yoki Shekspir asarlarining eskirmasligi sababi ana shu hayratomuzlikda.
“Charxpalak”dagi Maryam obrazida favqulodda isteʼdod, avliyolarga xos sifatlar, katta botiniy kuch mujassam. Ammo bu xislatlar unda aynan nima sababli borligiga hech qanday ishora yoʻq. Juda koʻp filmlarda koʻrganmiz, biror-bir qahramonda gʻayrioddiy xususiyat paydo boʻlib qolishi uchun u odatda kutilmagan sirli hodisaga duch keladi, oʻzga sayyoraliklar taʼsiriga tushadi, biror qadimiy buyum topib oladi va hokazo. Maryam esa bunday holatlarga duch kelmaydi. Balki yozuvchi biror ishora bergandir-u, men sezmagandirman.
Koʻp oʻrinlarda yozuvchining professionalligi yaqqol sezilib turadi. Voqealar zanjiri, tugun va yechimlarning tabiiyligi, mehr yoki ziddiyat aks etgan sahnalarda qahramonlar tutadigan yoʻl va aytadigan gap-soʻzlarning oʻrinliligi, nozik qochirimlar va soʻz oʻyinlaridan ustalik bilan foydalanilgani shundan dalolat.
Gapiraman desa, gap koʻp. Shu yerda toʻxtayman va sizga “Charxpalak” kinoromanini oʻqishni tavsiya qilaman.
@oriftolib
Boshni qotirmaydigan, yengil boshqotirma 😇
Doktor buyurgan dorilar 💊💊💊
Doktor bemorga uchta yoʻtal dori berib, har birini bir donadan yarim soat oralatib ichishni buyurdi. Davolanish boshlangach, bemor oxirgi – uchinchi dorini necha soatdan soʻng ichadi? Unda bor-yoʻgʻi 3 dona dori bor.
👇 Javoblarni izohda qoldirishingiz mumkin.
@oriftolib
Doktor buyurgan dorilar 💊💊💊
Doktor bemorga uchta yoʻtal dori berib, har birini bir donadan yarim soat oralatib ichishni buyurdi. Davolanish boshlangach, bemor oxirgi – uchinchi dorini necha soatdan soʻng ichadi? Unda bor-yoʻgʻi 3 dona dori bor.
👇 Javoblarni izohda qoldirishingiz mumkin.
@oriftolib
Shaxsiy kitoblarni asrash uchun
Taniqli fransuz yozuvchisi, adabiyot yoʻnalishida Nobel mukofoti sovrindori Anatol Frans oʻtkir fikrlari, lutflari, kinoyali-kulgili soʻzlari bilan ham shuhrat qozongan. Jumladan, uning shaxsiy kitoblarni asrash haqidagi ushbu tavsiyasi eʼtiborga molik:
“Kitoblaringizni hech kimga bermang. Aks holda, ularni qaytib кўрмайcиз. Masalan, mening kutubxonamda birovlardan oʻqib turish uchun olingan kitoblargina qolgan, xolos”.
Orif Tolib
tayyorladi.
“Yoshlik” jurnalining 2017-yil 1-sonida chop etilgan.
@oriftolib
Taniqli fransuz yozuvchisi, adabiyot yoʻnalishida Nobel mukofoti sovrindori Anatol Frans oʻtkir fikrlari, lutflari, kinoyali-kulgili soʻzlari bilan ham shuhrat qozongan. Jumladan, uning shaxsiy kitoblarni asrash haqidagi ushbu tavsiyasi eʼtiborga molik:
“Kitoblaringizni hech kimga bermang. Aks holda, ularni qaytib кўрмайcиз. Masalan, mening kutubxonamda birovlardan oʻqib turish uchun olingan kitoblargina qolgan, xolos”.
Orif Tolib
tayyorladi.
“Yoshlik” jurnalining 2017-yil 1-sonida chop etilgan.
@oriftolib
– Spektaklga tushib turasizmi? Yoki faqat oʻz asarlaringiz premyerasidagina teatrga borasizmi?
– Men teatrga umuman tushmayman, oʻzimning asarlarimga ham. Chunki teatrlarimizda sahnalashtirilayotgan spektakllar judayam hayotiy.
– Hayotiyligi ijobiy jihati emasmi? Bu soʻzni qanday tushunish kerak? “Maishiylik” debmi?
– Yoʻq, maishiylik boshqa narsa, maishiy mavzuda ham yaxshi asar yozish mumkin. Men boshqa narsani aytmoqchiman. Bugungi pyesalarda har kuni koʻchada koʻrib, eshitib turgan voqealar ifodalanadi. Buni tomoshabinga nima qizigʻi bor? Bu gaplar ertaga eskirib qoladi. Yangilik topish kerak. Voqealar, gap-soʻzlar koʻz koʻrib, quloq eshitib oʻrganmagan boʻlishi zarur.
Yaqinda oʻtgan sanʼat kunlarida Xorazm teatri aktyorlari “Muqimiy” teatrida “Tikansiz tipratikanlar” degan asarimni sahnalashtirdi. Koʻrib uyalib ketdim. Aktyorlarning mahoratini aytmayapman, oʻzimning xatolarimni koʻrib xijolat tortdim. Men oʻsha paytlarda asarimni hayotiy qilmoqchi boʻlgan edim. Axir hayot toʻxtab turmaydi-ku, doimo olgʻa harakatlanadi. Bugun muhim boʻlgan biror bir muammo yoki voqea ertaga eskirishi mumkin. Navoiyni Navoiy qilgan yoki Shekspirni Shekspir darajasiga koʻtargan jihat ana shu eskirmasligida.
Eskirish haqida oʻzimdan bitta misol keltiraman. “Temir xotin”da Qoʻchqor xotinidan: “Bolalar qayerda, maktabdami?” deb soʻrasa, Qumri: “Maktab qoptimi, terim boshlandi-ku…” deb javob beradi. Yosh bolalarni terimga olib chiqish oʻsha paytdagi eng aktual muammolardan, mavzulardan biri edi. Birinchi-ikkinchi sinf bolalari ham hamma narsani yigʻishtirib qoʻyib paxta terardi. Lekin hozir paxta terimi dolzarb mavzu emas.
Sharof Boshbekov bilan suhbatdan
Davomi 👉 bu yerda.
– Men teatrga umuman tushmayman, oʻzimning asarlarimga ham. Chunki teatrlarimizda sahnalashtirilayotgan spektakllar judayam hayotiy.
– Hayotiyligi ijobiy jihati emasmi? Bu soʻzni qanday tushunish kerak? “Maishiylik” debmi?
– Yoʻq, maishiylik boshqa narsa, maishiy mavzuda ham yaxshi asar yozish mumkin. Men boshqa narsani aytmoqchiman. Bugungi pyesalarda har kuni koʻchada koʻrib, eshitib turgan voqealar ifodalanadi. Buni tomoshabinga nima qizigʻi bor? Bu gaplar ertaga eskirib qoladi. Yangilik topish kerak. Voqealar, gap-soʻzlar koʻz koʻrib, quloq eshitib oʻrganmagan boʻlishi zarur.
Yaqinda oʻtgan sanʼat kunlarida Xorazm teatri aktyorlari “Muqimiy” teatrida “Tikansiz tipratikanlar” degan asarimni sahnalashtirdi. Koʻrib uyalib ketdim. Aktyorlarning mahoratini aytmayapman, oʻzimning xatolarimni koʻrib xijolat tortdim. Men oʻsha paytlarda asarimni hayotiy qilmoqchi boʻlgan edim. Axir hayot toʻxtab turmaydi-ku, doimo olgʻa harakatlanadi. Bugun muhim boʻlgan biror bir muammo yoki voqea ertaga eskirishi mumkin. Navoiyni Navoiy qilgan yoki Shekspirni Shekspir darajasiga koʻtargan jihat ana shu eskirmasligida.
Eskirish haqida oʻzimdan bitta misol keltiraman. “Temir xotin”da Qoʻchqor xotinidan: “Bolalar qayerda, maktabdami?” deb soʻrasa, Qumri: “Maktab qoptimi, terim boshlandi-ku…” deb javob beradi. Yosh bolalarni terimga olib chiqish oʻsha paytdagi eng aktual muammolardan, mavzulardan biri edi. Birinchi-ikkinchi sinf bolalari ham hamma narsani yigʻishtirib qoʻyib paxta terardi. Lekin hozir paxta terimi dolzarb mavzu emas.
Sharof Boshbekov bilan suhbatdan
Davomi 👉 bu yerda.
Orif Tolib
Boshni qotirmaydigan, yengil boshqotirma 😇 Doktor buyurgan dorilar 💊💊💊 Doktor bemorga uchta yoʻtal dori berib, har birini bir donadan yarim soat oralatib ichishni buyurdi. Davolanish boshlangach, bemor oxirgi – uchinchi dorini necha soatdan soʻng ichadi?…
Doktor buyurgan dorilar jumbogʻining javobi
Dastlab xayolga 1,5 soat degan javob keladi.
Lekin sal eʼtibor berilsa, unday emasligi maʼlum boʻladi 🤔. Toʻgʻri javob – bir soat.
Deylik, bemor birinchi xapdorini soat 10: 00 da ichdi. Ikkinchisini 10: 30 da ichadi, uchinchisini esa – 11: 00 da. Jami ketgan vaqt – 1 soat.
@oriftolib
Dastlab xayolga 1,5 soat degan javob keladi.
Lekin sal eʼtibor berilsa, unday emasligi maʼlum boʻladi 🤔. Toʻgʻri javob – bir soat.
Deylik, bemor birinchi xapdorini soat 10: 00 da ichdi. Ikkinchisini 10: 30 da ichadi, uchinchisini esa – 11: 00 da. Jami ketgan vaqt – 1 soat.
@oriftolib
Imloni oʻrganamiz
Shu soʻzlarni yozishda xatoga yoʻl qoʻyadiganlar koʻp.
Qanday yozilishini esda saqlab qolishga harakat qiling.
@oriftolib
Shu soʻzlarni yozishda xatoga yoʻl qoʻyadiganlar koʻp.
Qanday yozilishini esda saqlab qolishga harakat qiling.
@oriftolib
Talabalik yillarimda totalizatorlarning doimiy mijozlariga aylangan tengqurlarimni koʻrganman. Koʻpincha topgan-tutganlarini, stipendiyalarini yutqazib yurishardi. Hatto kontrakt pulini boy berib qoʻyganlari ham boʻlgan.
sof.uz saytida mavzuga aloqador yaxshi bir maqola chiqibdi. Bukmekerlik nima, pul tikib rostdan boyib ketish mumkinmi, qancha yutsa yoki yutqazsa boʻladi – barchasi jaydari tilda tushuntirib berilibdi.
Oʻqib koʻring, mulohaza va xulosa qiling.
@oriftolib
sof.uz saytida mavzuga aloqador yaxshi bir maqola chiqibdi. Bukmekerlik nima, pul tikib rostdan boyib ketish mumkinmi, qancha yutsa yoki yutqazsa boʻladi – barchasi jaydari tilda tushuntirib berilibdi.
Oʻqib koʻring, mulohaza va xulosa qiling.
@oriftolib
Darvesh
Shoir Abduvali Qutbiddin vafot etibdi. Inna lillahi va inna ilayhi rojiun. Alloh rahmatiga olsin.
Kitoblarda darveshlar haqida oʻqigandim-u, ularga xos feʼl-atvorli odamni hayotda uchratmagandim.
Men Abduvali akani ilk bor sheʼrlari orqali taniganman. Modernistik uslubdagi sheʼrlari murakkabroq, tushunilishi qiyin tuyulgan menga. Lekin mana shu qiyinlik tafakkurni oʻtkirlaydi, tuygʻuni anglashni oʻrgatadi.
“Yoshlik” jurnalida ishlab yurganimda Abduvali Qutbiddin bilan shaxsan tanishdim. U kishining bir turkum sheʼrlarini tahririyat tashabbusi bilan jurnalda bergandik. Bir kuni ishxonaga Abduvali aka kirib keldi, ozgina gurung berdi. Eski qadrdonligi sabab rahbarimiz Nodir Jonuzoq bilan koʻproq gaplashdi. Oʻshanda shoir haqidagi tasavvurlarim mutlaqo oʻzgardi.
Qarshimda tirik darvesh oʻtirardi. Ochiq koʻngilli, samimiy, begidir, sodda. Koʻzlarida bolalarga xos ishonuvchanlik, begʻuborlik bor. Dunyo ishlaridan, turli oʻyinlaru mugʻombirliklardan ozurda qalb ovozini eshitganday boʻldim. Murakkab ifodali, qavatma-qavat, tafakkurni “majburiy mehnat”ga yoʻllaydigan sheʼrlarni goʻyo boshqa bir shoir yozganday. Xullas, kitobdagi Abduvali Qutbiddin biroz “yopiq” uslubi bilan oʻziga xos boʻlsa, hayotdagisi mutloq ochiqligi bilan oʻziga xos edi.
Oʻsha suhbatdan keyin taassurotimni Nodir akaga ham aytgandim. “Abduvali Qutbiddin tirik darvesh ekan-ku. Bu feʼl-atvor bilan qanday qilib rasmiy gazetada ishlar ekan-a”, degandim. Toʻgʻrisi, bunday tabiatli shoirni birinchi marta koʻrib turgandim.
Yaxshi odamlarning oʻrni hamisha bilinadi. Ularni tanish-tanimasligimizdan qatʼi nazar.
Menda yorugʻ xotiralar qoldirgan ajoyib bu shoirning vafoti haqida eshitib, qaygʻuga tushdim. Yaqinlariga Alloh sabr bersin. Abduvali akaning haqqiga duo qilaman.
@oriftolib
Shoir Abduvali Qutbiddin vafot etibdi. Inna lillahi va inna ilayhi rojiun. Alloh rahmatiga olsin.
Kitoblarda darveshlar haqida oʻqigandim-u, ularga xos feʼl-atvorli odamni hayotda uchratmagandim.
Men Abduvali akani ilk bor sheʼrlari orqali taniganman. Modernistik uslubdagi sheʼrlari murakkabroq, tushunilishi qiyin tuyulgan menga. Lekin mana shu qiyinlik tafakkurni oʻtkirlaydi, tuygʻuni anglashni oʻrgatadi.
“Yoshlik” jurnalida ishlab yurganimda Abduvali Qutbiddin bilan shaxsan tanishdim. U kishining bir turkum sheʼrlarini tahririyat tashabbusi bilan jurnalda bergandik. Bir kuni ishxonaga Abduvali aka kirib keldi, ozgina gurung berdi. Eski qadrdonligi sabab rahbarimiz Nodir Jonuzoq bilan koʻproq gaplashdi. Oʻshanda shoir haqidagi tasavvurlarim mutlaqo oʻzgardi.
Qarshimda tirik darvesh oʻtirardi. Ochiq koʻngilli, samimiy, begidir, sodda. Koʻzlarida bolalarga xos ishonuvchanlik, begʻuborlik bor. Dunyo ishlaridan, turli oʻyinlaru mugʻombirliklardan ozurda qalb ovozini eshitganday boʻldim. Murakkab ifodali, qavatma-qavat, tafakkurni “majburiy mehnat”ga yoʻllaydigan sheʼrlarni goʻyo boshqa bir shoir yozganday. Xullas, kitobdagi Abduvali Qutbiddin biroz “yopiq” uslubi bilan oʻziga xos boʻlsa, hayotdagisi mutloq ochiqligi bilan oʻziga xos edi.
Oʻsha suhbatdan keyin taassurotimni Nodir akaga ham aytgandim. “Abduvali Qutbiddin tirik darvesh ekan-ku. Bu feʼl-atvor bilan qanday qilib rasmiy gazetada ishlar ekan-a”, degandim. Toʻgʻrisi, bunday tabiatli shoirni birinchi marta koʻrib turgandim.
Yaxshi odamlarning oʻrni hamisha bilinadi. Ularni tanish-tanimasligimizdan qatʼi nazar.
Menda yorugʻ xotiralar qoldirgan ajoyib bu shoirning vafoti haqida eshitib, qaygʻuga tushdim. Yaqinlariga Alloh sabr bersin. Abduvali akaning haqqiga duo qilaman.
@oriftolib
Bugun inglizcha ajoyib bir gap oʻqib qoldim, mazmuni bunday:
Dam olish kunlari Xitoyda ishlab chiqarilganga oʻxshaydi, koʻpga bormaydi.
Menga juda yoqdi. Dam olish kunlari haqiqatan juda tez oʻtib ketadi.
PS. Ammo hozir Xitoy mahsulotlarining sifati ancha oshgan, uzoqroqqa chidayapti. Imkoni boʻlsa, men ham “besh kun – dam, ikki kun – hordiq” degan tartibga oʻtardim. 😉
@oriftolib
Dam olish kunlari Xitoyda ishlab chiqarilganga oʻxshaydi, koʻpga bormaydi.
Menga juda yoqdi. Dam olish kunlari haqiqatan juda tez oʻtib ketadi.
PS. Ammo hozir Xitoy mahsulotlarining sifati ancha oshgan, uzoqroqqa chidayapti. Imkoni boʻlsa, men ham “besh kun – dam, ikki kun – hordiq” degan tartibga oʻtardim. 😉
@oriftolib
Yaxshi asarlar
Yaxshi asar inson qalbiga, dunyoqarashiga, fikrlashiga taʼsir oʻtkaza oladi.
Hatto tuygʻularni ham tarbiyalaydi. Chunki biz baʼzi tuygʻularni chala his etgan yoki his qilgan-u, unutvorgan boʻlishimiz mumkin. Ayrimlariga esa koʻnglimiz yuzma-yu kelmagan, ammo u tomirlarimizda, genlarimizda yashayapti. Mahorat, isteʼdod va butun qalb bilan yozilgan asarlar ana shu tuygʻularni uygʻotadi, harakatga keltiradi, bizga ularni tanitadi. Bu kabi kitoblarni oʻqiyotganda soʻzlardagi sehr, ifodalardagi teranlik, fikrlardagi ohanrabodan hayratga tushasan, qanday qilib shunday asar yozish mumkin deb hayratlanasan. Muallifga ich-ichingdan qoyil qolasan.
Aslida, bu ham bir qonuniyat. Ijod jarayonida yozuvchining qalbi ochilgan, u gʻoyibona oʻquvchisi bilan samimiy, rost suhbat qurgan, fikru oʻylari, kechinmalariga favqulodda chuqur nazar tashlagan. Albatta, muallif yetarlicha bilim va salohiyatga ham ega. Buni ilhom deb atash mumkin.
Ilhom bilan yozilgan asarlar kitobxonga albatta taʼsir qiladi. Mabodo ijodkor boʻlsangiz, bunday kitoblar mutolaasi sizga yangi bilim, tushuncha beradi, tuygʻuni ilgʻash qobiliyatingizni kuchaytiradi. Yangi bir fikr tugʻilishiga, ayni mavzudagi yoki umuman boshqa bir mavzuda nimadir yozishingizga turtki beradi.
Bu gaplar faqatgina badiiy adabiyotga tegishli emas. Turli sohalarga oid, deylik, psixologiya, fizika yoki astronomiyaga oid chuqur bilim va isteʼdod bilan yozilgan asarlar mutolaasi ham koni foyda. Siz matematikmisiz, shoirmisiz, muhandismisiz, dehqonmisiz – farqi yoʻq. Muhimi, bu kitoblarni anglab, oʻzingizga singdira olsangiz boʻldi.
Kitob javonimizda yoki elektron qurilmamizda shunday teran asarlar koʻpayaversin. Shunga mos ravishda oʻqish va uqishga ragʻbatimiz ham ortib borsin. Munosib kitoblarni saralash koʻnikmamiz shakllanib, vaqtimiz va ishtiyoqimizni asrab-qoʻriqlab tursin. Yaxshi asarlar ongimiz va qalbimizni boyitaversin.
Barchangizga yoqimli mutolaa tilayman.
@oriftolib
Yaxshi asar inson qalbiga, dunyoqarashiga, fikrlashiga taʼsir oʻtkaza oladi.
Hatto tuygʻularni ham tarbiyalaydi. Chunki biz baʼzi tuygʻularni chala his etgan yoki his qilgan-u, unutvorgan boʻlishimiz mumkin. Ayrimlariga esa koʻnglimiz yuzma-yu kelmagan, ammo u tomirlarimizda, genlarimizda yashayapti. Mahorat, isteʼdod va butun qalb bilan yozilgan asarlar ana shu tuygʻularni uygʻotadi, harakatga keltiradi, bizga ularni tanitadi. Bu kabi kitoblarni oʻqiyotganda soʻzlardagi sehr, ifodalardagi teranlik, fikrlardagi ohanrabodan hayratga tushasan, qanday qilib shunday asar yozish mumkin deb hayratlanasan. Muallifga ich-ichingdan qoyil qolasan.
Aslida, bu ham bir qonuniyat. Ijod jarayonida yozuvchining qalbi ochilgan, u gʻoyibona oʻquvchisi bilan samimiy, rost suhbat qurgan, fikru oʻylari, kechinmalariga favqulodda chuqur nazar tashlagan. Albatta, muallif yetarlicha bilim va salohiyatga ham ega. Buni ilhom deb atash mumkin.
Ilhom bilan yozilgan asarlar kitobxonga albatta taʼsir qiladi. Mabodo ijodkor boʻlsangiz, bunday kitoblar mutolaasi sizga yangi bilim, tushuncha beradi, tuygʻuni ilgʻash qobiliyatingizni kuchaytiradi. Yangi bir fikr tugʻilishiga, ayni mavzudagi yoki umuman boshqa bir mavzuda nimadir yozishingizga turtki beradi.
Bu gaplar faqatgina badiiy adabiyotga tegishli emas. Turli sohalarga oid, deylik, psixologiya, fizika yoki astronomiyaga oid chuqur bilim va isteʼdod bilan yozilgan asarlar mutolaasi ham koni foyda. Siz matematikmisiz, shoirmisiz, muhandismisiz, dehqonmisiz – farqi yoʻq. Muhimi, bu kitoblarni anglab, oʻzingizga singdira olsangiz boʻldi.
Kitob javonimizda yoki elektron qurilmamizda shunday teran asarlar koʻpayaversin. Shunga mos ravishda oʻqish va uqishga ragʻbatimiz ham ortib borsin. Munosib kitoblarni saralash koʻnikmamiz shakllanib, vaqtimiz va ishtiyoqimizni asrab-qoʻriqlab tursin. Yaxshi asarlar ongimiz va qalbimizni boyitaversin.
Barchangizga yoqimli mutolaa tilayman.
@oriftolib
Magadanda soʻngan mashriq yulduzi
... Ulugʻ adabiyotshunos olim, akademik Naim Karimov nutq irod etarkan, bir tarixiy dalilni oshkor etdi: “Abdulhamid Choʻlpon bilan birga Elbek oʻzaro qoʻl tashlashib, millatni erkka chorlashga, hurriyatga undashga, bu yoʻlda neki qiyinchilikka duch kelsa, mardona turib berishga ahdlashgan ekan...”.
Ulugʻ olim Elbek haqida soʻzlarkan, bir necha bor toʻlqinlanib, hatto koʻziga yosh oldi. Elbekning ayniqsa uzoq Magadandagi Kolima lagerlaridan birida butun badanini sovuq oldirib qoʻyganiyu, kasalxonada yotganida, uni koʻrgani kelgan, hukm muddati tugab, vataniga qaytish arafasida turgan buxorolik A. Bozorovga koʻzida yosh bilan aytgan gaplarini eslaganda butun zal titradi. Bu saroyning sovuqligidan emas, olimning chin dildan, oʻzi koʻrgandek soʻylashidan edi. Elbek tintuv va surishtiruv paytida hech kimni sotmagani, hech kimni yomonotliq qilmagani ham bir jasorat aslida. Sadoqat va vafo koʻrsatib, millatga qayishish, xalqning ertangi kuni uchun oʻzining shirin jonidan kechish uchun shunchaki mardlikning oʻzi kamlik qiladi. Shunchaki vatanparvarlikning oʻzi yetarli emas. Buning uchun Elbek boʻlish kerak, Elbek kabi yashash va istiqlolni qatʼiy qonun darajasiga koʻtarish lozim!
Elbek nomi eslanganda, tabiiy ravishda Abdulhamid Choʻlpon, Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Ashurali Zohiriy kabi millatning ziyoli qatlami qatagʻon qilingan 1930-yillar hamda oʻsha kezda roʻy bergan mashʼum jarayon yodga tushadi. Ular mamlakat erkin, xalqi ozod boʻlishini istagandi. Ayrim vatandoshlari kabi koʻnglidagi shiddatni, yovga boʻlgan nafratni mutelarcha ichiga yutmagan, aksincha – koʻngil amriga bosh egib, hurriyat uchun kurashga chogʻlangandi...
***
Elbekning jiyani Mardon Yunusov:
– Men shunday buyuk vatanparvar, jasoratli amakim boʻlganidan doim faxrlanganman, bugun gʻururdan koʻzimga yosh keldi. Bolalik yillarimni eslayman. Elbekning kitoblari yoki sheʼrlarini oʻqish u yoqda tursin, ismini tilga olish mumkin emasdi. Hatto u tufayli qarindoshlariga ham jismoniy va maʼnaviy zugʻumlar koʻrsatilgan. Otam akasining ijodiy mulki, kitoblari yoʻqolib ketmasligi, mustabid davr korchalonlari qoʻliga tushib, yonib kulga aylanmasligi uchun qishloq chekkasiga yashirincha borib, birov bilmaydigan toshlar orasiga koʻmib, yashirib kelganini bizga aytib berardi.
Elbek qamoqqa olingan paytda otamga qoʻlidagi soatini yechib bergan ekan. Oʻshanda akasining koʻziga qaragan va shoir nigohidagi vidolashuv tomchilarini koʻrib, otam yigʻidan oʻzini toʻxtatolmagan ekan. Ana shunday qora kunlarni padarimiz chuqur qaygʻu va afsuslar bilan eslardi. Kun kelib, haqiqatga yuzaga chiqishiyu, Elbekning avlodlari bugungiday hurmat va ehtiromdan yayrab yashashini u paytlar xayolga ham keltirib boʻlmasdi. Shukrki, mana, davrada koʻplashib, mard bobomizni eslab oʻtiribmiz. Nazarimda, bunday tadbirlar faqat Xumsonda yoki Toshkent viloyatida emas, butun respublikamizda oʻtkazilishga arziydi...
Zohijon Olov,
“Magadanda soʻngan mashriq yulduzi” maqolasidan
@oriftolib
... Ulugʻ adabiyotshunos olim, akademik Naim Karimov nutq irod etarkan, bir tarixiy dalilni oshkor etdi: “Abdulhamid Choʻlpon bilan birga Elbek oʻzaro qoʻl tashlashib, millatni erkka chorlashga, hurriyatga undashga, bu yoʻlda neki qiyinchilikka duch kelsa, mardona turib berishga ahdlashgan ekan...”.
Ulugʻ olim Elbek haqida soʻzlarkan, bir necha bor toʻlqinlanib, hatto koʻziga yosh oldi. Elbekning ayniqsa uzoq Magadandagi Kolima lagerlaridan birida butun badanini sovuq oldirib qoʻyganiyu, kasalxonada yotganida, uni koʻrgani kelgan, hukm muddati tugab, vataniga qaytish arafasida turgan buxorolik A. Bozorovga koʻzida yosh bilan aytgan gaplarini eslaganda butun zal titradi. Bu saroyning sovuqligidan emas, olimning chin dildan, oʻzi koʻrgandek soʻylashidan edi. Elbek tintuv va surishtiruv paytida hech kimni sotmagani, hech kimni yomonotliq qilmagani ham bir jasorat aslida. Sadoqat va vafo koʻrsatib, millatga qayishish, xalqning ertangi kuni uchun oʻzining shirin jonidan kechish uchun shunchaki mardlikning oʻzi kamlik qiladi. Shunchaki vatanparvarlikning oʻzi yetarli emas. Buning uchun Elbek boʻlish kerak, Elbek kabi yashash va istiqlolni qatʼiy qonun darajasiga koʻtarish lozim!
Elbek nomi eslanganda, tabiiy ravishda Abdulhamid Choʻlpon, Abdulla Qodiriy, Abdurauf Fitrat, Ashurali Zohiriy kabi millatning ziyoli qatlami qatagʻon qilingan 1930-yillar hamda oʻsha kezda roʻy bergan mashʼum jarayon yodga tushadi. Ular mamlakat erkin, xalqi ozod boʻlishini istagandi. Ayrim vatandoshlari kabi koʻnglidagi shiddatni, yovga boʻlgan nafratni mutelarcha ichiga yutmagan, aksincha – koʻngil amriga bosh egib, hurriyat uchun kurashga chogʻlangandi...
***
Elbekning jiyani Mardon Yunusov:
– Men shunday buyuk vatanparvar, jasoratli amakim boʻlganidan doim faxrlanganman, bugun gʻururdan koʻzimga yosh keldi. Bolalik yillarimni eslayman. Elbekning kitoblari yoki sheʼrlarini oʻqish u yoqda tursin, ismini tilga olish mumkin emasdi. Hatto u tufayli qarindoshlariga ham jismoniy va maʼnaviy zugʻumlar koʻrsatilgan. Otam akasining ijodiy mulki, kitoblari yoʻqolib ketmasligi, mustabid davr korchalonlari qoʻliga tushib, yonib kulga aylanmasligi uchun qishloq chekkasiga yashirincha borib, birov bilmaydigan toshlar orasiga koʻmib, yashirib kelganini bizga aytib berardi.
Elbek qamoqqa olingan paytda otamga qoʻlidagi soatini yechib bergan ekan. Oʻshanda akasining koʻziga qaragan va shoir nigohidagi vidolashuv tomchilarini koʻrib, otam yigʻidan oʻzini toʻxtatolmagan ekan. Ana shunday qora kunlarni padarimiz chuqur qaygʻu va afsuslar bilan eslardi. Kun kelib, haqiqatga yuzaga chiqishiyu, Elbekning avlodlari bugungiday hurmat va ehtiromdan yayrab yashashini u paytlar xayolga ham keltirib boʻlmasdi. Shukrki, mana, davrada koʻplashib, mard bobomizni eslab oʻtiribmiz. Nazarimda, bunday tadbirlar faqat Xumsonda yoki Toshkent viloyatida emas, butun respublikamizda oʻtkazilishga arziydi...
Zohijon Olov,
“Magadanda soʻngan mashriq yulduzi” maqolasidan
@oriftolib
Shahd bilan shaxtning farqi bor
Koʻpincha shaxt soʻzi oʻrnida shahd, shaxdam soʻzi oʻrnida shahdam soʻzi ishlatilaveradi. Bu – xato. Chunki ikki soʻzning maʼnosi mutlaqo farq qiladi.
Izohli lugʻatga koʻra, shaxt soʻzi ikki xil maʼnoga ega:
1️⃣ Biror ish-harakatni bajarishga intilish, berilish holati, darajasi.
Mamat polvon, deyman, yutqizgan kishiday shaxtingiz past.
S. Anorboyev, “Mehr”.
2️⃣ Birdan, shartta, dadil.
Birdaniga yuragi hovliqib, shaxt oʻrnidan turib, yoʻlga tushdi.
O. Husanov, “Qoʻshiqchining taqdiri”.
Shahd soʻzi arab tilidan kirib kelgan va asal maʼnosini beradi. Shahdu shakar – asal va shakar degani.
U shahd bilan oʻrnidan turdi – U asal bilan oʻrnidan turdi.
❗️ Maʼno shunaqa kulgili chiqib qoladi. Demak, shiddat, dadillik maʼnolarida faqat shaxt soʻzini qoʻllash kerak.
👉 Shahdam soʻzi esa aslida yoʻq. U shaxt soʻzini shahd bilan adashtirish natijasida kelib chiqqan. Shaxdam soʻzi bor, u “shaxt”dan yasalgan. Keyingi tovush unli boʻlgani sababli t tovushi d ga aylangan. Shaxdam soʻzi tez va dadillik bilan qilingan; tetik, dadil maʼnolarini beradi:
Adolat erining yuzlariga qarashga botinmay, bogʻga chiqadigan eshik tomon yurdi va shaxdam qadam tashlab dalaga joʻnadi.
Sh. Rashidov, “Boʻrondan kuchli”.
Vaziri aʼzam yigitdek shaxdam oʻrnidan turdi.
S. Siyoyev, “Avaz”.
@oriftolib
Koʻpincha shaxt soʻzi oʻrnida shahd, shaxdam soʻzi oʻrnida shahdam soʻzi ishlatilaveradi. Bu – xato. Chunki ikki soʻzning maʼnosi mutlaqo farq qiladi.
Izohli lugʻatga koʻra, shaxt soʻzi ikki xil maʼnoga ega:
1️⃣ Biror ish-harakatni bajarishga intilish, berilish holati, darajasi.
Mamat polvon, deyman, yutqizgan kishiday shaxtingiz past.
S. Anorboyev, “Mehr”.
2️⃣ Birdan, shartta, dadil.
Birdaniga yuragi hovliqib, shaxt oʻrnidan turib, yoʻlga tushdi.
O. Husanov, “Qoʻshiqchining taqdiri”.
Shahd soʻzi arab tilidan kirib kelgan va asal maʼnosini beradi. Shahdu shakar – asal va shakar degani.
U shahd bilan oʻrnidan turdi – U asal bilan oʻrnidan turdi.
❗️ Maʼno shunaqa kulgili chiqib qoladi. Demak, shiddat, dadillik maʼnolarida faqat shaxt soʻzini qoʻllash kerak.
👉 Shahdam soʻzi esa aslida yoʻq. U shaxt soʻzini shahd bilan adashtirish natijasida kelib chiqqan. Shaxdam soʻzi bor, u “shaxt”dan yasalgan. Keyingi tovush unli boʻlgani sababli t tovushi d ga aylangan. Shaxdam soʻzi tez va dadillik bilan qilingan; tetik, dadil maʼnolarini beradi:
Adolat erining yuzlariga qarashga botinmay, bogʻga chiqadigan eshik tomon yurdi va shaxdam qadam tashlab dalaga joʻnadi.
Sh. Rashidov, “Boʻrondan kuchli”.
Vaziri aʼzam yigitdek shaxdam oʻrnidan turdi.
S. Siyoyev, “Avaz”.
@oriftolib