“Юҳо” сўзининг маъноси нима?
Anonymous Quiz
36%
Ҳайҳот, наҳотки | Hayhot, nahotki
42%
Ебтўймас | Yebtoʻymas
22%
Яширин | Yashirin
Кўчанинг боши эмас, охири берк бўлади
Боши берк кўча ибораси йўлини, иложини топиш қийин бўлган, мушкул аҳволни англатади:
Илмсиз тажриба – боши берк кўча.
П. Турсун, “Ўқитувчи”.
Отабек боши берк кўчада қолгандек бўлди, жавобига қийналди.
А. Қодирий, “Ўтган кунлар”.
👉 Аслида кўчанинг боши эмас, охири берк бўлади. Берккўчанинг сўнгига, тугашига борган киши ундан қандай чиқишни билмай қийналади, орқага қайтишини, овора бўлишини ўйлаб асабийлашади. Кўчанинг боши берк бўлса (ўзи одатда бундай бўлмайди), шунчаки кирмай қўя қолади, қийинчилик ҳам йўқ. Бироқ тилда иборанинг айни шу шакли – боши берк кўча урф бўлган. Унинг ўрнига охири берк кўча деб қўллаш хато бўлади. Абдулла Қаҳҳор айтганидек, “Шаҳардаги ҳамма соатлар беш минут илгари – нотўғри бўлса ва ҳамма шунга амал қилса, сенинг соатинг беш минут кейин – тўғри бўлганидан нима фойда?!”
👉 Ҳар нарсага кўникилади, хатога ҳам
👉 Ўртамиёна – “ўртаўрта” дегани
@oriftolib
Боши берк кўча ибораси йўлини, иложини топиш қийин бўлган, мушкул аҳволни англатади:
Илмсиз тажриба – боши берк кўча.
П. Турсун, “Ўқитувчи”.
Отабек боши берк кўчада қолгандек бўлди, жавобига қийналди.
А. Қодирий, “Ўтган кунлар”.
👉 Аслида кўчанинг боши эмас, охири берк бўлади. Берккўчанинг сўнгига, тугашига борган киши ундан қандай чиқишни билмай қийналади, орқага қайтишини, овора бўлишини ўйлаб асабийлашади. Кўчанинг боши берк бўлса (ўзи одатда бундай бўлмайди), шунчаки кирмай қўя қолади, қийинчилик ҳам йўқ. Бироқ тилда иборанинг айни шу шакли – боши берк кўча урф бўлган. Унинг ўрнига охири берк кўча деб қўллаш хато бўлади. Абдулла Қаҳҳор айтганидек, “Шаҳардаги ҳамма соатлар беш минут илгари – нотўғри бўлса ва ҳамма шунга амал қилса, сенинг соатинг беш минут кейин – тўғри бўлганидан нима фойда?!”
👉 Ҳар нарсага кўникилади, хатога ҳам
👉 Ўртамиёна – “ўртаўрта” дегани
@oriftolib
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
22%
Бежиз айтилмаган | Bejiz aytilmagan
22%
Бежизга айтилмаган | Bejizga aytilmagan
56%
Иккови ҳам тўғри.
Юҳо
Изоҳли луғатга кўра, бу сўз ўзбек тилида икки хил маънода ишлатилади:
1️⃣ Барча жониворларни аралаш еб, ютиб юборадиган афсонавий махлуқ.
2️⃣ Кўчма маънода: ебтўймас, очофат.
Мавжуд қонун-қоидаларни топташ эвазига бўлса ҳам, кўпроқ бойлик орттириш пайига тушган юҳолар ҳам йўқ эмас.
А. Ибодинов, “Латофат” дўконидаги қатл.
Болта кўпас Миркомилдан қолишмайдиган юҳо чиқиб қолди: пахтани пахтада ютади, мевани – мевада.
М. Исмоилий, Фарғона т.о.
Бугунги тилда сўзнинг асосан кўчма маъноси ишлатилади. Кўпчиликнинг ёки бошқаларнинг ҳаққи бўлган нарсаларни тийиқсиз иштаҳа билан еб-ютиб юборадиган касларга нисбатан ҳам юҳо сўзи қўлланади.
@oriftolib
Изоҳли луғатга кўра, бу сўз ўзбек тилида икки хил маънода ишлатилади:
1️⃣ Барча жониворларни аралаш еб, ютиб юборадиган афсонавий махлуқ.
2️⃣ Кўчма маънода: ебтўймас, очофат.
Мавжуд қонун-қоидаларни топташ эвазига бўлса ҳам, кўпроқ бойлик орттириш пайига тушган юҳолар ҳам йўқ эмас.
А. Ибодинов, “Латофат” дўконидаги қатл.
Болта кўпас Миркомилдан қолишмайдиган юҳо чиқиб қолди: пахтани пахтада ютади, мевани – мевада.
М. Исмоилий, Фарғона т.о.
Бугунги тилда сўзнинг асосан кўчма маъноси ишлатилади. Кўпчиликнинг ёки бошқаларнинг ҳаққи бўлган нарсаларни тийиқсиз иштаҳа билан еб-ютиб юборадиган касларга нисбатан ҳам юҳо сўзи қўлланади.
@oriftolib
Милодийми ё мелодий?
#Сўраган_эдингиз
Милодий сўзини мелодий шаклида хато ёзиш кўп учрайди.
Милодий сўзининг ўзаги милод арабчадан олинган, аслиятда туғилиш деган маънони англатади. Ўзбек тилида икки хил маънода қўлланади:
1️⃣ Исо пайғамбарнинг туғилган куни.
Милоддан бурун. Милоддан кейин.
Асалари оиласини биринчи бўлиб милоддан илгари яшаган юнон файласуфи Арасту текширган.
"Фан ва турмуш".
2️⃣ Милодий йил ҳисоби.
Милоднинг бешинчи асри.
Танга Ўзганда ҳижрий 397 йилда, милоднинг 1006-1007 йилларида зарб этилган.
"Фан ва турмуш".
Милодий сўзи милод сўзидан ясалган сифатдир. У милоддан бошланган йил ҳисобини англатиш учун ишлатилади:
Милодий йил ҳисоби. Ҳижрийни милодийга айлантириш. Милодий 1494 йилнинг ёзи.
📌 Демак:
Милод, милоддан олдинги, милоддан кейинги, милодий ✅
Мелод, мелоддан олдинги, мелоддан кейинги, мелодий ❌
@oriftolib
#Сўраган_эдингиз
Милодий сўзини мелодий шаклида хато ёзиш кўп учрайди.
Милодий сўзининг ўзаги милод арабчадан олинган, аслиятда туғилиш деган маънони англатади. Ўзбек тилида икки хил маънода қўлланади:
1️⃣ Исо пайғамбарнинг туғилган куни.
Милоддан бурун. Милоддан кейин.
Асалари оиласини биринчи бўлиб милоддан илгари яшаган юнон файласуфи Арасту текширган.
"Фан ва турмуш".
2️⃣ Милодий йил ҳисоби.
Милоднинг бешинчи асри.
Танга Ўзганда ҳижрий 397 йилда, милоднинг 1006-1007 йилларида зарб этилган.
"Фан ва турмуш".
Милодий сўзи милод сўзидан ясалган сифатдир. У милоддан бошланган йил ҳисобини англатиш учун ишлатилади:
Милодий йил ҳисоби. Ҳижрийни милодийга айлантириш. Милодий 1494 йилнинг ёзи.
📌 Демак:
Милод, милоддан олдинги, милоддан кейинги, милодий ✅
Мелод, мелоддан олдинги, мелоддан кейинги, мелодий ❌
@oriftolib
Олдин чиқасиз, кейин келасиз
Келиб чиқмоқ – юзага келмоқ, юзага чиқмоқ, пайдо бўлмоқ. Бу иборанинг шарҳини изоҳли луғатдан топа олмадим. Лекин у тилимизда кенг қўлланади:
Ичкилик, безорилик, бузилиш, одобсизлик – ҳаммаси бекорчиликдан келиб чиқади.
А. Мухтор, “Чинор”.
Бешиктерватар хавф-хатар сезиши билан олдинги оёқларини юқори кўтариб, тебраниб туради. Номи ҳам шундан келиб чиққан.
“ЎзМЭ”.
👉 Аслида келиб чиқмоқ эмас, чиқиб келмоқ бўлиши керак. Чунки одатда ичкаридан дастлаб чиқилади, сўнг келинади. Олдин келиб, кейин чиқилмайди. Лекин нимагадир доим аксини айтамиз ва бу меъёрга айланган. Юқоридаги мисолларда келиб чиқмоқ ўрнида чиқиб келмоқ иборасини ишлатиш хато бўлади. Фақат жисмоний ҳаракат маъносидагина шу шаклда ишлатиш мумкин ва бунда у ибора саналмайди:
Сўйлоқ киши чиқиб келиб, юкни қабул қилиб олгач, чой-пойга шама қилиб ўтирмай, дарҳол эшикни ёпди.
А. Обиджон, “Аканг қарағай Гулмат”.
Мен маҳаллага бир чиқиб келай-чи, нима янгилик бор экан.
Ичкаридан ўттиз беш-қирқ ёшлардаги бир киши чиқиб келди.
👉 Ҳар нарсага кўникилади, хатога ҳам
👉 Ўртамиёна – “ўртаўрта” дегани
👉 Кўчанинг боши эмас, охири берк бўлади
@oriftolib
Келиб чиқмоқ – юзага келмоқ, юзага чиқмоқ, пайдо бўлмоқ. Бу иборанинг шарҳини изоҳли луғатдан топа олмадим. Лекин у тилимизда кенг қўлланади:
Ичкилик, безорилик, бузилиш, одобсизлик – ҳаммаси бекорчиликдан келиб чиқади.
А. Мухтор, “Чинор”.
Бешиктерватар хавф-хатар сезиши билан олдинги оёқларини юқори кўтариб, тебраниб туради. Номи ҳам шундан келиб чиққан.
“ЎзМЭ”.
👉 Аслида келиб чиқмоқ эмас, чиқиб келмоқ бўлиши керак. Чунки одатда ичкаридан дастлаб чиқилади, сўнг келинади. Олдин келиб, кейин чиқилмайди. Лекин нимагадир доим аксини айтамиз ва бу меъёрга айланган. Юқоридаги мисолларда келиб чиқмоқ ўрнида чиқиб келмоқ иборасини ишлатиш хато бўлади. Фақат жисмоний ҳаракат маъносидагина шу шаклда ишлатиш мумкин ва бунда у ибора саналмайди:
Сўйлоқ киши чиқиб келиб, юкни қабул қилиб олгач, чой-пойга шама қилиб ўтирмай, дарҳол эшикни ёпди.
А. Обиджон, “Аканг қарағай Гулмат”.
Мен маҳаллага бир чиқиб келай-чи, нима янгилик бор экан.
Ичкаридан ўттиз беш-қирқ ёшлардаги бир киши чиқиб келди.
👉 Ҳар нарсага кўникилади, хатога ҳам
👉 Ўртамиёна – “ўртаўрта” дегани
👉 Кўчанинг боши эмас, охири берк бўлади
@oriftolib
Маълумотлар интернетдан юклаб олиниши ва интернетга юкланиши мумкин. Икки атамани ифодалаш учун инглиз тилида upload ва download сўзлари ишлатилади.
Ўзбек тилида бу сўзлар ўрнида қайси сўзлар қўлланиши керак? Ўз вариантингизни изоҳларда қолдиринг.
Ўзбек тилида бу сўзлар ўрнида қайси сўзлар қўлланиши керак? Ўз вариантингизни изоҳларда қолдиринг.
Anonymous Poll
67%
Юклаш // Юклаб олиш | Yuklash // Yuklab olish
17%
Юклаш // Тортиш | Yuklash // Tortish
10%
Ортиш // Юклаш | Ortish // Yuklash
6%
Бошқа вариант.
Нечта дўстим бўлиши керак?
Бир киши машҳур донишманднинг ҳузурига келиб, ундан сўрабди:
– Устоз, сиздан бир нарсани билиб олмоқчи эдим. Одамнинг нечта дўсти бўлиши керак? “Юз тилланг бўлмасин, юзта дўстинг бўлсин” деган мақолни эшитиб қолдим. Лекин агар атайлаб дўст қидирадиган бўлсам, ишларим ўнгидан келишига ишонмайман. Ахир қаршингдаги одам аслида қанақалигини билиб бўлмайди.
Бундан ташқари, у чинакам дўст бўлишга лойиқми-йўқми – буни ҳам олдиндан айтиш қийин. Унинг устига, ўзимнинг ҳам бошқаларга қай даражада дўст бўла олишим аниқ эмас…
– Саволингга жавоб бераман, тўғрироғи, жавобни ўзинг топасан, – дебди донишманд. – Ҳув анави олма дарахтини кўряпсанми? У дунёдаги энг баланд олма оғочларидан бири. Бориб ўша дарахтнинг энг учидаги мевалардан менга териб кел.
Одам ўша тарафга қараб, дарахтнинг юксак шохларида товланиб турган олмаларни кўрибди ва:
– Лекин, тақсир, дарахт ҳақиқатан ҳам жуда баланд экан. Меваларни қандай қилиб уза оламан? – дебди.
– Бирорта дўстингни чақир, биргалашиб оларсизлар, – деб йўл-йўриқ кўрсатибди донишманд.
Ҳалиги киши бир дўстини топиб келибди. Ўртоғи унинг елкасига чиқибди, лекин меваларга қўли етмабди. Орада ҳали анчагина масофа бор экан.
– Йўқ, бунақада ҳеч нарсага эришиб бўлмайди, – дебди асабийлашиб дўст изловчи.
– Нима бало, бошқа умуман дўстинг йўқми? – дебди кулиб донишманд.
Бояқиш бошқа дўстларини ҳам чақириб, анча-мунча одам йиғибди. Улар бир-бирларининг елкаларига минганча, терлаб-пишиб юқорига интилишибди… Бироқ бу жонли ҳавоза олмагача етиб бормабди, ҳолдан тойган одамларнинг оёқлари ҳам тойибди, ҳамма ерга гурсиллаб тушибди.
Бу ишларни кузатиб турган донишманд ҳалиги кишини ёнига чақирибди ва сўрабди:
– Одамга нечта ҳақиқий дўст кераклигини тушунгандирсан?
– Ҳа, тақсир, тушундим, – дебди у лат еган елкасини уқалаганча. – Жуда кўп дўст керак экан. Кўпдан қуён қочиб қутулмайди. Ҳар қандай муаммони кўплашиб ҳал қилиш мумкин.
Донишманд афсус билан бош чайқабди:
– Тўғри, дўстларнинг кўп бўлгани яхши. Лекин миясига нарвон олиб келиш фикри келадиган биттагина фаросатли дўстинг бўлса, ундан-да яхши.
@oriftolib
Бир киши машҳур донишманднинг ҳузурига келиб, ундан сўрабди:
– Устоз, сиздан бир нарсани билиб олмоқчи эдим. Одамнинг нечта дўсти бўлиши керак? “Юз тилланг бўлмасин, юзта дўстинг бўлсин” деган мақолни эшитиб қолдим. Лекин агар атайлаб дўст қидирадиган бўлсам, ишларим ўнгидан келишига ишонмайман. Ахир қаршингдаги одам аслида қанақалигини билиб бўлмайди.
Бундан ташқари, у чинакам дўст бўлишга лойиқми-йўқми – буни ҳам олдиндан айтиш қийин. Унинг устига, ўзимнинг ҳам бошқаларга қай даражада дўст бўла олишим аниқ эмас…
– Саволингга жавоб бераман, тўғрироғи, жавобни ўзинг топасан, – дебди донишманд. – Ҳув анави олма дарахтини кўряпсанми? У дунёдаги энг баланд олма оғочларидан бири. Бориб ўша дарахтнинг энг учидаги мевалардан менга териб кел.
Одам ўша тарафга қараб, дарахтнинг юксак шохларида товланиб турган олмаларни кўрибди ва:
– Лекин, тақсир, дарахт ҳақиқатан ҳам жуда баланд экан. Меваларни қандай қилиб уза оламан? – дебди.
– Бирорта дўстингни чақир, биргалашиб оларсизлар, – деб йўл-йўриқ кўрсатибди донишманд.
Ҳалиги киши бир дўстини топиб келибди. Ўртоғи унинг елкасига чиқибди, лекин меваларга қўли етмабди. Орада ҳали анчагина масофа бор экан.
– Йўқ, бунақада ҳеч нарсага эришиб бўлмайди, – дебди асабийлашиб дўст изловчи.
– Нима бало, бошқа умуман дўстинг йўқми? – дебди кулиб донишманд.
Бояқиш бошқа дўстларини ҳам чақириб, анча-мунча одам йиғибди. Улар бир-бирларининг елкаларига минганча, терлаб-пишиб юқорига интилишибди… Бироқ бу жонли ҳавоза олмагача етиб бормабди, ҳолдан тойган одамларнинг оёқлари ҳам тойибди, ҳамма ерга гурсиллаб тушибди.
Бу ишларни кузатиб турган донишманд ҳалиги кишини ёнига чақирибди ва сўрабди:
– Одамга нечта ҳақиқий дўст кераклигини тушунгандирсан?
– Ҳа, тақсир, тушундим, – дебди у лат еган елкасини уқалаганча. – Жуда кўп дўст керак экан. Кўпдан қуён қочиб қутулмайди. Ҳар қандай муаммони кўплашиб ҳал қилиш мумкин.
Донишманд афсус билан бош чайқабди:
– Тўғри, дўстларнинг кўп бўлгани яхши. Лекин миясига нарвон олиб келиш фикри келадиган биттагина фаросатли дўстинг бўлса, ундан-да яхши.
@oriftolib
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
70%
Дархон маҳалласи | Darxon mahallasi
30%
Дарҳон маҳалласи | Darhon mahallasi
Кеча “Таҳсин–2021” миллий мукофоти ғолибларини тақдирлаш маросими бўлиб ўтди.
Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлиги таъсис этган ушбу мукофотга 28 та номинация бўйича 500 нафардан ортиқ номзод тавсия этилган.
Ёзувчи ва адабиётшунос, саҳифамиз ҳамкори Саъдулло Қуронов “Таҳсин” мукофоти билан тақдирланди. Тақдирланганлар орасида Азиза Қурбонова, Илёс Сафаров, Тилланисо Эшбоева, Жавлон Жовлиев каби ижодкорлар ҳам бор.
Совриндорларни самимий қутлаймиз. Ижодий ишларига ривож ва барака тилаймиз.
@oriftolib
Ўзбекистон Республикаси Ёшлар ишлари агентлиги таъсис этган ушбу мукофотга 28 та номинация бўйича 500 нафардан ортиқ номзод тавсия этилган.
Ёзувчи ва адабиётшунос, саҳифамиз ҳамкори Саъдулло Қуронов “Таҳсин” мукофоти билан тақдирланди. Тақдирланганлар орасида Азиза Қурбонова, Илёс Сафаров, Тилланисо Эшбоева, Жавлон Жовлиев каби ижодкорлар ҳам бор.
Совриндорларни самимий қутлаймиз. Ижодий ишларига ривож ва барака тилаймиз.
@oriftolib
Жумладан: вергул керакми ёки йўқ?
Жумладан сўзи билан вергул ишлатишда кўп хато қилинади. Бу ҳолат ҳатто нуфузли нашрлар, китоблар, қонун ҳужжатларида ҳам тез-тез кўзга ташланади.
Хўш, қачон вергул керак?
Жумладан сўзи кириш сўз бўлиб келса. Бунда у айтилганлар ёки кўзда тутилганлар ичидан деган маънони англатади, унинг ўрнида хусусан сўзини бемалол қўллаш мумкин бўлади. Кириш сўзлар гап бошида келганда ўзидан кейин, гап ўртасида икки томондан, гап сўнгида эса ўзидан олдин вергул талаб қилади. Жумладан сўзи одатда гап охирида келмайди:
Жумладан, антик давр олимлари Геродот, Аристотель... ва бошқаларнинг асарларини келтирди.
Газетадан.
Ҳамма, жумладан, ўзим ҳам қотиб-қотиб кулдим.
М. Хайруллаев, Тилла маржон.
Шу жумладан бирикмаси ҳам кириш бирикма бўлиб келганда вергул қўйилиши керак:
Ҳамма, шу жумладан, ўзим ҳам қотиб-қотиб кулдим.
Лекин юқоридаги сўз ва бирикмалар киритма бўлиб келмаган ўринларда вергул керак эмас:
Жумладан ориқча сўзларни олиб ташланг.
Бу ўринда жумла сўзи гап маъносида келяпти. Қиёсланг:
Матндан ортиқча сўзларни, жумладан, сифатларни олиб ташланг.
Бу ерда жумладан сўзи гапдан деган маънода эмас. Кўзда тутилганлар ичидан, хусусан деган маънода.
Шулар жумласидан бирикмаси шулар қаторига киради деган маънода келса ва гапда кесим вазифасини бажарса, вергул керак эмас:
Китобни нашрга тайёрлаш бир неча босқичлардан иборат. Таҳрир, дизайн, саҳифалаш, корректура шулар жумласидан.
@oriftolib
Жумладан сўзи билан вергул ишлатишда кўп хато қилинади. Бу ҳолат ҳатто нуфузли нашрлар, китоблар, қонун ҳужжатларида ҳам тез-тез кўзга ташланади.
Хўш, қачон вергул керак?
Жумладан сўзи кириш сўз бўлиб келса. Бунда у айтилганлар ёки кўзда тутилганлар ичидан деган маънони англатади, унинг ўрнида хусусан сўзини бемалол қўллаш мумкин бўлади. Кириш сўзлар гап бошида келганда ўзидан кейин, гап ўртасида икки томондан, гап сўнгида эса ўзидан олдин вергул талаб қилади. Жумладан сўзи одатда гап охирида келмайди:
Жумладан, антик давр олимлари Геродот, Аристотель... ва бошқаларнинг асарларини келтирди.
Газетадан.
Ҳамма, жумладан, ўзим ҳам қотиб-қотиб кулдим.
М. Хайруллаев, Тилла маржон.
Шу жумладан бирикмаси ҳам кириш бирикма бўлиб келганда вергул қўйилиши керак:
Ҳамма, шу жумладан, ўзим ҳам қотиб-қотиб кулдим.
Лекин юқоридаги сўз ва бирикмалар киритма бўлиб келмаган ўринларда вергул керак эмас:
Жумладан ориқча сўзларни олиб ташланг.
Бу ўринда жумла сўзи гап маъносида келяпти. Қиёсланг:
Матндан ортиқча сўзларни, жумладан, сифатларни олиб ташланг.
Бу ерда жумладан сўзи гапдан деган маънода эмас. Кўзда тутилганлар ичидан, хусусан деган маънода.
Шулар жумласидан бирикмаси шулар қаторига киради деган маънода келса ва гапда кесим вазифасини бажарса, вергул керак эмас:
Китобни нашрга тайёрлаш бир неча босқичлардан иборат. Таҳрир, дизайн, саҳифалаш, корректура шулар жумласидан.
@oriftolib
“Қуюшқон” бу – ...
Anonymous Quiz
25%
Қон қуюлиши | Qon quyulishi
29%
Эгар қайиши | Egar qayishi
46%
Совуққонлик | Sovuqqonlik
Оммалашган хато ғалати машҳур бўлавермайди
❗️ Лекин бир нарсани ёдда тутиш керак: янглиш қўлланган ва оммалашган ҳар қандай сўз ёки ибора ғалати машҳур бўлавермайди.
Дейлик, бугун қўлланади сўзини кўпчилик қўлланилади деб ишлатаётган, бу хато ҳатто нуфузли нашрлар, илмий адабиётлар, қонун ҳужжатлари матнларида жуда ўп кўзга ташланаётган бўлса-да, ғалати машҳур эмас. Хато.
Ғалати машҳурни фарқлашнинг оддий усули бор: сўз ёки ибора асли хато экани сезилмайдиган даражага келиши, худди шу шаклда луғатларга кириши керак.
👉 Ҳар нарсага кўникилади, хатога ҳам
👉 Ўртамиёна – “ўртаўрта” дегани
👉 Кўчанинг боши эмас, охири берк бўлади
👉 Олдин чиқасиз, кейин келасиз
@oriftolib
❗️ Лекин бир нарсани ёдда тутиш керак: янглиш қўлланган ва оммалашган ҳар қандай сўз ёки ибора ғалати машҳур бўлавермайди.
Дейлик, бугун қўлланади сўзини кўпчилик қўлланилади деб ишлатаётган, бу хато ҳатто нуфузли нашрлар, илмий адабиётлар, қонун ҳужжатлари матнларида жуда ўп кўзга ташланаётган бўлса-да, ғалати машҳур эмас. Хато.
Ғалати машҳурни фарқлашнинг оддий усули бор: сўз ёки ибора асли хато экани сезилмайдиган даражага келиши, худди шу шаклда луғатларга кириши керак.
👉 Ҳар нарсага кўникилади, хатога ҳам
👉 Ўртамиёна – “ўртаўрта” дегани
👉 Кўчанинг боши эмас, охири берк бўлади
👉 Олдин чиқасиз, кейин келасиз
@oriftolib
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
82%
Қовоғи солиқ | Qovogʻi soliq
15%
Қавоғи солиқ | Qavogʻi soliq
3%
Қовағи солиқ | Qovagʻi soliq
Ўзлашма сўзлар: мотивация
Мотивация сўзини қўллаш охирги пайтлар жуда урф бўлди. Лекин бу сўз изоҳли луғатга ҳам, миллий энциклопедияга ҳам, ҳатто имло луғатларига ҳам киритилмаган.
Мотивация лотинча movēre сўзидан, аслиятда ҳаракатга келтирмоқ деган маънони англатади. Атама сифатида эса қуйидаги маъноларга эга:
1️⃣ Ҳаракатга хоҳиш уйғотиш.
2️⃣ Инсоннинг хатти-ҳаракатини бошқарувчи, унга йўналиш, ташкилотчилик, фаоллик ва сабот берувчи руҳий-физиологик жараён.
3️⃣ Одамнинг ўз эҳтиёжларини амалий фаолият ёрдамида қондира олиш қобилияти.
Модерн сўзлар чиройли кўринади. Лекин уларни ҳадеб ёки бўлар-бўлмасга қўллайвериш тўғри эмас. Хўш, мотивацияни ўзбекчада қайси сўзлар билан ифодаласа бўлади? Вариантлар:
1️⃣ Руҳлантириш.
2️⃣ Ғайратлантириш.
3️⃣ Юрагига чўғ солиш.
Албатта, бу сўзлар баъзи ўринларда айнан мотивация сўзи англатган маънони тўлиқ қамрамаслиги мумкин. Лекин жуда кўп ҳолатларда унинг ўрнини боса олади. Такрорлардан қочиш, маънони ҳам, сўзларни ҳам қайталамаслик, зарур бўлганда синонимларни ишлатиш матннинг оҳорини оширади.
Мотивацияни яна қандай сўз ва иборалар билан ифодалаш мумкин? Ўз вариантингизни изоҳларда қолдиринг.
@oriftolib
Мотивация сўзини қўллаш охирги пайтлар жуда урф бўлди. Лекин бу сўз изоҳли луғатга ҳам, миллий энциклопедияга ҳам, ҳатто имло луғатларига ҳам киритилмаган.
Мотивация лотинча movēre сўзидан, аслиятда ҳаракатга келтирмоқ деган маънони англатади. Атама сифатида эса қуйидаги маъноларга эга:
1️⃣ Ҳаракатга хоҳиш уйғотиш.
2️⃣ Инсоннинг хатти-ҳаракатини бошқарувчи, унга йўналиш, ташкилотчилик, фаоллик ва сабот берувчи руҳий-физиологик жараён.
3️⃣ Одамнинг ўз эҳтиёжларини амалий фаолият ёрдамида қондира олиш қобилияти.
Модерн сўзлар чиройли кўринади. Лекин уларни ҳадеб ёки бўлар-бўлмасга қўллайвериш тўғри эмас. Хўш, мотивацияни ўзбекчада қайси сўзлар билан ифодаласа бўлади? Вариантлар:
1️⃣ Руҳлантириш.
2️⃣ Ғайратлантириш.
3️⃣ Юрагига чўғ солиш.
Албатта, бу сўзлар баъзи ўринларда айнан мотивация сўзи англатган маънони тўлиқ қамрамаслиги мумкин. Лекин жуда кўп ҳолатларда унинг ўрнини боса олади. Такрорлардан қочиш, маънони ҳам, сўзларни ҳам қайталамаслик, зарур бўлганда синонимларни ишлатиш матннинг оҳорини оширади.
Мотивацияни яна қандай сўз ва иборалар билан ифодалаш мумкин? Ўз вариантингизни изоҳларда қолдиринг.
@oriftolib
Ўқиганим китоб ва ўқиган китобим
Баъзан сифатдошли сўз бирикмаларида эгалик қўшимчаси отга эмас, сифатдошга қўшилади. Масалан: ўқиганим китоб. Одатга кўра, ўзбекчада ўқиган китобим бўлиши керак.
Бу ҳол кўпроқ туркчадан таржималарда тез-тез кўзга ташланади. Туркча асарларни кўп ўқиган ёки таржима қилганлар ҳам ўзбекча ёзишда шу ифодадан нисбатан кўпроқ фойдаланади.
Эгалик қўшимчасини отга эмас, сифатдошга қўшиш аслида тўғри. Масалан:
1️⃣ Ўқиган китобим ҳақида гапирдим.
2️⃣ Ўқиганим китоб ҳақида гапирдим.
Биринчи жумлада китоб менга тегишли бўлиб қоляпти, иккинчисида эса ўқиш (ҳаракат ё ҳолат) менга тегишли.
Турклар бундай гап қурилишини ўз вақтида тилига сингдира олган.
Ҳозир ўзбекчада ҳадеб шунақа усулни ишлатиш энса қотириши мумкин. Чунки тил табиатини қоидалар эмас, аксинча, қоидаларни тил табиати шакллантиради. Бизга ўқиганим китоб дейишдан кўра ўқиган китобим дейиш ўнғайроқ. Бунда китоб меники деган даъво йўқ. Китоб кутубхонадан ёки бирор танишдан олинган ҳам бўлиши мумкин. Гап ўқилган китоб ҳақида кетаётганини ўзбек тилли киши қийналмай тушунади.
Лекин матнда эгалик маъноси аниқ фарқланиши керак бўлган жумлалар ҳам учраб туради. Бундай пайтда эгалик қўшимчасини сифатдошга қўшган афзал.
📌 Демак, ўқиган китобим дейиш ҳам, ўқиганим китоб дейиш ҳам хато эмас. Аммо иложи борича халқ тилига яқинроқ ифодадан фойдаланиш керак.
@oriftolib
Баъзан сифатдошли сўз бирикмаларида эгалик қўшимчаси отга эмас, сифатдошга қўшилади. Масалан: ўқиганим китоб. Одатга кўра, ўзбекчада ўқиган китобим бўлиши керак.
Бу ҳол кўпроқ туркчадан таржималарда тез-тез кўзга ташланади. Туркча асарларни кўп ўқиган ёки таржима қилганлар ҳам ўзбекча ёзишда шу ифодадан нисбатан кўпроқ фойдаланади.
Эгалик қўшимчасини отга эмас, сифатдошга қўшиш аслида тўғри. Масалан:
1️⃣ Ўқиган китобим ҳақида гапирдим.
2️⃣ Ўқиганим китоб ҳақида гапирдим.
Биринчи жумлада китоб менга тегишли бўлиб қоляпти, иккинчисида эса ўқиш (ҳаракат ё ҳолат) менга тегишли.
Турклар бундай гап қурилишини ўз вақтида тилига сингдира олган.
Ҳозир ўзбекчада ҳадеб шунақа усулни ишлатиш энса қотириши мумкин. Чунки тил табиатини қоидалар эмас, аксинча, қоидаларни тил табиати шакллантиради. Бизга ўқиганим китоб дейишдан кўра ўқиган китобим дейиш ўнғайроқ. Бунда китоб меники деган даъво йўқ. Китоб кутубхонадан ёки бирор танишдан олинган ҳам бўлиши мумкин. Гап ўқилган китоб ҳақида кетаётганини ўзбек тилли киши қийналмай тушунади.
Лекин матнда эгалик маъноси аниқ фарқланиши керак бўлган жумлалар ҳам учраб туради. Бундай пайтда эгалик қўшимчасини сифатдошга қўшган афзал.
📌 Демак, ўқиган китобим дейиш ҳам, ўқиганим китоб дейиш ҳам хато эмас. Аммо иложи борича халқ тилига яқинроқ ифодадан фойдаланиш керак.
@oriftolib
Кобейджинг ва Гёте
Бу икки сўзнинг нима алоқаси бор, демоқчимисиз? Астойдил ҳаракат қилган одам боғлиқлик топа олади 🙃.
Сўровномада кўпчилик кобейжинг вариантини тўғри деб белгилабди. Лекин ундай эмас. Нега?
Кобейджинг русча талаффуз варианти эмас. Рус тили алифбосида жўжа, жўра, жаҳон сўзларидаги ж товушини ифодаловчи ҳарф йўқ. Шунинг учун улар бу товушни дж ҳарф бирикмаси билан ифодалайди: Джурабек, Джордан, меджнун, колледж.
Кобейджинг сўзи аслиятда ҳам д ва ж билан ёзилади: co-badging. Бунда d – д товушини, g эса – ж товушини билдиради. Демак, бу сўзни ўзбекчада кобейджинг деб берган тўғри.
Биз бу сўзни барибир кобейджинг эмас, кобейжинг деб талаффуз қиламиз-ку, деган мулоҳаза ҳам бўлиши мумкин. Тўғри, шундай. Вақти келиб бу сўз луғатларга кобейжинг шаклида киритилса, шу тарзда ёзган маъқул. Лекин ҳозирча бу шаклни тўғри дея олмаймиз.
Хўш, кобейджингнинг Гёте билан боғлиқлигига келсак. Охирги саксон йилда хорижий сўзларни рус тили орқали олганимиз учун Ҳейнени Гейне, Ҳаррини Гарри, Ҳолландияни Голландия, Ҳамбургни Гамбург, ҳидрони гидро, ҳибридни гибрид деб ўзлаштирдик.
Ўтган асрнинг 90-йиллари бошида сўзларни аслиятга мос ҳолда ёзишга киришилди. Лекин баъзи ўринларда хатолар ҳам кузатилди. Жумладан, Гётени Ҳёте деб ёзиш ҳозиргача учраб туради. Гёте немисчада Goethe деб ёзилади. Демак, ўзбекчада ҳам Гёте шаклида бериш керак.
Г билан бошланувчи ҳар қандай исм аслиятда H билан ёзилган бўлавермайди. Ўзлашма сўзлар имлосини жорий этишда аслиятга бир қараб қўйиш керак.
👉 Тўлиқ ўқиш
Янглиш ёзиш одат бўлиб қолган ёки одатга айланаётган яна шундай сўзларни биласизми? Изоҳларда қолдиринг.
@oriftolib
Бу икки сўзнинг нима алоқаси бор, демоқчимисиз? Астойдил ҳаракат қилган одам боғлиқлик топа олади 🙃.
Сўровномада кўпчилик кобейжинг вариантини тўғри деб белгилабди. Лекин ундай эмас. Нега?
Кобейджинг русча талаффуз варианти эмас. Рус тили алифбосида жўжа, жўра, жаҳон сўзларидаги ж товушини ифодаловчи ҳарф йўқ. Шунинг учун улар бу товушни дж ҳарф бирикмаси билан ифодалайди: Джурабек, Джордан, меджнун, колледж.
Кобейджинг сўзи аслиятда ҳам д ва ж билан ёзилади: co-badging. Бунда d – д товушини, g эса – ж товушини билдиради. Демак, бу сўзни ўзбекчада кобейджинг деб берган тўғри.
Биз бу сўзни барибир кобейджинг эмас, кобейжинг деб талаффуз қиламиз-ку, деган мулоҳаза ҳам бўлиши мумкин. Тўғри, шундай. Вақти келиб бу сўз луғатларга кобейжинг шаклида киритилса, шу тарзда ёзган маъқул. Лекин ҳозирча бу шаклни тўғри дея олмаймиз.
Хўш, кобейджингнинг Гёте билан боғлиқлигига келсак. Охирги саксон йилда хорижий сўзларни рус тили орқали олганимиз учун Ҳейнени Гейне, Ҳаррини Гарри, Ҳолландияни Голландия, Ҳамбургни Гамбург, ҳидрони гидро, ҳибридни гибрид деб ўзлаштирдик.
Ўтган асрнинг 90-йиллари бошида сўзларни аслиятга мос ҳолда ёзишга киришилди. Лекин баъзи ўринларда хатолар ҳам кузатилди. Жумладан, Гётени Ҳёте деб ёзиш ҳозиргача учраб туради. Гёте немисчада Goethe деб ёзилади. Демак, ўзбекчада ҳам Гёте шаклида бериш керак.
Г билан бошланувчи ҳар қандай исм аслиятда H билан ёзилган бўлавермайди. Ўзлашма сўзлар имлосини жорий этишда аслиятга бир қараб қўйиш керак.
👉 Тўлиқ ўқиш
Янглиш ёзиш одат бўлиб қолган ёки одатга айланаётган яна шундай сўзларни биласизми? Изоҳларда қолдиринг.
@oriftolib
Қай бири тўғри?
Anonymous Quiz
36%
Гранд-при | Grand-pri
44%
Гран-при | Gran-pri
20%
Гранпри | Granpri
Айюҳаннос ва аюҳаннос
Айюҳаннос сўзи араб тилидан кирган, аслиятда эй одамлар деган маънони англатади. “Ўзбек тилининг этимологик луғати”да кўрсатилишича, арабчада эй ундовини ифодаловчи ъаййуҳа сўзи, ал- аниқлик артикли ва одамлар маъносини билдирувчи нас сўзидан таркиб топган.
Бу сўз ўзбек тилида икки хил маънода қўлланади:
1️⃣ Оломонга, тўдага қарата қилинадиган хитоб, нидо.
Ўрда жарчиси бозор ва уруниш жойларда тўхтаб: “Айюҳаннос! Билмаган билсин, эшитмаган эшитсин..” манзумаси билан жар солиб юрар эди.
А. Қодирий, Меҳробдан чаён.
2️⃣ Шовқин-сурон, ҳайқириқ; дод-фарёд.
Исбот қилинмаган даъво! Мунча айюҳаннос!
Ойбек, Танланган асарлар.
Айюҳаннос солмоқ ибораси бақириқ-чақириқ, дод-фарёд билан бошига кўтариш маъносини англатади.
Э, одамлар, эримнинг дастидан дод! Бу олим эмас, золим-ку! – дея у баттар айюҳаннос солди.
Газетадан.
Биринчи мисолда келтирилган парчадан билиш мумкин: қадимда жарчилар одамларга айюҳаннос сўзи билан мурожаат қилган. Жарчи баланд овозда, бақириб гапиришга мажбур, чунки сўзларини кўпчиликка етказиши керак. У биринчи бўлиб ишлатадиган айюҳаннос сўзи кейинчалик бақир-чақир қилиш, шовқин кўтариш ҳолатларига нисбатан ҳам қўллана бошлаган.
Имло луғатларида фақатгина айюҳаннос шакли келтирилган. Лекин изоҳли луғатга аюҳаннос ҳам шу сўзнинг варианти сифатида киритилган.
📌 Демак:
Айюҳаннос, аюҳаннос ✅
@oriftolib
Айюҳаннос сўзи араб тилидан кирган, аслиятда эй одамлар деган маънони англатади. “Ўзбек тилининг этимологик луғати”да кўрсатилишича, арабчада эй ундовини ифодаловчи ъаййуҳа сўзи, ал- аниқлик артикли ва одамлар маъносини билдирувчи нас сўзидан таркиб топган.
Бу сўз ўзбек тилида икки хил маънода қўлланади:
1️⃣ Оломонга, тўдага қарата қилинадиган хитоб, нидо.
Ўрда жарчиси бозор ва уруниш жойларда тўхтаб: “Айюҳаннос! Билмаган билсин, эшитмаган эшитсин..” манзумаси билан жар солиб юрар эди.
А. Қодирий, Меҳробдан чаён.
2️⃣ Шовқин-сурон, ҳайқириқ; дод-фарёд.
Исбот қилинмаган даъво! Мунча айюҳаннос!
Ойбек, Танланган асарлар.
Айюҳаннос солмоқ ибораси бақириқ-чақириқ, дод-фарёд билан бошига кўтариш маъносини англатади.
Э, одамлар, эримнинг дастидан дод! Бу олим эмас, золим-ку! – дея у баттар айюҳаннос солди.
Газетадан.
Биринчи мисолда келтирилган парчадан билиш мумкин: қадимда жарчилар одамларга айюҳаннос сўзи билан мурожаат қилган. Жарчи баланд овозда, бақириб гапиришга мажбур, чунки сўзларини кўпчиликка етказиши керак. У биринчи бўлиб ишлатадиган айюҳаннос сўзи кейинчалик бақир-чақир қилиш, шовқин кўтариш ҳолатларига нисбатан ҳам қўллана бошлаган.
Имло луғатларида фақатгина айюҳаннос шакли келтирилган. Лекин изоҳли луғатга аюҳаннос ҳам шу сўзнинг варианти сифатида киритилган.
📌 Демак:
Айюҳаннос, аюҳаннос ✅
@oriftolib
Инглизча “body camera” атамасини ўзбекчада қандай номлаш керак?
Ўз вариантингизни изоҳларда қолдиринг.
Ўз вариантингизни изоҳларда қолдиринг.
Anonymous Poll
33%
Тана камераси | Tana kamerasi
13%
Танкамера | Tankamera
14%
Елка камераси | Yelka kamerasi
25%
Қистирма камера | Qistirma kamera
14%
Бошқа вариант.
“Шукрона кунингиз муборак бўлсин!”
Сўнгги пайтларда шу ибора жуда машҳур бўлди. Магазинчи Ғайбуллаям, маҳалладаги хотинлар ҳам, иккичи Ёшвой ҳам, аълочи Тошвой ҳам – ҳамма қўллаяпти.
Бирор сўз ёки иборани қўллашда унинг асл мазмуни нима, бошқа маънода ишлатса, тўғри бўладими-йўқми – ўйлаб кўриш керак, албатта.
Шимолий Америкада, жумладан, Америка Қўшма Штатлари ва Канадада кенг нишонланадиган байрам бор – Шукрона куни. Маросим номи ўзбекчада Шукроналик куни шаклида ҳам ишлатилади. У Янги йилгача давом этадиган байрам мавсумини очиб беради.
Маросимнинг ўзига хос тарихи бор.
Қозоғистонда ҳам Шукроналик куни нишонланади. У Шимолий Америкадагидан фарқли байрам.
Сўзни янглиш ишлатмаслик керак. Айниқса, моҳият буткул ўзгариб кетадиган, одамни чалкаштирадиган ўринларда. Ҳар нарсани ўзининг номи билан аташ зарур. Шу нуқтаи назардан, “Шукрона кунингиз муборак бўлсин!” жумласини туғилган кунга нисбатан ишлатиш хато. Чунки Шукрона куни иборасининг умум қабул қилинган маъноси бошқа.
Юқоридаги жумла асосан туғилган кун табриги сифатида ишлатиляпти. У нимага тез шуҳрат қозонди? Аниқ бир сабабини билмайман. Тахминларим бор. Менимча, бунинг биринчи сабаби туғилган кун сўзини ишлатишдан қочиш бўлса керак. Динимизда туғилган кунни нишонлаш тарғиб этилмагани учун шу ибора қўлланяпти, дейлик. Лекин сўзи бошқача бўлгани билан туғилган кун туғилган кунлигича қолади-ку. Демак, бу унчалик асосли сабаб эмас.
Бошқа бир тахминга кўра, бу ибора орқали шу ёшга етгани учун Яратганга шукр қилиш маъносини ифодалаш мақсади бор. Ундай дейдиган бўлсак, инсон ҳаётида шукр қилиши керак бўлган воқеалар, саналар кўп. Нега шукроналик куни таърифи уларга нисбатан ишлатилмайди?
Сизнингча, туғилган кунга нисбатан шу ибора қўлланаётганига сабаб нима?
@oriftolib
Сўнгги пайтларда шу ибора жуда машҳур бўлди. Магазинчи Ғайбуллаям, маҳалладаги хотинлар ҳам, иккичи Ёшвой ҳам, аълочи Тошвой ҳам – ҳамма қўллаяпти.
Бирор сўз ёки иборани қўллашда унинг асл мазмуни нима, бошқа маънода ишлатса, тўғри бўладими-йўқми – ўйлаб кўриш керак, албатта.
Шимолий Америкада, жумладан, Америка Қўшма Штатлари ва Канадада кенг нишонланадиган байрам бор – Шукрона куни. Маросим номи ўзбекчада Шукроналик куни шаклида ҳам ишлатилади. У Янги йилгача давом этадиган байрам мавсумини очиб беради.
Маросимнинг ўзига хос тарихи бор.
Қозоғистонда ҳам Шукроналик куни нишонланади. У Шимолий Америкадагидан фарқли байрам.
Сўзни янглиш ишлатмаслик керак. Айниқса, моҳият буткул ўзгариб кетадиган, одамни чалкаштирадиган ўринларда. Ҳар нарсани ўзининг номи билан аташ зарур. Шу нуқтаи назардан, “Шукрона кунингиз муборак бўлсин!” жумласини туғилган кунга нисбатан ишлатиш хато. Чунки Шукрона куни иборасининг умум қабул қилинган маъноси бошқа.
Юқоридаги жумла асосан туғилган кун табриги сифатида ишлатиляпти. У нимага тез шуҳрат қозонди? Аниқ бир сабабини билмайман. Тахминларим бор. Менимча, бунинг биринчи сабаби туғилган кун сўзини ишлатишдан қочиш бўлса керак. Динимизда туғилган кунни нишонлаш тарғиб этилмагани учун шу ибора қўлланяпти, дейлик. Лекин сўзи бошқача бўлгани билан туғилган кун туғилган кунлигича қолади-ку. Демак, бу унчалик асосли сабаб эмас.
Бошқа бир тахминга кўра, бу ибора орқали шу ёшга етгани учун Яратганга шукр қилиш маъносини ифодалаш мақсади бор. Ундай дейдиган бўлсак, инсон ҳаётида шукр қилиши керак бўлган воқеалар, саналар кўп. Нега шукроналик куни таърифи уларга нисбатан ишлатилмайди?
Сизнингча, туғилган кунга нисбатан шу ибора қўлланаётганига сабаб нима?
@oriftolib