«سرعت رخ دادن یک ابرنواختر چقدر است؟»
—---------------------------------------------------
https://goo.gl/DlKGsP
* ستارگان بزرگ هنگامی که به پایان زندگی می‌رسند به شکل یک ابرنواختر منفجر می‌شوند. ولی این فرآیند با چه سرعتی رخ می‌دهد؟

خورشید ما میلیاردها سال دیگر، زمانی که شیره‌ی سحرانگیز جانش به پایان رسید، با مرگی آرام و اندوهبار خواهد مُرد. البته برای اندک مدتی یک #غول_سرخ باشکوه خواهد شد ولی پس از آن به کوتوله‌ای سفید تبدیل شده و مانند انسان کهنسالی که دوران بازنشستگی‌اش فرارسیده، آرام خواهد گرفت. از آن پس خورشید به آرامی سرد و سردتر خواهد شد تا به کلی خاموش شده و همدمای فضای پیرامونش شود.

اگر خورشید ما جرمی کمتر از اکنون داشت، عمرش از این هم درازتر می‌شد. پس جای شگفتی نیست که بگوییم اگر جرمش بیشتر بود، گذر عمرش هم سریع‌تر می‌بود. در واقع ستارگانی که چندین برابر خورشید جرم دارند مرگی آنی خواهند داشت: یک انفجار ابرنواختری که در یک دَم رخ می‌دهد. معمولا سخن از فضا که می‌‎شود از رویدادهایی می‌گوییم که میلیاردها سال به درازا می‌کشند. آیا درباره‌ی ابرنواختر هم چنین است؟ می‌توانید حدس بزنید ابرنواختر با چه سرعتی رخ می‌دهد؟

ابرنواخترها در عمل چند گونه‌ی مختلف دارند، هر یک با سازوکاری متفاوت و دوره‌ی زمانی متفاوت. ولی ما می‌خواهیم بر ابرنواخترهای رُمبش هسته‌ای تمرکز کنیم.

ستارگانی که جرمشان میان ۸ تا ۵۰ برابر جرم خورشید است، سوخت #هیدروژن هسته‌ی خود را به سرعت و تنها در چند میلیون سال به پایان می‌برند. این ستارگان هم درست مانند خورشید ما، با #همجوشی هیدروژن، #هلیوم می سازند و در این فرآیند مقدار هنگفتی انرژی آزاد می‌کنند که در برابر فشار رو به درونی که از سوی گرانش ستاره وارد می‌شود پایداری کرده و جلوی رُمبش ستاره را می‎گیرد.

با ته کشیدن سوخت هیدروژن ستاره در هسته، نوبت به همجوشی هلیوم‌ها می‌رسد و پس از آن هم #کربن، سپس #نئون، و ..... این روند در #جدول_تناوبی ادامه می‌یابد تا به #آهن می‌رسد. مشکل اینجاست که آهن برای ستارگان هم‌ارز خاکستر است و نمی‌تواند انرژی‌ای از راه همجوشی تولید کند، بنابراین با رسیدن به آن، دیگر چیزی نخواهد توانست جلوی فشار گرانش ستاره و رُمبش آن را بگیرد و در نتیجه ستاره در خود می‌رُمبد.... و بوم! #ابرنواختر رخ می‌دهد.

لبه‌های بیرونی هسته با سرعت ۷۰ هزار کیلومتر بر ثانیه، حدود ۲۳% سرعت نور، به درون فرو می‌ریزند. مواد فروریزنده تنها در عرض یک چهارم ثانیه از روی هسته‌ی آهنی ستاره به بیرون می‎جهند و موج شوکی از مواد پدید می‌آورند که رو به بیرون منتشر می‌شود. این #موج_شوک می‌ تواند در مدت چند ساعت به سطح ستاره برسد.

این موج با گذشتن از درون ستاره، عنصرهای شگفت تازه‌ای می‌سازد که ستاره در زمان زندگی عادی‌اش هرگز نمی توانست آنها را در هسته بسازد. و اینجاست که ما ثروتمند می‌شویم! همه‌ی طلا، نقره، پلاتین، اورانیوم و هر عنصر سنگین‌تر از آهنی که در جدول تناوبی وجود دارد در همین جا ساخته می‌شود. [در وبلاگ خواندید: * چرا می‌گویند "ما از مواد ستاره‌ای ساخته شده‌ایم"؟ (https://goo.gl/GOyrOU)]

یک ابرنواختر سپس چند ماه زمان می‌برد تا به اوج درخشش خود برسد، و شاید بتواند انرژی‌ای هم ارز انرژی کل کهکشانش آزاد کند.

ابرنواختر ۱۹۸۷-آ، نخستین ابرنواخترِ سال ۱۹۸۷، ۸۵ روز زمان برد تا به اوج درخشش خود برسد و تا دو سال بعد هم به آرامی نورش خاموش شد. با گذشت چند دهه، هنوز هم تلسکوپ‌های پرقدرتی مانند تلسکوپ فضایی هابل می‌توانند موج شوک آن را که دارد در فضا گسترش می‌یابد ببینند.

ابرنواخترهای "#رمبش_هسته‎ای" تنها یک گونه از ستارگان انفجاری هستند. گونه ی دیگری از آن ها به نام #ابرنواختر_1a یا (#Ia) زمانی رخ می‌دهد که یک #کوتوله_سفید در یک #سامانه_دو_ستاره‌ای مواد پیکره ی همدمش را مانند یک انگل غول‌آسا می‌مکد. این انگل کارش را آنقدر ادامه می‌دهد تا جرمش به ۱.۴ برابر جرم خورشید برسد، و اینجاست که منفجر می‌شود. این ابرنواخترها تنها در چند روز به اوج درخشش می‌رسند و بسیار سریع‌تر از ابرنواخترهای رمبش هسته‌ای هم کم‌نور می‌شوند.

* خوب پس چه مدت طول می‎کشد تا یک ابرنواختر منفجر شود؟
پاسخ اینست: میلیون‌ها سال زمان می‌برد تا ستاره به پایان زندگی‌‍اش برسد، کمتر از یک چهارم ثانیه تا هسته‌اش برُمبد، چند ساعت تا موج شوک به سطحش برسد، چند ماه تا به اوج درخشش برسد، و تنها چند سال تا کم کم ناپدید شود.
—-------------------------------------------------
برای دیدن پیوندها، می توانید این مطلب را در خود وبلاگ بخوانید:
http://www.1star7sky.com/2015/08/blog-post_50.html
—-------------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:
telegram: @onestar_in_sevenskies

«نشانه‌های آب روی یک سیارک تمام-فلزی»
—-------------------------------------------------
https://goo.gl/JlH03x
"آب" تاکنون به هر شکل و حالتی در جاهایی از سامانه‌ی خورشیدی که فکرش را هم نمی‌کردیم یافته شده، از جمله کره‌ی ماه، سیاره‌ی تیر، و گانیمد، ماه سیاره‌ی مشتری. اکنون باید به این فهرست بلند یک جای دیگر را هم بیافزاییم: سیارک "۱۶ پسوخه" یا "۱۶ سایکی" (16 Psyche). به نظر می‌رسد این سیارک فلزی روی سطحش مولکول‌های آبی دارد که به گفته‌ی پژوهشگران، نباید آنجا باشند. [Psyche به شکل سایکی (ˈsaɪkiː) هم تلفظ می‌شود -م]

سایکی بزرگ‌ترین #سیارک‌_فلزی شناخته شده در سامانه‌ی خورشیدی و یکی از پرجرم‌ترین اجرام کمربند سیارکی است. این سیارک ۳۰۰ کیلومتر پهنا دارد و به احتمال بسیار تقریبا به طور کامل از فلز نیکل-آهن خالص درست شده است (سیارکِ گونه‌‌ی ام) دانشمندان در گذشته فکر می‌کردند سایکی هسته‌ی یک #پیش‌سیاره است که خودش در برخوردهای چند میلیارد سال پیش نابود شده، ولی شاید این پنداشت اکنون نیازمند بازنگری باشد.

در گزارش این دانشمندان آمده: «دیده شدن یک خط جذبی ۳ میکرونی آب‌پوشی (#هیدراتاسیون) روی سایکی نشان می‌دهد که این سیارک نمی‌تواند یک هسته‌ی فلزی باشد، ولی اگر باشد هم در ۴.۵ میلیارد سال گذشته برخوردهایی با مواد کربن‌دار داشته است.»

مشاهدات گذشته هیچ نشانه‌ای از آب را روی سطح سایکی نشان نداده بودند، ولی رصدهای تازه به کمک تاسیسات تلسکوپی فروسرخ ناسا شواهدی از مواد گریزا (فرّار) مانند آب یا هیدروکسیل را روی سطح آن یافته. هیدروکسیل یک #رادیکال_آزاد است که از پیوند یک اتم هیدروژن با یک اتم اکسیژن درست شده.

ویشنو رِدی از آزمایشگاه ماه و سیاره‌های دانشگاه آریزونا و یکی از نویسندگان پژوهشنامه‌ی تازه درباره‌ی سایکی می‌گوید: «ما انتظار نداشتیم یک سیارک فلزی مانند سایکی پوشیده از آب/یا هیدروکسیل باشد. سیارک‌های فلزی در شرایط خشک و بدون حضور آب یا هیدروکسیل ساخته می‌شوند، به همین دلیل دیده شدن چنین چیزی برای نخستین بار، ما را شگفت‌زده و سر در گم کرده.»

سیارک‌ها "معمولا" دو دسته‌اند: سیارک‌های سرشار از سیلیکات‌ (#گونه‌_اس)، و سیارک‌های سرشار از کربن و مواد گریزا (#گونه‌_سی). سیارک‌های فلزی مانند سایکی بی‌اندازه کمیابند، و همین از آنها آزمایشگاهی برای بررسی چگونگی پیدایش سیاره‌ها ساخته است.

هنوز ریشه‌ی آب‌های روی سایکی ناشناخته است. ولی ردی و همکارانش چند نظریه‌ی گوناگون را پیشنهاد کرده‌اند. یکی این که سایکی شاید به اندازه‌ای که تاکنون فکر می‌کردیم فلزی نباشد. گزینه‌ی دیگر اینست که آب یا هیدروکسیل این سیارک می‌تواند دستاورد برهمکنش باد خورشیدی با کانی‌های سیلیکات روی سطح آن باشد، مانند همان چیزی که روی ماه رخ می‌دهد.

ولی نیرومندترین گزینه اینست که آبِ دیده شده روی سایکی شاید توسط سیارک‌های کربنی که در گذشته‌های دور به آن برخورد کرده بودند به آنجا برده شده، مانند همان چیزی که گمان می‌رود در روزگار آغازین زمین رخ داده بوده.

ردی می‌گوید: «یافتن #کربن و آب روی سیارکی که انتظار دیده چنین چیزهایی رویش نمی‌‎رفت پشتیبان این نظریه است که این مواد زندگی‌ساز احتمالا در آغاز تاریخ سامانه‌ی خورشیدی به زمین آورده شده بودند.»

اگر شانس بیاوریم، برای آگاهی بیشتر درباره‌ی پسوخه چندان منتظر نخواهیم ماند. یکی از ماموریت‌ها در فهرست کوتاه ماموریت‌های پیشنهادی برای برنامه‌ی دیسکاوری ناسا (Discovery program) ، فرستادن یک فضاپیما به سایکی است که شاید به زودی، در سال ۲۰۲۰ انجام شود. ردی و گروهش می‌گویند یک فضاپیمای مدارگرد می‌تواند این سیارک کمیاب را بررسی کرده، و بود و نبود هیدروکسیل یا آب روی آن را بسنجد.

#16_Psyche #پسوخه #سایکی #سیارک #کمربند_سیارک‌ها
#گونه_ام #آب #هیدروکسیل #Discovery_program
—-------------------------------------------------
برای دیدن پیوندها، می توانید این مطلب را در خود وبلاگ بخوانید:
http://www.1star7sky.com/2016/11/blog-post_79.html
—-------------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:
telegram: @onestar_in_sevenskies

«گلوله برفی سبزی که دیروز از کنار زمین گذشت»
—---------------------------------------------—
https://goo.gl/kVpg9h
یک گلوله برفی بزرگ همین تازگی از کنار زمین گذشت.

این جرم که به نام دنباله‌دار ۴۵پی/هوندا-مارکوس-پایدوشاکوا (45P/Honda–Mrkos–Pajdušáková) یا تنها ۴۵پی شناخته می‌شود، دیروز از فاصله‌‌ی یک دهم فاصله‌ی زمین-خورشید از کنار سیاره‌مان گذشت.

عکسی که اینجا می‌بینید به هنگام این گذر از دنباله‌دار ۴۵پی گرفته شده و دم یونی تنُک و گیسوی سبزفام و کم‌نور ولی گسترده‌ی آن را آشکار کرده است. این رنگ سبز به طور عمده از مولکول‌های برانگیخته‌ی #کربن درون جو دنباله‌دار (همان گیسو) سرچشمه گرفته.

دنباله‌دار ۴۵پی در ماه دسامبر از نزدیک‌ترین نقطه‌ی مدارش به خورشید گذشت و در آن هنگام به اندازه‌ی کافی برای دیده شدن با چشم نامسلح روشن شد. ولی اکنون که دارد برمی‌گردد و راهی نقطه‌‌ای در نزدیکی مدار مشتری، جایی که بیشتر وقتش را می‌گذراند شده، نورش رو به کاهش گذاشته است.

هسته‌ی یخی-خاکی چند کیلومتری این #دنباله‌دار در سال ۲۰۲۲ به فضای درونی سامانه‌ی خورشیدی باز خواهد گشت.

#apod

—------------------------------------------------
برای دیدن پیوندها، می توانید این مطلب را در خود وبلاگ بخوانید:
http://www.1star7sky.com/2017/02/45P.html
—-------------------------------------------------
به تلگرام یک ستاره در هفت آسمان بپیوندید:
telegram: @onestar_in_sevenskies

«یاپتوس، ماه رنگ‌آمیزی شده کیوان»
----------------------------------

چه بر سر یاپتوس، ماه کیوان (زحل) آمده؟

بخش‌های گسترده‌ای از این دنیای شگفت‌انگیز به تیرگی زغال‌سنگ و بخش‌های دیگرش به روشنی یخ است.

همنهش مواد تیره‌ی آن ناشناخته است، ولی طیف فروسرخ نشان می‌دهد که احتمالا از گونه‌ی تیره‌ای از #کربن تشکیل شده است. یاپتوس همچنین در بخش استوایش دارای یک رگه‌ی برآمده‌ی نامعمول است که به آن نمایی همانند یک گردو داده.

برای بیشتر شناختن این ماه که نمایی رنگ‌آمیزی شده دارد، فضاپیمای #کاسینی ناسا در سال ۲۰۰۷ از فاصله‌ی حدود ۲۰۰۰ کیلومتری آن گذشت.

این عکس که از فاصله‌ی ۷۵۰۰۰ کیلومتری یاپتوس گرفته شده، جزییاتی بی‌سابقه را از یکی از نیمکره‌های ان که همیشه دور از کیوان است (چون درقفل گرانشی با این سیاره است) نشان می‌دهد.

یک دهانه‌ی برخوردی پهناور در جنوب آن دیده می‌شود که گستره‌ای بسیار پهناور به قطر ۴۵۰ کیلومتر را پوشانده و به نظر می‌رسد بر روی یک دهانه‌ی کهن‌تر و هم‌اندازه‌ی خودش جای قرار گرفته است.

هر چه به سمت خاور (شرقی) یاپتوس می‌رویم، مواد تیره‌رنگ بیشتر شدده‌اند، تا جایی که در خاوری‌ترین بخش‌ها، هم دهانه‌ها را پوشانده‌اند و هم بلندی‌ها را.

بررسی دقیق نشان می‌دهد که این لایه‌ی تیره به طور معمول استوای یاپتوس را پوشانده و کلفتی‌اش از یک متر کمتر است. فرضیه‌ی پیشرو اینست که بیشتر این ماده‌ی تیره‌رنگ از خاک‌هایی‌ست که از فرازش (تصعید) یخ‌های گل‌آلود و به نسبت گرم به جا مانده است.

نخستین لایه‌ی این مواد تاریک به احتمال بسیار از انباسشت پسماند شهاب‌سنگ‌هایی پدید آمده بود که از ماه‌های دیگر به سطح یاپتوس کوبیده می‌شدند.
#apod
https://goo.gl/1xSdBX
---------------------------------------------------
برای دیدن پیوندها، می توانید این مطلب را در خود وبلاگ بخوانید:
http://www.1star7sky.com/2018/06/ap180603.html
---------------------------------------------------
تلگرام و توییتر یک ستاره در هفت آسمان:
@onestar_in_sevenskies
twitter.com/1star_7sky