🌙 Bugun 21 mart "Equinox" kun!

Yerda «bahorgi tengkunlik»​ o‘tib bormoqda. 📅

21-mart bahorgi tengkunlik (ekvinoks) kunidir. Bu kunda kecha va kunduz deyarli teng bo‘ladi. Shimoliy yarimsharda bu bahorning boshlanishi hisoblanadi, janubiy yarimsharda esa kuz fasli boshlanadi.

Bu sana O‘zbekistonda va boshqa Markaziy Osiyo davlatlarida Navro‘z bayrami sifatida nishonlanadi.

📍 @NoPoisk

BILASIZMI?!

🟣 Inson qoʻlyozma xati — bu inson tomonidan qoʻlda yozilgan matn boʻlib, u shaxsiy xususiyatlarga ega. Qoʻlyozma xati har bir insonda oʻziga xos boʻladi va uning yozish uslubi, harflarning shakli, satrlarning tekisligi va yozish tezligi orqali farqlanadi.

🟢 Huquqiy sohada qoʻlyozma xatlar va hujjatlarning haqiqiyligini aniqlash bilan sud pocherkshunosligi (qoʻlyozma ekspertizasi) va sud-texnik hujjatshunoslik shugʻullanadi.

1. Sud pocherkshunoslik ekspertizasi.
• Bu ekspertiza qoʻlyozma xat, imzo va yozuvlar haqiqiyligini aniqlash uchun qoʻllaniladi. U quyidagi holatlarda ishlatiladi:
• Hujjatlardagi yozuvlar va imzolar qalbakilashtirilganmi yoki yoʻqligini aniqlash.
• Yozuvni aynan qaysi shaxs yozganini tekshirish.
• Yozuv holati (masalan, zoʻrlik bilan yozilgan yoki tahdid ostida) tahlil qilish.

2. Sud-texnik hujjatshunoslik ekspertizasi.
• Bu usul hujjatlarning texnik jihatdan haqiqiyligini tekshiradi:
• Qogʻoz va siyohning yoshini aniqlash.
• Oʻchirilgan yozuvlarni tiklash.
• Hujjatning tahrirlangan yoki soxtalashtirilgan qismlarini aniqlash.

Soxta hujjatlarni aniqlash usullari:
• Mikroskop tahlili – hujjatdagi yozuvlarning tekisligi va harflarning oʻzgarishiga qaraladi.
• Infraqizil va ultrabinafsha nur tahlili – oʻchirilgan yozuvlar yoki qoʻshimchalarni topish uchun ishlatiladi.
• Ximik tahlil – qogʻoz va siyoh tarkibini aniqlash uchun qoʻllaniladi.

PS: Maktab davrida kundalikka ota-onangiz nomidan qoʻl qoʻyganingiz esingizdami?

👑 @NavoBank – music & quiz.

#termin #terminologiya

BILASIZMI?
NIMA UCHUN KUN ISIGANI SARI QORAYIB BORAMIZ?

🟢 Melanin – bu tananing pigment moddasi bo‘lib, teri, soch va ko‘z rangini belgilaydi. U maxsus melanosit hujayralari tomonidan ishlab chiqariladi va quyosh nurlaridan himoya qilish uchun xizmat qiladi. Melanin terini ultrabinafsha (UV) nurlardan himoya qiladi. Ko‘proq melanin bo‘lsa, teri kamroq kuyadi.

🟢 Soch va ko‘z rangi – Qorachadan tortib sariq sochlargacha va jigarrangdan moviy ko‘zlargacha – barchasi melaninga bog‘liq. Kam melanin – och rang, ko‘p melanin – to‘q rang. Qora ko‘zli odamlar deyarli 100% eumelaninli bo‘ladi, moviy ko‘zlilarda esa melanin juda kam.

➡️ Melaninning asosiy turlari:

1. Eumelanin – To‘q jigarrang va qora pigment. Ko‘proq bo‘lsa, teri va soch qoraroq bo‘ladi.

2. Feomelanin – Qizg‘ish-sariq pigment. Ko‘pincha oqish yoki sariq sochli odamlarda ko‘proq bo‘ladi.

3. Nevromelanin – Miya va asab tizimida uchraydigan pigment.

➡️ Melanin ko‘payishi yoki kamayishi nimaga bog‘liq?

• Ko‘payishi: Quyosh nuri, gormonal o‘zgarishlar, genetika, homiladorlik.
• Kamayishi: Yosh o‘tishi, genetik kasalliklar (vitiligo, albinizm), stress, vitamin yetishmovchiligi.

😵‍💫 @NavoBank - music & quiz

51-hudud – Maxfiy AQSh Harbiy Bazasi

🟢 Joylashuvi: Groom Lake, Nevada, Las-Vegasdan taxminan 135 km shimolda.
🟢 Maqsadi: Rasmiy ma’lumotlarga ko‘ra, Area 51 AQSh Harbiy-havo kuchlarining maxfiy bazasi bo‘lib, eksperimental samolyotlar va ilg‘or harbiy texnologiyalar sinovdan o‘tkaziladi.

➡️ Muhim Faktlar va Tarixi
🟠 Tashkil topgan yili: 1955, Nevada Test va Trening Poligoni tarkibida.
Sovuq urushdagi roli: U-2, A-12 OXCART va SR-71 Blackbird kabi josus samolyotlari sinovdan o‘tkazilgan.
🟠 Maxfiylik: AQSh hukumati Area 51 mavjudligini faqat 2013-yilda rasmiy tan oldi.
🟠 Xavfsizlik: Hudud qurollangan soqchilar, dronlar va harakat sensorlari bilan qo‘riqlanadi. Bu hududga ruxsatsiz kirish qat’iyan man qilingan.

➡️ Konspiratsiya nazariyalari
🟢 UFO va Begonalar: Ayrimlar bu yerda begona sayyoraliklarning kema va jasadlari saqlanadi deb hisoblashadi (1947-yildagi Rozuell hodisasi bilan bog‘liq).
🟢 Begona Texnologiyalar: Stealth kabi maxfiy samolyotlar begona texnologiyalar asosida yaratilgan degan fikrlar bor.
🟢 Vaqt Sayohati va Yashirin Qurollar: Ayrimlar bu yerda teleportatsiya, iqlim nazorati yoki vaqt sayohati kabi loyihalar amalga oshirilayotganini taxmin qilishadi.

↪️ Yaqin hududdagi qiziqarli joylar
🟠 Extraterrestrial Highway: UFO ishqibozlari orasida mashhur yo‘l.
🟠 Rachel, Nevada: UFO mavzusidagi mashhur Little A’Le’Inn mehmonxonasi joylashgan.
🟠 Black Mailbox: Bazaga yaqin, UFO kuzatuvchilari to‘planadigan joy.


🎬 Ayrim filmlar:
1. Area 51 (2015)
2. Independence Day (1996)
3. Hangar 18 (1980)
4. The Lazar Tape (2021)
5. Close Encounters of the Third Kind (1977)
6. The X-Files: Fight the Future (1998)
7. Paul (2011)
8. Roswell (1994)

✈️ @NavoBank - music & quiz

BILASIZMI?

Yog‘ingarchilik miqdori millimetr (mm) da o‘lchanadi, bu kvadrat metr maydonga tushgan suvning millimetr bilan ifodalangan balandligini anglatadi.

Qanday ishlaydi?
Agar 1 kvadrat metr maydonga 10 mm yog‘ingarchilik tushsa, demak, u yerda 10 litr suv yig‘ilgan bo‘ladi.

Umuman olganda:
1 mm yog‘ingarchilik = 1 litr suv/m²

Misol:
5 mm – Yengil yomg‘ir
20 mm – Kuchli yomg‘ir
50 mm+ – Juda kuchli jala yoki bo‘ron
Qor yog‘ganda esa 10 mm qorga taxminan 1 mm suv to‘g‘ri keladi (qor zichligiga qarab farqlanadi).

Dunyo mamlakatlarida yillik o'rtacha yog'ingarchilik miqdori geografik joylashuv, relyef va iqlim omillariga bog'liq holda sezilarli darajada farq qiladi. Quyida turli mintaqalardagi yillik o'rtacha yog'ingarchilik miqdorlariga misollar keltirilgan:

Hindiston – 2 000–6 700 mm

Chili (janubiy qismi) – 3 000–5 000 mm

Chili (Patagoniya) – 150–250 mm

O‘zbekiston (umumiy) – 80–1 000 mm

Yevropa – 500–1 000 mm

Sharqiy Sibir (Rossiya) – 250–500 mm

✈️ @NavoBank - music & quiz

#termin #terminologiya

➡️ Byudjet taqchilligi – bu hukumatning xarajatlari uning tushumlaridan oshib ketgan holat bo‘lib, odatda, bir moliya yili davomida yuz beradi. Boshqacha qilib aytganda, davlat tushumlariga qaraganda ko‘proq mablag‘ sarflaydi.

➡️ Byudjet taqchilligining sabablari:
1. Davlat xarajatlarining oshishi – infratuzilma, ijtimoiy dasturlar, mudofaa va boshqalar uchun.
2. Soliq tushumlarining kamayishi – iqtisodiy inqiroz, soliq imtiyozlari yoki soliq yig‘imining samarali emasligi tufayli.
3. Kutilmagan holatlar – urushlar, tabiiy ofatlar, pandemiyalar va boshqalar.
4. Qarz foizlarini to‘lash – mavjud qarz yuqori bo‘lsa, foiz to‘lovlari ham oshadi.

➡️ Byudjet taqchilligining oqibatlari:
Davlat qarzining oshishi – hukumat kamomadni qoplash uchun qarz oladi.
Inflyatsiya xavfi – haddan tashqari qarz olish narxlarning oshishiga olib kelishi mumkin.
Milliy valyutaning qadrsizlanishi – agar investorlar iqtisodiyotga ishonchini yo‘qotsa.
Foiz stavkalarining oshishi – investorlarni jalb qilish uchun, bu esa iqtisodiy o‘sishni sekinlashtirishi mumkin.

➡️ Hukumat byudjet taqchilligini qanday bartaraf etadi?
Soliqlarni oshirish – daromadni ko‘paytiradi, lekin iqtisodiy o‘sishga salbiy ta’sir qilishi mumkin.
Xarajatlarni qisqartirish – hukumat tomonidan byudjet xarajatlarini qisqartirish.

✈️@NavoBank — music & quiz

#termin #terminologiya

🟢 Topiariy (lot. topiarius – bog‘bon, daraxt kesuvchi) — bu daraxt va butalarni ma’lum bir shaklga keltirib kesish san’ati. Topiariy san’ati bilan shug‘ullanuvchi shaxs topiarist deb ataladi. U landshaft dizaynida keng qo‘llanilib, turli geometrik shakllar, hayvonlar yoki boshqa bezakli figuralarni yaratishda ishlatiladi.

🟢 Topiariy san’ati qadimiy bo‘lib, Rim imperiyasi davridan boshlangan. Bugungi kunda u bog‘ va parklarni bezashda, shuningdek, uy oldi hovlilarida ham qo‘llaniladi. Bu jarayon uchun ignabargli butalar, chiroyli shaklga kiruvchi manzarali o‘simliklar, masalan, buksus, yew yoki ligustrum ko‘proq tanlanadi.

✈️@NoPoisk

#termin #terminologiya

Ekspansiya (lot.) — davlatning hududi, ta’siri yoki qudratini oshirish jarayonini anglatadi. Bu turli usullar orqali amalga oshirilishi mumkin:

1. Hududiy kengayish – Bosib olish, mustamlakachilik yoki shartnomalar orqali yangi yerlarni qo‘shib olish (masalan, Rim imperiyasining kengayishi yoki AQShning G‘arbga qarab kengayishi).

2. Iqtisodiy kengayish – Savdo, investitsiyalar yoki iqtisodiy siyosatlar orqali boshqa hududlarga ta’sir doirasini kengaytirish (masalan, Xitoyning “Bir makon, bir yo‘l” tashabbusi).

3. Harbiy kengayish – Muhim hududlarda harbiy bazalar yoki ittifoqlar orqali harbiy ta’sirni oshirish (masalan, NATOning kengayishi).

4. G‘oyaviy kengayish – Demokratiya, kommunizm yoki millatchilik kabi siyosiy mafkuralarning tarqalishi (masalan, Sovuq urush davrida AQSh va SSSRning ta’siri).

5. Institutsional kengayish – Siyosiy tashkilotlar, ittifoqlar yoki bloklarning o‘sishi (masalan, Yevropa Ittifoqining yangi davlatlarni qabul qilishi).

✈️@NoPoisk

FARQI NIMADA?
MATERIK vs QITʼA

Materik va qitʼa tushunchalari ko‘pincha bir-biriga yaqin maʼnoda ishlatilsa-da, ular o‘rtasida muhim farqlar bor:

➡️ Materik (kontinent)
Bu yerning yirik quruqlik massasi bo‘lib, atrofini dengiz yoki okeanlar o‘rab turadi.

🟢 Hozirgi vaqtda yer yuzida 6 ta materik bor:
1. Yevrosiyo
2. Afrika
3. Shimoliy Amerika
4. Janubiy Amerika
5. Antarktida
6. Avstraliya

➡️ Qitʼa (geopolitik tushuncha)
Qitʼa odatda geografik, madaniy, siyosiy yoki tarixiy jihatdan ajratilgan yirik quruqlik hududi hisoblanadi.

Masalan, Yevropa va Osiyo yagona materik — Yevrosiyo tarkibiga kiradi, lekin ular ikki alohida qitʼa sifatida ajratiladi.

🟢 Dunyo 7 ta qitʼaga bo‘linadi:
1. Osiyo
2. Afrika
3. Shimoliy Amerika
4. Janubiy Amerika
5. Antarktida
6. Yevropa
7. Avstraliya

Xulosa
Materik – faqat tabiiy-geografik tushuncha, u quruqlik massasi sifatida qaraladi.

Qitʼa – tarixiy, madaniy va siyosiy jihatlarni ham qamrab oluvchi tushuncha, baʼzan bitta materikdan bir nechta qitʼalar ajralishi mumkin.

Misol: Yevropa va Osiyo bitta materik (Yevrosiyo), lekin alohida qitʼalar sifatida qaraladi.

📱@NoPoisk

BILASIZMI?

AVTOBUS bekatlari oʻrtasidagi masofa yo‘lovchilar oqimi, jamoat transporti tizimining samaradorligi va shahar infratuzilmasiga bogʻliq ravishda turlicha boʻladi.

Quyida ayrim mamlakatlar va shaharlarning tajribasini koʻrib chiqamiz:

1. Yevropa
- London, Buyuk Britaniya: 300–400 metr
- Berlin, Germaniya: 400–600 metr
- Parij, Fransiya: 300–500 metr
- Moskva, Rossiya: 400–600 metr

Yevropada piyodalar uchun qulaylik va transport samaradorligini muvozanatlash maqsadida bekatlar orasidagi masofa nisbatan qisqa bo‘lib, odatda 400 metr atrofida bo‘ladi.

2. AQSh va Kanada
- Nyu-York: 250–400 metr
- Los-Anjeles: 400–800 metr
- Toronto: 300–500 metr

AQShning yirik shaharlarida masofa avtomobillarga qulaylik yaratish maqsadida ba’zan 800 metrgacha uzaytirilgan.

3. Osiyo
- Tokio, Yaponiya: 300–500 metr
- Pekin, Xitoy: 500–800 metr
- Seul, Janubiy Koreya: 300–600 metr

Osiyo shaharlarida yuqori yo‘lovchi zichligi sababli bekatlar orasidagi masofa qisqa bo‘lib, jamoat transporti tarmog‘i yaxshi rivojlangan.

4. Markaziy Osiyo
- Toshkent, O‘zbekiston: 300–600 metr
- Ostona, Qozog‘iston: 400–700 metr

Bekatlar orasidagi masofa yo‘lovchilar oqimi va yo‘llar kengligiga qarab farq qiladi. Toshkent shahrida masofa odatda 500 metr atrofida bo‘ladi. Boshqa hududlarda esa bir necha kilometrni tashkil etadi)

Ko‘pchilik rivojlangan mamlakatlarda jamoat transportining samaradorligi va piyodalar qulayligini ta’minlash uchun bekatlar orasidagi masofa 400–600 metr atrofida saqlanadi. Katta yo‘lovchi oqimi bo‘lgan joylarda esa 300–400 metr oralig‘ida bo‘lishi tavsiya etiladi.

PS: Sizning hududingizda qanday vaziyat?

✈️@NavoBank

BILASIZMI?

Bankni soxta pullar bilan aldab boʻladimi?

Kassalarda ishlatiladigan dollar tekshiruvchi apparatlar odatda yuqori ishonchlilik darajasiga ega.

Ular turli xil tekshiruv usullari bilan jihozlangan:
Ultrabinafsha (UV) nurlari – banknotadagi maxsus belgilarning UV himoyasini tekshiradi.
Infraqizil (IR) spektr – haqiqiy kupyuralarda bo‘ladigan yashirin belgilarni ko‘radi.
Magnit himoyasi (MG) – banknotadagi maxsus magnit bo‘yoqlar mavjudligini aniqlaydi.
Hajm va qalinlik (Size & Thickness) – har bir nominalning standart o‘lchamiga mosligini tekshiradi.
Spektral analiz – muayyan to‘lqin uzunligidagi yorug‘lik orqali qog‘oz va bo‘yoq tarkibini tekshiradi.
Seriya raqamini o‘qish va solishtirish – ayrim ilg‘or modellar banknotaning seriya raqamini ham tekshiradi.
Ishonchlilik darajasi
Banklar ishlatadigan professional skanerlar odatda yuqori aniqlikka ega va hatto yaxshi tayyorlangan qalbaki pullarni ham aniqlay oladi. Ammo 100% kafolat uchun apparatni muntazam yangilab borish va dasturiy ta’minotini modernizatsiya qilish lozim.
Agar yuqori ishonchlilik kerak bo‘lsa, CBCT (Central Bank Certified Technology) yoki xalqaro standartlarga mos keluvchi (masalan, ECB yoki FED sertifikati bor) modellardan foydalanish tavsiya etiladi.

✈️@NavoBank - no money, no honey)

#termin #terminologiya

🟢 Manipulyatsiya — bu o'z manfaati yo'lifa boshqalarning fikrini, his-tuyg‘ularini yoki xatti-harakatlarini yashirin yoki bilvosita yo‘llar bilan nazorat qilish, boshqarish, taʼsir koʼrsatish o‘zgartirish usulidir. Odatda manipulyatsiya qiluvchi shaxs o‘z manfaatlarini ko‘zlab, boshqalarga ta’sir qiladi, lekin bu ta’sir qilinayotgan odam buni darhol anglamasligi mumkin.

🤔 Manipulyatsiyaning asosiy belgilaridan ba’zilari:

• Yolg‘on yoki haqiqatni yashirish
• Aybdorlik hissini uyg‘otish
• Qasddan bosim o‘tkazish
• Hissiyotlar bilan o‘ynash

Misollar:
1. Hissiy manipulyatsiya:
Do‘stingiz sizdan yordam so‘rab: “Agar chin do‘st bo‘lsang, men uchun buni qilarding...” deydi. Bu orqali u sizni aybdor his qilishingizga majbur qiladi va qaroringizni o‘zgartirishga urinadi.

2. Reklama manipulyatsiyasi:
Reklamada: “Faqat bugun! So‘nggi imkoniyat!” deb yoziladi. Bu sizda imkoniyatni boy berish qo‘rquvini uyg‘otadi va tezda xarid qilishga undaydi.

3. Siyosiy manipulyatsiya:
Siyosatchi raqibini yomon ko‘rsatish uchun yolg‘on ma’lumotlar tarqatadi, shu orqali odamlarning fikrini boshqarishga harakat qiladi.

✈️@NavoBank – obuna boʻlishga ulgurib qoling)

BILASIZMI?

Metrni o'ylab topgan odam 1 mm asli 1 mm ekanligini qayerdan bilgan?

1. Metr qanday paydo bo‘lgan?
18-asrda (taxminan 1790-yillar), Fransiyada butun dunyo uchun yagona va standart uzunlik o‘lchovi yaratish istagi paydo bo‘ldi. Ular quyidagi asosda qaror qabul qilishdi:

> 1 metr = Yer meridiani uzunligining 1/10 000 000 (o‘n milliondan bir) qismi
ya’ni, ekvatordan qutbgacha bo‘lgan masofa 10 million metr deb qabul qilindi.

2. Millimetr nima?
Metr asosida kichikroq birliklar kiritildi:

1 dekimetr = 0.1 metr
1 santimetr = 0.01 metr
1 millimetr = 0.001 metr (ya’ni 1 metrning mingdan bir qismi)

Shu tariqa, 1 mm = 0.001 metr deb belgilandi.

3. Nega aynan "mingga bo‘linadi"?
Chunki metrik tizim o‘nlik sanoq tizimiga asoslangan, bu esa:

Hisoblashni osonlashtiradi

Har bir birlik keyingisiga 10 marta farq bilan o‘tadi

4. Bugungi kunda metr qanday aniqlanadi?

Hozirgi zamonaviy fanlarda 1 metr quyidagicha aniqlangan:

> 1 metr — vakuumda yorug‘lik 1/299,792,458 soniyada bosib o‘tadigan masofa.

Ya’ni, metrni endi Yerga emas, yorug‘lik tezligiga bog‘lashgan. Bu esa aniqroq va barqaror o‘lchov beradi.

✈️@nopoisk

#termin #terminologiya

🟢 Golland kasalligi.

“Dutch Disease” — bu tabiiy resurslar, ayniqsa neft, gaz yoki kon boyliklari kabi eksportdan katta daromad topayotgan davlatlarda yuzaga keladigan iqtisodiy muammo.
Atama 1970-yillarda Niderlandiyada (Hollandiyada) aniqlangan holat asosida nomlangan.

Qanday yuz beradi?
1. Resurs topiladi yoki eksport kuchayadi
Mamlakat katta miqdorda neft yoki boshqa tabiiy boyliklarni eksport qilib, valyuta kirimiga ega bo‘ladi.

2. Milliy valyuta mustahkamlanadi Eksportdan tushayotgan valyuta sababli mahalliy pul qadri oshadi.

3. Boshqa sohalar zarar ko‘radi
Qishloq xo‘jaligi, sanoat kabi eksportga qodir, lekin raqobatchi sohalar eksport qila olmay qoladi — ular xorijiy bozorga nisbatan juda qimmatga aylanadi.

4. Mehnat va kapital resurslari bir sohada to‘planadi
Ko‘pchilik foyda ko‘rish uchun tabiiy resurs sohasiga o‘tadi, boshqa sohalar esa kuchsizlanadi.

Natijada:
- Iqtisodiy muvozanat yo‘qoladi
- Diversifikatsiya (xilma-xillik) yo‘qoladi
- Ishsizlik yoki iqtisodiy zaiflik kuchayadi agar resurs narxlari tushsa
- Inflyatsiya xavfi ortadi

Real misollar:
- Niderlandiya (1960-70) — tabiiy gaz eksporti kuchayganida sanoat pasaydi.
- Rossiya, Nigeriya, Venesuela — neft eksporti ustuvor bo‘lib, boshqa sohalar sustlashgan.

✈️@NoPoisk

#termin #terminologiya

"Limonlar bozori" (Market for lemons)

— Sifatni aniqlab bo‘lmaydigan bozorlarda yomon mahsulotlar yaxshi mahsulotlarni siqib chiqarishi. Odatda, ishlatilgan avtomobillar bozoriga nisbatan ishlatiladi.

🍋 "Limonlar bozori" tushunchasi iqtisodchi Jorj Akerlofning 1970-yilda yozilgan mashhur maqolasidan olingan. Maqola nomi: "The Market for Lemons: Quality Uncertainty and the Market Mechanism" (Limonlar bozori: sifat noaniqligi va bozor mexanizmi).

🟢 Haqiqiy hayotdagi misollar:
• Ishlatilgan avtomobillar bozori
• Sug‘urta bozori
• Ish bozori

✈️@NoPoisk - #iqtisodiyot