نشر نی

بیایید از آغاز آغاز کنیم، یعنی از نزاع بر سر «رمانتیسم». اولین چیزی که در کار هوگو کفر هواداران دوآتشۀ ولتر و لاآرپ را درآورد نه «پلکان/مخفی» و سایر ابیات موقوف‌المعانی ارنانی بود و نه آن «کلاه ادبی» که او بر سر فرهنگ لغات قدیمی گذاشت، بلکه یکی‌شدن قدرت شعر با قدرت زبان سنگ بود. شاهدش تحلیل گزندۀ گوستاو پلانش از اثری که بسیار بیشتر از ارنانی نماد رسوایی مکتب جدید محسوب می‌شود، یعنی کلیسای نتردام پاریس [یا همان گوژپشت نتردام]:
«در این اثر یکه و هیولاوش، انسان و سنگ دست به دست هم می‌دهند و پیکری واحد می‌سازند. انسان در زیر طاق بنای گوتیک مثل خزه است روی دیوار یا گلسنگ روی درخت بلوط. زیر قلم آقای هوگو، سنگ زنده می‌شود و گویی از عواطف انسانی پیروی می‌کند. قوۀ خیال، که نخست پریشان شده بود، گمان می‌کند که شاهد گسترش قلمرو فکر و غلبۀ حیات معقول بر ماده است. اما خیلی زود از این خواب خوش درمی‌آید و می‌فهمد که ماده همان است که بود و انسان است که سنگ شده است. اژدهایان و سمندرهای نقرشده بر دیوار کلیسا بی‌حرکت مانده‌اند و خونی که در رگ‌های انسان جاری بود ناگهان یخ بسته است؛ تنفسش متوقف شده، چشم دیگر نمی‌بیند و عامل آزاد انسانی نه تنها سنگ را به سوی خود بالا نکشیده بلکه به سطح سنگ فرو افتاده است.»
این «سنگ‌وارگی» که منتقد هوگو از آن حرف می‌زند ناشی از تلقی خاص نویسنده نیست، یا انتخابی نیست که به موجب آن صدای خود را ساکت کرده باشد. مسئله به معنی واقعی کلمه بر سر تقابل یک بوطیقا با بوطیقایی دیگر است، تقابلی که به روشنی بیانگر گسست بداعت رمانتیک نه‌فقط از قواعد صوریِ ادب قدیم بلکه از خود روح آن است. آنچه این دو بوطیقا را مقابل هم قرار می‌دهد ایده یا تصور دیگری است از نسبت میان فکر و ماده که شعر را قوام می‌بخشد و تصور دیگری از زبان که جایگاه این نسبت است... شکی نیست که در کلیسای نتردام پاریس قصه‌ای روایت می‌شود و سرنوشت شخصیت‌ها به هم گره می‌خورد و بعد گره‌گشایی می‌شود. اما عنوان رمان بر این اساس صرفاً به زمان و مکانی که قصه در آن رخ می‌دهد اشاره ندارد، بلکه ماجراهای رمان را بدل می‌کند به تجسد دیگری از آنچه خود کلیسا از راه توزیع فضاها و شمایل‌نگاری یا برجسته‌سازی مجسمه‌هایش بیان می‌کند. به عبارت دیگر، عنوان رمان شخصیت‌های آن را همچون پیکره‌هایی برگرفته از سنگ و معنایی که این سنگ بدان تجسد می‌بخشد به صحنه می‌آورد.

از کتابِ «کلام خاموش»
دربارهٔ ادبیات و تناقض‌هایش
از مجموعهٔ ایده‌های رادیکال
ژاک رانسیر
ترجمهٔ مهدی امیرخانلو

2.02K viewsedited 17:35