💠 ارزش واقعی سکولاریزم در خاستگاه خود


✍ سکولاریزم در خیز اخیر خود، در فضای مدرنیته شکل گرفت و رونق یافت تا اینکه امروز، پا به دوران پست‌مدرن گذاشته است. اما آیا این نظریه در فضای کنونی و با مبانی پست‌مدرن نیز ارزش و اعتبار ابتدائی خود را دارد؟

🔸 یک روش تحلیل در دوران پست‌مدرن، مثلاً نظریۀ گفتمان است که امروزه به روشی رایج برای تحلیل نظریه‌های سیاسی تبدیل شده است. سکولاریزم را بر اساس همین نظریۀ رایج ارزیابی می‌کنیم.

🔹این واژۀ «گفتمان» البته کاربردی متمایز از کاربرد آن در فضای کشور ما دارد و در فضای علوم سیاسی روشی است که ذیل روش‌های تفسیری (هرمنوتیک) قرار می‌گیرد و به همین جهت با مبانی معرفتی ما سازگاری چندانی ندارد. لکن ما با توجه به مقبول بودن آن در فضای آکادمیک کنونی، برای به چالش کشیدن نظریات خودشان از آن بهره می‌بریم.

🔰 گفتمان به معنای غلبه یافتن یک اندیشه نزد اهل دانش یا اهل جامعه است که به فهم ما از پدیده ها جهت می‌دهد؛ و نظریۀ گفتمان، روشی برای مطالعۀ نظریه‌ها با توجه به حواشی خارجی و خاستگاه اجتماعی آنان است. بر اساس این تحلیل، موجودیت نظریه‌های گفتمانی و صحت و سقم آن‌ها، بیش از اینکه وابسته به دفاع علمی باشد، وابسته به طرفدارانی است که از آن دم می‌زنند؛ و نظریه‌ای که نتواند همراهی طیف‌های بیشتری از مردم را به خود جلب کند خود به خود محکوم به زوال است.

▫️این مقدار از مدعا البته به نظر ما هم صحیح است که رغبت‌ها و تمایلات اجتماعی تأثیر مهمی در رواج یا انزوای نظریه‌ها دارند، لکن این برای ارزیابی حق یا باطل بودن نظریه‌ها کافی نیست و به این منظور باید به دنبال ملاک‌های واقعی‌تر بود. اما از آن طرف نظریات بسیاری را هم سراغ داریم که در بستر تمایلات اجتماعی خاصی شکل می‌گیرند و هیچ پشتوانه و اعتباری فراتر از طرفدارانی که از آن دم می‌زنند، ندارند. سکولاریزم را می‌توان مثالی از اینگونه نظریات دانست.

💢 با این ملاک سراغ #سکولاریزم می‌رویم و #خاستگاه اجتماعی آن را بررسی می‌کنیم. چه شد که سکولاریزم رونق یافت؟
در اواخر قرون وسطی وقتی که کلیسا بد عمل کرد و نتوانست با تحول‌خواهی و «دنیا طلبی» مردم همراهی کند، طبیعی بود که فضای گفتمانی را در غرب از دست بدهد، و بعد از این شکستِ گفتمانی، طبیعی بود که نظریۀ رقیب ـ یعنی سکولاریزم ـ رواج پیدا کند و رفته‌رفته «علمی» خطاب شود! اینجا گفتمان رهبری دینی کلاً به حاشیه رفت و هیچ‌کس نپرسید: «آیا دین دیگری هست که با کلیسا فرق داشته باشد؟ آیا دین اسلام هم با دانش و پیشرفت و تحول‌خواهی مخالف است، و به ریاضت و دنیاگریزی توصیه می‌کند؟».

👈 پس از آن وقتی که انقلاب صنعتی رخ داد و جریان روشن‌فکرِ سکولار چشم‌ها را به خود خیره کرد، ایدۀ آن‌ها حتی به درون دنیای اسلام نفوذ پیدا کرد و فهم سیاسی را از آیات قرآن کریم برای عده‌ای ـ همچون علی عبد الرزاق مصری و مهدی حائری ـ با مشکل مواجه کرد! در آن فضا هرکس هم که می‌پرسید: «پیشرفت غرب چه ربطی به بی‌دینی آن‌ها دارد»، صدایش به جایی نمی‌رسید.

✅ با این حساب وقتی که از خاستگاه اجتماعی نظریۀ سکولاریزم باخبر شدیم، از هیمنه و رونق موقت آن هراسی به دل راه نمی‌دهیم و منتظر می‌مانیم تا ببینیم آیا این رونق و رواج، پس از افول تمدن غرب نیز پابرجا خواهد ماند؟

#نقد_سکولاریزم
#دین_و_سیاست

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

✳️حکمرانی دینی در آیندۀ گفتمان‌های تاریخ

🔰از اوج گرفتن ایدۀ سکولاریزم در برهه‌ای گفتیم که غلبۀ گفتمانی را به دست گرفت. امروز آن غلبۀ گفتمانی رو به افول گذاشته است و در بستر دانشی نیز به تدریج اعتبار خود را از دست می‌دهد.
در آیندۀ نزدیک نیز به اعتقاد ما روزی خواهد رسید که دین سیاسی ما کارآمدی خود را ـ به دست امام زمان (عجل الله تعالی فرجه) ـ در حد اعلی به رخ جهانیان خواهد کشید، و آن روز ایدۀ سکولاریزم خود به خود از دنیای غرب و دنیای اسلام رخت بر خواهد بست و جایی برای طرح این مباحث باقی نخواهد ماند.
ایدئولوژی‌های مهمی در دوران معاصر، بر مبنای سکولاریزم ، پا به عرصۀ وجود گذاشتند و برای مدت محدودی خوش درخشیدند و تبدیل به گفتمان غالب شدند؛ ولی رفته رفته عیب و نقص‌هایشان آشکار شد و جای خود را به گفتمان‌های رقیب دادند. این اشکالات اساس مبنای سکولاریزم را به چالش می‌کشد و این ایده را تقویت می‌‌کند که راه چاره همان حاکمیت دین است.

🔸«امروز دنیای غرب در بن‌بست فکری و بن‌بست تئوریک است» «امروز بعد از آنکه بشریّت مکاتب گوناگون و نحله‌های فکریِ گوناگون و مسلک‌های گوناگون را تجربه کرده ـ از کمونیسم تا دموکراسی غربی تا لیبرال‌دموکراسیِ رایج در دنیا؛ با این همه ادّعایی که این‌ها دارند ـ احساس آسایش نمی‌کند... این‌ها موجب شده است که انسان‌ها در همه جای دنیا احساس خستگی کنند؛ احساس نیاز به یک دست نجات‌بخش کنند». (بیانات رهبر انقلاب، 26/1/1401 و 21/1/1399)

💢زمانی فوکویاما کتاب «پایان تاریخ» را نوشت و تاریخ را به مقصد لیبرالیزم پایان شده اعلام کرد؛ به خیال اینکه همۀ گفتمان‌ها شکست خورده‌اند و برای پایان تاریخ فقط لیبرالیزم باقی مانده است. اما خود او هم خیلی زود حرفش را پس گرفت و گفتمان خود را به چالش کشید. (https://farsi.khamenei.ir/others-note?id=40865) با از دست دادن غلبۀ گفتمانی، کمونیزم و لیبرالیزم و نسخه‌ها و ویرایش‌های مختلف آن‌ها همه به حاشیه رفتند و حالا دیگر خودشان هم در دفاع از خودشان حرفی برای گفتن ندارند. با این اوصاف آیا جایی برای نقد علمی این نظریه‌ها باقی می‌ماند؟
خوب است فرصتی را که در این دوران برای ارائۀ گفتمان حاکمیت دین به وجود آمده غنیمت بشماریم و از ایدۀ خود دفاع علمی و عقلانی کنیم. حکومت دینی، چیستی، چرایی و چگونگی…

#دین_و_سیاست
#نقد_سکولاریزم

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

💠معرفی بحث

👈 در سلسله مباحث #دین_و_سیاست به بررسی دخالت دین در امر سیاست می‌پردازیم که از مباحث چالشی در عصر حاضر است. با لحاظ متغیر اصلی مسئله [ که محدوده دخالت دین در امر سیاست است] روی سخن در این سلسله بحث با طیف‌های گوناگونی خواهد بود.

💢 در درجۀ اول روی سخن با سکولاریزم خواهد بود که دخالت دین را در امر سیاست از اساس نفی می‌کند. ذیل این فصل فرعی، ابتدا از جایگاه مهاجم، به نقد مبانی سکولاریزم می‌پردازیم (13 جلسه، #نقد_سکولاریزم از منظر مبانی هستی شناسی، روش شناسی و معرفت شناسی) و در ادامه از جایگاه مدافع، به #شبهات_سکولاریزم پاسخ می‌دهیم؛ به شرط توفیق الهی.

تا کنون دو قسمت از این مطالب در کانال منتشر شده است:

#قسمت_اول
#قسمت_دوم

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

‍ ✳️ دست برتر حکمرانی الهی بر حکمرانی انسانی


🔰 در تحلیل مبانی سکولاریزم مهم‌ترین و شاخص‌ترین مبنا همان انسان‌محوری و اومانیزم است. پیش از اینکه خود را سرگرم دفع شبهات کنیم، از اومانیزم می‌پرسیم که «امتیاز شما چیست؟».

👈 وقتی حکومت را ـ از مرحلۀ ترسیم آرمان‌ها
گرفته تا تدوین راهبردها و اولویت‌گذاری ارزش‌ها ـ به «انسان» سپردیم، نمی‌توانیم توقع داشته باشیم که کار او از کار یک انسان عادی کامل‌تر و کارآمدتر باشد. بالأخره انسان است با انواع جهل و قصور و هوا و هوس و ضعف و کاستی. وقتی هم که در جایگاه قدرت قرار می‌گیرد تمام اشکالات نهفتۀ او عیان می‌شود! انتظاری نیست؛ آن حکومتی که بخواهد دست برتر را در حکمرانی داشته باشد، باید برآمده از نیرویی برتر هم باشد.

🔸حکمرانی دینی در بدترین حالت چیزی مثل همین حکومت‌های بشری است. حکمرانی دینی در مقابل، این ظرفیت را دارد که برتری فوق‌العاده‌ای بر حکمرانی بشری داشته باشد (به شرط آن‌که قوانین بازی آن مراعات شود). مثال‌های قرآنی الگوهای موفق حکمرانی دینی را در مباحث آتی با هم مرور خواهیم کرد.

💠 در حکمرانی الهی تمام ابزارهای حکمرانی انسانی قابل استفاده است و حکمرانی الهی بنا ندارد که آن ابزارها و روش‌ها را نادیده بگیرد. دانش و تجربه و تخصص (به انواع آن) همه در حکمرانی الهی قابل استفاده‌اند؛ حتی در حکومت اسلامی خود شاهد بودیم که ابزارهای جمهوریت را نیز به اجرا گذاشت. در حالی که حکمرانی انسانی بنا ندارد از ابزارهای ماورائی استفاده کند و حتی آن‌ها را تجربه کند!

🔹 گیرم که انسان‌ها هم بتوانند برنامه‌ای برای خودشان تنظیم کنند، اما آیا بهتر نبود که خدای آگاه آن قانون و برنامه را خودش به امت‌ها ارزانی می‌داشت؟
وَاللّهُ يَعْلَمُ وَأَنتُمْ لاَ تَعْلَمُونَ؛ خدا مى‏داند، و شما نمى‏دانيد. (در پنج جای قرآن)
أَلَا يَعْلَمُ مَنْ خَلَقَ وَهُوَ اللَّطِيفُ الْخَبِيرُ؛ آیا خدایی که (مخلوقات را) آفریده (از حال آن‌ها) آگاهی ندارد؛ در حالی که او (از اسرار دقیق) آگاه و باخبر است.(ملک:۱۴)

#دین_و_سیاست
#نقد_سکولاریزم

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

🔸حکومت دینی اصیل و قانون الهی واقعی برای همه جذابیت دارد.

💠 ژان ژاک روسو به عنوان آرمان دست‌نیافتنی خود این را می‌گوید، که اگر قانون را خدا ارزانی می‌داشت حتماً بهتر بود.

👈پس اگر اشکالی در حکومت دینی باشد، در دینی بودن آن نیست؛ در قصور و تقصیر اهل دین است، که البته مقداری از آن در شرایط عصر غیبت ناگزیر است.

📔در قرآن و میراث روایی اهل بیت (علیهم السلام)، چارچوب‌های کلان و خطوط اصلی حکمرانی دینی ـ به‌علاوۀ برخی جزئیات ـ به دست ما رسیده است که در حد توان موظفیم آن‌ها را اجرا کنیم، هرچند اجرای کامل جزئیات به شرایط ظهور موکول است.

#نقد_سکولاریزم
#دین_و_سیاست

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

‍ ❇️حکومت دینی، نسخۀ انسان‌شناسانۀ حکومت

⁉️آیا به کسی که شناختی از جسم و جان شما ندارد اجازه می‌دهید برای بیماری شما نسخه بپیچد؛ یا برای تقویت شما رژیم غذایی تجویز کند؟ آیا کسی که به روان شما آشنایی ندارد حق دارد به شما مشاوره روانشناسی بدهد؟ آیا انسان برای اظهار نظر دربارۀ بُعد روحانی خود، اطلاعات کافی در اختیار دارد؟
وَيَسْأَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي وَمَا أُوتِيتُم مِّن الْعِلْمِ إِلاَّ قَلِيلاً؛ (اسراء: 85) از تو درباره «روح» سؤال مى‏کنند، بگو: «روح از فرمان پروردگار من است؛ و جز بهرۀ اندکى از دانش، به شما داده نشده است!»

👈حالا کسی که این انسان پیچیده را نشناسد، می‌تواند ادعا کند که جوامع را می‌شناسد؟ می‌تواند برای مجموعه انسان‌ها برنامه بنویسد و قانون تدوین کند؟ آیا برنامۀ او می‌تواند پیچیدگی‌های در هم تنیدۀ جامعه را مدیریت نماید، پیچیدگی‌هایی که به مراتب از پیچیدگی‌های عناصر آن ـ یعنی افراد و خانواده‌ها ـ عمیق‌تر است.

🔸حکومت‌ها با همۀ ابعاد فردی و خانوادگی و اجتماعی و بین‌المللی و جسمی و روحی و معنوی و اقتصادی و امنیتی مردم سر و کار دارند. حکومت اسلامی حتی اهداف و کارویژه‌هایی فراتر از حکومت‌های متعارف دارد و خود را موظف به وظایفی فراتر از آن حکومت‌ها می‌بیند؛ چون حکومت اسلامی با انسانی مواجه است که مبدأ و منتهای او خداست و زندگی او در نیازهای مادی و حیوانی این دنیا خلاصه نمی‌شود. (ر.ک: حقوق و سیاست در قرآن، ص78-79 و 151)

💠سکولاریزم همۀ این پیچیدگی‌ها را می‌خواهد با تکیه بر «عقل خود بنیاد بشری» حل و فصل کند و با ابراز بی‌نیازی نسبت به ابزار وحی، دین بشری خود را جایگزین دین آسمانی معرفی کند. این ایده در درجۀ نخست باید نگاه خودش را به انسان توضیح بدهد. این انسان را چقدر بسیط و ساده دیده‌اند که ادعا می‌کنند با کمی آزمون و خطا می‌توانند او را در مسیر سعادت خود قرار بدهند.

💢متفکران بشری در حالی می‌خواهند برای انسان برنامۀ کمال بنویسند، که تا به امروز نتوانسته‌اند حتی تعریف واحدی از انسان و سعادت او به دست بدهند و در شناخت حقیقت انسان به انسداد رسیده‌اند. با این حال از نسخه‌های ایدئولوژیک خود جانب‌داری می‌کنند و آن را به جوامع زیر دست تحمیل می‌کنند. در مباحث آینده به برخی آسیب‌ها و تبعات این نسخه‌های کال انسانی اشاره خواهیم کرد.

#پیچیدگیهای_دنیای_سیاست
#دین_و_سیاست
#نقد_سکولاریزم

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

‍ 💠تهی بودن حکومت‌های سکولار از ایدئولوژی صحیح

🔸در فضای مدرنیته نزاع‌هایی در تأیید یا رد حکومت‌های ایدئولوژیک در گرفته است و فضای مدرنیته در این باره فراز و نشیب‌هایی را به خود دیده است. در دوره‌هایی ایدولوژیک بودن حکومت‌ها را به سخره می‌گرفتند و ایدئولوژی را ابزاری برای فریب توده‌ها معرفی می‌کردند. بر همین اساس حکومت دینی را هم به اتهام ایدئولوژیک بودن و ارزشی بودن طرد می‌کردند.
در جای خود باید بحث کرد که آیا حکومت غیر ایدئولوژیک معنایی دارد و آیا چنین چیزی قابل تصور است یا اینکه غیر ایدئولوژیک بودن برای حکومت‌ها تنها یک پوشش و شعار است؟

🔹فعلاً با این ادعا در خصوص ایدئولوژی‌های غیر دینی همراهی می‌کنیم. به هر حال این مقدار مسلم است که اگر ایدئولوژی صحیحی وجود داشته باشد، آن تنها ایدئولوژی برآمده از مبانی و معارف دینی است؛ و انسان به تنهایی و بدون کمک وحی نخواهد توانست نظام معرفتی صحیحی ـ که آرمان و کمال و سعادت واقعی او را ترسیم کند و در تزاحم ارزش‌ها نیز تقدم آن‌ها را در چارچوب یک نظام ارزشی منسجم تعیین نماید ـ ارائه نماید. این ایدئولوژی به ناچار باید بر اساس شناخت صحیح از مبدأ و غایت انسان و علم به مفاسد و مصالح مادی و معنوی انسان باشد، که این، جز از دین انتظار نمی‌رود.

❇️شهید مطهری در «جهان‌بينى اسلامى» صفحه ۱۷۶ می‌نویسد:
«با توجه به مجموع استعدادهاى فردى و اجتماعى انسان، و پیچیدگیِ روابط اجتماعى انسان، و مشخص نبودن نهایت سیر تکاملى انسان، باید بپذیریم که آن چه فیلسوفان و متفکّران اجتماعى به نام ایدئولوژى یافته‌اند، گمراهى و سرگشتگى است. براى انسان از نظر ایدئولوژى داشتن، یک راه بیشتر وجود ندارد، و آن، ایدئولوژى از طریق وحى است. اگر ایدئولوژى از طریق وحى را نپذیریم، باید بپذیریم که انسان فاقد ایدئولوژى است.
متفکران امروز بشر، اذعان دارند که ارائه خط سیر آینده بشر، به وسیله ایدئولوژى‌هاى بشرى، تنها به صورت «منزل به منزل» است؛ یعنى تنها در هر منزل مى‌توان (آن هم به ادعاى خودشان) منزل بعدى را مشخص کرد؛ اما این که منازل بعد از این منزل کجاست، و سرمنزل نهایى چیست، و آیا اساساً سرمنزلى وجود دارد یا ندارد، هیچ معلوم نیست. سرنوشت چنین ایدئولوژى‌هایى روشن است».

👈 حکومت‌های سکولار را باید حکومت‌هایی مبتنی بر ایدئولوژی خام انسانی دانست که بر ارزش‌های بی‌اساس خود (مانند آزادی یا برابری) پافشاری می‌کنند و برای نظام ارزشی خود منطق موجهی ارائه نمی‌کنند.

#دین_و_سیاست
#نقد_سکولاریزم

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

❇️ سیاستی که به ابعاد وجودی انسان اشراف و آگاهی نداشته باشد، سیاست انسانی نیست...

#نقد_سکولاریزم
#دین_و_سیاست


🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

‍ ❇️ رویکرد تجربی به حکمرانی در فضای مدرنیته

👈در ادامۀ تحلیل مبانی سکولاریزم، این نظریه را به لحاظ روشی نقد و ارزیابی می‌کنیم. (برای تفصیل مباحث ر.ک: مقاله «بازسازی علم مدرن و بازخوانی علم دینی» حمید پارسانیا)

🔸به طور کلی مدرنیته گزاره‌های خود را بر مبنای پوزیتیویسم بنا نهاد و فقط تجربه را اثبات‌پذیر نامید. حکومتی هم که پایه‌گذاری کرد، تلاش کرد که با روش تجربی قابل ارزیابی باشد. این بود که علوم سیاسی در سال‌های متمادی در جامعه‌شناسی سیاسی خلاصه می‌شد که رویکردی تجربی به سیاست داشت؛ و فلسفۀ سیاسی که به روش عقلانی تکیه داشت، ارزش و اعتبار خود را از دست داد.
توجیه آن‌ها برای دشمنی با عقلانیت شرح مفصلی می‌طلبد که اینجا مجال آن نیست.

💠مدرنیته پشت خود را از عقلانیت تهی کرد تا با تجربه‌گرایی به تکیه‌گاه محکمی تکیه زده باشد. اما با توضیحی که خواهیم داد رفته‌رفته از تجربه‌گرایی هم دلسرد شد و در دوران پسا مدرن قرن بیستم، به بن‌بست معرفتی رسید. مدرنیته با درک نارسایی‌های تجربه، از انواع روش‌های شناخت دست خود را کوتاه دید. اینجا چاره‌ای ندید جز اینکه چشم خود را بر واقعیت ببندد و به شکاکیت روی بیاورد. به عبارت دیگر اگر مدرنیته با کنار گذاشتن عقل، یک چشم خود را کور کرده بود، پست مدرن با کنار گذاشتن تجربه، چشم دیگر خود را نیز کور کرد. سپس به جای اینکه زیر بار چشم نابینای خود برود، واقعیت‌ها را زیر سؤال برد و شکاکیت را به اوج رساند.

💢با این حال، پاسخ دادن به مبانی مدرنیته برای ما اهمیت بیشتری دارد؛ چون رسوبات مدرنیته همچنان در افکار و اذهان اندیشمندان داخلی و خارجی باقی است؛ و از طرفی، مدرنیته تجربه را بهانه‌ای قرار می‌داد برای نفی تمام اموری که قابل تجربه نیستند. تمام مظاهر ماورای طبیعت مثل وجود خدا، و همچنین امور ارزشی و تجویزی مانند دین ـ و حتی در برهه‌ای ایدئولوژی‌های غیر دینی ـ از نظر مدرنیته مردود اعلام می‌شد. سکولاریزم از واضح‌ترین نتایج همین انگاره‌های مدرنیته بود.
پس برای نقد سکولاریزم، پاسخ به مبانی تجربه‌گرایانۀ مدرنتیه اهمیت پیدا می‌کند.
در نقد تجربه‌گرایی دوران مدرنیته، پسا مدرن پاسخی دارد و ما پاسخی دیگر. به اختصار به بیان این پاسخ‌ها می‌پردازیم.

#دین_و_سیاست
#نقد_سکولاریزم

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

‍ 🔸چالش‌های پیش‌روی «تجربه» در مسیر حکمرانی(۲)


❇️با گذر از اشکالات پسامدرن به تجربه‌گرایی دوران مدرنیته، حال از منظر خودمان به نارسایی‌های تجربه اشاره می‌کنیم.
با اینکه آموزه‌های دینی ما به کسب تجربه و استفاده از تجربیات دیگران صحه گذاشته‌اند، اما باید توجه داشت که اکتفا به تجربه ـ آن هم در امر پیچیده‌ای مثل حکمرانی ـ نارسایی‌هایی را به همراه دارد.
از جمله این اشکالات که حکومت بشری با آن مواجه است این موارد است:

1⃣ تجربه به مرور زمان کامل می‌شود و آنچه تجربه نکرده‌ایم به مراتب بیشتر از چیزهایی است که تجربه کرده‌ایم. تکامل تجربیات هم روندی به نسبت کند دارد، و تجربیات گذشتگان نتوانسته است ما را در حد انتظار پیشرفت دهد. علت آن می‌تواند این باشد که انسان‌ها به تجربیات گذشتگان اعتماد ندارند و تا خودشان سرشان به سنگ نخورد متنبه نمی‌شوند!

2⃣ تجربه مبتنی بر مسئله است. ابتدا باید برای انسان مسئله‌ای پیش بیاید تا برای پاسخ آن اقدام به گردآوری تجربیات کند. در حالی که بسیاری از اموری که تجربۀ آن‌ها لازم است، از دید تجربه کنندگان به دور می‌ماند.

3⃣ تجربه مبتنی بر آزمون و خطاست. عده‌ای باید تباه بشوند تا برای آیندگان مایۀ عبرت بشوند. مخصوصاً که همیشه پس از آغاز یک تجربه، راه بازگشت هموار نیست و گاهی به‌ناچار باید راه پرهزینه را تا انتها ادامه داد.

4⃣ تجربه بر خلاف ظاهر فریبندۀ آن، ثبات ندارد. تجربه به مرور زمان به‌روز می‌شود و تجربیات امروز در بسیاری موارد تجربیات دیروز را نقض می‌کنند. تجربیات طولانی مدت چه بسا نتایجی متفاوت از تجربیات کوتاه مدت به دنبال دارند و مهم ارزیابی و تحلیل این آثار طولانی مدت است که تحلیل آن هم به مراتب مشکل‌تر و پیچیده‌تر از تحلیل‌های کوتاه مدت است.
اشکالات بیشمار دیگری هم می‌توان برشمرد که با کمی «تجربه» می‌توان بر آن‌ها واقف شد.

#دین_و_سیاست
#نقد_سکولاریزم

🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا

✳️ «هیچ ملتی که داعیۀ تمدن‌سازی دارد، بدون ایدئولوژی نمی‌تواند حرکت کند و تا امروز حرکت نکرده است...

#نقد_سکولاریزم
#دین_و_سیاست


🔆 کانال ادیان، فرق و قومیت‌های مؤسسه مصاف (افق) 
تلگرام| اینستاگرام | ایتا