#билимимизнисинабкўрамиз

Жума - йўл ҳаракати хавфсизлиги тарғиботи куни!

👇 жавобингизни белгиланг👇

Ўзбекистон Республикаси Президенти томонидан «Ички ишлар органларини халқчил, профессионал тузилмага айлантириш ва аҳоли билан янада яқин ҳамкорликда ишлашга йўналтириш бўйича қўшимча чора-тадбирлар тўғрисида»ги Қарор тасдиқланди

#билимимизнисинабкўрамиз

Жума - йўл ҳаракати хавфсизлиги тарғиботи куни!

👇 жавобингизни белгиланг👇

5-mavzu

ALISHЕR NAVOIY ASARLARIDA VATANPARVARLIK VA INSONPARVARLIK G‘OYALARI

Alisher Navoiy turli xalq va millat vakillarini chin dildan sevgan, hurmat qilgan. Shu bois uning barcha asarlarida turli xalq, din, millat va elat vakillari qahramon darajasiga ko‘tarilgan. Masalan, Farhod xitoylik bo‘lsa, Shirin armani, Layli va Majnun arab, Bahrom fors, Iskandar yunon millatiga mansub edi.

Buyuk mutafakkir, g‘azal mulki¬ning sultoni Alisher Navoiy ijodida vatanparvarlik va insonparvarlik, xalqlar, millatlar o‘rtasidagi do‘stlik va hamkorlik mavzulari asosiy o‘rinni egallaydi. Shoir jahon xalqlariga murojaat etib, ularni bir-biriga ko‘makdosh, yelkadosh, hamkor va do‘st bo‘lishga chaqiradi:

Olam ahli bilingizkim,
ish emas dushmanlig‘,
Yor o‘lung bir-biringizgakim
erur yorlig‘ ish.

Navoiy insonning qanchalik buyuk xilqat ekani, uning sha’ni, obro‘-e’tibori hamisha ustun turishi lozimligini e’tirof etgan. Tarixiy manbalarda buyuk mutafakkir o‘zga yurtlardan panoh so‘rab kelganlarga boshpana bergani, o‘z hisobidan karvonsaroylar, xonaqohlar, maktab va madrasalar, shifoxonalar va muruvvat uylari barpo etgani yozib qoldirilgan.

Shuningdek, u mamlakatda qonun ustuvorligini ta’minlash, o‘z hamyurtlarining huquq va manfaatlarini himoyalashga ham alohida e’tibor qaratgan. «Iligimdin kelgancha, zulm tig‘in ushotib, mazlum jarohatig‘a intixol malhamin qo‘ydum» deyiladi uning «Vaqfiya» asarida.
Zotan, 1469-yilda Xuroson taxti Husayn Boyqaro ixtiyoriga o‘tganidan so‘ng, mamlakatda adolat o‘rnatish, mahalliy amaldorlar¬ning xalqqa nisbatan nohaqliklarini bartaraf etib, xalqning noroziligini to‘xtatishda, aybdorlarni topib jazolashda ham Navoiyning xizmatlari katta bo‘lgan edi. «Mahbubul-qulub» asarida bitilganidek, «mushukka rioyat kabutarg‘a ofatdur. Ya’ni, zolimga erk berish ojizlar uchun musibatdan boshqa narsa emas».

Mir Alisher Navoiy muhrdor, «amiri kabir» (bosh vazir), Astrobod hokimi lavozimlarida ishlagan paytlarida ham, adolat va insoniylik yo‘lidan borib, mamlakatda tinchlik, osoyishtalik, farovonlikni ta’minlashga hissa qo‘shdi.
Shu bilan birga, ulug‘ mutafakkir adolatsizlik, jabr-zulm keng qanot yoygan, inson sha’ni, haq-huquqlari toptalgan joyda rivojlanish taraqqiyot bo‘lmasligini ham ta’kidlab o‘tgan:

To hirs-u havas xirmani
barbod o‘lmas,
To nafs-u havo qasri
baraftod o‘lmas,
To zulm-u sitam jonig‘a
bedod o‘lmas,
El shod o‘lmas,
mamlakat obod o‘lmas.

Ya’ni, yurtda ochko‘zlik, badnafslik, tamagirlik, ado¬latsizlik barham topmas ekan, xalq farovonligi, odamlarning roziligi, mamlakat obodligini ta’minlab bo‘lmaydi.

Navoiy mualliflik huquqiga ham e’tibor qaratgan. Jumladan, «Majolisun-nafois» tazkirasida Hirot shoirlari haqida so‘z yuritib, boshqalarning she’rini o‘zining ijod mahsuli sifatida o‘qib yurgan Anisiy taxallusli bir shoirni tanqid ostiga olgan.

Bir rivoyatga ko‘ra, buyuk shoir yoshligida darveshdan eshitib, yodida qolgan quyidagi bir baytdan o‘z g‘azalida foydalanish uchun uni topib, uy-joy, maosh, ish bilan ta’minlagan ekan. Mana o‘sha bayt:

Ko‘kragimdur subhning pirohanidin chokroq,
Kiprigim shabnam to‘kilgan sabzadin namnokroq...
Buyuk Navoiyning bebaho merosi va sharafli hayot yo‘li yillar o‘tsa-da, zamon va makon sarhadlari osha ezgulik, adolat va insonparvarlik yo‘lidagi muhim dasturilamal bo‘lib kelayotir.

Shoir insonning ulug‘ligi, shu bilan birga, vatanparvarlik, xalqsevarlik g‘oyalarini ilgari surgan. Uning «Vatan tarkini bir nafas ay¬lama», degan baytlari ham bevosita Vatanni sevish, uni asrash, obod qilish shavqi bilan yashashga da’vat etadi.

Navoiyning abadiyatga daxldor merosi, betakror asarlari nafaqat o‘zbek, balki butun bashariyatning bebaho ma’naviy xazinasiga aylangani rost. Bugungi kunda ul zotning umrboqiy asarlari dunyoning o‘nlab tillariga tarjima qilingan. Bu asarlardagi ezgulik, insonparvarlik, vatanparvarlik g‘oyalari, sadoqat, iymon-e’tiqod tarannumi butun insoniyatni birlikka, hamjihatlikka da’vat etib kelayotir.

BOBUR – MOHIR SARKARDA VA XALQPARVAR PODSHOH

Otasi fojiali ravishda hayotdan ko‘z yumgach, Zahiriddin Muhammad Bobur 12 yoshligida mamlakat taxtiga o‘tiradi. Bu paytda temuriy shahzodalar o‘rtasida o‘zaro nizolar avjiga chiqqan palla edi. Bu ham yetmagandek, Umarshayx Mirzo saltanatidagi bir qancha beklar va hokimlar yosh hukmdorga bo‘ysu­nishni istashmaydi. O‘z amakisi va tog‘asi ham unga qarshi chiqishadi. Xullas, hukmdorligi­ning dastlabki 2–3 yilini o‘zaro nizo va kelishmovchiliklarni bartaraf etishga, o‘z mavqeini mustahkamlashga sarflaydi.

Lekin uning asl maq­sadi bundanda ulug‘vorroq – bobosi Amir Temur saltanatini qayta tiklash edi. Bu­ning uchun avvalo bir paytlar ulug‘ saltanatning poytaxti bo‘lgan Samarqandni egallash lozim deb hisoblardi. Shu maq­sadda amalga oshirgan 1495–1496-yillardagi harbiy yurishlari muvaffaqiyatsiz kechadi. Nihoyat 1497-yilda 7 oylik qamaldan so‘ng Samarqandni qo‘lga kiritadi. Ammo turli iqtisodiy, harbiy va boshqa qiyinchiliklarga duch kelavergach, yuz kundan keyin shahardan chiqib ketadi.

Bobur ikkinchi marta Samarqandni 1500-yilning ku­zida egallaydi. Shayboniy­xonning shaharda qoldirgan lashkari mahv etiladi. Ammo kelasi yil bahorida Shayboniyxon katta qo‘shin bilan bostirib keladi.

1501-yil aprelida bo‘lgan jangda Bobur Mirzo mag‘lubiyat alamini tortadi. Uning tug‘ma sarkardalik iste’dodi toj-u taxt uchun kurashlarda ana shunday biri-birini almashtirib turgan g‘alabalar va mag‘lubiyatlar orqali to­bora toblanib boradi.

Tug‘ma iste’dod de­yishimizga sabab, uning tomirida temuriylar qoni oqardi. Tarixchi olim Baxti­yor Haydarov ta’kidlaganidek, uning otasi Umarshayx Mirzo Amir Temurning beshinchi avlodi bo‘lsa, onasi Qutlug‘ Nigorxonim Chingizxonning o‘n to‘rtinchi avlodi edi.

1501–1504-yillardagi kurashlardan so‘ng Bobur Mirzo ota yurtini tark etishga majbur bo‘ladi. Hisor tog‘lari osha Afg‘onistonga yo‘l oladi. Aynan sarkardalik mahorati va bu yerda yuzaga kelgan qulay siyosiy vaziyatdan to‘g‘ri foydalanishi tufayli G‘azni va Kobul shaharlarini egallaydi. 1507-yilda esa Hindistonga yu­rish qiladi. Dastlabki uri­nishi ko‘zlagan natijani bermaydi. 1519-yildan bu o‘lkani egallashga jiddiy kirishadi. Bir necha harbiy yurishlari muvaffaqiyatli kechadi. Nihoyat 1526-yilda Panipatda Dehli sultoni Ibrohim Lo‘diyning 100 ming kishilik lashkarini 12 ming kishilik qo‘shini bilan yengib, bu shaharni qo‘lga kiritadi. Shu tariqa jangda g‘alaba qozonish uchun askarlar soni emas, harbiy san’at muhimligini isbotlaydi. Atrofidagilarning sadoqati, mardlik va jasorati ham unga yordam beradi.

So‘ng Rano Sangoni mag‘lubiyatga uchra­tib, Shimoliy Hindistonning juda katta qismini egallaydi. Ushbu tajribali sarkarda bilan jang oldidan u otashin nutq so‘zlab, butun qo‘shini­ning ruhini ko‘taradi. Ushbu muhorabada to‘plarni ishlatadi. Shuningdek, «to‘lg‘ama», ya’ni dushman lashkarining qanotlarini aylanib o‘tib, qaq­shatqich zarba berish usulini qo‘llaydi.

Yovning jangovar fillari tomon Boburning navkarlari yondirilgan g‘ildiraklarni du­malatib yuborishadi. Otashdan cho‘chigan jonivorlar ortga burilib, yog‘iy askarlarini yanchib, qochi­shga tushishadi. Ana shu g‘alabadan so‘ng Bobur Hindiston zaminida ulug‘ saltanat barpo qiladi. Boburiylar bu o‘lkada

300 yildan ortiq, ya’ni ingliz­lar istilosigacha hukmdorlik qilishadi.

Ayniqsa, Hindistonning taraqqiyotiga Bobur va

uning avlodlari beqiyos hissa qo‘shishadi. Avvalambor, mamlakatni birlashtirib, markaziy hokimiyatni kuchaytiradi. Natijada o‘zaro urushlar barham topib, yurtda tinchlik-oso­yishtalik hukm suradi. Bu esa madaniyatning, savdo-sotiqning rivoj topishiga qulay shart-sharoit yaratadi.

#билимимизнисинабкўрамиз

Жума - йўл ҳаракати хавфсизлиги тарғиботи куни!

👇 жавобингизни белгиланг👇

БАРЧАГА РАХМАТ ВА 50 000 НАФАРДАН ОШДИК

Каналимизга уланиб олинг 👇

https://t.me/manaviyat_va_marifat_darsi

7-mavzu

DUNYODAGI GEOSIYOSIY VAZIYAT VA UNING O‘ZBEKISTONGA TA’SIRI

Tahlikali olam

Bashariyat uchinchi ming yillikka qadam qo‘yganiga ham salkam chorak asr bo‘lyapti. Bu ming yillikda insoniyat jahon va ayrim mamlakatlarning taqdiri qanday kechadi, xalqaro munosabatlar qaysi yo‘nalishda rivoj topadi, mintaqaviy, etnik, diniy, milliy ziddiyatlar kundan-kunga ko‘payib borayotgan yer yuzida vaziyat qay tarzda bo‘ladi, degan savollar qarshisida turadi.

Aytish joizki, siyosatshunoslar, tarixchilar, faylasuflar, futurologlar, astrologlar va boshqalar XXI asrda insoniyatni qanday taqdir kutayotgani haqida allaqachon o‘z farazlarini ilgari surishgan. Xalqaro munosabatlarda o‘zaro ishonch kamayib, qarama-qarshilik va mojarolarning ortishi barqarorlik va rivojlanishga jiddiy xavf solayotgani ham ayon gap.

Turli mojarolar, xunrezliklar jahonning qaysi mamlakatida ro‘y bermasin, bundan albatta ko‘nglimiz g‘ash tortadi. Ayrim mintaqalarda qon to‘kilayotgani, nizo va adovatlar avj olayotgani, millatchilik, shovinizm kabi xavfli ofatlar maydonga chiqayotgani, bir so‘z bilan aytganda, vaziyat tobora keskinlashib, xavf-xatarlar ortib borayotgani barchamizni tashvishlantiradi.

O‘tgan asrdayoq asos solingan va bugungi kungacha unchalik jiddiy o‘zgarishlarga uchramagan geosiyosat davlatlararo aloqalarga, bu esa, o‘z navbatida, xalqaro munosabatlarga amaliy ta’sir o‘tkazib kelmoqda. Har bir davlat o‘z milliy manfaatlarini ilgari surar ekan, bu bilan siyosiy, iqtisodiy, madaniy va ijtimoiy sohalarda jahon darajasiga ko‘tarilmoqda, ichki va tashqi ziddiyatlarni, boshqa geosiyosiy vazifalarni hal etish uchun o‘z milliy xavfsizligi doktrinasi negi­zida ham xalqaro imkoniyatlardan, ham milliy imkoniyatlaridan hamda kuch-qudratidan foydalanishga harakat qilmoqda.

Tarixga murojaat qilsak, o‘rta asrlardan to hozirgi zamonaviy dunyoda buyuk davlatlar, imperiyalar, strategik maqsadlar yo‘lida birlashadigan davlatlar ittifoqlari, boshqa jahoniy kuchlar xalqaro munosabatlar ruhi va dunyo siyosatining asosiy tamoyillarini belgilab bergan va hamon belgilab bermoqda. Binobarin, o‘sha lider davlatlar bevosita yoki bilvosita o‘z azm-u irodasini boshqa davlatlarga zo‘rlab o‘tkazmoqdalar, jahonning geosiyosiy xaritasini tuzmoqdalar, davlatlararo boshqaruvchi va hakamlik vazifasini bajarmoqdalar va shu tariqa xalqaro tartib-taomillarni belgilab bermoqdalar.

To‘g‘ri va maqbul yo‘l

Xo‘sh, dunyodagi keskin geosiyosiy vaziyat va uning O‘zbekistonga ta’siri va mintaqadagi roli qanday?

Mamlakatimiz Markaziy Osiyodagi muhim strategik ahamiyatga ega davlatlardan biridir. Birinchidan, O‘zbekiston mintaqadagi eng ko‘p aholi yashaydigan davlat. Bu holat uning mintaqadagi demografik ulushi ancha katta ekanligini ko‘rsatadi. Umuman olganda, o‘zbeklar min­taqadagi eng ko‘p sonli millat hisoblanadi. Ikkinchidan, O‘zbekiston Markaziy Osiyoning boshqa davlatlaridan farqli o‘laroq, jahon miq­yosidagi yirik davlatlarning birontasi bilan ham bevosita chegaradosh emas. Geosiyosiy nuqtai nazardan bu muhim ustunlikdir. Yurtimiz Markaziy Osiyoning o‘rtasida, qoq markazida joylashgan, besh davlat bilan chegaradosh bo‘lgan yagona davlatdir. Uchinchidan, davlatchilik, fan, madaniyat rivojlanishida sezilarli iz qoldirgan sivilizatsiya manzillari aynan shu hududda joylashgan. Samarqand, Buxoro, Xiva, Qo‘qon va Toshkent kabi shaharlar qadim madaniyat o‘choqlari sifatida e’tirof etiladi. Bu shaharlar Markaziy Osiyo va Yevroosiyoning boshqa hududlarida islom madaniyati markazlari bo‘lib kelgan. To‘rtinchidan, yurtimiz mintaqada eng rivojlangan iqtisodiy salohiyat, kommunikatsiyalar infratuzilmasi va malakali mehnat resurslariga ega. Shuningdek, u tabiiy resurslarga ham boy o‘lkadir. O‘zbekiston mis, uran va oltin ishlab chiqarish bo‘yicha jahonning peshqadam mamlakatlari qatoriga kiradi.

Bugun dunyoning ayrim mintaqalari zamonaviy ko‘ri­nishdagi geosiyosiy o‘yinlar maydoniga aylangani va bu jarayon Markaziy Osiyoni ham chetlab o‘tmagani qardosh respublikalarning o‘zaro integratsiyalashuvini birmuncha qiyinlashtirmoqda. Tashqi tahdidlar ta’sirida ular o‘rtasidagi yaqin qo‘shnichilik munosabatlari, shu jumladan, ko‘p formatli hamkorlik mexanizmi jiddiy sinovdan o‘tyapti. Bunday murakkab vaziyatda O‘zbekiston to‘g‘ri va maqbul yo‘lni tutdi.

Mamlakatimizning ichki siyosatida kuzatilayotgan keng qamrovli islohotlar, ochiqlik va yangilanishlar uning tashqi siyosatida ham yaqqol namoyon bo‘lmoqda. Xalqaro munosabatlarning teng huquqli subyekti sifatida, mintaqa va global darajada faol tashqi siyosat yo‘lga qo‘yilib, xorijiy hamkorlar bilan o‘zaro manfaatli munosabatlar rivojlantirilmoqda. Bunday izchil, aniq va konstruktiv tashqi siyosatni xalqaro ekspertlar va kuzatuvchilar ham e’tirof etmoqda. Prezidentimiz qo‘shnilarimiz – Markaziy Osiyo davlatlari bilan do‘stona, yaqin qo‘shnichilik va o‘zaro manfaatli aloqalarni rivojlantirish va mustahkamlashni asosiy ustuvor tashqi siyosiy yo‘nalish sifatida belgilab berdi. Xususan, Markaziy Osiyo mintaqasidagi mamlakatlar bilan barcha sohalarda o‘zaro do‘stlik, yaxshi qo‘shnichilik va strategik sheriklik ruhidagi munosabatlarni sifat va mazmun jihatidan yangi bosqichga olib chiqdi. Qayd etish joizki, so‘nggi yillarda Prezident Shavkat Mirziyoyev tashabbuslarining qo‘shni davlatlar rahbarlari tomonidan qo‘llab-quvvatlanishi natijasida Markaziy Osiyoda siyosiy muloqot va o‘zaro ishonch mustahkamlandi, davlat rahbarlarining Maslahatlashuv uchrashuvlari yo‘lga qo‘yildi.

Shuningdek, O‘zbekistonning Markaziy Osiyo mamlakatlariga nisbatan ochiq, konstruktiv, puxta o‘ylangan va pragmatik siyosati natijasida suvdan foydalanish, respublikamiz va qo‘shnilarimiz o‘rtasidagi davlat chegaralarini delimitatsiya va demarkatsiya qilish, transport kommunikatsiyalaridan foydalanish, davlat chegaralarini kesib o‘tish kabi murakkab va chalkash muammolarga yechim topildi.

Zero, Prezidentimiz Oliy Majlis va O‘zbekiston xalqiga Murojaatida «Biz jonajon Vatanimizning xavfsizligi va hududiy yaxlitligini ta’minlashga har tomonlama qodirmiz. Tinch va osoyishta hayotimizni asrab, mustaqilligimizni mustahkamlab, barqaror taraqqiyot yo‘limizni jadal davom ettiramiz!» deb alohida ta’kidladilar.

Bilim bor joyda buyuklik bo‘ladi

Globallashuv jarayonlarining kuchayishi hamda zamonaviy axborot texnologiyalarining jadal rivoj­lanishi insoniyatni keskin burilish pallasiga yetaklamoqda. Bashariyat mutlaqo o‘zgacha muhit, yangicha talab va ilgari kuzatilmagan xavf-xatar hamda tahdidlar kuchaygan bir sharoitda yashashiga to‘g‘ri kelmoqda. Bunday jarayonlar ijtimoiy hayot­ning barcha jabhalariga, jumladan, ma’naviy-ma’rifiy sohalarga ham jiddiy ta’sir o‘tkazmoqda. Turli min­taqa va davlatlarda sodir bo‘layotgan ayanchli voqealar tahlili ommaviy axborot vositalari, zamonaviy axborot texnologiyalari, internet tizimi, ijtimoiy tarmoqlar va elektron nashrlar ba’zi hollarda buzg‘unchi kuchlar qo‘lida zararli g‘oya va mafkuralarni targ‘ib etishning qulay, tezkor vositasiga aylanib qolayotganligini ko‘rsat­yapti. Bu kabi tahdidlar milliy va umuminsoniy qad­riyatlarning yemiri­lishiga, zo‘ravonlik, inson taqdiri, jamiyat hayotiga bepisandlik, mas’uliyatsizlik, loqaydlik, andishasizlik, behayolik kabi illatlarning ildiz otishiga zamin yaratmoqda.

Mamlakatimizda yosh avlodni komil inson qilib voyaga yetkazishga qaratilgan keng ko‘lamli islohotlar amalga oshirildi. Xususan, yoshlar masalasi davlat siyosati darajasiga ko‘tarilib, ularni yuksak ma’naviyatli, zukko, bilimdon, yurt taqdirini o‘z zimmasiga olishga qodir avlod sifatida voyaga yetkazish uchun zarur shart-sharoitlar muhayyo qilinyapti. Prezidentimiz rahbarligida ta’lim tizimini tubdan o‘zgartirish, har tomonlama yetuk, malakali mutaxassis kadrlar tayyorlash hamda Vatanga sadoqatli yangi avlodni voyaga yetkazish mexanizmlarini yaratish maqsadida olamshumul islohotlar amalga oshirilmoqda.