Forwarded from ئیرەج مورادی Iraj Moradi
کتێب و من
نازانم بۆ هەندێ جار هەست ئەکەم شوانیم کردبایە گیرفانم سەد جاری ئێستە پڕتر و دەوڵەمەند دەبوو. نزیکەی هەڤدە ساڵە خۆم خستووەتە ناو بازنەی کتێب نووسین. زۆر جار بۆ وەرگرتن و هەواڵی دەستنووسێ، ژیاننامەی زانا و ناسراوێ، پەند و بابەت و ئیدیۆمێکی کوردی، ڕەچەتەیەکی دەرمانی یا قەباڵە کۆنێ ڕێگەی خاکی گوندێکی دوورم گرتووەتە بەر. گوێم نەداوە بە لاستیک و بەنزین و ڕۆنی سەیارەکە و دەستەودیاری ماڵی خانەخوێ و نانی ناو ڕێگە. بەو گوێیانەی خۆم لە زۆر یار و نەیار و خوێندەوار و نەخوێندەوار و دیندار و لادین و خزم و کەسی دوور و نزیک بیستوومە خۆت خافڵاندووە، یا وتوویانە خۆتت لە ژیان گێل کردووە، هەندێکیش پاشەملە وتوویانە کێشەی دەروونی هەیە وا قەڵەم و قاقەز بەر نادا.
لەو لافاوە ماڵوێرانکەرەی نەخوێندنەوە و کتێب نادۆستی و مۆبایل دۆستیەشدا، هەمیشە کاری شێتانە ئەکەم کە ئیتر ناو و نیتکەی ئەو کەسانە لە سەرم زیاتر بوون: کتێبە تازەکان لەسەر وێژە و مێژووی کوردستان چاپ دەبن، ڕۆمانەکانی بەختیار عەلی و هەروەها ئەو کتێبانەی لەسەر گیاناسی و گیادەرمانی کوردەواری دەنووسرێن، دەیانکڕم و بەشێکیان دەخوێنمەوە و ئەگەر خەمی نان بهێڵێ چێژ لە خوێندنەوەی هەموویان دەبینم.
برادەرینە هەرگیز بۆ داهات و دەرامەد دوای نووسینی کتێب مەکەون با وای لێ نەیت، کورد وتەنی: لە کورتانەکەی خۆی ئالیک و پووش دەخوا.
ئەمەم لە وڵامی کەسێکی نزیکدا نووسی کە ئەو چەند ڕۆژە بۆ ئەو کارە بە گوێیدا چپاندم و کورتە پەیامێکی بۆ ناردبووم.
کتێبەکانم:
ــ فەرهەنگی فارسی بە کوردی زانکۆی کوردستان ۳ بەرگ (لەو کتێبە یەکێ لە دەستەی نووسەران بووم)
ــ فەرهەنگی گیاناسی کوردستان بە زمانەکانی کوردی، فارسی، عەرەبی، ئینگلیزی و لاتین
ــ پێشەکیەک لەسەر گیاناسی، گیادەرمانی و پزیشکی خۆماڵی کوردەواری
ــ فەرهەنگی کوردی بە کوردی و فارسی زانکۆی کوردستان ٤ بەرگ (نووسەری بەشی گوڵ و گیا و دار و دەوەن)
ــ گەنجینەی پزیشکی حەکیمانی کوردەواری بەرگی ۱
ــ دیوانی شاعیرانی کۆنی کەڵاتەرزان بەرگی ۱
ــ دیوانی مەلا ڕەسووڵی ئەدیبی لاجانی
ــ دیوانی هاوڕێ
ــ بۆژانە (بەرهەمە گیاناسی و گیادەرمانیەکانی میرزا سدیقی چنگیانی)
براتان ـ ئیرەج مورادی
۲۱ گەڵاڕێزانی ۱۳۹۹
نازانم بۆ هەندێ جار هەست ئەکەم شوانیم کردبایە گیرفانم سەد جاری ئێستە پڕتر و دەوڵەمەند دەبوو. نزیکەی هەڤدە ساڵە خۆم خستووەتە ناو بازنەی کتێب نووسین. زۆر جار بۆ وەرگرتن و هەواڵی دەستنووسێ، ژیاننامەی زانا و ناسراوێ، پەند و بابەت و ئیدیۆمێکی کوردی، ڕەچەتەیەکی دەرمانی یا قەباڵە کۆنێ ڕێگەی خاکی گوندێکی دوورم گرتووەتە بەر. گوێم نەداوە بە لاستیک و بەنزین و ڕۆنی سەیارەکە و دەستەودیاری ماڵی خانەخوێ و نانی ناو ڕێگە. بەو گوێیانەی خۆم لە زۆر یار و نەیار و خوێندەوار و نەخوێندەوار و دیندار و لادین و خزم و کەسی دوور و نزیک بیستوومە خۆت خافڵاندووە، یا وتوویانە خۆتت لە ژیان گێل کردووە، هەندێکیش پاشەملە وتوویانە کێشەی دەروونی هەیە وا قەڵەم و قاقەز بەر نادا.
لەو لافاوە ماڵوێرانکەرەی نەخوێندنەوە و کتێب نادۆستی و مۆبایل دۆستیەشدا، هەمیشە کاری شێتانە ئەکەم کە ئیتر ناو و نیتکەی ئەو کەسانە لە سەرم زیاتر بوون: کتێبە تازەکان لەسەر وێژە و مێژووی کوردستان چاپ دەبن، ڕۆمانەکانی بەختیار عەلی و هەروەها ئەو کتێبانەی لەسەر گیاناسی و گیادەرمانی کوردەواری دەنووسرێن، دەیانکڕم و بەشێکیان دەخوێنمەوە و ئەگەر خەمی نان بهێڵێ چێژ لە خوێندنەوەی هەموویان دەبینم.
برادەرینە هەرگیز بۆ داهات و دەرامەد دوای نووسینی کتێب مەکەون با وای لێ نەیت، کورد وتەنی: لە کورتانەکەی خۆی ئالیک و پووش دەخوا.
ئەمەم لە وڵامی کەسێکی نزیکدا نووسی کە ئەو چەند ڕۆژە بۆ ئەو کارە بە گوێیدا چپاندم و کورتە پەیامێکی بۆ ناردبووم.
کتێبەکانم:
ــ فەرهەنگی فارسی بە کوردی زانکۆی کوردستان ۳ بەرگ (لەو کتێبە یەکێ لە دەستەی نووسەران بووم)
ــ فەرهەنگی گیاناسی کوردستان بە زمانەکانی کوردی، فارسی، عەرەبی، ئینگلیزی و لاتین
ــ پێشەکیەک لەسەر گیاناسی، گیادەرمانی و پزیشکی خۆماڵی کوردەواری
ــ فەرهەنگی کوردی بە کوردی و فارسی زانکۆی کوردستان ٤ بەرگ (نووسەری بەشی گوڵ و گیا و دار و دەوەن)
ــ گەنجینەی پزیشکی حەکیمانی کوردەواری بەرگی ۱
ــ دیوانی شاعیرانی کۆنی کەڵاتەرزان بەرگی ۱
ــ دیوانی مەلا ڕەسووڵی ئەدیبی لاجانی
ــ دیوانی هاوڕێ
ــ بۆژانە (بەرهەمە گیاناسی و گیادەرمانیەکانی میرزا سدیقی چنگیانی)
براتان ـ ئیرەج مورادی
۲۱ گەڵاڕێزانی ۱۳۹۹
Forwarded from ئیرەج مورادی Iraj Moradi
ملوانکەی شین ـ مامۆستا شەریف حوسێن پەناهی
.
ئەو شاعیرە سنەییەی ساڵی ۱۳۵۷ هەتاوی لە کۆڕێکی شاعیرانی کورد لە مەهاباد شێعری بەرگوێ مامۆستا هێمن دەکەوێ. ئەویش زۆری پێ خۆش دەبێ. دوایی مامۆستا بۆ پێشەکی دیوانەکەی ـ ملوانکەی شین ـ نامەکەی مامۆستا هێمن دادەنێ و چونکا مامۆستا بە شەریف ناوی دێنێ ئیتر نازناو بۆخۆی دانانێ و هەر بە مامۆستا شەریف ناسرا.
بەداخەوە دوای ئەو هەموو کوێرەوەرییە لە ژیانی خۆی و ئەرکەی بۆ فێرکردنی کوردی نەوەیەکی زۆر لە شاری سنە و دەوروبەر کێشای، چەند ساڵ پێش ئێستا بەرەو کۆیە هەڵات و دوایی بە کێشەی خەمۆکی گەڕایەوە و جارێکی تر ویستی بگەڕێتەوە لە سنوور گرتیان و هەرچی پێ بوو لە نووسین و نامیلکە و شێعر و پەخشان و دەنگ و ڕەنگ، ئێران زەوتی کرد. ئێستا بۆخۆی چارەنووسی تەنیا خێزانی و کوڕەکەی دەیزانن. هەر ئەوە دەزانین بەهۆی کێشەی دەروونییەوە بە کەس ناڵێن حاڵی چڵۆنە. شێعرەکانیشی فەوتاون و ئەوەی ماوە لە دەم و زار و پەڕاوی پرژوبڵاوی خەڵکدایە.
سێ ساڵە بەردەوام ئەوەی ناسیومە لەگەڵ مامۆستا نێوانی بووە ڕووم لێ خستووە و ۲۷ پارچە شێعرم دەست کەوتووە جیا لەوەی ملوانکەی شین.
هیوادارم هەر کەس شێعری مامۆستای بە نووسین و دەنگ و لەبەر لایە، بۆم بنێرێ. شێعری مامۆستا مڵکی ئەدەبی کوردە با لەوە زیاتر نەفەوتێ.
بڕاتان
ئیرەج
.
ئەو شاعیرە سنەییەی ساڵی ۱۳۵۷ هەتاوی لە کۆڕێکی شاعیرانی کورد لە مەهاباد شێعری بەرگوێ مامۆستا هێمن دەکەوێ. ئەویش زۆری پێ خۆش دەبێ. دوایی مامۆستا بۆ پێشەکی دیوانەکەی ـ ملوانکەی شین ـ نامەکەی مامۆستا هێمن دادەنێ و چونکا مامۆستا بە شەریف ناوی دێنێ ئیتر نازناو بۆخۆی دانانێ و هەر بە مامۆستا شەریف ناسرا.
بەداخەوە دوای ئەو هەموو کوێرەوەرییە لە ژیانی خۆی و ئەرکەی بۆ فێرکردنی کوردی نەوەیەکی زۆر لە شاری سنە و دەوروبەر کێشای، چەند ساڵ پێش ئێستا بەرەو کۆیە هەڵات و دوایی بە کێشەی خەمۆکی گەڕایەوە و جارێکی تر ویستی بگەڕێتەوە لە سنوور گرتیان و هەرچی پێ بوو لە نووسین و نامیلکە و شێعر و پەخشان و دەنگ و ڕەنگ، ئێران زەوتی کرد. ئێستا بۆخۆی چارەنووسی تەنیا خێزانی و کوڕەکەی دەیزانن. هەر ئەوە دەزانین بەهۆی کێشەی دەروونییەوە بە کەس ناڵێن حاڵی چڵۆنە. شێعرەکانیشی فەوتاون و ئەوەی ماوە لە دەم و زار و پەڕاوی پرژوبڵاوی خەڵکدایە.
سێ ساڵە بەردەوام ئەوەی ناسیومە لەگەڵ مامۆستا نێوانی بووە ڕووم لێ خستووە و ۲۷ پارچە شێعرم دەست کەوتووە جیا لەوەی ملوانکەی شین.
هیوادارم هەر کەس شێعری مامۆستای بە نووسین و دەنگ و لەبەر لایە، بۆم بنێرێ. شێعری مامۆستا مڵکی ئەدەبی کوردە با لەوە زیاتر نەفەوتێ.
بڕاتان
ئیرەج
Forwarded from نسیمُگرام | به طعم دانشجویی
یادداشت‌های پژوهشی [٤]: تأملی در دیگری‌انگاری گوران برای کرد
بن‌مایه‌ها: هورامان‌پژوهی | مسایل روز | تاریخ و ادبیات
با توجه به آن‌که دغدغۀ برخی از ادب‌دوستان هورامان و علاقه‌مندان به مباحث هویت و زبان و فرهنگ، مسألۀ هورامان و گوران است و در این راه، بعضاً دوستانی گام نهاده‌اند که به رغم دل‌بستگی‌هایشان ـ آن گونه که باید و شاید ـ با روش‌های پژوهش دانشگاهی و مطالعۀ روش‌مند منابع تاریخی آشنا نیستند، به نظر می‌رسد بیان برخی ایده‌های راه‌گشا برای آنان جهت پیگیری اصولی‌تر مسأله، به روشن‌تر شدن تدریجی و گام به گام موضوع کمک خواهد کرد. در عین حال امید می‌رود در پیش گرفتن رویکردهای آکادمیک و دوری از جانب‌داری‌های تنگ‌نظرانه، تعصبات دوستان درگیر با رویکردهای کردانگاری گوران‌ها و مخالفان آن‌ها را نیز بکاهد و آنان را به سمت مدارا و مباحثۀ علمی مفید بکشاند.
در خصوص این مسأله، در کنار سایر روش‌ها و رویکردهای مطالعاتی، به نظر می‌رسد تأمل در نام کسانی که در تاریخ با شهرت گورانی شناخته شده‌اند، خالی از فایده نباشد و بتوان با بررسی جغرافیایی محل اقامت آنان، نوع فعالیت‌ها و تأثیرگذاری‌هایشان، به جوانب تازه‌ای از هویت تاریخی گوران‌ها و نقد رویکردها نسبت به این مسأله دست یافت. به این منظور، می‌توان فهرست اولیۀ زیر را اجمالاً بررسی کرد و به برداشت‌ها و نکات تاریخی قابل تأملی دست یافت.
قاضی ابوعلی حسن گورانی در سدۀ پنجم که سال‌ها در اهواز اقامت داشته و تدریس می‌کرده است | قاضی شمس‌الدین محمد گورانی در سدۀ هفتم که پدرش از مناطق کردنشین به حلب رفته و نوادگان او به عنوان خاندان اهل علم و ادب گورانی حلب شناخته می‌شوند | جمال‌الدین ابوالمحاسن یوسف گورانی شافعی، دانشمندی از شهرزور که در سدۀ هشتم به مصر مهاجرت کرده و در آن‌جا درگذشته است | سُتیته خاتون و فاطمه خاتون گورانی در سدۀ نهم که فرزندان بدرمحمد گورانی و از دانشمندان حدیث و مدرسان علوم اسلامی بوده‌اند | علاءالدین علی گورانی، از دانشمندان شهرزوری سدۀ نهم و ساکن و درگذشۀ حلب | جمال‌الدین عبدالله گورانی شافعی، دانشمند سدۀ نهم که در قاهره ساکن شده و در همان‌جا درگذشته است | مولانا شهاب‌الدین احمد شهرزوری گورانی در سدۀ نهم، شاگرد ابن حجر عسقلانی و معلم خصوصی سلطان محمد فاتح بود که وزارت عثمانیان را نپذیرفته و به تدریس و قضاوت در بروسا بسنده کرده است | قاضی محی‌الدین گورانی، از علمای سدۀ دهم شهرزور در حلب | یوسف صدیقی شاهویی گورانی، از علمای سدۀ دهم هورامان | محمد حلبی گورانی، شاعر اواخر سدۀ دهم در حلب و پدر دو شخصیت برجستۀ سدۀ یازدهم: قاضی صلاح‌الدین گورانی و ابوالسعود حلبی گورانی، از رجال شعر و ادب حلب در آن دوره | عبدالمحسن گورانی شافعی، عالم و مدرس برجستۀ مدینه در سدۀ یازدهم | ملا قاسم گورانی شهرزوری، مدرس برجستۀ سدۀ یازدهم که به درخواست وزیر عثمانی، تولیت موقوفۀ دمشق را تا پایان عمر عهده‌دار شده است | ملا قاسم گورانی کردی، که او نیز در همان سده از کردستان به دمشق رفته و در مدرسۀ احمدیه به تدریس مشغول شده است | ملا محمود گورانی، دانشمند کردستانی دمشق که در مدت شصت سال فعالیت علمی خود در آن‌جا، تلاش کرده است آثار علمای ایرانی را به دانشمندان شام بشناساند و آنان را با فرهنگ و افکار ایرانیان آشنا سازد | ملا محمدشریف صدیقی گورانی شاهویی، که در سدۀ یازدهم راه یمن را در پیش گرفته و به رغم مسافرت‌هایش به بغداد و حجاز، نهایتاً در یمن درگذشته است | ملا علی گورانی شافعی، امام و مدرس مسجد جرجیس نبی در موصل در سدۀ یازدهم | شیخ الیاس گورانی شافعی، دانشمند طریقت‌گرای سده‌های یازدهم و دوازدهم در دمشق | شیخ ابوطاهر محمد کردی گورانی، مدرس و مفتی مدینه در سدۀ دوازدهم | مصطفی گورانی، شاعر و عالم حلب در سدۀ دوازدهم | عبداللطیف گورانی حنفی، از مدرسان برجستۀ آمد در سدۀ دوازدهم | شیخ مصطفی گورانی در سدۀ سیزدهم، که او نیز مانند بسیاری دیگر از دانشمندان گورانی، هورامان و کردستان را به مقصد شام و حلب ترک کرده است | شیخ احمد افندی گورانی، فیلسوف بغداد در سدۀ سیزدهم
الف | به نظر می‌رسد نخستین کسی که عنوان گوران (و نه گورانی) را در نام و شهرت خود دارد، ملا ولد خان گوران، عالم و شاعری است که منظومه‌های متعددی چون «شیرین و فرهاد» و «نادر و توپ‌آل» به گورانی از خود بر جای گذاشته است. بابا مردوخ روحانی علت این شهرت را، «از عشیرۀ گوران» بودن وی دانسته است. امری که ممکن است برای سایرینی که در فهرست بالا با عنوان گورانی شناخته شده‌اند، به دلیل زبان آنان، یا جغرافیایی که احیاناً با این عنوان شناخته می‌شده و یا به دلیل هویت طایفه‌ای‌اشان بوده باشد و این مسأله، البته که در بازشناخت مدققانۀ مفهوم گوران، حایز اهمیت است.
[ادامۀ یادداشت ...]
@PhDStory | نامۀ دکتری
بن‌مایه‌ها: هورامان‌پژوهی | مسایل روز | تاریخ و ادبیات
با توجه به آن‌که دغدغۀ برخی از ادب‌دوستان هورامان و علاقه‌مندان به مباحث هویت و زبان و فرهنگ، مسألۀ هورامان و گوران است و در این راه، بعضاً دوستانی گام نهاده‌اند که به رغم دل‌بستگی‌هایشان ـ آن گونه که باید و شاید ـ با روش‌های پژوهش دانشگاهی و مطالعۀ روش‌مند منابع تاریخی آشنا نیستند، به نظر می‌رسد بیان برخی ایده‌های راه‌گشا برای آنان جهت پیگیری اصولی‌تر مسأله، به روشن‌تر شدن تدریجی و گام به گام موضوع کمک خواهد کرد. در عین حال امید می‌رود در پیش گرفتن رویکردهای آکادمیک و دوری از جانب‌داری‌های تنگ‌نظرانه، تعصبات دوستان درگیر با رویکردهای کردانگاری گوران‌ها و مخالفان آن‌ها را نیز بکاهد و آنان را به سمت مدارا و مباحثۀ علمی مفید بکشاند.
در خصوص این مسأله، در کنار سایر روش‌ها و رویکردهای مطالعاتی، به نظر می‌رسد تأمل در نام کسانی که در تاریخ با شهرت گورانی شناخته شده‌اند، خالی از فایده نباشد و بتوان با بررسی جغرافیایی محل اقامت آنان، نوع فعالیت‌ها و تأثیرگذاری‌هایشان، به جوانب تازه‌ای از هویت تاریخی گوران‌ها و نقد رویکردها نسبت به این مسأله دست یافت. به این منظور، می‌توان فهرست اولیۀ زیر را اجمالاً بررسی کرد و به برداشت‌ها و نکات تاریخی قابل تأملی دست یافت.
قاضی ابوعلی حسن گورانی در سدۀ پنجم که سال‌ها در اهواز اقامت داشته و تدریس می‌کرده است | قاضی شمس‌الدین محمد گورانی در سدۀ هفتم که پدرش از مناطق کردنشین به حلب رفته و نوادگان او به عنوان خاندان اهل علم و ادب گورانی حلب شناخته می‌شوند | جمال‌الدین ابوالمحاسن یوسف گورانی شافعی، دانشمندی از شهرزور که در سدۀ هشتم به مصر مهاجرت کرده و در آن‌جا درگذشته است | سُتیته خاتون و فاطمه خاتون گورانی در سدۀ نهم که فرزندان بدرمحمد گورانی و از دانشمندان حدیث و مدرسان علوم اسلامی بوده‌اند | علاءالدین علی گورانی، از دانشمندان شهرزوری سدۀ نهم و ساکن و درگذشۀ حلب | جمال‌الدین عبدالله گورانی شافعی، دانشمند سدۀ نهم که در قاهره ساکن شده و در همان‌جا درگذشته است | مولانا شهاب‌الدین احمد شهرزوری گورانی در سدۀ نهم، شاگرد ابن حجر عسقلانی و معلم خصوصی سلطان محمد فاتح بود که وزارت عثمانیان را نپذیرفته و به تدریس و قضاوت در بروسا بسنده کرده است | قاضی محی‌الدین گورانی، از علمای سدۀ دهم شهرزور در حلب | یوسف صدیقی شاهویی گورانی، از علمای سدۀ دهم هورامان | محمد حلبی گورانی، شاعر اواخر سدۀ دهم در حلب و پدر دو شخصیت برجستۀ سدۀ یازدهم: قاضی صلاح‌الدین گورانی و ابوالسعود حلبی گورانی، از رجال شعر و ادب حلب در آن دوره | عبدالمحسن گورانی شافعی، عالم و مدرس برجستۀ مدینه در سدۀ یازدهم | ملا قاسم گورانی شهرزوری، مدرس برجستۀ سدۀ یازدهم که به درخواست وزیر عثمانی، تولیت موقوفۀ دمشق را تا پایان عمر عهده‌دار شده است | ملا قاسم گورانی کردی، که او نیز در همان سده از کردستان به دمشق رفته و در مدرسۀ احمدیه به تدریس مشغول شده است | ملا محمود گورانی، دانشمند کردستانی دمشق که در مدت شصت سال فعالیت علمی خود در آن‌جا، تلاش کرده است آثار علمای ایرانی را به دانشمندان شام بشناساند و آنان را با فرهنگ و افکار ایرانیان آشنا سازد | ملا محمدشریف صدیقی گورانی شاهویی، که در سدۀ یازدهم راه یمن را در پیش گرفته و به رغم مسافرت‌هایش به بغداد و حجاز، نهایتاً در یمن درگذشته است | ملا علی گورانی شافعی، امام و مدرس مسجد جرجیس نبی در موصل در سدۀ یازدهم | شیخ الیاس گورانی شافعی، دانشمند طریقت‌گرای سده‌های یازدهم و دوازدهم در دمشق | شیخ ابوطاهر محمد کردی گورانی، مدرس و مفتی مدینه در سدۀ دوازدهم | مصطفی گورانی، شاعر و عالم حلب در سدۀ دوازدهم | عبداللطیف گورانی حنفی، از مدرسان برجستۀ آمد در سدۀ دوازدهم | شیخ مصطفی گورانی در سدۀ سیزدهم، که او نیز مانند بسیاری دیگر از دانشمندان گورانی، هورامان و کردستان را به مقصد شام و حلب ترک کرده است | شیخ احمد افندی گورانی، فیلسوف بغداد در سدۀ سیزدهم
الف | به نظر می‌رسد نخستین کسی که عنوان گوران (و نه گورانی) را در نام و شهرت خود دارد، ملا ولد خان گوران، عالم و شاعری است که منظومه‌های متعددی چون «شیرین و فرهاد» و «نادر و توپ‌آل» به گورانی از خود بر جای گذاشته است. بابا مردوخ روحانی علت این شهرت را، «از عشیرۀ گوران» بودن وی دانسته است. امری که ممکن است برای سایرینی که در فهرست بالا با عنوان گورانی شناخته شده‌اند، به دلیل زبان آنان، یا جغرافیایی که احیاناً با این عنوان شناخته می‌شده و یا به دلیل هویت طایفه‌ای‌اشان بوده باشد و این مسأله، البته که در بازشناخت مدققانۀ مفهوم گوران، حایز اهمیت است.
[ادامۀ یادداشت ...]
@PhDStory | نامۀ دکتری
Forwarded from نسیمُگرام | به طعم دانشجویی
[... پیشینۀ یادداشت]
ب | در نام دو تن از شخصیت‌های فهرست بالا، عنوان کردی نیز دیده می‌شود؛ یکی ملا قاسم «گورانی کردی» در دمشق و دیگری شیخ ابوطاهر «کردی گورانی» در مدینە. این مسأله نشان‌دهندۀ آن است که اهل دمشق و مدینه، این دو شخصیت را «کرد و گوران» می‌دانسته‌اند. مفاهیمی که مشخصاً در آن دوره به‌سان امروز اهمیت هویت‌سازی و مناقشه‌ای نداشته‌اند و غرض از این برداشت، صرفاً بیان دیدگاه تاریخی معاصران این شخصیت‌ها دربارۀ اصالت جغرافیایی یا قومی و زبانی آنان است.
ج | تنها در نام دو تن از این مشاهر به صورت مشخص به عناصری از مفاهیم هورامان اشاره شده است: یکی یوسف صدیقی «شاهویی گورانی» در هورامانِ سدۀ دهم و دیگری ملا محمدشریف صدیقی «گورانی شاهویی» در یمن سدۀ یازدهم. ضمن آن‌که مانایی نام شاهو در عنوان شهرت این دو تن در نوع خود جالب است، خالی بودن شهرت سایر افراد از عناصر هورامان هم درخور توجه است و نشان میدهد که در طول تاریخ، عنوان گوران در نزد دیگران شناخته‌شده‌تر از هورامان بوده است و یا آن‌که مشاهیر هورامان در ممالک اسلامی، خود را به جای هورامانی بودن، با اصالت گورانی معرفی می‌کرده‌اند. از همین موضوع البته می‌توان چنین برداشت کرد که احتمالاً مفهوم گوران در گذشته با محدودۀ جغرافیایی هورامان یکسان نبوده است! در این صورت، نبودن عناصری از مفاهیم هورامان در عنوان شهرت این مشاهیر، طبیعی می‌نماید. گر چه به هر حال ممکن است این انتظار را نیز ایجاد کند که وقتی گوران حوزه‌ای گسترده‌تر از هورامان بوده است، عناصری از مفاهیم گسترۀ پهناورتر گوران در ورای هورامان، دست‌کم در نام و شهرت برخی از آنان وجود داشته باشد!
د | شهرت شافعی در عنوان برخی از این مشاهیر آمده است. چنین امری، ضمن آن‌که تنوع مذهبی محل اقامت این مشاهیر را نشان میدهد ـ که با این گونه عنوان‌گذاری‌ها سعی کرده‌اند مشاهیر هر مذهب را در آن جامعۀ شهری متکثر بازشناسند ـ بیان‌گر جایگاه والای علمی این مشاهیر است، به گونه‌ای که آنان را به عنوان بزرگان و مراجع یک مذهب شناخته‌اند. غالب گوران‌ها نیز مانند دیگر کردها، شافعی مذهب بوده‌اند و حنفی بودن یک تن از آنان به نام عبداللطیف گورانی حنفی، در نوع خود جالب است. با در نظر گرفتن محل اقامت این شخصیت گوران ـ یعنی شهر آمد ـ و وابستگی این شهر به خلافت عثمانی‌های حنفی مذهب، گرویدن این شخصیت به مذهب امام ابوحنیفه، قابل درک است و البته می‌تواند نشان‌دهندۀ پویایی فکری گوران‌ها یا دست‌کم تأثیرپذیری آنان از حاکمیت و یا نوع ارتباط برخی از آنان با خلافت باشد.
و | اغب این شخصیت‌ها هورامان و کردستان را ترک کرده و به گسترۀ نسبتاً وسیعی از جهان اسلام ـ از اهواز و یمن گرفته تا حجاز و مصر و شام ـ رفته‌اند و ماندگار شده‌اند. چنین مسأله‌ای نشان‌دهندۀ چند موضوع است. نخست آن‌که مهاجرت علمی در میان گوران‌ها به سایر مناطق اسلامی در طول تاریخ همواره رواج داشته است. دیگر آن‌که منطقۀ شام و به ویژه شهر حلب، مقصد مورد علاقۀ گوران‌ها برای مهاجرت بوده است. این مسأله دلایلی دارد که نیازی به پرداختن به آن در این یادداشت کوتاه نیست. دو دیگر آن‌که، به نظر می‌رسد شهرت گورانی غالباً برای آن دسته از مشاهیری ذکر شده است که سرزمین مادری را ترک کرده و عمدتاً به مناطق عرب‌نشین رفته‌اند و در تمایز با فرهنگ و هویت عربی، به عنوان افرادی گورانی شناخته شده‌اند. در این فهرست بیست و چهار نفره از گورانی‌ها، تنها یک نفر در هورامان و یک نفر در منطقۀ کردنشین آمِد بوده است. احتمالاً شهرت گورانی برای این دو نفر نیز، به سابقۀ تحصیلی و اقامت آنان در میان غیرکردها بازمی‌گردد. این مسأله بسیار پراهمیت است و نشان میدهد که «گوران در طول تاریخ، دیگری کرد نبوده است». اگر چنین بود، دست‌کم انتظار می‌رفت که عده‌ای از سایر مشاهیری که در مناطق کردنشین و هورامان می‌زیستند نیز، با عنوان گورانی شناخته می‌شدند که چنین نیست! از همین‌جا باید دریافت که دیگری‌گزینی گوران برای کرد، امری جدید و غیرتاریخی است!
پی‌نوشت ١: این یادداشت تنها با ملاحظۀ شهرت شخصیت‌هایی از جلد نخست کتاب «تاریخ مشاهیر کرد»، اثر بابا مردوخ روحانی است که در سده‌های پنجم تا سیزدهم هجری زیسته‌اند. در این بازۀ تاریخی، تمام کسانی که با عنوان گورانی شهرت یافته‌اند، فهرست شده‌اند و بنابراین گزینشی در کار نبوده است.
پی‌نوشت ٢: این فهرست را می‌توان به شیوه‌های دیگری نیز مورد ارزیابی قرار داد. یادداشت حاضر ناظر بر گرایش خاصی نیست و هدف آن بیشتر جلب توجه دوستان و علاقه‌مندان به واکاوی مسایل هویتی و تاریخی از زوایای تاکنون مغفول‌ماندۀ دیگری است که ممکن است ما را در فهم مسایل بعضاً پیچیده، یاری برسانند.
@PhDStory | نامۀ دکتری
ب | در نام دو تن از شخصیت‌های فهرست بالا، عنوان کردی نیز دیده می‌شود؛ یکی ملا قاسم «گورانی کردی» در دمشق و دیگری شیخ ابوطاهر «کردی گورانی» در مدینە. این مسأله نشان‌دهندۀ آن است که اهل دمشق و مدینه، این دو شخصیت را «کرد و گوران» می‌دانسته‌اند. مفاهیمی که مشخصاً در آن دوره به‌سان امروز اهمیت هویت‌سازی و مناقشه‌ای نداشته‌اند و غرض از این برداشت، صرفاً بیان دیدگاه تاریخی معاصران این شخصیت‌ها دربارۀ اصالت جغرافیایی یا قومی و زبانی آنان است.
ج | تنها در نام دو تن از این مشاهر به صورت مشخص به عناصری از مفاهیم هورامان اشاره شده است: یکی یوسف صدیقی «شاهویی گورانی» در هورامانِ سدۀ دهم و دیگری ملا محمدشریف صدیقی «گورانی شاهویی» در یمن سدۀ یازدهم. ضمن آن‌که مانایی نام شاهو در عنوان شهرت این دو تن در نوع خود جالب است، خالی بودن شهرت سایر افراد از عناصر هورامان هم درخور توجه است و نشان میدهد که در طول تاریخ، عنوان گوران در نزد دیگران شناخته‌شده‌تر از هورامان بوده است و یا آن‌که مشاهیر هورامان در ممالک اسلامی، خود را به جای هورامانی بودن، با اصالت گورانی معرفی می‌کرده‌اند. از همین موضوع البته می‌توان چنین برداشت کرد که احتمالاً مفهوم گوران در گذشته با محدودۀ جغرافیایی هورامان یکسان نبوده است! در این صورت، نبودن عناصری از مفاهیم هورامان در عنوان شهرت این مشاهیر، طبیعی می‌نماید. گر چه به هر حال ممکن است این انتظار را نیز ایجاد کند که وقتی گوران حوزه‌ای گسترده‌تر از هورامان بوده است، عناصری از مفاهیم گسترۀ پهناورتر گوران در ورای هورامان، دست‌کم در نام و شهرت برخی از آنان وجود داشته باشد!
د | شهرت شافعی در عنوان برخی از این مشاهیر آمده است. چنین امری، ضمن آن‌که تنوع مذهبی محل اقامت این مشاهیر را نشان میدهد ـ که با این گونه عنوان‌گذاری‌ها سعی کرده‌اند مشاهیر هر مذهب را در آن جامعۀ شهری متکثر بازشناسند ـ بیان‌گر جایگاه والای علمی این مشاهیر است، به گونه‌ای که آنان را به عنوان بزرگان و مراجع یک مذهب شناخته‌اند. غالب گوران‌ها نیز مانند دیگر کردها، شافعی مذهب بوده‌اند و حنفی بودن یک تن از آنان به نام عبداللطیف گورانی حنفی، در نوع خود جالب است. با در نظر گرفتن محل اقامت این شخصیت گوران ـ یعنی شهر آمد ـ و وابستگی این شهر به خلافت عثمانی‌های حنفی مذهب، گرویدن این شخصیت به مذهب امام ابوحنیفه، قابل درک است و البته می‌تواند نشان‌دهندۀ پویایی فکری گوران‌ها یا دست‌کم تأثیرپذیری آنان از حاکمیت و یا نوع ارتباط برخی از آنان با خلافت باشد.
و | اغب این شخصیت‌ها هورامان و کردستان را ترک کرده و به گسترۀ نسبتاً وسیعی از جهان اسلام ـ از اهواز و یمن گرفته تا حجاز و مصر و شام ـ رفته‌اند و ماندگار شده‌اند. چنین مسأله‌ای نشان‌دهندۀ چند موضوع است. نخست آن‌که مهاجرت علمی در میان گوران‌ها به سایر مناطق اسلامی در طول تاریخ همواره رواج داشته است. دیگر آن‌که منطقۀ شام و به ویژه شهر حلب، مقصد مورد علاقۀ گوران‌ها برای مهاجرت بوده است. این مسأله دلایلی دارد که نیازی به پرداختن به آن در این یادداشت کوتاه نیست. دو دیگر آن‌که، به نظر می‌رسد شهرت گورانی غالباً برای آن دسته از مشاهیری ذکر شده است که سرزمین مادری را ترک کرده و عمدتاً به مناطق عرب‌نشین رفته‌اند و در تمایز با فرهنگ و هویت عربی، به عنوان افرادی گورانی شناخته شده‌اند. در این فهرست بیست و چهار نفره از گورانی‌ها، تنها یک نفر در هورامان و یک نفر در منطقۀ کردنشین آمِد بوده است. احتمالاً شهرت گورانی برای این دو نفر نیز، به سابقۀ تحصیلی و اقامت آنان در میان غیرکردها بازمی‌گردد. این مسأله بسیار پراهمیت است و نشان میدهد که «گوران در طول تاریخ، دیگری کرد نبوده است». اگر چنین بود، دست‌کم انتظار می‌رفت که عده‌ای از سایر مشاهیری که در مناطق کردنشین و هورامان می‌زیستند نیز، با عنوان گورانی شناخته می‌شدند که چنین نیست! از همین‌جا باید دریافت که دیگری‌گزینی گوران برای کرد، امری جدید و غیرتاریخی است!
پی‌نوشت ١: این یادداشت تنها با ملاحظۀ شهرت شخصیت‌هایی از جلد نخست کتاب «تاریخ مشاهیر کرد»، اثر بابا مردوخ روحانی است که در سده‌های پنجم تا سیزدهم هجری زیسته‌اند. در این بازۀ تاریخی، تمام کسانی که با عنوان گورانی شهرت یافته‌اند، فهرست شده‌اند و بنابراین گزینشی در کار نبوده است.
پی‌نوشت ٢: این فهرست را می‌توان به شیوه‌های دیگری نیز مورد ارزیابی قرار داد. یادداشت حاضر ناظر بر گرایش خاصی نیست و هدف آن بیشتر جلب توجه دوستان و علاقه‌مندان به واکاوی مسایل هویتی و تاریخی از زوایای تاکنون مغفول‌ماندۀ دیگری است که ممکن است ما را در فهم مسایل بعضاً پیچیده، یاری برسانند.
@PhDStory | نامۀ دکتری
Forwarded from دەستنووسخانەی دیجیتاڵی باقلاوا (ایرج مرادی. سنه)
دەستنووسی زانایانی کورد
بەرنامەی زموڕدی عەنقا
دکتۆر زاهیر ئەرتەکین ـ زانکۆی بینگۆڵ
بەرنامەی زموڕدی عەنقا
دکتۆر زاهیر ئەرتەکین ـ زانکۆی بینگۆڵ
🔴 شماره نخست از فصلنامه "شنروێ" توزیع شد.
🔺ایران:
تهران (09396399983)
کرج (09124503405)
کرمانشاه (چهار راه اجاق کتابفروشی آقای سلیمی)
خرم آباد (09166984626)
کوهدشت (مطبوعاتی چهار راه بسیج آقای قاسمی )
صحنه (کتابخانه آقای گراوندی)
سایر شهرستانهای غرب کشور
🔺کردستان فدرال:
سلیمانیه (بنکه-ی ژین)
هەولێر (کتیبخانه تفسیر)
🔺سوید:
استکهلم: انستیتو فرهنگی یارسان (0765508909)
🔺آلمان:
برلین (01746176442)
🔺هلند:
آمستردام (0687625690)
🔺انستیتو فرهنگی یارسان با راه انداختن شبکه فروش محصولات فرهنگی-هنری به شکل آنلاین در سراسر دنیا، ضمن ارائه محصولات خود، آثار سایر مؤلفین و مصنفین پهلویان را نیز تحت پوشش قرار میدهد.
((برای تهیه شنروی با شماره-های فوق ارتباط برقرار شود تا در اسرع وقت مرسوله از طریق پست ارسال گردد))
🌐 www.yaresan.com
www.journal.yaresan.com
👁🗨 www.facebook.com/web.yaresan.5
👁🗨 www.instagram.com/yaresanculturalinstitute
✉️ info@yaresan.com yaresan622@yahoo.com
🇸🇪 Sweden, stockholm
📞 0046765508909
https://t.me/YaresanCulturalInstitute
🔺ایران:
تهران (09396399983)
کرج (09124503405)
کرمانشاه (چهار راه اجاق کتابفروشی آقای سلیمی)
خرم آباد (09166984626)
کوهدشت (مطبوعاتی چهار راه بسیج آقای قاسمی )
صحنه (کتابخانه آقای گراوندی)
سایر شهرستانهای غرب کشور
🔺کردستان فدرال:
سلیمانیه (بنکه-ی ژین)
هەولێر (کتیبخانه تفسیر)
🔺سوید:
استکهلم: انستیتو فرهنگی یارسان (0765508909)
🔺آلمان:
برلین (01746176442)
🔺هلند:
آمستردام (0687625690)
🔺انستیتو فرهنگی یارسان با راه انداختن شبکه فروش محصولات فرهنگی-هنری به شکل آنلاین در سراسر دنیا، ضمن ارائه محصولات خود، آثار سایر مؤلفین و مصنفین پهلویان را نیز تحت پوشش قرار میدهد.
((برای تهیه شنروی با شماره-های فوق ارتباط برقرار شود تا در اسرع وقت مرسوله از طریق پست ارسال گردد))
🌐 www.yaresan.com
www.journal.yaresan.com
👁🗨 www.facebook.com/web.yaresan.5
👁🗨 www.instagram.com/yaresanculturalinstitute
✉️ info@yaresan.com yaresan622@yahoo.com
🇸🇪 Sweden, stockholm
📞 0046765508909
https://t.me/YaresanCulturalInstitute
Facebook
Log in or sign up to view
See posts, photos and more on Facebook.
Forwarded from ئیرەج مورادی Iraj Moradi
مەلا مستەفا بێسارانی
.
یەکەم جار وەک بابەتێکی وێژەیی ئەدەبیاتی کورد، مینۆرسکی لە وتارەکەی ـ گۆران و یاران ـ کە ۱۹۲۷ چاپی کرد، ئاماژەی بەوە کردووە ساڵی ۱۹۱۷ لە دکتۆر سەعید خانی کوردستانی سەبارەت بە مەولەوی، سەیدی، ئەحمەدی بەگی کۆماسی و شاعیرانی ناو کەشکۆڵەکەی شێخ عبدالمومن وەکوو بێسارانی و یۆسفی یاسکە هەندێ زانیاری زارەکیم دەست کەوت و نووسیم. (پاشکۆی ۲ لە ساغکردنەوەی کەشکۆڵی ناوبراو ـ توێژینەوە ئەنوەر سوڵتانی ـ لەندەن ـ ۱۹۹٨).
بەپێی (پاشکۆی ژمارە یەک) یەکەم جار ساڵی ۱۹۲۱ میجرسۆن وتارەکەی خۆی لەسەر ئەو کەشکۆڵە دەرکرد. ئەویش دیسان لە زمانی دکتۆر سەعید خانی کوردستانی هەندێ زانیاری لەسەر مەلا مستەفا بێسارانی، یۆسف یاسکە، شێخ ئەحمەدی تەختەیی و ... وەرگرتووە. ئەو کەشکۆڵە لە نێوان ۱۱۹٦ تا ۱۱۹٨ کۆچی (۱۷٨۳ـ۱۷٨۵) نووسراوەتەوە. [ئەو کەشکۆڵە کاتی خۆی ئایەتوڵا مەردۆخی کوردستانی بە دکتۆر سەعیدی داوە.] مێجرسۆن نووسیویە: مەلا مستەفای بێسارانی نووسەر (منشی) دیواخانی خەسرەو خان والی ئەردەڵان (۱۱٦٨ـ۱۲۰٤ کۆچی / ۱۷۵٤ـ۱۷٨۹ ز.) بووە. [ئەمە هەڵەیە.]
مینۆرسکی ئەویش وەک میجرسۆن بۆچوونی ئەوە بووە کە مەلا مستەفا بێسارانی لەو سەردەمەدا ژیاوە. [دیارە لەدایکبوون و مردنی بێسارانی بۆ سەردەمی خەسرەو خان هەڵەیە.]
دواتریش ساڵی ۱۹٦۵ مەکەنزی لە وتارەکەی لەسەر کەشکۆڵی ناوباو، هیچ زانیاریەکی لەسەر ساڵی ژیانی شاعیران دانەناوە [پاشکۆی ژمارە ۳]، بەڵام ۱۹۵۲ مامۆستا عەلائەدین سەجادی بۆ یەکەم جار مەودای ژیانی ۱۰۵۳ـ۱۱۱۳ کۆچی (۱٦٤۱ـ۱۷۰۲) داناوە. مامۆستا سەجادی لە کتێبی مێژووی ئەدەبیدا لە وتارەکەی لەسەر مامۆستا بێسارانی نووسیوە:
لەم و ئەومان پرسیوە و لە شێعرەکانی وامان هەڵهێنجاوە کە مامۆستا کە مامۆستا ۱۰٥۳ کۆچی لەدایک بووە و ۱۱۱۳ مردووە، هەروەها هاوسەرگیری نەکردووە.
دوای ئەوە ئیتر هەرچی لەسەر مەودای ژیانی بێسارانی نووسراوە و دیوانەکەی چاپ کراوە قسەکانی مامۆستا سەجادی دووپات کراوەتەوە.
یەکەم جار شێعرەکانی مامۆستا بێسارانی لەلایەن کاک کەیومەرس نیک ڕەفتار ساڵی ۱۹٨۲ چاپ کران. مامۆستا کەیومەرس کاتی خۆی یەکێ لە دۆستانی مامۆستا سەید تاهیری هاشمی بووە و ساڵەکانی ۱۳٤۲ـ۱۳٤٤ هەتاوی لە دەوڵەتاوای ڕوانسەر مامۆستا بووە و لەگەڵ مامۆستا سەید تاهیر نێوانیان گەرم بووە.
وەک لە پێشەکی دیوانەکەدا دیارە مامۆستا کەیومەرس بە هاوکاری مامۆستا سەید تاهیر و قەباڵەکانی بەردەستی هەندێ زانیاری تری خستووەتە ڕوو. بۆ نموونە ناوی باوکی مامۆستا بێسارانی بە مەلا قطب الدین (ناسراو بە عەرەب) و ناوی باپیری شمس الدین داناوە، هەروەها پاڵپشت بە لاپەڕە ۱۳۰ پێڕستی مخطوطات کتێبخانەی ئەوقافی سلێمانی بەرگی ۱، لە کتێبی دەستنووسی رفع الخفاء علی ذات الشفا ابن الحاج الکردی، نوسخە هەڵگری کتێبەکە شەجەرەی خۆی ئاوا نووسیوە: حمید بن اسماعیل بن حاج حسن بن ملا احمد بن ملا عبدالکریم بن ملا مصطفی بن ملا عبدالکریم بن ملا مصطفی البیسارانی. ساڵی ۱۱٨۹ کۆچی.
کەواتە بەپێی ئەمە مەلا مستەفا کوڕی بووە و ئامینە خانم کچی شێر موحەمەدی پایگەلانی خواستووە.
هەر بەپێی پەراوێزی ناو پێشەکی دیوانی بێسارانی، کە کاک کەیۆمەرس لە مامۆستا سەید تاهیر هاشمی وەرگرتووە بنەماڵەی مەڵا عەلی فەخری قازی جوانڕۆ و مەلا ئەحمەد فەخری مودەڕیسی دێی یاری خۆیان بە وەچەی مەڵا مستەفا بێسارانی دەزانن. واتا کتێبێکی دەستنووسی ئەو بنەماڵە کە لە ئەرشیڤی مامۆستا هاشمیدا هەیە و هی باپیرەی ئەو بنەماڵەی قازییەیە، مەلا موحەمەدی قازی جوانڕۆ ساڵی ۱۲۹۰ کۆچی لە ژیاندا بووە و بەم جۆرە شەجەرەی خۆی نووسیوە: ملا محمد قاضی بن ملا محمود بن ملا مهدی بن ملا هادی بن ملا قاسم بن ملا مصطفی بێسارانی بن ملا قطب الدین عرب بن ملا شمس الدین.
[بەپێی زانیاریەکانی ناو پێشەکی دیوانی بێسارانی، مەڵا مستەفا دوو کوڕی بە ناوی مەلا قاسم و مەلا عەبدولکەریم بووە.]
کاک عەبدوڵا حەبیبی کە بەربڵاوترین و چڕترین توێژینەوەی لەسەر دیوانی مەڵا مستەفا بێسارانی تا ئێستە ئەنجام داوە و ۱۳۹۵ هەتاوی چاپی کردووە بەم جۆرە باسی بێسارانی کردووە:
مەڵا مستەفا کوڕی مەڵا قوتبەدین کوڕی مەڵا شەمسەدین بووە و ۱۰٥۳ لە بێساران لەدایک بووە و ۱۱۱۳ مردووە و لە قەبرستانی پیرەهەژارەی [لای سەوڵاوا] نێژراوە. ئەویش هەمان بۆچوونەکەی مامۆستا هاشمی لەسەر بنەماڵەی قازی دووپات کردووەتەوە.
.
توێژینەوە مەیدانیەکانی خۆم:
ــ بەپێی بۆچوونی خوالێخۆشبوو مەڵا ئەحمەدی نەزیری (توێژەر و نووسەری مێژووی هەورامان) و کاک ئیبراهیم مەردۆخی زۆنجی (توێژەری مێژووی ناوچەی مەریوان کە باپیری کاتی خۆی خاوەن مڵکی ئاوایی بەرقەڵا بووە) و کەسانی دیکەی ناوچەکە ئەو مەڵا قوبی [قطب الدین] و مەڵا شەمسەدینە کە مەزاریان لە ئاواییەکانی بالک و بەرقەڵای لای مەریوانه هەمان باوک و باپیری مەڵا مستەفای بێسارانین.
[بەشی ۱]
@dastkhatkurdistan
@kelaterzankon
@irajmoradi
.
یەکەم جار وەک بابەتێکی وێژەیی ئەدەبیاتی کورد، مینۆرسکی لە وتارەکەی ـ گۆران و یاران ـ کە ۱۹۲۷ چاپی کرد، ئاماژەی بەوە کردووە ساڵی ۱۹۱۷ لە دکتۆر سەعید خانی کوردستانی سەبارەت بە مەولەوی، سەیدی، ئەحمەدی بەگی کۆماسی و شاعیرانی ناو کەشکۆڵەکەی شێخ عبدالمومن وەکوو بێسارانی و یۆسفی یاسکە هەندێ زانیاری زارەکیم دەست کەوت و نووسیم. (پاشکۆی ۲ لە ساغکردنەوەی کەشکۆڵی ناوبراو ـ توێژینەوە ئەنوەر سوڵتانی ـ لەندەن ـ ۱۹۹٨).
بەپێی (پاشکۆی ژمارە یەک) یەکەم جار ساڵی ۱۹۲۱ میجرسۆن وتارەکەی خۆی لەسەر ئەو کەشکۆڵە دەرکرد. ئەویش دیسان لە زمانی دکتۆر سەعید خانی کوردستانی هەندێ زانیاری لەسەر مەلا مستەفا بێسارانی، یۆسف یاسکە، شێخ ئەحمەدی تەختەیی و ... وەرگرتووە. ئەو کەشکۆڵە لە نێوان ۱۱۹٦ تا ۱۱۹٨ کۆچی (۱۷٨۳ـ۱۷٨۵) نووسراوەتەوە. [ئەو کەشکۆڵە کاتی خۆی ئایەتوڵا مەردۆخی کوردستانی بە دکتۆر سەعیدی داوە.] مێجرسۆن نووسیویە: مەلا مستەفای بێسارانی نووسەر (منشی) دیواخانی خەسرەو خان والی ئەردەڵان (۱۱٦٨ـ۱۲۰٤ کۆچی / ۱۷۵٤ـ۱۷٨۹ ز.) بووە. [ئەمە هەڵەیە.]
مینۆرسکی ئەویش وەک میجرسۆن بۆچوونی ئەوە بووە کە مەلا مستەفا بێسارانی لەو سەردەمەدا ژیاوە. [دیارە لەدایکبوون و مردنی بێسارانی بۆ سەردەمی خەسرەو خان هەڵەیە.]
دواتریش ساڵی ۱۹٦۵ مەکەنزی لە وتارەکەی لەسەر کەشکۆڵی ناوباو، هیچ زانیاریەکی لەسەر ساڵی ژیانی شاعیران دانەناوە [پاشکۆی ژمارە ۳]، بەڵام ۱۹۵۲ مامۆستا عەلائەدین سەجادی بۆ یەکەم جار مەودای ژیانی ۱۰۵۳ـ۱۱۱۳ کۆچی (۱٦٤۱ـ۱۷۰۲) داناوە. مامۆستا سەجادی لە کتێبی مێژووی ئەدەبیدا لە وتارەکەی لەسەر مامۆستا بێسارانی نووسیوە:
لەم و ئەومان پرسیوە و لە شێعرەکانی وامان هەڵهێنجاوە کە مامۆستا کە مامۆستا ۱۰٥۳ کۆچی لەدایک بووە و ۱۱۱۳ مردووە، هەروەها هاوسەرگیری نەکردووە.
دوای ئەوە ئیتر هەرچی لەسەر مەودای ژیانی بێسارانی نووسراوە و دیوانەکەی چاپ کراوە قسەکانی مامۆستا سەجادی دووپات کراوەتەوە.
یەکەم جار شێعرەکانی مامۆستا بێسارانی لەلایەن کاک کەیومەرس نیک ڕەفتار ساڵی ۱۹٨۲ چاپ کران. مامۆستا کەیومەرس کاتی خۆی یەکێ لە دۆستانی مامۆستا سەید تاهیری هاشمی بووە و ساڵەکانی ۱۳٤۲ـ۱۳٤٤ هەتاوی لە دەوڵەتاوای ڕوانسەر مامۆستا بووە و لەگەڵ مامۆستا سەید تاهیر نێوانیان گەرم بووە.
وەک لە پێشەکی دیوانەکەدا دیارە مامۆستا کەیومەرس بە هاوکاری مامۆستا سەید تاهیر و قەباڵەکانی بەردەستی هەندێ زانیاری تری خستووەتە ڕوو. بۆ نموونە ناوی باوکی مامۆستا بێسارانی بە مەلا قطب الدین (ناسراو بە عەرەب) و ناوی باپیری شمس الدین داناوە، هەروەها پاڵپشت بە لاپەڕە ۱۳۰ پێڕستی مخطوطات کتێبخانەی ئەوقافی سلێمانی بەرگی ۱، لە کتێبی دەستنووسی رفع الخفاء علی ذات الشفا ابن الحاج الکردی، نوسخە هەڵگری کتێبەکە شەجەرەی خۆی ئاوا نووسیوە: حمید بن اسماعیل بن حاج حسن بن ملا احمد بن ملا عبدالکریم بن ملا مصطفی بن ملا عبدالکریم بن ملا مصطفی البیسارانی. ساڵی ۱۱٨۹ کۆچی.
کەواتە بەپێی ئەمە مەلا مستەفا کوڕی بووە و ئامینە خانم کچی شێر موحەمەدی پایگەلانی خواستووە.
هەر بەپێی پەراوێزی ناو پێشەکی دیوانی بێسارانی، کە کاک کەیۆمەرس لە مامۆستا سەید تاهیر هاشمی وەرگرتووە بنەماڵەی مەڵا عەلی فەخری قازی جوانڕۆ و مەلا ئەحمەد فەخری مودەڕیسی دێی یاری خۆیان بە وەچەی مەڵا مستەفا بێسارانی دەزانن. واتا کتێبێکی دەستنووسی ئەو بنەماڵە کە لە ئەرشیڤی مامۆستا هاشمیدا هەیە و هی باپیرەی ئەو بنەماڵەی قازییەیە، مەلا موحەمەدی قازی جوانڕۆ ساڵی ۱۲۹۰ کۆچی لە ژیاندا بووە و بەم جۆرە شەجەرەی خۆی نووسیوە: ملا محمد قاضی بن ملا محمود بن ملا مهدی بن ملا هادی بن ملا قاسم بن ملا مصطفی بێسارانی بن ملا قطب الدین عرب بن ملا شمس الدین.
[بەپێی زانیاریەکانی ناو پێشەکی دیوانی بێسارانی، مەڵا مستەفا دوو کوڕی بە ناوی مەلا قاسم و مەلا عەبدولکەریم بووە.]
کاک عەبدوڵا حەبیبی کە بەربڵاوترین و چڕترین توێژینەوەی لەسەر دیوانی مەڵا مستەفا بێسارانی تا ئێستە ئەنجام داوە و ۱۳۹۵ هەتاوی چاپی کردووە بەم جۆرە باسی بێسارانی کردووە:
مەڵا مستەفا کوڕی مەڵا قوتبەدین کوڕی مەڵا شەمسەدین بووە و ۱۰٥۳ لە بێساران لەدایک بووە و ۱۱۱۳ مردووە و لە قەبرستانی پیرەهەژارەی [لای سەوڵاوا] نێژراوە. ئەویش هەمان بۆچوونەکەی مامۆستا هاشمی لەسەر بنەماڵەی قازی دووپات کردووەتەوە.
.
توێژینەوە مەیدانیەکانی خۆم:
ــ بەپێی بۆچوونی خوالێخۆشبوو مەڵا ئەحمەدی نەزیری (توێژەر و نووسەری مێژووی هەورامان) و کاک ئیبراهیم مەردۆخی زۆنجی (توێژەری مێژووی ناوچەی مەریوان کە باپیری کاتی خۆی خاوەن مڵکی ئاوایی بەرقەڵا بووە) و کەسانی دیکەی ناوچەکە ئەو مەڵا قوبی [قطب الدین] و مەڵا شەمسەدینە کە مەزاریان لە ئاواییەکانی بالک و بەرقەڵای لای مەریوانه هەمان باوک و باپیری مەڵا مستەفای بێسارانین.
[بەشی ۱]
@dastkhatkurdistan
@kelaterzankon
@irajmoradi
Forwarded from ئیرەج مورادی Iraj Moradi
[...درێژەی بەشی ۱]
لە ناوچەی دەشتی مەریوان هێشتا شوێنەواری مزگەوتەسوورەی قەڵای مەریوان و مامۆستای مزگەوتەکە و شاگردەکانی ماوە. لە سەدەی ٨ کۆچی کاتێ میر حەمزەی بابان و دوانگزە سوارەی مەریوان قەڵاکەیان ئاوان کردەوە، ئیمام ئەحمەد نەعیمی ئەنباری بووە مامۆستای مزگەوتی قەڵا. لە ساڵانی دواتر سەردەمی میر خالیدی کوڕی کابلەسوورە (شێخ ئیبراهیم کابلی) بووە مامۆستا. ئەو سەردەمە واتا ٨۹۰ـ۹۲۰ کۆچی کەسانێ وەکوو پیر یۆنسی هەنجیران، مەلا قوبی (شێخ قطب الدین) و پیر صفا بوونە شاگردی. سەردەمانی تر واتا دەوروبەری ۹٨۰ـ۱۰۱۰ کۆچی مەڵا ئەبووبەکری چۆڕ، بووە مامۆستای مزگەوتەسوورەی قەڵای هەڵۆخان. [توێژینەوەی وردتری گەرەک.]
ــ لە پێوەندیەک لەگەڵ کاک ئەنوەری سوڵتانی لە لەندەن لەسەر مەڵا مستەفا بێسارانی بەڕێزیان باسیان لەوە کرد کاتێ خەریکی ساغکردنەوەی کەشکۆڵەکە بووم و وتارەکەی مامۆستا عەلی قەرەداغی لەسەر دەستنووسی شێعرەکانی بێسارانی کە ساڵی ۱۰۹۰ کۆچی نووسراوە و بە دەستم گەیشت، سەرنجم دا ئەو مێژووەی مامۆستا عەلائەدین سەجادی دایناوە، یەک ناگرێتەوە. چونکە بەپێی مێژووی نووسینی ئەو کەشکۆڵەی بەغدا ئەوکاتە مامۆستا بێسارانی تەمەنی ۳۷ ساڵ بووە. جا شێعرەکانی بێسارانی پڕن لە دەستەواژەی پیری و تەمەنی سەروو و نامەی شێعری شاعیرانی دیکە بۆ بێسارانی بە ناوهێنانی استاد کامڵ و مەولام و میرزام. ئەمانە لە کەشی خوێندنی ئەوسای کوردەواری کە فەقێ مامناوەند لە ۲۵ـ۳۰ ساڵ بووەتە مامۆستا و هاتووەتە ناو بازنەی دەرسبێژی و دەرخستنی بیر و بۆچوون و فەلسەفە و ...، بۆ کەسێکی ۳۷ ساڵان یەک ناگرێتەوە. بەڕێز سوڵتانیش ئاماژەی بەوە کرد مەڵا مستەفا دەبێ هاوتەمەنی دەردین و یۆسفی یاسکە و مەڵا مستەفا تەختەیی بێ. واتا دەوروبەری ۱۰۰۰ کۆچی لەدایک بووە. ئەڵبەت لەوانەیە مێژووی مردنەکەی دروست بێ.
ـــ لە پێوەندیەک لەگەڵ کاک کەیومەرس نیک ڕەفتار لە وڵاتی کانادا ئەویش هەمان قسەی دووپات کردەوە کە ئەگەر زانیاری ئەو کەشکۆڵەی بەغدا ڕاست بێ و توێژینەوەی مەیدانی دیکەش بکرێ و یەک بخرێنەوە ئەوا مێژووی لەدایکبوونی بێسارانی دەبێ بۆ ساڵەکانی ۱۰۰۰ بگەڕێتەوە.
ــ لە پێوەندیەک لەگەڵ کاک عەبدوڵا حەبیبی، ئەویش ئاماژەی بەوە کرد کە بەپێی ئەو دەستنووسەی کتێبخانەی بەغداد و شێعرگۆڕینەوەی لەگەڵ یوسفی یاسکە (مردن ۱۰٤۲ کۆچی) و دەردین دەبێ توێژینەوەی دیکە بکرێ کە ئەو مێژووە تەخمینی و حەدسییە کە مامۆستا عەلائەدین سەجادی و مامۆستا سەید تاهیری هاشمی دایان ناوە، ڕاست بکرێتەوە. [ئەو دوو بەڕێزە بەپێی ژمارەی پشتەکان لە نێوان دواهەمین کەسی دوو شەجەرەکە تا مەڵا مستەفا بێسارانی لە مامناوەندی ۳۰ ساڵ دایان ناوە و گەیشتوونەتە مەودای ۱۰٥۳ تا ۱۱۱۳.]
ـــ لە کەشکۆڵەکەی شێخ عبدالمومن، دەردین لە شێعرێک بۆ مەڵا مستەفا، شاعیر بە پیرزاده ناو دەهێنێ. واتا کاتی خۆی دەردین مۆریدی باوکی مەڵا مستەفا بووە. کەواتە ئەو بۆچوونە ڕەت دەکرێتەوە کە شاعیرەکانی ناو ئەو کەشکۆڵە هەموو لە سەردەمی شێخ عبدالمومن ژیاون.
ــ ئەگەر مەودای ژیانی بێسارانی ۱۰۱۰ـ۱۱۱۳ کۆچی (۱٦۰۰ـ۱۷۰۱) دابنین ئەوا لە ڕیزبەندی مێژووی شاعیرانی کورد، ئەو مامۆستایە دەبێتە هاوچەرخی مەلای جزیری (۱٥۷۰ـ۱٦٤۰).
....
بە هەر حاڵ، هیوادارم بەڵگەی دیکەمان دەست بکەوێ کە ئەو کەلێنە وێژەیی و مێژووییانەی ئەدەبیاتی کوردی پڕ بکرێنەوە.
تکایە ڕەخنە و پێشنیار و بۆچوونتان لەسەر ئەو بابەتە بنێرن تا وتارەکە تۆکمەتر بکەین.
براتان
ئیرەج مورادی
@dastkhatkurdistan
@kelaterzankon
@irajmoradi
لە ناوچەی دەشتی مەریوان هێشتا شوێنەواری مزگەوتەسوورەی قەڵای مەریوان و مامۆستای مزگەوتەکە و شاگردەکانی ماوە. لە سەدەی ٨ کۆچی کاتێ میر حەمزەی بابان و دوانگزە سوارەی مەریوان قەڵاکەیان ئاوان کردەوە، ئیمام ئەحمەد نەعیمی ئەنباری بووە مامۆستای مزگەوتی قەڵا. لە ساڵانی دواتر سەردەمی میر خالیدی کوڕی کابلەسوورە (شێخ ئیبراهیم کابلی) بووە مامۆستا. ئەو سەردەمە واتا ٨۹۰ـ۹۲۰ کۆچی کەسانێ وەکوو پیر یۆنسی هەنجیران، مەلا قوبی (شێخ قطب الدین) و پیر صفا بوونە شاگردی. سەردەمانی تر واتا دەوروبەری ۹٨۰ـ۱۰۱۰ کۆچی مەڵا ئەبووبەکری چۆڕ، بووە مامۆستای مزگەوتەسوورەی قەڵای هەڵۆخان. [توێژینەوەی وردتری گەرەک.]
ــ لە پێوەندیەک لەگەڵ کاک ئەنوەری سوڵتانی لە لەندەن لەسەر مەڵا مستەفا بێسارانی بەڕێزیان باسیان لەوە کرد کاتێ خەریکی ساغکردنەوەی کەشکۆڵەکە بووم و وتارەکەی مامۆستا عەلی قەرەداغی لەسەر دەستنووسی شێعرەکانی بێسارانی کە ساڵی ۱۰۹۰ کۆچی نووسراوە و بە دەستم گەیشت، سەرنجم دا ئەو مێژووەی مامۆستا عەلائەدین سەجادی دایناوە، یەک ناگرێتەوە. چونکە بەپێی مێژووی نووسینی ئەو کەشکۆڵەی بەغدا ئەوکاتە مامۆستا بێسارانی تەمەنی ۳۷ ساڵ بووە. جا شێعرەکانی بێسارانی پڕن لە دەستەواژەی پیری و تەمەنی سەروو و نامەی شێعری شاعیرانی دیکە بۆ بێسارانی بە ناوهێنانی استاد کامڵ و مەولام و میرزام. ئەمانە لە کەشی خوێندنی ئەوسای کوردەواری کە فەقێ مامناوەند لە ۲۵ـ۳۰ ساڵ بووەتە مامۆستا و هاتووەتە ناو بازنەی دەرسبێژی و دەرخستنی بیر و بۆچوون و فەلسەفە و ...، بۆ کەسێکی ۳۷ ساڵان یەک ناگرێتەوە. بەڕێز سوڵتانیش ئاماژەی بەوە کرد مەڵا مستەفا دەبێ هاوتەمەنی دەردین و یۆسفی یاسکە و مەڵا مستەفا تەختەیی بێ. واتا دەوروبەری ۱۰۰۰ کۆچی لەدایک بووە. ئەڵبەت لەوانەیە مێژووی مردنەکەی دروست بێ.
ـــ لە پێوەندیەک لەگەڵ کاک کەیومەرس نیک ڕەفتار لە وڵاتی کانادا ئەویش هەمان قسەی دووپات کردەوە کە ئەگەر زانیاری ئەو کەشکۆڵەی بەغدا ڕاست بێ و توێژینەوەی مەیدانی دیکەش بکرێ و یەک بخرێنەوە ئەوا مێژووی لەدایکبوونی بێسارانی دەبێ بۆ ساڵەکانی ۱۰۰۰ بگەڕێتەوە.
ــ لە پێوەندیەک لەگەڵ کاک عەبدوڵا حەبیبی، ئەویش ئاماژەی بەوە کرد کە بەپێی ئەو دەستنووسەی کتێبخانەی بەغداد و شێعرگۆڕینەوەی لەگەڵ یوسفی یاسکە (مردن ۱۰٤۲ کۆچی) و دەردین دەبێ توێژینەوەی دیکە بکرێ کە ئەو مێژووە تەخمینی و حەدسییە کە مامۆستا عەلائەدین سەجادی و مامۆستا سەید تاهیری هاشمی دایان ناوە، ڕاست بکرێتەوە. [ئەو دوو بەڕێزە بەپێی ژمارەی پشتەکان لە نێوان دواهەمین کەسی دوو شەجەرەکە تا مەڵا مستەفا بێسارانی لە مامناوەندی ۳۰ ساڵ دایان ناوە و گەیشتوونەتە مەودای ۱۰٥۳ تا ۱۱۱۳.]
ـــ لە کەشکۆڵەکەی شێخ عبدالمومن، دەردین لە شێعرێک بۆ مەڵا مستەفا، شاعیر بە پیرزاده ناو دەهێنێ. واتا کاتی خۆی دەردین مۆریدی باوکی مەڵا مستەفا بووە. کەواتە ئەو بۆچوونە ڕەت دەکرێتەوە کە شاعیرەکانی ناو ئەو کەشکۆڵە هەموو لە سەردەمی شێخ عبدالمومن ژیاون.
ــ ئەگەر مەودای ژیانی بێسارانی ۱۰۱۰ـ۱۱۱۳ کۆچی (۱٦۰۰ـ۱۷۰۱) دابنین ئەوا لە ڕیزبەندی مێژووی شاعیرانی کورد، ئەو مامۆستایە دەبێتە هاوچەرخی مەلای جزیری (۱٥۷۰ـ۱٦٤۰).
....
بە هەر حاڵ، هیوادارم بەڵگەی دیکەمان دەست بکەوێ کە ئەو کەلێنە وێژەیی و مێژووییانەی ئەدەبیاتی کوردی پڕ بکرێنەوە.
تکایە ڕەخنە و پێشنیار و بۆچوونتان لەسەر ئەو بابەتە بنێرن تا وتارەکە تۆکمەتر بکەین.
براتان
ئیرەج مورادی
@dastkhatkurdistan
@kelaterzankon
@irajmoradi
Forwarded from ئیرەج مورادی Iraj Moradi
سەفەری زانکۆی جۆلەمێرگ ـ هەکاری
.
بەهاری ۱۳۹۷ هەتاوی بوو وتارێکم بۆ کونگرەی زانایانی زاب لە زانکۆی جۆلەمێرگ نارد، لەسەر ناساندنی یەکێ لە پزیشکانی کۆنی کورد لە بادینان، سمایل حەکیمی سلێڤانی.
لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان من و کاک ئیسلام دوعاگو لە ورمێ و کاک شەفێع خزری لە شنۆ بەشدار بووین. سەفەرێکی پڕ بیرەوەری بوو. چونکە هاوسەرم و کچەکەیشم لەگەڵ بوون. ڕێگای سێرۆ تا گەڤەڕ کەشێکی سیاکێوییە و دارستانی نییە. لە گەڤەڕ بۆ باشڤەڵا و جۆلەمێرگ وە پاڵ چۆمە پڕ خرۆشانەکەی زێ و دیمەنی دەروەن و دۆڵەکانی هەموو وەک دەربەندی دزڵی و هەورامانی تەخت بوو. لە ڕێگا بە خێزانم وت کاتی خۆی مەلا جامی کوڕەزای مەلا ئەبووبەکری چۆڕ لە مەریوان هەستاوە و ماوەی لە باشقەڵا خوێندوویە و ماوەتەوە.
ڕۆژی یەکەمی کونفڕانسەکە زیاتر لە تەلاری کونفڕانس بووین. ئێوارەکەی دوای نانی شەو، بۆخۆم و خێزان و ژیانا تێروپڕ بە شەقامەکانی جۆلەمێرگ سووڕاینەوە. لە بەردەم بینای شارەداری شار چەند وێنەمان گرت. ئەوکاتە هێشتا خەلیفە ڕەجەب ڕقەکەی بە سەر کوردانا نەڕشاندبووەوە و ناوی کوردی شارەداریا جۆلەمێرگ لەپاڵ ناوی تورکیەکەی بوو. من کە ناوەکەم دەخوێندەوە ژیانا دەیگوت: بابە ئەمانیش وەک خۆمان قسە ئەکەن و کوردیەکەیان بڕێ جیاوازە. سەیر کە ئەوانیش بە ئەڵێن وەک سنەیی بێژم و دبێژم، بەکار دەبەن. دوو جار لای گیافرۆشەکان لامدا و وتووێژم کرد لەگەڵیان و ناوی کوردی گیاکانم نووسی و وێنەم گرت. جۆلەمێرگ دەر و دۆڵی پڕە لە ڕێواس و سوورەبنە و بیزا. تەنانەت کاتێ لە ناوشار بەرەو گەڤەڕ دێیتەوە کەناری ڕێگەکە لای چۆمی زێ پڕ بوو لە ڕێواس. [چۆم زێ واتا ڕووباری دجلە لە ئارارات سەرچاوە دەگرێ و لە جۆلەمێرگ تێ دەپەڕێ.]
دوای ڕۆژی دووەمی کۆنفڕانس، زانکۆ بڕیاری دا بمانبات بۆ گوندی نهر لە شەمزینان.
بەیانیەکەی پاسێ ئێمەی هەڵگرت، بنماڵەی من و کاک شەفێع و مامۆستا عەلی قەرەداغی و مامۆستایانی زانکۆی کۆیە و هەولێر و دهۆک و زاخۆ چووینە ئەو پاسە. کۆڕێکی زۆر خۆشەویستانە و دۆستانە بوو. لەوێ بوو زانیم ڕۆحیاتی کوردی ڕۆژهەڵات و باشوور زۆر لە یەک نزیکە. لە کەشێکی بەرزتر، واتا ڕۆحی کوردانەی چوار پارچە، ئێمە وەک دوو بنەماڵە بە یەک کەلتوور هەستمان بە نزیکایەتی دەکرد. مامۆستا و توێژەرانی کورد لە ئەستەمبۆڵ و شام و قامیشلۆ و باکووری کوردستان لەو کونگرە گەلێک بەشدار بوون.
بەیانی زوو لە هۆتێل سیڤار وەدەر کەوتین و بەرامبەر چیای سومبلی (چیا ڕەش) پڕ بەفر ڕاوەستایین و بەرەو باشقەڵا و گەڤەڕ وەڕێ کەوتین. جۆلەمێرگ شارێکی کوێستانییە کە کۆتایی مانگی بەهار بوو هێشتا بەفری لێ بوو. کەناری شەقامەکانی کوردەکانی نیشتەجێ چیای سومبل، ڕمبێز و هەنگوان و سیابۆ و سوریاس و کەلەنگیان بۆ فرۆش هێنابوو. ئەو گیافرۆشانە جل و بەرگیان کوردییان لەبەر بوو. ڕۆژێک منیش کردمە کوردی و لەگەڵ مناڵەکان بە ناو شارا چووم و هاتمەوە. چەندین کەس لەبەر جلەکانم منیان دواند و تا ئێستەش پێوەندیمان هەیە. هەر بەهۆی ئەو جلانەوە بوو میرزا موحەمەد کە سۆرمانجی باش قسەی دەکرد خۆی پێ ناساندم و وتی لە هۆتێل پێم خۆشە هەندێ وێکڕا قسە بکەین. میرزا موحەمەد لە وەچەی ئەحمەد خانی بوو. هەروەها نانی نیوەڕۆ یەکێ لە مامۆستایانی زانکۆی شەریعەی سێرت، هاتە پێشەوە و بە فارسی لەگەڵ ژیانای کچم بڕێ قسەی کرد. پیاوێکی پیر بوو. تەمەنی سەرووی ٨۰ ساڵ دەبوو. وتی لەگەڵ دکتۆر عەلی شەرێعەتی لە لەندەن ماوەی پێکەوە بووین. ڕووی لە من کرد و وتی مانگی داهاتوو لەسەر مەولانا خەلیلی سێرتی کۆنفڕانسێ گەورە دەگرین. پێم خۆشە وتارێک بنێریت و لەگەڵ مناڵەکان دەعوەتمان بن. هەر ئەو ڕۆژە بوو لەگەڵ کاک خالید سادینی یەکێ لە توێژەرانی پڕ بەرهەمی کوردی باکوور لە وان ئاشنا بووم. هەتا ئێستە پێوەندیمان هەیە. تاوێکی باش ئێوارە هاتە هۆتێل و قسەمان کرد و لەسەر شێخ موحەمەدی ئەرڤاسی وانی داوای زانیاریم لێ کرد. وتی: ئەرڤاس گوندێکە تابعی شارۆچکەی مکس لە پارێزگای وان. دوای تەرەماخ کە ئەویش هەر سەر بە مکسە، ئەرڤاس دووەم قوتابخانە بووە فەقێی حوجرەکەی بە کوردی دەرسیان خوێندووە. [کە هاتمەوە بۆ ئامادەکردنی کتێبە پزیشکیە کرمانجیەکەی شێخی ئەرڤاس، کا خالید لەگەڵ مامۆستا و موفتی وان کە یەکێ لە نەوەزاکانی شێخی ئەرڤاسە بەتەسەل قسەی کردبوو و زانیاریە زارەکیەکانی بۆم نارد و بۆ پڕکردنەوەی ژیاننامەکەی زۆر یاریدەر بوو. واماندانابوو بەهاری ۱۳۹۹ بڕۆین لەگەڵ کاک خالید سەردانی حوجرە و گۆڕستانی ئەرڤاس و مەزاری شێخ موحەمەد بکەین. حەیف کوڕۆنا شێواندی. لە کۆنفڕانسی ڕێزلێنانی حەکیمانی کۆنی کوردەواری کە گیادەرمانی شەفا لە زانکۆی کوردستان ڕێکی خست بەهاری ۱۳۹٨ وەک نوێنەری بنەماڵەی شێخی ئەرڤاس خەڵاتی ڕێزلێنانەکەم وەرگرت.]
ڕۆژی دووەم دکتۆر ئەرگین مامۆستای زانکۆی ئۆپسالا، دوای پێشکەشکردنی وتارەکەم، هاتە پێش و وتی من دەستنووسێکی کتێبە پزیشکیەی شێخی ئەرڤاسم هەیە.
[بەشی یەکەم...]
.
بەهاری ۱۳۹۷ هەتاوی بوو وتارێکم بۆ کونگرەی زانایانی زاب لە زانکۆی جۆلەمێرگ نارد، لەسەر ناساندنی یەکێ لە پزیشکانی کۆنی کورد لە بادینان، سمایل حەکیمی سلێڤانی.
لە ڕۆژهەڵاتی کوردستان من و کاک ئیسلام دوعاگو لە ورمێ و کاک شەفێع خزری لە شنۆ بەشدار بووین. سەفەرێکی پڕ بیرەوەری بوو. چونکە هاوسەرم و کچەکەیشم لەگەڵ بوون. ڕێگای سێرۆ تا گەڤەڕ کەشێکی سیاکێوییە و دارستانی نییە. لە گەڤەڕ بۆ باشڤەڵا و جۆلەمێرگ وە پاڵ چۆمە پڕ خرۆشانەکەی زێ و دیمەنی دەروەن و دۆڵەکانی هەموو وەک دەربەندی دزڵی و هەورامانی تەخت بوو. لە ڕێگا بە خێزانم وت کاتی خۆی مەلا جامی کوڕەزای مەلا ئەبووبەکری چۆڕ لە مەریوان هەستاوە و ماوەی لە باشقەڵا خوێندوویە و ماوەتەوە.
ڕۆژی یەکەمی کونفڕانسەکە زیاتر لە تەلاری کونفڕانس بووین. ئێوارەکەی دوای نانی شەو، بۆخۆم و خێزان و ژیانا تێروپڕ بە شەقامەکانی جۆلەمێرگ سووڕاینەوە. لە بەردەم بینای شارەداری شار چەند وێنەمان گرت. ئەوکاتە هێشتا خەلیفە ڕەجەب ڕقەکەی بە سەر کوردانا نەڕشاندبووەوە و ناوی کوردی شارەداریا جۆلەمێرگ لەپاڵ ناوی تورکیەکەی بوو. من کە ناوەکەم دەخوێندەوە ژیانا دەیگوت: بابە ئەمانیش وەک خۆمان قسە ئەکەن و کوردیەکەیان بڕێ جیاوازە. سەیر کە ئەوانیش بە ئەڵێن وەک سنەیی بێژم و دبێژم، بەکار دەبەن. دوو جار لای گیافرۆشەکان لامدا و وتووێژم کرد لەگەڵیان و ناوی کوردی گیاکانم نووسی و وێنەم گرت. جۆلەمێرگ دەر و دۆڵی پڕە لە ڕێواس و سوورەبنە و بیزا. تەنانەت کاتێ لە ناوشار بەرەو گەڤەڕ دێیتەوە کەناری ڕێگەکە لای چۆمی زێ پڕ بوو لە ڕێواس. [چۆم زێ واتا ڕووباری دجلە لە ئارارات سەرچاوە دەگرێ و لە جۆلەمێرگ تێ دەپەڕێ.]
دوای ڕۆژی دووەمی کۆنفڕانس، زانکۆ بڕیاری دا بمانبات بۆ گوندی نهر لە شەمزینان.
بەیانیەکەی پاسێ ئێمەی هەڵگرت، بنماڵەی من و کاک شەفێع و مامۆستا عەلی قەرەداغی و مامۆستایانی زانکۆی کۆیە و هەولێر و دهۆک و زاخۆ چووینە ئەو پاسە. کۆڕێکی زۆر خۆشەویستانە و دۆستانە بوو. لەوێ بوو زانیم ڕۆحیاتی کوردی ڕۆژهەڵات و باشوور زۆر لە یەک نزیکە. لە کەشێکی بەرزتر، واتا ڕۆحی کوردانەی چوار پارچە، ئێمە وەک دوو بنەماڵە بە یەک کەلتوور هەستمان بە نزیکایەتی دەکرد. مامۆستا و توێژەرانی کورد لە ئەستەمبۆڵ و شام و قامیشلۆ و باکووری کوردستان لەو کونگرە گەلێک بەشدار بوون.
بەیانی زوو لە هۆتێل سیڤار وەدەر کەوتین و بەرامبەر چیای سومبلی (چیا ڕەش) پڕ بەفر ڕاوەستایین و بەرەو باشقەڵا و گەڤەڕ وەڕێ کەوتین. جۆلەمێرگ شارێکی کوێستانییە کە کۆتایی مانگی بەهار بوو هێشتا بەفری لێ بوو. کەناری شەقامەکانی کوردەکانی نیشتەجێ چیای سومبل، ڕمبێز و هەنگوان و سیابۆ و سوریاس و کەلەنگیان بۆ فرۆش هێنابوو. ئەو گیافرۆشانە جل و بەرگیان کوردییان لەبەر بوو. ڕۆژێک منیش کردمە کوردی و لەگەڵ مناڵەکان بە ناو شارا چووم و هاتمەوە. چەندین کەس لەبەر جلەکانم منیان دواند و تا ئێستەش پێوەندیمان هەیە. هەر بەهۆی ئەو جلانەوە بوو میرزا موحەمەد کە سۆرمانجی باش قسەی دەکرد خۆی پێ ناساندم و وتی لە هۆتێل پێم خۆشە هەندێ وێکڕا قسە بکەین. میرزا موحەمەد لە وەچەی ئەحمەد خانی بوو. هەروەها نانی نیوەڕۆ یەکێ لە مامۆستایانی زانکۆی شەریعەی سێرت، هاتە پێشەوە و بە فارسی لەگەڵ ژیانای کچم بڕێ قسەی کرد. پیاوێکی پیر بوو. تەمەنی سەرووی ٨۰ ساڵ دەبوو. وتی لەگەڵ دکتۆر عەلی شەرێعەتی لە لەندەن ماوەی پێکەوە بووین. ڕووی لە من کرد و وتی مانگی داهاتوو لەسەر مەولانا خەلیلی سێرتی کۆنفڕانسێ گەورە دەگرین. پێم خۆشە وتارێک بنێریت و لەگەڵ مناڵەکان دەعوەتمان بن. هەر ئەو ڕۆژە بوو لەگەڵ کاک خالید سادینی یەکێ لە توێژەرانی پڕ بەرهەمی کوردی باکوور لە وان ئاشنا بووم. هەتا ئێستە پێوەندیمان هەیە. تاوێکی باش ئێوارە هاتە هۆتێل و قسەمان کرد و لەسەر شێخ موحەمەدی ئەرڤاسی وانی داوای زانیاریم لێ کرد. وتی: ئەرڤاس گوندێکە تابعی شارۆچکەی مکس لە پارێزگای وان. دوای تەرەماخ کە ئەویش هەر سەر بە مکسە، ئەرڤاس دووەم قوتابخانە بووە فەقێی حوجرەکەی بە کوردی دەرسیان خوێندووە. [کە هاتمەوە بۆ ئامادەکردنی کتێبە پزیشکیە کرمانجیەکەی شێخی ئەرڤاس، کا خالید لەگەڵ مامۆستا و موفتی وان کە یەکێ لە نەوەزاکانی شێخی ئەرڤاسە بەتەسەل قسەی کردبوو و زانیاریە زارەکیەکانی بۆم نارد و بۆ پڕکردنەوەی ژیاننامەکەی زۆر یاریدەر بوو. واماندانابوو بەهاری ۱۳۹۹ بڕۆین لەگەڵ کاک خالید سەردانی حوجرە و گۆڕستانی ئەرڤاس و مەزاری شێخ موحەمەد بکەین. حەیف کوڕۆنا شێواندی. لە کۆنفڕانسی ڕێزلێنانی حەکیمانی کۆنی کوردەواری کە گیادەرمانی شەفا لە زانکۆی کوردستان ڕێکی خست بەهاری ۱۳۹٨ وەک نوێنەری بنەماڵەی شێخی ئەرڤاس خەڵاتی ڕێزلێنانەکەم وەرگرت.]
ڕۆژی دووەم دکتۆر ئەرگین مامۆستای زانکۆی ئۆپسالا، دوای پێشکەشکردنی وتارەکەم، هاتە پێش و وتی من دەستنووسێکی کتێبە پزیشکیەی شێخی ئەرڤاسم هەیە.
[بەشی یەکەم...]
Forwarded from ئیرەج مورادی Iraj Moradi
[...بەشی دووەم]
[بەخۆشحاڵییەوە لە سەفەرێک کە هات بۆ مهاباد و سەردەشت، دەستنووسەکەی بۆ هێنام. دەقی ئەو کتێبە بە کرمانجییە و دەبێتە سێهەم دەقی پەخشانی مێژووی کوردی. بۆ ساغکردنەوەی ئەو دەقە دوو لە نووسەرانی ناوچەی ماردین، کاک موحەمەد ساڵح بەدرخان و مەلا بورهان تارینی مامۆستای گوندی پەرێشان زۆر یارمەتیان داوم. مامۆستا بورهان ئەویش لەگەڵ بنەماڵەی زانایەک لە بتلیس پێوەندی هەبوو. دەستنووسێکی دیکەی ئەو کتێبە پزیشکیەی بۆ دۆزیمەوە و ناردی. هەروەها دکتۆر هێمن عومەر خۆشناو مامۆستای بەشی کوردی زانکۆی بینگۆڵ ئەویش کۆپی دەستنووسەکەی مەلا زینەلعابدین ئامەدی کە لە مزگەوتی سووری ئامەد وەریگرتبوو، بۆ ناردم.]
ئێوارەی ڕۆژی دووەم دەعوەتی والی (پارێزگار: استاندار) جۆلەمێرگ بووین. والی کاتی خۆی لەگەڵ مامۆستا قازی موحەمەد خزری شنۆ نێوانی گەرم بووە. کاک شەفێع کوڕی مامۆستا ئێمەیشی کردە هاوڕێی دەعوەتیەکە. چەند خوێندکارێ لە زانکۆی مووش هاتن و لەگەڵ کاک شەفێع قسەیان کرد و ڕێ کەوتن بۆ لەچاپدانی کتێبێکی شەرعی قازی موحەمەد لەو زانکۆیە.
دکتۆر ئەرگین و دکتۆر سەمیع مامۆستای کوردی زانکۆی مووش لە سەفەری نهر و شەمزینان وەک شارەزای گەشت بوون بۆ ئێمە. لەسەر خانەقای نهر، بنەماڵەی شێخ عوبەیدوڵای نهری، سروشتی شەمزینان و گەڤەڕ هیچ درێغیان نەکرد. دکتۆر سەمیع سۆرانی و فارسی زۆر باشی دەزانی. وتم مووش یانێ چی. وتی مووش واتا تەم و مژ.
یەکێ تر لە بیرەوەریەکانی ئەو سەفەرە، لادانی پاسی زانکۆی ئەستانبۆڵ بوو لە گۆڤەندێکی شەمزینان. ئێمە لە پشت سەری ئەوانەوە بووین. کاتێ گەیشتینە ناوشاری شەمزینان، شەقامێکی گەورە هەموو ژنەکانی بە جلی جوانی ڕەنگاوڕەنگی کوردی بوو. هەندێ لە پیاوەکانیشی جلی کوردییان لەبەر بوو. پاسی زانکۆی ئەستانبۆڵ زۆربەی مامۆستای کورد بوون. یەکسەر پاس ڕایگرت و چوونە ناو بازنەی هەڵپەڕکێ و دیلانەکە. ئێمەش بێ هیچ سێ و دوو دابەزین و چووینە ناو گۆڤەندەکە. باوکی زاوا پێشوازی لێ کردین و چایی و شەربەتی بۆ هێناین. دوای گۆڤەندەکە بەرەو گوندی نهر لە پشت چیای کوڕامزگەفتا یا چیای هزبانی ڕۆیشتین. نهر سەردەمێک بنکەی کوردایەتی بنەماڵەی شێخانی نهری بووە. وە بیر مامۆستا وەفایی کەوتمەوە کە کاتی خۆی مهابادی جێ هێشتووە و بووەتە میرزا و کاتبی شێخ لەو خانەقا پڕشکۆیەی دۆڵی نهر. دۆڵێکی بەهەشت ئاسا و پڕ ئاو و کانی و چەم و دارستان و شیناوەرد. یادگاریەکانی شێخ وەکوو کڵاوەکەی، مەزاری تایبەتی، کانیاشێخ، شوێنەواری خانەقا سپییەکەی و پردی سەرچۆمەکەی هەموو تایبەتی بوون. ئێوارەکەی گەڕاینەوە. مامۆستایانی کوردی باشوور بەرەو وان چوون. وتیان ئێوەش دەعوەتی زانکۆن و بڕۆن بۆ وان و دوو ڕۆژی تر بگەڕنەوە بۆ ئێران. بەداخەوە بارودۆخی کاری ئیداری ئەو سەفەرەی نیوەچڵ کردین.
.
براتان
ئیرەج مورادی
@dastkhatkurdistan
@kelaterzankon
@irajmoradi
[بەخۆشحاڵییەوە لە سەفەرێک کە هات بۆ مهاباد و سەردەشت، دەستنووسەکەی بۆ هێنام. دەقی ئەو کتێبە بە کرمانجییە و دەبێتە سێهەم دەقی پەخشانی مێژووی کوردی. بۆ ساغکردنەوەی ئەو دەقە دوو لە نووسەرانی ناوچەی ماردین، کاک موحەمەد ساڵح بەدرخان و مەلا بورهان تارینی مامۆستای گوندی پەرێشان زۆر یارمەتیان داوم. مامۆستا بورهان ئەویش لەگەڵ بنەماڵەی زانایەک لە بتلیس پێوەندی هەبوو. دەستنووسێکی دیکەی ئەو کتێبە پزیشکیەی بۆ دۆزیمەوە و ناردی. هەروەها دکتۆر هێمن عومەر خۆشناو مامۆستای بەشی کوردی زانکۆی بینگۆڵ ئەویش کۆپی دەستنووسەکەی مەلا زینەلعابدین ئامەدی کە لە مزگەوتی سووری ئامەد وەریگرتبوو، بۆ ناردم.]
ئێوارەی ڕۆژی دووەم دەعوەتی والی (پارێزگار: استاندار) جۆلەمێرگ بووین. والی کاتی خۆی لەگەڵ مامۆستا قازی موحەمەد خزری شنۆ نێوانی گەرم بووە. کاک شەفێع کوڕی مامۆستا ئێمەیشی کردە هاوڕێی دەعوەتیەکە. چەند خوێندکارێ لە زانکۆی مووش هاتن و لەگەڵ کاک شەفێع قسەیان کرد و ڕێ کەوتن بۆ لەچاپدانی کتێبێکی شەرعی قازی موحەمەد لەو زانکۆیە.
دکتۆر ئەرگین و دکتۆر سەمیع مامۆستای کوردی زانکۆی مووش لە سەفەری نهر و شەمزینان وەک شارەزای گەشت بوون بۆ ئێمە. لەسەر خانەقای نهر، بنەماڵەی شێخ عوبەیدوڵای نهری، سروشتی شەمزینان و گەڤەڕ هیچ درێغیان نەکرد. دکتۆر سەمیع سۆرانی و فارسی زۆر باشی دەزانی. وتم مووش یانێ چی. وتی مووش واتا تەم و مژ.
یەکێ تر لە بیرەوەریەکانی ئەو سەفەرە، لادانی پاسی زانکۆی ئەستانبۆڵ بوو لە گۆڤەندێکی شەمزینان. ئێمە لە پشت سەری ئەوانەوە بووین. کاتێ گەیشتینە ناوشاری شەمزینان، شەقامێکی گەورە هەموو ژنەکانی بە جلی جوانی ڕەنگاوڕەنگی کوردی بوو. هەندێ لە پیاوەکانیشی جلی کوردییان لەبەر بوو. پاسی زانکۆی ئەستانبۆڵ زۆربەی مامۆستای کورد بوون. یەکسەر پاس ڕایگرت و چوونە ناو بازنەی هەڵپەڕکێ و دیلانەکە. ئێمەش بێ هیچ سێ و دوو دابەزین و چووینە ناو گۆڤەندەکە. باوکی زاوا پێشوازی لێ کردین و چایی و شەربەتی بۆ هێناین. دوای گۆڤەندەکە بەرەو گوندی نهر لە پشت چیای کوڕامزگەفتا یا چیای هزبانی ڕۆیشتین. نهر سەردەمێک بنکەی کوردایەتی بنەماڵەی شێخانی نهری بووە. وە بیر مامۆستا وەفایی کەوتمەوە کە کاتی خۆی مهابادی جێ هێشتووە و بووەتە میرزا و کاتبی شێخ لەو خانەقا پڕشکۆیەی دۆڵی نهر. دۆڵێکی بەهەشت ئاسا و پڕ ئاو و کانی و چەم و دارستان و شیناوەرد. یادگاریەکانی شێخ وەکوو کڵاوەکەی، مەزاری تایبەتی، کانیاشێخ، شوێنەواری خانەقا سپییەکەی و پردی سەرچۆمەکەی هەموو تایبەتی بوون. ئێوارەکەی گەڕاینەوە. مامۆستایانی کوردی باشوور بەرەو وان چوون. وتیان ئێوەش دەعوەتی زانکۆن و بڕۆن بۆ وان و دوو ڕۆژی تر بگەڕنەوە بۆ ئێران. بەداخەوە بارودۆخی کاری ئیداری ئەو سەفەرەی نیوەچڵ کردین.
.
براتان
ئیرەج مورادی
@dastkhatkurdistan
@kelaterzankon
@irajmoradi
دۆزینەوەی خاڵێکی مێژوویی ـ وێژەیی
.
#شێخ_عەزیزی_جانەوەرەیی
#مەلا_ڕەسووڵی_تووداری_نەقشبەندی
#شێخ_عەبدوڕەحمان_جانەوەرەیی
مامۆستا عەبدولکەریم مودەرس لە لاپەڕە ٤۰۳ بەرگی ۲ کتێبی یادی مەردان چاپی ۱۹٨۳، باس لەوە ئەکات کە مامۆستا مەولەوی تاوگۆزی فەرموویەسی: "شێعرەکانی من بۆ ئەوە ئەشێ شێخ عەزیزی جانەوەرەیی بە خەتە جوانەکەی بینووسێتەوە و فڵان کەس تووداری کە ئێمە ناوەکەیمان لە بیر نەماوە، بە دەنگە خۆشەکەی بیخوێنێ".
.
بەهاری ۱۳۹٦ بۆ ڕێوڕەسمی نەورۆز، کاک حەسەن سەرمەستی لە ئاوایی گاوەرە بانگێشتی کردین. لەگەڵ براکانم کاک فارۆق و کاک ئیبراهیم چووین. ئێمە زووتر له کاتی مەراسیمەکە ڕێ کەوتین. ئاوایی تووار سەمەیی (تووار چەم) دەکەوێتە خوار گاوەرە. مەزاری نووسەری کتێبی "نورالانوار" عبدالصمد توداری لەو ئاواییەیە. زیارەتێکی گڵکۆکەمان کرد و فاتێحەیەکمان خوێند. چەند پیرەژن و پیرەپیاوێکی تووار چەمی و دەوروبەر لەوێ بوون.
بۆ باسی مێژووی ئەو ناوچە چوومە پێشەوە و چەند کەسیانم دواند. لەسەر کەسایەتی شێخ عبدالصمد بڕێ قسەیان کرد. زۆربەی قسەکان ئەوانە بوون شێخ عبدالصمد بۆخۆی ساڵی ۱۰۹۹ کۆچی لە کتێبەکەیدا باسی کردبوو. یەکێ لە پیاوەکان خەڵکی تووار مەڵا بوو. وتی ئاوایی تووار مەڵا بەهۆی مامۆستایەکی ناودارەوە ناو نراوە. کاتی خۆی مەڵا موحەمەد ناوێ ئەو ئاواییەی بنیات ناوە. لە پێشدا تووار مەڵا و تووارەڕووتە مڵکی بنەماڵەی شێخ عبدالصمد بووە. دواتر دراوە بە کەسانێ تر. ئەو پیاوە باسی لەوە ئەکرد بنەماڵەی مەڵاکان کاتی خۆی لە تووار مەڵا، مامۆستایەکیان بووە ڕەفێقی مەولەوی تاوگۆزی بووە و ئێژن دەنگیشی زۆر خۆش بووە و لە بیارە سیاچەمانە و شێخانەی ئەو مەڵا تووارییە بەناوبانگ بووە. کەسێکی زۆر زانا و عالمیش بووە. خەڵک ئێژن هێندە عالم بووە چەند کتێبی نووسیوە. [زۆرم پرسی، بەڵام کەسیان نەیزانی ناوی چی بوو.] هاوینی ئەوساڵیش ڕۆژێک لە مەریوان گەڕامەوە بۆ ماڵی باوکم لە سنە. لە ناوڕێگە لە دەراو تووار بەرەو دۆڵی ئارێز لامدا. لای کاک عەزیزی مەڵایی و کاک ڕەفێق سەبارەت بە مێژووی تووار هەندێ پرسیارم کرد. جیا لەو باسەی مەڵا دەنگخۆشەی تووار، بڕێ لەسەر کوێستانی ئارێز و تەیتوور قسەیان کرد. گوایە کاتی خۆی ئەوێ یەکێ لە خەزێنە دەرمانیەکانی حەکیمانی جوولەکەی ناوشاری سنە بووە و لەوێ گیای دەرمانیان کۆ کردۆتەوە. هەروەها ڕۆژی دواتر لە سنە سەردانی حاجی عەباس خەڵکی ئاوایی تووار سەمەییم کرد کە بونگادار بوو لە شەقامی کەمەربەندی. ئەویش لەسەر ئەو دەنگخۆشەی تووار و کەسایەتی سەید سابرەدینی چەتانی کوڕی شێخ عبدالصمد تووداری بڕێ قسەی کرد. گوایە کۆمەڵە شێعرێکی سۆرانی بە ناوی "شەماڵ و زەلان" هەیە و لای بنەماڵەی سەید مەحموودی کۆڵە. حاجی عەباس کتێبێکی نورالانواری پێدام جیاواز لەوەی انتشارات حوسەینی نەسەب. لەوێ سەید مەحموود کە بۆخۆی کوڕی نەوەی سەید سابرەدینە چەندین بەڵگەی لەسەر باوک و باوای و چەند پارچە شێعری لە شەماڵ و زەلان لە پێشەکیەکەدا هێناوە. [ئەگەر ئەو دیوانەی شەماڵ و زەلان دەربکەوێ و ساغ بکرێتەوە، دەچێتە ڕیزی هۆنراوەکانی مەکتەبی سۆرانی و مێژووی لە نالی و مەحوی و بێخود و بێکەس و حاجی قادریش کۆنتر دەبێ. لەوانەیە بڕوات هەتا نزیک مەهدینامەکەی ابن الحاج ئالانی و دیوانی ئەحمەدی کۆر.]
.
چەند ڕۆژ پێش سەردانی مەڵا کاوەی عەبدیم کرد لە ئاوایی چیچۆرانی بانە. لە کتێبخانەکەی بە هەڵکەوت کتێبی عقیدە مرضیە مامۆستا مەولەویم هەڵگرت و دەستم بە خوێندنەوەی پێشەکیەکەی کرد. کاک فاتێح کوڕی مەلا عبدالکریم مودەڕس (لاپەڕە ٤ـ٨ ئەو کتێبە، چاپی یەکەم، ۱۹٨٨) باسی لە دەستنووسێکی عقیدە مرضیە کردووە کە ساڵی ۱۳۰٨ کۆچی یەکێ لە ڕەفێقانی مەولەوی بە ناوی مەلا ڕەسووڵی تووداری نەقشبەندی نووسیویەتیەوە. ئەو دەستنووسە یەکێ لە دەستنووسەکانی ساغکردنەوەی ئەو کتێبە بووە. [ئەسڵی ئەو دەستنووسە لە کتێبخانەی ئەتەنەی وڵاتی تورکیایە.]
جا بەڕاستی وێدەچێ هەر ئەو مەلا ڕەسووڵە بووبێت کە دەنگیشی خۆش بووە و ناوی لە مێژوودا هاتووە.
براتان
ئیرەج مورادی
۲۳ سەرماوەزی ۹۹
@dastkhatkurdistan
@kelaterzankon
@irajmoradi
.
#شێخ_عەزیزی_جانەوەرەیی
#مەلا_ڕەسووڵی_تووداری_نەقشبەندی
#شێخ_عەبدوڕەحمان_جانەوەرەیی
مامۆستا عەبدولکەریم مودەرس لە لاپەڕە ٤۰۳ بەرگی ۲ کتێبی یادی مەردان چاپی ۱۹٨۳، باس لەوە ئەکات کە مامۆستا مەولەوی تاوگۆزی فەرموویەسی: "شێعرەکانی من بۆ ئەوە ئەشێ شێخ عەزیزی جانەوەرەیی بە خەتە جوانەکەی بینووسێتەوە و فڵان کەس تووداری کە ئێمە ناوەکەیمان لە بیر نەماوە، بە دەنگە خۆشەکەی بیخوێنێ".
.
بەهاری ۱۳۹٦ بۆ ڕێوڕەسمی نەورۆز، کاک حەسەن سەرمەستی لە ئاوایی گاوەرە بانگێشتی کردین. لەگەڵ براکانم کاک فارۆق و کاک ئیبراهیم چووین. ئێمە زووتر له کاتی مەراسیمەکە ڕێ کەوتین. ئاوایی تووار سەمەیی (تووار چەم) دەکەوێتە خوار گاوەرە. مەزاری نووسەری کتێبی "نورالانوار" عبدالصمد توداری لەو ئاواییەیە. زیارەتێکی گڵکۆکەمان کرد و فاتێحەیەکمان خوێند. چەند پیرەژن و پیرەپیاوێکی تووار چەمی و دەوروبەر لەوێ بوون.
بۆ باسی مێژووی ئەو ناوچە چوومە پێشەوە و چەند کەسیانم دواند. لەسەر کەسایەتی شێخ عبدالصمد بڕێ قسەیان کرد. زۆربەی قسەکان ئەوانە بوون شێخ عبدالصمد بۆخۆی ساڵی ۱۰۹۹ کۆچی لە کتێبەکەیدا باسی کردبوو. یەکێ لە پیاوەکان خەڵکی تووار مەڵا بوو. وتی ئاوایی تووار مەڵا بەهۆی مامۆستایەکی ناودارەوە ناو نراوە. کاتی خۆی مەڵا موحەمەد ناوێ ئەو ئاواییەی بنیات ناوە. لە پێشدا تووار مەڵا و تووارەڕووتە مڵکی بنەماڵەی شێخ عبدالصمد بووە. دواتر دراوە بە کەسانێ تر. ئەو پیاوە باسی لەوە ئەکرد بنەماڵەی مەڵاکان کاتی خۆی لە تووار مەڵا، مامۆستایەکیان بووە ڕەفێقی مەولەوی تاوگۆزی بووە و ئێژن دەنگیشی زۆر خۆش بووە و لە بیارە سیاچەمانە و شێخانەی ئەو مەڵا تووارییە بەناوبانگ بووە. کەسێکی زۆر زانا و عالمیش بووە. خەڵک ئێژن هێندە عالم بووە چەند کتێبی نووسیوە. [زۆرم پرسی، بەڵام کەسیان نەیزانی ناوی چی بوو.] هاوینی ئەوساڵیش ڕۆژێک لە مەریوان گەڕامەوە بۆ ماڵی باوکم لە سنە. لە ناوڕێگە لە دەراو تووار بەرەو دۆڵی ئارێز لامدا. لای کاک عەزیزی مەڵایی و کاک ڕەفێق سەبارەت بە مێژووی تووار هەندێ پرسیارم کرد. جیا لەو باسەی مەڵا دەنگخۆشەی تووار، بڕێ لەسەر کوێستانی ئارێز و تەیتوور قسەیان کرد. گوایە کاتی خۆی ئەوێ یەکێ لە خەزێنە دەرمانیەکانی حەکیمانی جوولەکەی ناوشاری سنە بووە و لەوێ گیای دەرمانیان کۆ کردۆتەوە. هەروەها ڕۆژی دواتر لە سنە سەردانی حاجی عەباس خەڵکی ئاوایی تووار سەمەییم کرد کە بونگادار بوو لە شەقامی کەمەربەندی. ئەویش لەسەر ئەو دەنگخۆشەی تووار و کەسایەتی سەید سابرەدینی چەتانی کوڕی شێخ عبدالصمد تووداری بڕێ قسەی کرد. گوایە کۆمەڵە شێعرێکی سۆرانی بە ناوی "شەماڵ و زەلان" هەیە و لای بنەماڵەی سەید مەحموودی کۆڵە. حاجی عەباس کتێبێکی نورالانواری پێدام جیاواز لەوەی انتشارات حوسەینی نەسەب. لەوێ سەید مەحموود کە بۆخۆی کوڕی نەوەی سەید سابرەدینە چەندین بەڵگەی لەسەر باوک و باوای و چەند پارچە شێعری لە شەماڵ و زەلان لە پێشەکیەکەدا هێناوە. [ئەگەر ئەو دیوانەی شەماڵ و زەلان دەربکەوێ و ساغ بکرێتەوە، دەچێتە ڕیزی هۆنراوەکانی مەکتەبی سۆرانی و مێژووی لە نالی و مەحوی و بێخود و بێکەس و حاجی قادریش کۆنتر دەبێ. لەوانەیە بڕوات هەتا نزیک مەهدینامەکەی ابن الحاج ئالانی و دیوانی ئەحمەدی کۆر.]
.
چەند ڕۆژ پێش سەردانی مەڵا کاوەی عەبدیم کرد لە ئاوایی چیچۆرانی بانە. لە کتێبخانەکەی بە هەڵکەوت کتێبی عقیدە مرضیە مامۆستا مەولەویم هەڵگرت و دەستم بە خوێندنەوەی پێشەکیەکەی کرد. کاک فاتێح کوڕی مەلا عبدالکریم مودەڕس (لاپەڕە ٤ـ٨ ئەو کتێبە، چاپی یەکەم، ۱۹٨٨) باسی لە دەستنووسێکی عقیدە مرضیە کردووە کە ساڵی ۱۳۰٨ کۆچی یەکێ لە ڕەفێقانی مەولەوی بە ناوی مەلا ڕەسووڵی تووداری نەقشبەندی نووسیویەتیەوە. ئەو دەستنووسە یەکێ لە دەستنووسەکانی ساغکردنەوەی ئەو کتێبە بووە. [ئەسڵی ئەو دەستنووسە لە کتێبخانەی ئەتەنەی وڵاتی تورکیایە.]
جا بەڕاستی وێدەچێ هەر ئەو مەلا ڕەسووڵە بووبێت کە دەنگیشی خۆش بووە و ناوی لە مێژوودا هاتووە.
براتان
ئیرەج مورادی
۲۳ سەرماوەزی ۹۹
@dastkhatkurdistan
@kelaterzankon
@irajmoradi