مَنسِر اولسون، در کتاب فراز و فرود ملت‌ها، تصلب اجتماعی social rigidity را شرح می‌دهد. از نظر او، تصلب اجتماعی عوامل سازمانی و ساختاری‌ای است که مانع یا محدود‌کننده توانمندی جامعه برای سازگاری با تغییرات و پیشرفت اجتماعی می‌شود.

یکی از موانع نهادی که توسط گروه‌های ذی‌نفع شکل می‌گیرد، مقررات دولتی پیچیده و دست‌وپاگیر است که توانایی جامعه در سازگاری با شرایط اقتصادی در حال تغییر را کاهش می‌دهد و نهایتا از پیشرفت اقتصادی جامعه جلوگیری می‌کند.

مقابله سازمان‌یافته نهادی با جامعه اطلاعاتی، نوعی تصلب اجتماعی است.

پ.ن.: کتاب اولسون که در سال ۱۹۸۲ نگاشته شده، به تازگی توسط محمد فاضلی و جعفر خیرخواهان ترجمه شده و توسط نشر روزنه منتشر شده است.

‏هیچ راه سریع و ساده‌ای برای توسعه در ایران وجود ندارد. انقلاب، مداخله خارجی یا براندازی هم کشور را دهه‌ها، عقب خواهد انداخت.

‏تنها راه پیش‌رو، تغییر نگرش مردم ایران است که پس از دو سده تکاپوی میان‌برهای خلق‌الساعه که وعده بهبود ناگهانی می‌دهد، بالاخره تن به بهبود تدریجی بدهند.

‏همه مسئولیت اقدامات در یک دستگاه، بر عهده مسئول آن دستگاه است و اگر مدیر یا مسئولی، با قانون یا تصمیم مهمی در حوزه خودش، موافق نیست، می‌تواند و باید، استعفا دهد.

(زهرا عابدینی، نامزد میانه‌رو در انتخابات مجلس، در گفت‌وگو با انصاف نیوز ارتباطش با انحلال جمعیت امام علی را تکذیب کرد.
این عضو لیست میانه‌روها گفت: انحلال جمعیت امام علی مصوب شورای ملی بوده و ربطی به من نداشته است. بنده دبیر شورای ملی بوده‌ام. پرونده‌ی جمعیت در شورای ملی توسعه و حمایت از تشکل‌های مردم‌نهاد بررسی شده و مصوبات شورا اجرا شده است. بنده هیچگونه اختیار قانونی در تصمیم گیری در مورد این انجمن نداشته‌ام….اساسا وزارت کشور و بنده به عنوان دبیر شورا هیچ نوع حق قانونی شخصی برای انحلال این جمعیت نداشته‌ایم. ما طبق قانون موظف بودیم مصوبات شورا را اجرا کنیم. )

ایران دوجامعه‌ای‌شده و منازعه در/بر صندوق رای

محمدرضا جوادی یگانه

مردم معترض با صندوق رای قهر نکرده‌اند، آن را رها کرده‌اند. کسی قهر می‌کند که امید آشتی یا انتظار اصلاح دارد. اما گاه، شدت تنفر به نادیده گرفتن مطلق منجر می‌شود.
متقابلا برای نظام سیاسی هم رای دادن یا ندادن معترضین، شرط گذاشتن‌های آنها برای رای دادن، و تصمیم‌شان برای رای اعتراضی یا بایکوت صندوق رای، اهمیتی ندارد. نظام سیاسی، آنها و خواست‌هایشان را نادیده گرفته ، چون دریافته خواسته نهایی معترضین، حذف این نظام سیاسی است، و لذا تنها جلب طرفداران و وفاداران برای نظام سیاسی مهم است. به اندازه‌ مورد نیاز هم طرفدار دارد که در روز جمعه در انتخابات شرکت کنند، تا شکست انتخابات رقم نخورد.

در شرایط دوجامعه‌ای شده‌ ایران، هر دو سمت ماجرا، یعنی معترضین و وفاداران، در سال گذشته، زورآزمایی کردند، ولی نتوانستند منازعه را فیصله دهند. هیچ کدام، علیرغم تصور خود، نمی‌توانند مدعی باشند که اکثریت هستند، چون نتوانسته‌اند مردم ناراضی میانه را با خود همراه کنند و به آنها اطمینان بدهند که در صورت همراهی با آنها، وضعیت آتی، بهتر از وضع موجود می‌شود.


نتیجه کار، رقابت فرسایشی دو اقلیت قدرتمند در جامعه است که محصول آن، تمام شدن ظرفیت روانی و سیاسی جامعه، و بی‌عملی و درماندگی آموخته‌شده است. پیامد آن‌هم تمام شدن ایران است: حذف از صحنه انتفاع‌های بین‌المللی، و ناترازی و فرونشست در همه چیز.

چاره چیست؟ مردم معترض که روزنه امیدی نمی‌بیینند، بارها قدم برداشته‌اند و همراهی کرده‌اند و بعد از همراهی، رها شده‌اند و سرخورده‌شده‌اند. قدم اول برای تغییر این وضعیت را نظام سیاسی باید بردارد. هر چند معترضین هم باید واقعیت نظام سیاسی در ایران را بپذیرند و برای اعمال نظرات خود در چارچوب همین نظام سیاسی تلاش کنند.

وقتی ایران و امنیت ایران، تنها ارزش مورد وفاق بین معترضین و وفاداران و همه مردم ایران است، و وقتی دو طرف توانایی حذف یکدیگر را ندارند، پس چاره‌ای جز گفتگو و پذیرش یکدیگر و حرکت به سمت ائتلاف اجتماعی نیست.

چشم‌انداز آینده در وضعیت دوجامعه‌‌ای‌شده، تیره تر از آن است که تصور می‌شود.
@javadimr

🔸سواد تاریخی دانشجویان
درباره مسائل مهم تاریخی ایران
▫️#محمدرضا_جوادی‌یگانه
▫️#زهراسادات_روح‌الامین
در جامعۀ جدید سواد نقش مهمی در تبدیل افراد به شهروندان فعال اجتماعی دارد. توانایی خواندن و نوشتن به این معناست که فرد بتواند با رویدادهای جاری همگام باشد، ارتباط مؤثر داشته باشد و مسائلی جهان را درک کند. با گذشت زمان و پیشرفت زندگی، دیگر سواد به معنای توانایی خواندن یک کلمه نیست، بلکه به معنای توانایی درک دنیاست. سواد تاریخی نه‌تنها یادگیری رخدادهای تاریخی را دربردارد، بلکه تقویت توانایی استدلال‌پذیری روایت‌های تفسیری تاریخی را در اولویت قرار می‌دهد تا بتواند سواد علمی افراد جامعه را پرورش دهد. افراد برای آنکه بتوانند حال و آینده را در بستر گذشته ببینند، باید دو مهارت داشته باشند: درک تاریخ به‌منزلۀ علم و یافتن چارچوبی قابل‌استفاده از گذشته. سواد تاریخی این چارچوب است، به کمک بازآموزی تاریخی می‌آید و با ایجاد توازنی عادلانه در روند آموزش تاریخی میان انتظارات جامعه از آموزش آن، با اطلاعات، توان و آگاهی افراد، به‌‌منزلۀ هدف نهایی به توسعۀ حافظۀ تاریخی افراد منجر می‌شود. در مقالۀ حاضر با استفاده از روش پانل طولی، موضوع سواد تاریخی دانشجویان یک کلاس دربارۀ مسائل مهم تاریخی ایران، شامل سقوط صفویه، عهدنامۀ ترکمن‌چای و تأسیس راه‌آهن سراسری جنوب به شمال، بررسی و تحلیل شده است. جامعۀ مورد بررسی این تحقیق دانشجویان درس مبانی تاریخ اجتماعی ایران دورۀ کارشناسی دانشکدۀ علوم اجتماعی دانشگاه تهران هستند... +

🔸سواد تاریخی دانشجویان
درباره مسائل مهم تاریخی ایران
نویسندگان: #محمدرضا_جوادی‌یگانه، دانشیار گروه جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، #زهراسادات_روح‌الامین، دانشجوی دکتری جامعه‌شناسی دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، فصلنامه مطالعات و تحقیقات اجتماعی در ایران، دوره ١١، شماره ٣ - شماره پیاپی ۴٣، شماره پائیز ١۴٠١، نشر آنلاین، شهریور ١۴٠١ مهر ١۴٠١
🔹فایل پیوست را دانلود کنید.

مشروطه مساله امروز ماست

سخنان ارائه‌شده در جلسه رونمايي و نقد كتاب تاريخ مفهوم عدالت اجتماعي در دوران مشروطه نوشته سميه توحيدلو

گزارش از محسن آزموده. روزنامه اعتماد. شنبه ۱۲ اسفند ۱۴۰۲ (اینجا)

مشروطه يك وجه تاريخي و يك وجه جامعه‌شناختي به معناي مدرن دارد. نهايت تلاشي كه به ويژه در قانون اساسي جمهوري اسلامي شد، تهي‌سازي از مشروطه است. يعني عامدانه و با اطلاع تلاش شد از هر عنصري از عناصر مشروطيت به معناي عام آن كه دستاورد جامعه ايراني در هفتاد، هشتاد سال بود، تهي باشد. انقلاب اسلامي اگرچه در ادامه مشروطه است و خواستش، خواست مشروطه است، اما مشروطه نيست و از آن تهی شده است. البته خواست‌های مشروطه هم مبهم است. همين توصیفاتی كه براي آن به كار رفته، نشان‌دهنده اين ابهام است. مثلا مفهوم مشروطه ايراني كه نخستين‌بار در رساله لالان براي تمايزگذاري با مشروطه عثماني آمده يا مشروطه ناقص يا مشروطه مكتوم يا مشروطه پيچيده يا مشروطه زودهنگام كه ناصرالملك مي‌گويد و... اخيرا سفرنامه‌اي از بالفور منتشر شده كه مشروطه را رويايي يا فانتزي درنظر مي‌گيرد.

مهم‌تر از ابهام مشروطه، آن است كه مشروطه مساله امروز ما است، ما اگر از پرسش عباس ميرزايي پيشرفت شروع كنيم، قاعدتا هنوز از مشروطه رد نشده‌ايم. اگر دو معناي مشروطه را از هم متمايز‌ كنيم و مشروطه مثبت را به معنايي كه از دهه 1980 ميلادي طرح شده، يعني دولتي مقتدر و قوي درنظر بگيريم آنگاه آنچه در زمان مشروطه رخ داده، مشروطه منفي است. يعني سه بعد امنيت، تحديد قدرت حاكمه و تفكيك قوا را اصلي درنظر مي‌گيرد و بعدهاي بعدي را بي‌اهميت درنظر مي‌گيرد.

كار مهم نويسنده کتاب اين است كه تلاش كرده همه روايت‌هاي موجود از عدالت را بيان كند، اما تصور مي‌كنم مفهوم عدالت را اعم از عدالت، عدالت خانه و عدالت اجتماعي نمي‌توان از هم جدا كرد. در آن زمان كساني كه اين مفهوم را به كار مي‌بردند، يك بحث عام مدنظر داشتند. در آن زمان همه مفاهيم با هم مي‌آمد. يك فصل خوب كتاب گفت‌وگوي انتقادي راجع به مشروطه است. اين رساله‌ها هم با هم گفت‌وگوي انتقادي هستند. نمي‌توان تنبيه‌الامه را بی‌توجه به لوايح شيخ فضل‌الله درنظر گرفت. مشروطه گفت‌وگوي اندیشه‌ها بوده است. اين گفت‌وگو با انديشه‌هاي غربي هم بوده است، خواه برابري‌خواهان انگليسي و خواه انديشه روشنگري در انگلستان. ماشاءالله آجوداني نشان مي‌دهد كه در كتاب مشروطه ايراني كه در مكاتباتي كه آخوندزاده و طالبوف با ملكم دارند، به ديدرو و دالامبر و ولتر اشاره مي‌كنند، اما در متنی که در روزنامه‌هایشان منتشر می‌کنند، این اسامی را حذف مي‌كنند.

در 12-10 سال اخير، نوعي بابي زايي انقلاب مشروطه رخ داده است، يعني انقلاب مشروطه را به بابي‌ها وصل مي‌كنند، خواه در داخل كه نمونه مشهورش كتاب «تاريخ مكتوم» است و نمونه خارجي آن كارهاي امثال تورج اميني و بهايي‌هاي خارج از كشور است. اینها سر و ته مطلب را مي‌زنند و مثلا نكته‌اي راجع به ملکم خان و روزنامه قانون نقل كرده‌اند كه وقتي اصل مطلب را مي‌بينيد، درمي‌يابيد كه گزارش خفيه‌نويسان بوده است.
اگر قرار است در جامعه ايران اصلاحي صورت بگيرد، خلأ و بي‌نيازي كه ما ايجاد كرديم و آن اصرارمان بر بي‌نيازي به مشروطه و اينكه نسبتي با آن نداريم، بخشي از مشكل است. هنوز مساله ما قانون، تفكيك قوا، كنترل قوا به وسيله يكديگر و نه بخش ديگري و... است، لذا مشروطه مساله امروز ما است و از اين حيث يك مساله جامعه‌شناختي مي‌شود و ما جامعه‌شناسان حق ورود به آن داريم. جامعه ايران بايد راجع به آن كار كند، به ويژه كه جامعه ايران راجع به مشروطه دچار انواع كژفهمي‌ها است.

اكنون در حال راهنمایی رساله دكترای خانم روح‌الامين راجع به سواد تاريخي در ايران هستم. بخشي از اين پايان‌نامه پرسش‌نامه‌اي است كه پاييز امسال از مردم پرسیده شده و یک جا از آنها پرسيده شده كه مکان های تاريخي مرتبط با مشروطه در تهران کدام است. ۱۱ درصد به خيابان ستارخان اشاره كردند. ۴۰درصد به بهارستان اشاره كرده‌اند. از آن جالب‌تر از مهم‌ترين رهبر مشروطه پرسيده شده كه ۳۴درصد شيخ فضل‌الله را معرفي كرده‌اند و ۱۸درصد ستارخان را ذكر كرده‌اند و ۱۰درصد به رضاشاه اشاره كرده‌اند و ۵درصد به طباطبايي و ۴درصد به بهبهاني اشاره كرده‌اند. اين نگاه‌ها مشخص مي‌كند كه اگر چه مشروطه به عنوان مساله امروز ما و راه‌حلي براي برون‌رفت از تصلب موجود است، اما اطلاع مردم از آن ناقص و نادرست است. اگر ما در همين گفت‌وگوهاي انتقادي، به تنبيه‌الامه برسيم و نشان دهيم كه استبداد حالتی نزديك به شرك است و تفكيك قوا نزديك‌ترين شيوه به حكومت در زمان غيبت ائمه معصومين است، مي‌توان راه برون‌رفتي را پيدا كرد. ياد مرحوم فيرحي به خير و خدا رحمت‌شان كند كه هم و غم خود را صرف اين مباحث كرده بود.

تاملاتی در باره دوجامعه‌ای‌ شدن ایران

محمدرضا جوادی یگانه
سروش افخمی تابان

منتشرشده در روزنامه شرق. ۱۲ اسفند ۱۴۰۲. صص ۶ و ۷

متن کامل این یادداشت دوازده بندی را در لینک زیر ببینید. متن پی‌دی‌اف آن‌هم در پست بعدی آمده است.


یک: پس از اعتراضات آبان 98 و سرنگونی هواپیمای اوکراینی، به تدریج شکاف سیاسی و اجتماعی در جامعه ایران گسترده شد. گرچه همیشه حول مسائل گوناگونی چون دین‌داری، سیاست خارجی، عدالت، آزادی‌های اجتماعی و فرهنگی، مسائل زنان و اقلیت ها، اجرای قوانین شرع و برداشت‌های مختلف از قانون اساسی دوقطبی‌هایی شکل می‌گرفت، اما نمی توان زمانی را حداقل پس از پیروزی انقلاب اسلامی در سال ۱۳۵۷ متصور شد که فضای سیاسی و اجتماعی چنین متشتت و دوپاره باشد. گویا این چند اتفاق، باعث شد تا دوره‌ای جدید در تاریخ ایران آغاز گردد که مشخصه‌ی اجتماعی آن تشکیل دو جامعه‌ی مجزا از هم است. این دو زیرجامعه ارزش‌ها، نگرش‌ها، گروه‌های مرجع، نمادها، رهبران، رسانه‌ها،تاریخ و اساطیر متفاوتی را برای خود قائل هستند. در این مقاله تلاش شده تا تنهاحدس‌های نظری برای صورت‌بندی از جامعه ایران و شرایط تازه آن ارائه شود؛ حدس‌هایی که آزمون تجربی آنها نیاز به شواهد و داده‌های تجربی و تاریخی نظام‌مندی دارد.

چشم‌انداز آینده نگران‌کننده است. دوپاره شدن جامعه ایران مخاطرات فراوانی برای ایران و ایرانیان ایجاد می‌کند، که در صورت تشدید و تثبیت، ترمیم آن سخت و چه بسا ناممکن خواهد شد. لذاست که باید بدون مجامله، زخم را شکافت و جراحت را عیان کرد تا درمان آن ممکن شود. مشخص است که روی سخن ما در این متن با سیاستگذاران است تا متوجه اهمیت موضوع و وخامت پیامدها بشوند. قرائن حاکی از آن است که گستردگی اعتراضات سال‌های ۱۳۸۸ و ۱۳۹۶ که در اثر بی‌تدبیری‌ها رخ داد، زمینه‌ساز تشدید فشار خارجی به ایران شد و اکنون نیز اگر روند دوجامعه‌ای شدن جامعه ایران افزایش یابد، در فقدان سرمایه اجتماعی کلان و میانی، مخاطرات دهشت‌باری گریبان‌گیر جامعه ایران خواهد شد.

https://bit.ly/3P2tdtz

@javadimr

با یاد خدا.
سومین نشست باشگاه کتاب کاوی دانشگاه تهران به نقد و بررسی کتاب «آموزش دین، و گفتمان اصلاح فرهنگی در دوران قاجار» اثر خانم مونیکا رینگر اختصاص یافته است. این کتاب با نگاهی تاریخی، بازه ای زمانی در حدود یک قرن از فرایند روبرو شدن ایرانیان با دنیای مدرن را، از زاویه ی آموزش و اصلاحات فرهنگی، مورد تحلیل قرار داده است. نویسنده در پیامی تصویری که برای همین نشست نقد کتاب ارسال نموده، به دیدگاه خویش، در کتاب جدیدتر خود* اشاره کرده است. رینگر دیدگاه خویش در کتاب محل بحث ما را «قدیمی» (outdated) دانسته و دیدگاه خویش در کتاب اخیر را «درست تر» (more accurate) دانسته است؛ ولی به هر روی، بهره مندی از یک خوانش انتقادی از کتاب پیشین ایشان، به درک بهتر کتاب جدیدتر نیز کمک خواهد کرد. اصولا به نظر می رسد امکان درک و فهم درست مسایل آموزش و پرورش ما، بدون داشتن یک نگاه انتقادیِ تاریخی از سیر روند تحول آموزش و پرورش ایران که از آغاز پدیده ای مدرن بوده است، امری نامحتمل است و از همین رو تحلیل کتاب های تاریخی که حوزه آموزش را مورد توجه قرار داده اند، مغتنم خواهد بود.
@ketebkavi

این کتاب جدید مونیکا رینگر است.

*Ringer, M. R. (2020). Islamic Modernism and the Re-Enchantment of the Sacred in the Age of History. UK, EUP Press.

🎥 «کارت ملی‌ام را نشان دادم و گفتم ایرانی هستم، اما باز گفتند نه، شما ایرانی نیستید!»

🔹 «فاروق» جوان ۲۲ ساله اهل روستای بی‌بان‌زهی در جنوب سیستان و بلوچستان است. میان گفت‌وگو با فاروق درباره شرایط سیل، حرف به تنها خاطره او از سفر به تهران کشیده می‌شود.
🔹 فاروق می‌گوید در پایتخت، برخی که گمان می‌کرده‌اند او و هم‌سفرانش غیرایرانی‌اند، با او بدرفتاری کرده‌اند.
🔹 تمسخر و توهین به لباس و ظاهر فاروق او را رنجانده است. او مدام می‌گوید که ما ایرانی هستیم اما بدرفتاری‌هایی از مردم دیده‌ایم.
🔹 قوم بلوچ یکی از اقوام ایرانی‌ است که جمعیت اصلی آنها در جنوب استان سیستان و بلوچستان سکونت دارند و این روزها با تبعات سیل دست و پنجه نرم می‌کنند.
✅ @Khabar_Fouri

‏ایستادگی وزارت ارشاد برای اجرای کنسرت علیرضا قربانی ستودنی است.
‏ده‌ها است که خود‌مردم‌پنداران، ترس‌ها و نگرانی‌های خود را مساوی اصول اسلام و ارزش‌های انقلاب معرفی کرده‌اند؛ و با حمایت‌های پنهانی که داشتند،کمتر کسی توان مقابله با آنها را داشته است.
‏ایران ایالت خودمختار نباید داشته باشد.

‏نظام با تلاش برای حل مساله حجاب به هر قیمت، در حال اطمینان خاطر دادن به وفاداران خود است که هیچ چیز تغییر نکرده و همه چیز تحت کنترل است.

اما همزمان، در حال هماهنگ کردن و متحد کردن معترضین هم هست، و البته آنها را لبالب از کینه هم می‌کند.

‏با تشدید وضعیت ⁧ دوجامعه‌ای⁩ شدن ایران، همین فیلم قم، می‌توانست جرقه جنگ داخلی را بزند. وقتی خشم مردم فوران کرد، کسی منتظر روشن شدن حقیقت ماجرا نمی‌ماند.

‏مراسم اسکار و سخنرانی کارگردان The Zone of Interest، فیلمی درباره هولوکاست بعنوان برنده بهترین فیلم خارجی

"فیلم ما بدترین نتایج انسانیت زدایی را به تصویر می‌کشد. ما اینک بعنوان مردانی اینجا ایستاده ایم که مصادره یهودی بودن خود و مصادره هولوکاست توسط نیروئی اشغالگر را نفی میکنیم"

https://twitter.com/BBCArdalan/status/1767063536155361453

‏از همان سیاهی طولانی و ساکت شروع فیلم، مشخص بود که «منطقه تحت نظر» (The Zone of Interest ) فیلمی در باره ندیدن‌ها و دیده‌نشدن‌ها و خود را به ندیدن زدن‌ها است.

‏خویشتنداری قابل تقدیر قوه قضاییه باعث شد تا ماجرای قم، در حد یک دوقطبی اجتماعی باقی بماند، و به یک بحران سیاسی تبدیل نشود. بی‌طرفی عدلیه و نظمیه در مواردی که جامعه به دو دسته بزرگ تبدیل شده‌، و واگذاری موضوعات اجتماعی به نهادهای اجتماعی، گامی در مسیر ترمیم جامعه آسیب‌دیده است.

‏نظام خود را فدای وفادارانش کرده و می‌کند.

‏ظاهرا وفادار کسی نیست که برای تثییت و بقا و کارآمدی نظام تلاش کرده و میکند، بلکه کسی است که خطاها و ضعف‌های نظام را توجیه می‌کند و همه چیز را «همانگونه که باید، و درست در جای خود» می‌نمایاند!

‏و تقریبا همه خطاهای نظام هم یا ناکارآمدی همین وفاداران است یا فسادشان.

‏انگار در دوران حافظ زندگی می‌کنیم؛ همان مال اوقاف در دست فقیه شهر، همان زاهد ریایی؛ و در مقابلشان، اینهمه رند!

‏فقط در شعر حافظ اشاره‌ای به ترکیب «تخرخر و تحمیق» نشده است؛ اینکه همزمان هم خود را نفهمیدن بزنند، هم مخاطب را احمق فرض کنند!