‌

فایل صوتی
نشست رونمایی، نقد و بررسی کتاب «آموزش اخلاق» امیل دورکیم

دکتر محمدرضا جوادی یگانه (مترجم)
دکتر آرمان ذاکری (منتقد)
نیلوفر نادری (دبیر نشست)

۲۸ آبان ۱۴۰۳، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران


سرو
حلقه‌ی مطالعاتی علوم اجتماعی
@halgheh_sarv

سفر استانی فرصتی است برای شنیدن از مردم و جستجوی راه‌‌ ملی و محلی حل مسائل. رییس جمهور به حضور مردم می‌رود تا به مظالم بنشیند و «سخن مردم به گوش خویش بشنود بی‌واسطه‌ای». شنیدن و حل مساله است که رضایت مردم را ایجاد می‌کند، نه سفری که مردم به زحمت و «مشقت در دنیا و آخرت» می‌افتند.

ایران به مردمانش زنده است.
هر چند نود درصد مردم استان سیستان و بلوچستان معتقدند در مقایسه با سایر استان‌ها، امکانات کمتری دارند و نیمی از آنها معتقدند امکانات در استان هم عادلانه توزیع نشده، اما نه تمایل به مهاجرت به خارج دارند و نه به استان‌های دیگر. همه آنها به ایرانی بودن افتخار می‌کنند.
(نظرسنجی تلفنی ایسپا از مردم استان سیستان و بلوچستان، ۲۹ مهر تا یک آبان ۱۴۰۳)

تهران من نگاه او
شهر به روایت جهانگردان
سعیده زادقناد
نگارستان اندیشه ۱۴۰۳
۶۳۰صفحه۷۰۰هزارتومان

«تهران من، نگاه او» روایت پایتخت ایران از نگاه «دیگری» ا‌ست؛ آن‌هایی که تصورشان را از این شهر شرقی در گوشه‌ای از کوله‌بار سفرشان جای دادند و با قلمشان تهران را به تصویر کشیدند. امروز «تهران من، نگاه او» چشم‌هایی‌ست در جست‌وجوی زندگی یک شهر، در گذشته‌ای که یا چیزی از آن باقی نمانده و یا ردپایش کمرنگ شده و این کتاب، حرکت همین چشمان جست‌‌وجو‌گر بر ردپای قلمی‌ست که شهر را به وصف نشسته است. «تهران من، نگاه او» در پی آن است که تصویری از این کلان‌شهر را در قالب روایتی از روایت‌ها به نمایش بگذارد. قصه از آنجایی آغاز می‌شود، که مسافر بیگانه، خود را در مقابل سیمای تهران می‌یابد؛ از دروازه و حصارش عبور می‌کند، پا به میدان، خیابان، کوچه‌پس‌کوچه‌ها و خانه‌هایش می‌گذارد و شریان‌های شهر را بازمی‌شناسد. او سپس رفته‌رفته در قلب بازار، مسجد، تکیه، مدرسه، حمام و کاروان‌سرای شهر رخنه می‌کند تا اعجاز فرهنگ، هنر، معماری و آداب‌‌ورسوم ایرانی را در هر آن چیزی کشف کند که در چارچوب «عام‌المنفعه» تعریف شده است.

‍ کتاب جامعه‌شناسی تاریخی (what is the historical sociology) نوشته ریچارد لاکمن (Richard Lachmann) به فارسی ترجمه و منتشر شد. لاکمن، جامعه‌شناس فقید آمریکایی (۱۹۵۶-۲۰۲۱) متخصص جامعه‌شناسی تطبیقی-تاریخی است و پیشتر،‌ کتاب قدرت دولت‌های او نیز به فارسی ترجمه شده بود.

لاکمن در این کتاب، موضوع مطالعه جامعه‌شناسی تاریخی را دگرگونی‌های تاریخی دوران‌ساز می‌داند و دگرگون شدن ساختارها بر اثر رخدادها را بررسی می‌کند. از نظر او، جامعه‌شناسی تاریخی باید چنین کند:‌ الف) کنش‌های روزمره را از لحظات نادری که مردم ساختار اجتماعی را تغییر می‌دهند، متمایز کند. ب) توضیح دهد که چرا رخدادهای دگرگون‌کننده در زمان‌ها و مکان‌های معینی رخ می‌دهند نه در هر زمان و مکان دیگری. و ج)‌ نشان دهد که این رخدادها، چگونه رخدادهای بعدی را ممکن می‌سازند. (ص ۲۱) این کار توسط «رویکرد موردی/روایی» انجام می‌شود. این رویکرد، نقطه مقابل رویکرد جمعیتی/تحلیلی است که رویکرد غالب در جامعه‌شناسی است.

جامعه‌شناسان تاریخی تلاش داشته‌اند بر شناسایی «لحظه تغییر تاریخی» یا رخداد، متمرکز شوند. با شناسایی رخداد، می‌توان پرسید که درست پیش از آن لحظه، چه اتفاقی افتاده و به این ترتیب،‌علت‌ها و ترتیب و تسلسل علت‌ها را شناخت. وبر لحظه تغییر سرمایه‌داری را، دین‌پیرایی پروتستانی می‌دانست، چون «آداب روزمره و مناسابات اجتماعی را گسست و دگرگون کرد». (ص ۳۱)
یکی از مهمترین رخدادهای تاریخی، انقلاب‌ها و جنبش‌‌های اجتماعی است. در این مورد هم لاکمن می‌گوید ابتدا باید لحظات وقوع انقلاب‌ها و جنبش‌های اجتماعی را شناسایی کرد، در مرحله دوم، باید بررسی کرد که چگونه چنین لحظاتِ کنشِ اثرگذارِ علیه حاکمان، متفاوت با لحظاتی است که پیش از این وجود داشته است. و در نهایت باید مشخص کرد که چگونه انقلاب‌ها و جنبش‌های اجتماعی موفق، متفاوت‌اند. (ص ۵۰)

فصل دوم کتاب به تحلیل‌های ریشه‌ای (ریشه‌های سرمایه‌داری) و فصل سوم به تحلیل تغییرات ناگهانی (انقلابات و جنبش‌های اجتماعی) از منظر جامعه‌شناسی تاریخی می‌پردازد. نقطه مقابل انقلاب‌ها که قدرت اجتماعی جدیدی به سرکوب‌شدگان می‌دهد، امپراتوری‌ها است که همه مردم را تحت انقیاد فرمانروایان خارجی در می‌آورد و در فصل چهارم بررسی شده است. فصل پنجم به بررسی دولت‌ها و فراروایت‌های پیدایش تاریخی جنگ و ناسیونالیسم می‌پردازد. فصل ششم در باره نابرابری و فصل هفتم در باره نابرابری و جنسیت و فصل هشتم در باره فرهنگ است. فصل انتهایی کتاب هم در باره بررسی آینده توسط جامعه‌شناسان تاریخی است.

این کتاب دویست صفحه‌ای در سال ۲۰۱۳ نگاشته شده و در سال ۱۴۰۳ توسط مریم طرزی به فارسی ترجمه شده و انتشارات آگه آن را منتشر کرده است.

عصر سه‌شنبه‌های بخارا

سی‌و‌دومین نشست از سلسله نشست‌های عصر سه‌شنبه‌های مجله‌ی بخارا اختصاص یافته‌است به رونمایی و بررسی کتاب تهران من، نگاه او: شهر به روایت جهانگردان نوشته سعیده زادقناد که به تازگی از سوی انتشارات نگارستان اندیشه منتشر شده است. در این نشست که ساعت پنج بعد‌ازظهر سه‌شنبه ۵ آذرماه ۱۴۰۳ در تالار دکتر محمود روح‌الامینی باغ‌موزه نگارستان برگزار می‌شود، احمد مسجد جامعی، محمدرضا جوادی یگانه، مهرشاد کاظمی، سعیده زادقناد و علی دهباشی سخن خواهند گفت.
«تهران من، نگاه او» روایت پایتخت ایران از نگاه «دیگری» ا‌ست؛ آن‌هایی که تصورشان را از این شهر شرقی در گوشه‌ای از کوله‌بار سفرشان جای دادند و به ایران سفر کردند. امروز «تهران من، نگاه او» چشم‌هایی‌ست در جست‌وجوی زندگی یک شهر، در گذشته‌ای که یا چیزی از آن باقی نمانده و یا ردپایش کمرنگ شده و این کتاب، حرکت همین چشمان جست‌‌وجو‌گر بر ردپای قلمی‌ست که شهر را به وصف نشسته و به یاری آن‌ها می‌توان تاریخ اجتماعی تهران را هویدا کرد.

📍میدان بهارستان، خ دانشسرا، خ شریعتمدار رفیع، باغ‌موزه نگارستان، تالار دکتر روح‌الامینی

نگارستان اندیشه: ناشر تخصصی علوم انسانی
👆

تاریخ برگزاری نشست، سه‌شنبه ششم آذر است.

♦️محمدرضا جوادی یگانه از تلخ و شیرینِ تهران سخن می‌گوید🔺

@joreah_journal

www.instagram.com/joreah_journal

بخش دوم توضیحات من در جلسه رونمایی و بررسی کتاب «تهران من، نگاه او» نوشته خانم زادقناد، که عمدتا به پیچیدگی‌های «تهران من» پرداختم.

گزارش نشست رونمایی کتاب تهران من، نگاه او

خبرگزاری کتاب ایران

نشست رونمایی از کتاب «تهران من، نگاه او: شهر به روایت جهانگردان» در باغ نگارستان و در قالب سلسله‌برنامه‌های «عصر سه‌شنبه‌های بخارا» با حضور علی دهباشی، احمد مسجد جامعی، محمدرضا جوادی یگانه، مهرشاد کاظمی و سعیده زادقناد با مشارکت انتشارات نگارستان اندیشه روز ششم آذر برگزار شد.
گزارشی از این نشست را در خبرگزاری کتاب ایران (ایبنا) در اینجا میتوانید بخوانید.
در ادامه، صحبت‌های خودم به نقل از این گزارش را می‌آورم.


کتاب در پی خلق داستانی از سفرنامه‌هاست
در ابتدای این نشست، محمدرضا جوادی یگانه، استاد جامعه‌شناسی دانشگاه تهران به معرفی مختصری از کتاب پرداخت و گفت: در این کتاب سعی شده تا همه اظهاراتی که درخصوص تهران در سفرنامه‌ها آمده است، گرداوری و منظم شود و گاه نویسنده به مقایسه دیدگاه‌ها سیاحان در موارد و موضوعات مختلف نیز پرداخته است.
او در خصوص اهمیت سفرنامه‌ها افزود: سفرنامه ژانری ادبی محسوب می‌شود و در عین حال یکی از مهمترین منابع تاریخ اجتماعی ایران نیز به‌شمار می‌رود، به‌ویژه در مورد جامعة ایرانی که اسناد دقیق و متقنی درباره آن موجود نیست و هنوز هم بسیاری از این دست اسناد در آرشیوهای خانگی و دولتی حبس هستند و خطر از دست رفتن آنها وجود دارد، ازین رو سفرنامه‌ها می‌تواند اطلاعات بسیار خوبی را در اختیار ما قرار دهد. همچنین به ویژه از آنجایی که در مورد شهر تهران پیش از قاجار اطلاعات دقیقی در دست نیست و از تاریخ ایران، تاریخی رسمی، سیاسی و دولتی قلمداد می‌شود، لذا تاریخ مردمی بسیار کمرنگ است و لذا سفرنامه‌ها منبع بسیار مهمی برای دسترسی به اطلاعات تاریخی، جغرافیایی و حتی آب‌وهوایی نیز هستند.
این پژوهشگر حوزه خلقیات ایرانیان ادامه داد: سفرنامه یک ژانر ادبی نیز هست و ما سفرنامه را به‌مثابه رمان می‌خوانیم، نه یک کتاب تاریخی در این میان می‌توان گفت حتی نقد سفرنامه نیز می‌تواند در حوزه ژانر ادبی بگنجد و بر این باورم که این نقد نمی‌تواند خشک و رسمی باشد و به دور از قضاوت ارزشی قرار گیرد، لذا پژوهشگر این حوزه باید به سفرنامه‌ها تعلق خاطر داشته باشد تا بتواند آنها را دقیق‌تر دیده و درخصوصشان اظهار نظر کند، از همین منظر، کار خانم زادقناد حائز اهمیت است؛ چرا که بررسی و نقل قول از این تعداد سفرنامه، کتاب «تهران من، نگاه او» را به‌مثابه یک داستان یا کتاب قصه کرده، و متن این کتاب گویی رویکردی پست‌مدرن را در نقد سفرنامه‌ها و خلق یک داستان دنبال می‌کرده است.

تهران، معشوقة نفرت‌انگیز ماست
در بخش دوم نشست، محمدرضا جوادی یگانه، مجدداً به محتوای کتاب «تهران من، نگاه او» اشاره کرد و با بیان احساس خود از این اثر گفت: خواندن این کتاب که درباره تهران است، حس متناقضی را از شهر به ما القاء می‌کند. به این ترتیب که تهران، معشوقة نفرت‌انگیز ماست و حس دوگانه‌ای که از این کتاب به دست می‌آوریم نیز چنین است. تصور کنید، اگر از تهران، دولت و ماشین‌ها را بگیریم، شهر خیلی خوبی می‌شود، مثل تصویری که ازین شهر در ایام تعطیلات نوروز داریم. اما همین تهران مملو از تناقض، در نظر سیاحان جلوه دیگری دارد، مثلاً در مواردی توصیفات سیاحان از ایران، بسیار عاشقانه است، فردی مثل خانم پرنسس بیبسکو که شاعری فرانسوی‌ست، با حضوری کوتاه در تهران، توصیفات بسیار شاعرانه‌ای از این شهر داشته، و انگار چیزی جز زیبایی ندیده است، اما در کنار آن سیاحان روس هیچ پدیده زیبایی در ایران را گزارش نکرده‌اند، از مامونتف که در جریان به توپ بستن مجلس در ایران حضور داشته تا لومنیتسکی، هیچیک توصیف قشنگی از ایران نداشته‌اند. در کتاب «تهران من، نگاه او» نیز شما نمی‌توانید به نگاهی روشن در مورد این شهر برسید، چون نگاه روشن، ذات و خود تهران است؛ شهری که هم عاشقانه دوستش داریم و هم به شدت از آن بی‌زاریم. به این ترتیب حسی که از خوانش سفرنامه‌ها نسبت به تهران می‌یابیم، یک قصه تمام‌نشدنی و داستانی باز است که تکلیف ما را با این شهر مشخص نمی‌کند.