‍ ‍«دستگاه اعدام»


تا پیش از ساخت و به‌کارگیری گیوتین، شیوۀ یکسانی برای اعدام وجود نداشت؛ بسته به طبقۀ اجتماعی فرد محکومِ به اعدام و بسته به نوع جرم، اعدام صورت می‌گرفت که البته یکی از دیگری فجیع‌تر بود: نجیب‌زادگان و ثروتمندان را با شمشیر مخصوصی گردن می‌زدند (محکوم بر صندلی مخصوصی می‌نشست و جلاد...)؛ مرتدان را بر کومۀ هیزم زنده‌زنده می‌سوزاندند؛ یاغیان و مجرمان سیاسی را چهار تکه می‌کردند؛ دزدان را دار می‌زدند و جاعلان سکه را زنده‌زنده در دیگ آبجوش می‌پختند. وقتی این‌ها را یادآوری می‌کنیم تازه متوجه می‌شویم که چرا هدف از ابداع گیوتین «انسانی‌ کردن» اعدام بود!

پیش از آن‌که گیوتین، این ماشین اعدام، ساخته شود، کسانی بودند که حتا از لغو مجازات اعدام سخن می‌گفتند، مانند لویی‌ـ‌میشل لو پلتیه (Louis-Michel Le Peletier) و شگفتا که در میان کسانی که با او موافق بودند نام کسی چون روبسپیر هم دیده می‌شود، کسی که بعدها مسئول اصلی کشتارهایی بی‌رحمانه شد و اصلاً نامش مترادف حاکمیت وحشت در تاریخ است! اما در آن زمان ایدۀ لغو مجازات اعدام خریداری نداشت. جامعه هنوز خون دوست داشت و تا گردنی زده نمی‌شد و خونی فوراه نمی‌کشید، باور نمی‌کرد تغییری رخ داده باشد.

در این‌جا باید از یکی از شخصیت‌های خاص تاریخ نام برد: شارل ساسون (Charles Sanson)، جلاد پاریس. شغل او گردن‌زنی بود و از ۱۷۷۸ رسماً جلاد پاریس شد. ساسون قرار بود پزشک شود، رشتۀ پزشکی می‌خواند، اما به دلیل مشکلات مالی درس را رها کرد و ناگزیر حرفۀ جلادی پیشه کرد، و البته هیچ نمی‌دانست قرار است معروف‌ترین جلاد تاریخ شود! اما در این اثنا در فرانسه انقلاب شد و بازار گردن‌زنی داغ شد! به همین دلیل، از قضا شارل ساسون خود از جمله کسانی بود که اصرار داشت شیوۀ جدیدی برای گردن زدن ابداع شود، شیوه‌ای که پزشک و سیاستمداری به نام «ژوزف گیوتین» پیشنهاد داده بود.

ژوزف گیوتین در واقع دربارۀ شکل این «دستگاه اعدام» هیچ ایده‌ای نداشت، فقط تأکید داشت رابطۀ جلاد با محکوم باید تبدیل به رابطه‌ای ماشینی شود و دست انسان کم‌تر در این کار دخیل باشد و شأن فرد محکوم هم بیشتر مراعات شود. می‌گفت نمی‌توان وحشت اعدام را برای فرد محکوم کم کرد، اما می‌توان از درد او کاست. مجمع ملی فرانسه به پیشنهاد او گوش داد و آنتوان لویی (Antoine Louis)، جراح دربار را مأمور کرد چنین دستگاهی را بسازد. آنتوان لویی و ساسونِ جلاد دست‌به‌کار طراحی این دستگاه شدند. اما طنازی‌های تاریخ که پایانی ندارد... ساخت این دستگاه مرگ به یک «پیانوساز» واگذار شد؛ «توبیاس اشمیت» (Tobias Schmidt). بدین‌سان گیوتین با آن شکلی که می‌شناسیم ساخته شد.

بیستم مارس ۱۷۹۲ مجمع ملی فرانسه طی حکمی مقرر کرد از این پس همۀ اعدام‌ها باید با این دستگاه جدید (گیوتین) اجرا شود. اولین گردنی هم که زیر تیغ گیوتین رفت، گردن نیکولا ژاک پلتیه (Nicolas Jacques Pelletier) بود. پلتیه را در بیست‌وپنجم آوریل ۱۷۹۲ به جرم دزدی زیر گیوتین اعدام کردند. مجری اعدام، همچنان مانند گذشته ساسونِ جلاد بود، البته از این پس با دستگاه گیوتین زحمت کمتری داشت. اما در ادامه شخصیت‌‌های بزرگی زیر گیوتین رفتند، معروف‌ترینشان لویی شانزدهم و همسرش ماری آنتوانت! انقلاب فرانسه، برای این‌که به خود اثبات کند «برابری» به همراه آورده است، عطش مهیبی به کشتن بزرگان داشت. با کشتن هر نجیب‌زاده‌ای هویت خود را اثبات می‌کرد. تاریخ خونریزی انقلاب فرانسه بس فراختر از آن است که در این نوشتار بگنجد، بگذریم...

از پیدایش گیوتین و نخستین اعدام با آن سخن گفتیم، مانده است این‌که از آخرین اعدام با گیوتین بگوییم. «حمیده جندوبی»، پاانداز و قاتلِ تونسی، آخرین کسی بود که در اروپای غربی اعدام شد، با گیوتین. این مرد تونسی دوست‌دختر سابق خود، الیزابت بوسکه، را ربوده، شکنجه داده و کشته بود. دادگاه حکم اعدامش را صادر کرد و در دهم سپتامبر ۱۹۷۷ جندوبی اعدام شد. تیغ گیوتین برای آخرین بار فروافتاد، سر در سبد غلتید و تن در تابوت افتاد...

از ساسون جلاد نام بردم و بد نیست در پایان، حکایتی را که دربارۀ او تعریف می‌شود بگویم؛ حکایتی که البته از صحت آن بی‌خبرم. می‌گویند وقتی ساسونِ جلاد کار جلادی را کنار گذاشته بود، روزی ناپلئون او را در خیابان دید و از او پرسید: تویی که سه هزار انسان را گردن زده‌ای شب آسوده می‌خوابی؟ ساسون پاسخ داد، وقتی امپراتوران و شاهان و دیکتاتورها شب آسوده می‌خوابند، چرا جلاد آسوده نخوابد؟

در پیوست می‌توانید گزارش خوبی از شبکۀ ایران‌اینترنشنال دربارۀ گیوتین ببینید. در ادامه نیز عکس‌هایی از واپسین اعدام با گیوتین می‌بینیم.

مهدی تدینی
#اعدام، #گیوتین، #انقلاب_فرانسه
@tarikhandishi