بر مزار سید ضیاءالدین ابوالرضا فضل‌الله راوندی - کاشان
چهارشنبه ۱۱ بهمن ۱۴۰۲

🗞 شاه‌زادگی مادر امام سجاد(ع)

عنوان مقاله: اعتبارسنجی روایات شاهزاده بودن مادر امام سجاد(ع)
نویسنده: عباس میرزایی
مجله پژوهشنامه تاریخ اسلام، ش37

👈 اینکه امام سجاد(ع) فرزند بانویی ایرانی و آن هم دختر یزدگرد است، از قدیم در منابع مختلف حدیث و تاریخ اعم از شیعه و سنی وجود داشته و شاید از قرن نهم و کتاب عمدة الطالب محل بحث و گفتگو قرار گرفته است.
@AlMostabin
❇️ در عصر حاضر نیز از یک‌سو شهید مطهری و دکتر شهیدی از پیش‌تازان نقد نظر مشهور و مهدوی دامغانی در «شاهدخت والاتبار» از مؤیدان اخبار بوده‌اند.

🔍 مقاله پیوست با بیان پیشینه این بحث، به بررسی دو روایت از کتب کهن حدیثی مانند بصائر و کافی پرداخته است.

#گزیده_مطالب
#سجاد(ع)
#مستبین
در ایتا
https://eitaa.com/Mostabin
در تلگرام
https://t.me/AlMostabin

الجواب عن سؤال حول ضريح السيدة رقية بنت علي في مسجد الرأس بدمشق

لبرهان الدين إبراهيم الناجي الدمشقي (ت 900هـ)
تحقيق: أحمد خامه يار

يُنشر نص الرسالة لأول مرة

مقدمة التحقيق
كنتُ قد عثرتُ سابقاً على رسالة خطية ضمن المجموع رقم 771 في مكتبة ملك الوطنية في طهران، عُرِّفت في فهرس مخطوطات المكتبة باسم "رسالة في الضريح الذي في مسجد الرأس"، وهي النص الثالث من المجموع المذكور، وتشمل الصفحات 395-403 للمخطوط. ثم عثرتُ لاحقاً على نسخة أخرى لهذه الرسالة في المكتبة الوطنية الإسرائيلية في مدينة بيت المقدس المحتلة، ورقمها في المكتبة: Yah. Ms. Ar. 994، فقرّرتُ أن أقوم بتحقيق نص الرسالة.

وموضوع الرسالة هو سؤال موّجه لعلماء دمشق عن صحّة الضريح المنسوب للسيدة رقية بنت الإمام علي بن أبي طالب (عليه السلام) داخل باب الفراديس بدمشق، ويعقب السؤال إجابة تفصيلية للشيخ برهان الدين الناجي، من علماء دمشق في القرن التاسع الهجري.

والمُجيب هو برهان الدين أبو إسحاق إبراهيم بن محمد بن محمود الدمشقي الشافعي، المعروف بالناجي لكونه تحوّل إلى المذهب الشافعي بعد أن كان حنبلياً. وُلد سنة 810 هـ، وتوفي سنة 900 هـ. وله رسائل ومؤلفات في الحديث والفقه وغيرها، منها: "عجالة الإملاء المتيسرة من التذنيب على ما وقع للحافظ المنذري من الوهم وغيره في كتابه الترغيب والترهيب" ، و"كنز الراغبين العفاة في الرمز إلى المولد المحمدي والوفاة" ، و"إفادة المبتدي المستفيد في حكم إتيان المأموم بالتسميع"، و"التعليق الرشيق في التختم بالعقيق"، و"رسالة فيمن يدعي أن من ذرّيّة حمزة الخلف بن العبّاس".

ويذكر برهان الدين الناجي أنه لم يجد في أقوال العلماء والمؤرخين ما يدلّ على أن هناك ابنة للإمام علي (ع) اسمها رقية، سكنت أو دُفنت في هذا الموضع ـ أي في باب الفراديس ـ من أبواب مدينة دمشق القديمة، ويستشهد بوجود عدد آخر من الأضرحة والقبور المنسوبة إلى أهل البيت والصحابة في دمشق لم تثبت صحتها ونسبتها إلى أصحابها من الناحية التاريخية.

والضريح المذكور في هذه الرسالة، والمنسوب إلى رقية بنت أمير المؤمنين علي بن أبي طالب (ع)، هو بعينه الضريح المشتهر اليوم بالسيدة رقية بنت الإمام الحسين (ع)، حيث نعلم أنه كان يُنسب في وقت سابق، إلى رقية بنت الإمام علي (ع)؛ كما نعلم أيضاً أن هذا الضريح ينطبق على مشهد رأس الإمام الحسين (ع) داخل باب الفراديس.

وهناك العديد من الأدلة التي تدعم بل تثبت الادعاء بأن مشهد السيدة رقية بنت الإمام الحسين (ع) كان يُنسب قديماً إلى رقية بنت أمير المؤمنين (ع)، وأنه ينطبق بعينه على مشهد لرأس الإمام الحسين (ع)، وقد ذكرتُ هذه الأدلة في دراستي غير المنشورة حول مشاهد أهل البيت (ع) في سوريا، وفي النسخة الفارسية التي أعددتُ لهذه الدراسة والمطبوعة بإيران باسم "آثار پيامبر (ص) و زيارتگاههاي اهل بيت (ع) در سوريه".

ومن هذه الأدلة ـ على سبيل المثال لا الحصر ـ الكتابات الحجرية التي كانت موجودة بداخل مشهد السيدة رقية بدمشق قبل توسيع بنائه الحالي في العقود الأخيرة. وقد زوّدنا بنصوص هذه الكتابات الباحث الدمشقي المرحوم محمد أسعد طلس في تأليفه "ذيل ثمار المقاصد [في ذكر المساجد لابن عبد الهادي الدمشقي]"، (بيروت: مكتبة لبنان، 1975م، ص229).

فمن هذه الكتابات، الكتابة التي كانت تشير إلى دفن رأس الملك الكامل ناصر الدين محمد "في هذا المشهد الحسيني بباب الفراديس" في رمضان سنة 808 هجرية. ومنها أيضاً كتابة أخرى تؤرخ بناء المشهد بيد الميرزا بابا المستوفي الكيلاني في سنة 1125 هجرية، وقد عُبّر فيها عن المشهد بـ"البقعة المشهورة بمقام ستّنا رقية بنت سيدنا علي وموضع رأس الحسين" (ع).

أما فيما يتعلق بتحقيقي لنصّ الرسالة، فقد تبين لي بعد مقارنة النسختين أن النسخة المحفوظة في مكتبة بيت المقدس تضمّ فقرات وعبارات سقطت من نسخة مكتبة ملك في طهران. فاعتبرتُها النسخة الأصح والأكمل، وذكرتُ اختلاف الألفاظ بين النسختين وأيضاً الزيادات التي تحتوي عليها نسخة بيت المقدس في الهامش؛ ورمزتُ بهذه النسخة بحرف "ق"، كونها محفوظة في مدينة القدس، ورمزتُ بنسخة مكتبة ملك بحرف "م".

وكنتُ قد حققتُ الرسالة وأنهيت مقابلتها على النسختين قبل نحو سنتين من الآن، بانتظار أن أجد فرصة لنشرها ورقياً، إلى أن اطلعتُ أنّ نسخة بيت المقدس منشورة على شبكات التواصل الاجتماعية، فقرّرتُ أن أنشر النصّ المُحقَّق للرسالة على هذه المدونة لتعمّ الاستفادة منها.

النصّ المُحقَّق 👇
https://ahmad.kateban.com/post/5410

https://t.me/ganjineh_channel

سنگ‌نوشته فرمان تخفیف مالیاتی شاه عباس صفوی در انجدان اراک

✍️ #احمد_خامه_یار

شاه عباس صفوی در دو دهه پایانی سلطنت خود، فرمان‌های تخفیف مالیاتی برای مناطق مختلف ایران صادر کرده است که متن آنها معمولاً در سنگ‌نوشته‌هایی ثبت و در هر منطقه نصب می‌شده.

یکی از این فرمان‌ها برای اهالی روستای «انجدان» (امروزه در 37 کیلومتری جنوب شرقی اراک) صادر شده است که می‌دانیم در طول سده‌های نهم تا یازدهم، زیستگاه امامان اسماعیلی نزاری بوده است.

از جمله ارزش‌های تاریخی این فرمان، تعبیر «شیعیان اثنی عشری» برای اهالی انجدان است که می‌تواند دلالت بر تقیّه امام اسماعیلیه و پیروانش در این دوره داشته باشد.

سنگ‌نوشته فرمان تخفیف مالیاتی شاه عباس برای انجدان، در حال حاضر در موزه حمام چهارفصل اراک نگهداری می‌شود و به تازگی نیز در فهرست آثار ملی منقول به ثبت رسیده است.

متن سنگ‌نوشته تا کنون چندین بار بازخوانی و منتشر شده؛ اما معمولاً این بازخوانی‌ها خالی از اشتباه نبوده است. در اینجا تلاش شده است تا دقیق‌ترین خوانش از متن آن ارائه شود:
 
هو الله الباقی
حکم جهانمطاع شد آنکه چون همواره
همّت والا نهمت و جملگی نیّت صافی طویّت نواب همیون ما
بترفیه حال شیعیان اثنی عشری باعلا درجه مصروف و معطوف
است و پیوسته مراقبت احوال ایشان پیش نهاد خاطر انور بوده
لهذا شمّه‌ای از عنایت بیغایت شاهانه شاملحال شیعیان موضع انجدان توابع
دارالمؤمنین قم که حقیقت صدق تشیّع ایشان بر مرآت خاطر اشرف جلوه
ظهور یافته، از ابتداء ششماهه پارس ئیل که موضع مذکور تیول سیادت و رفعت پناه امیر
خلیل الله انجدانی شفقت شده رسد دوازده یک ایام متبرکه رمضان المبارک و مال مواشی و
مراعی بطریقی که در سایر محال شیعه قم معمول است بتخفیف و تصدّق فرق مبارک مقرّر فرمودیم؛ مستوفیان
عظام کرام دیوان اعلی آنچه رسد وجوهات مذکور میشود از حشو بنیچه موضع مزبور موضوع و
مُستثنی دانسته، بعد از وضع آن بتیول مقرّر دارند و این عطیّه عظمی را
درباره ایشان انعام مخلّد بر دوام داشته، رقم آنرا در دفاتر خلود ثبت
نمایند، حکّام و تیولداران موضع مذکور حسب المسطور مقرّر داشته،
از فرموده تجاوز نکنند و مالوجهات ایشانرا از قرار دستور
العمل و برآورد دیوان اعلی بطریق سایر محال شیعه قم باز
یافت کرده، یک دینار و یکمن بار زیاده طمع و توقّعی نکنند و چون
بمُهر مِهرآثار رسیده اعتماد نمایند؛ تحریراً فی شهر رجب سنه 1036

https://t.me/ganjineh_channel

تصویر سنگ‌نوشته فرمان شاه عباس برای شیعیان انجدان، در موزه حمام چهارفصل اراک
عکس از خودم، به تاریخ ۲۱ آذر ۱۳۹۸

@ganjineh_channel

در باب غیبت‌گاه‌های مقدس:
(یادداشت‌های منتشر شده در پیج گنجینه در اینستاگرام)

✍️ #احمد_خامه_یار

در بسیاری از زیارتگاه‌ها، داستان‌ها و باورهایی مبنی بر غیبت شخص یا اشخاص مقدس در محل آنها وجود دارد که گاه چنین باورهایی، مبنای پیدایش این زیارتگاه‌ها بوده است. در ایران درباره گونه‌های مختلفی از مزارات و اماکن مقدس (شامل امامزاده‌ها، قدمگاه‌ها، نظرگاه‌ها، صخره‌ها، غارها، چاه‌ها و چشمه‌های مقدس) داستان غیبت رواج دارد. من برای همه این جای‌ها، عبارت یا اصطلاح «غیبت‌گاه» را خلق کرده و به‌کار می‌برم.

ادامه متن 👇
۱. درآمد

۲. بقعه بی‌بی شهربانو - شهرری

۳. امامزاده سلیمان غریب قم

۴. بقعه میر محمد حنفیه خارک

۵. مقبره بی‌بی مریم قلهات

۶. غار سی‌جون - وارانِ جاسب

https://t.me/ganjineh_channel

با توجه به امکان تهیه کتاب بهشت بقیع در حال حاضر، در صورت تمایل برای سفارش کتاب، به ID من پیام دهید:
@khamehyar

نمای کوه آله از مزارع مجاور قلعه دولت‌آباد
عکس: احمد خامه‌یار ©

برج و باروی غربی قلعه دولت‌آباد و دورنمای کوه آله
عکس: احمد خامه‌یار ©

هنر حج را می‌توان از زیرشاخه‌های هنر دینی در اسلام به شمار آورد که در ارتباط با تصویرپردازی مقدس‌ترین اماکن مسلمانان یعنی کعبه و مسجدالحرام و حرم پیامبر (ص) و سایر اماکن مقدس مکه و مدینه شکل گرفته است.

پیشینه تصویرپردازی اماکن مقدس لااقل به اواخر سده ششم هجری برمی‌گردد و در دوره‌های متأخر، به طور عمده در محیط‌های اهل سنّت، به ویژه در قلمرو پادشاهی عثمانی و در مرتبه بعدی در شبه قاره هند، گسترش چشمگیری یافته است.

هنر حج از موضوعات مورد علاقه پژوهشگران هنر اسلامی در ترکیه و کشورهای غربی است و آنها، کتاب‌ها و مقاله‌های متعدّدی در این زمینه منتشر کرده‌اند؛ تا جایی که Art of Hajj به یک اصطلاح و کلیدواژه در مطالعات هنر اسلامی تبدیل شده است.

الواح کاشی یا سرامیک عثمانی (ایزنیک)، از جمله اشکال رایج تصویرپردازی مکه و مدینه است که از جلوه هنری ویژه‌ای در مقایسه با سایر اشیای حاوی تصاویر اماکن مقدس برخوردارند. تولید این الواح در نیمه دوم سده یازدهم هجری رواج و تا سده دوازدهم ادامه یافت.

امروزه بیش از شصت نمونه از الواح کاشی حاوی تصویر مکه و مدینه باقی مانده است که در مساجد، کاخ‌ها، مقابر و برخی از دیگر بناهای استانبول و شمار دیگری از شهرهای حوزه عثمانی نصب شده‌اند. البته بسیاری از آنها به موزه‌های ترکیه و کشورهای غربی منتقل شده‌اند.

تصویر بالا، لوح کاشی حاوی تصویر کعبه و مسجدالحرام است که در حال حاضر در مجموعه دیوید در کپنهاگ نگهداری می‌شود. با توجه به وجود دیگر نمونه‌های تاریخ‌داری که به همین سبک ترسیم شده‌اند، می‌توان قدمت تقریبی آن را حدفاصل سال‌های 1070 تا 1073 هجری تعیین کرد.

کاشی بالا، از میان همه نمونه‌های شناخته شده الواح کاشی حاوی تصویر مکه و مدینه، تنها نمونه دارای کتیبه فارسی است. متن آن شامل یک دوبیتی فارسی به شرح زیر است:
دل بدست آور که حجّ اکبر است / از هزاران کعبه یک دل بهتر است
کعبه بنیاد خلیل آزر است / دل نظرگاه جلیل اکبر است

✍ احمد خامه‌یار

https://t.me/ganjineh_channel

یادداشت‌های دوست من کامران محمدحسینی درباره تاریخ و جغرافیای تاریخی حجاز و جزیرة العرب را در کانال زیر دنبال کنید:

از حجاز و تهامه
https://t.me/onhijaaz

شب سفرنامه‌های حج

هفتصدو پنجاه و چهارمین شب از شب‌های فرهنگی مجله بخارا اختصاص یافته است به سفرنامه‌های حج که به زبان فارسی منتشر شده است. این مراسم در ساعت پنج بعدازظهر یکشنبه هفدهم تیرماه ۱۴۰۳ با حضور و سخنرانی: رسول جعفریان، احمد خامه‌یار، محمدحسین دانایی، کامران محمدحسینی و علی دهباشی در تالار فردوسی خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار خواهد شد. در این نشست، همچنین اسلایدشو «حج» از آثار جمشید بایرامی به نمایش درخواهد آمد.

در سفرنامه‌های حج ویژگی‌های بسیاری برای پژوهش وجود دارد: مردم‌شناسی، مسیرهای طی‌شده در طول سفر در ادوار گوناگون، مخاطرات سفر، گزارش مسافران حج از آداب و رسوم مردم در آبادی‌ها و شهرهای مسیر سفر، جغرافیای طبیعی،... و مجموعه‌ای از توصیفات شگفت‌انگیز دیگری که در متن سفرنامه‌ها نهفته و تاکنون مورد بررسی قرار نگرفته است.

خانه اندیشمندان علوم انسانی: خیابان نجات‌الهی (ویلا)، چهارراه ورشو، تالار فردوسی