سرای فرزندان ایران.

#زیبایی‌های_زبان_پارسی؛

ما و واژه سازی؛
بخش بیست سوم
سازه‌های درون زبانی.

اين سازه هابه سامانه‌ی زبان و آساهای«قوانين»
فرمانروا بر آن هماهنگ مي‌شوند.
شایاترين آن ها براین پایه اند:

۱- بودش «وجود» واژگانی،
همانند: گاهی زمان‌ها برای برونداد واژه‌ای همه گیر پیش است «وجود» دارد هرچند كه هم مانک« معنی» های رسا هرگز بودشی ندارند.
در چنين اگره‌هایی «شرايطی» زایوری «توليد» واژه‌ای ديگر نیس شده «منتفی» اسـت
زيرا «نياز» كه يكي از اگره های ارزشمند واژه‌سازی می‌باشد بودش ندارد.
براي نمونه با بودن واژه ی فراگیری مانند «بنا» ديگر نيازی نيست كه واژه ای مانند «خانه ساز» ساخته شود.
برای نمونه در زبان پارسی امروزین سره گرایی مایه‌ی آن شده كه برخی واژه‌های جاافتاده‌ی عربی و لاتين جای خود را به برابهای پارسی بدهند.
از ان شمار«نظميه» كه جاي خود را به «پاسگاه» داده و «ديكشيونر» كه جای خود را به «واژه‌نامه» سپرده است.
با اين همه هنگامی كه دو واژه هم مانک باشد، يكی از آن ها از ديگری زاياتر است و هر چه واژه زاياتر باشد سازه‌های کرانمندكننده كمتری به آن ورزانیده «اعمال» می‌شود.

۲- سازه های واج شناختی: گاهي ساختار واجی واژه باز از توليد واژه‌ای ديگر از آن می شود.
براي نمونه، در زبان پارسی براي ساختن فروزه مي توان پسوند «ی» را به نام افزود مانند:
نام. فروزه (صفت)-«عشق عشقی»
«كاربرد. كاربردی»- «زبان- زبانی»
«جهان. جهانی»

ولی در واژه ی پایان یافته به «ی» اين فرايند توانایی ورزانیدن ندارد به همين انگیزه است كه برای ساختن فروزه در واژه ای مانند «زبانشناسی» و «آسيب شناسی» آن ها را به ریخت «زبانشناختی» و «آسيب شناختی» بکار می بریم .
۳- سازه های گردانشی «صرفی»: ويژگی های گردانشی پايه مي تواند از سازه های شیوه گردانشی شود.بیشتر تكواژهای بومی گاهی رفتاری دگرسان با تكواژهای فامی «قرضی» از خود نشان می دهند.» برای نمونه، برخی وندها تنها با پايه های ریشه دار يا درآیند به كار می روند. برای نمونه پسوند«يت» كه نام مانک «معـنی» می سازد بیشتر به واژگانی كه از عربی – وام گرفته شده اند افزوده می شود مانند: «انسانيت» آدمیگری، «بشريت »مردمی و «ضديت» دشمنی.
۴- سازه گان مانک دار: « سازه های مانک دار هم در كاربرد فرايندهای گردانشی هنایندگی «تاثير» دارند. براي نمونه فتادی «موردی» را مي توان گواه گرفت كه در بسياری زبانها يافت می شود و به گمانم از ساختارهای جهانی زبان است: اگر دو فروزه از نگریه مانک در دو نشیم «قطب» ناهمدید «مخالف »باشند و يكي از آنها مانکی داهیدار« مثبت» و ديگری مانکی ناییدار« منفی» داشته باشد، وندی كه مانک ناییدار شده را مي رساند به فروزه ای مي پيوندد كه مانکی داهیدار «مثبت» دارد و اگر به فروزه ی ناییدار «منفی» بپيوندد، بیشتر واژه ای بدساخت درست می کند. به همين شوند است كه برای نمونه مي توان از واژه هاي «زيبا»، «درست»، «شاد» واژه هاي «نازيبا»، «نادرست» و «ناشاد» را ساخت ولی از واژگان «زشت»، «غمگين» و «غلط» نمي توان واژه های «نازشت»، «ناغــمگين » و «نـاغلــط» را ســاخــت.»

دنباله دارد.

@farzandan_parsi.

562 viewsسیاه منصور, 07:42