G'azal tahlili.pdf
8.5 MB
G'azal tahlili bo'yicha eng yaxshi manbalardan biri ...
⚡Yordamchi fe'llar haqida
Aprel oyidagi milliy sertifikat imtihonlarida ko'pchilik talabgorlarni o'ylashga majbur qilgan, yechimi qiyindek tuyilgan, aslida juda oddiy narsa haqida fikr yuritamiz:
Yordamchi fe'llar - o'zida mavjud bo'lgan mustaqil atash ma'nosini yo'qotib, biror mustaqil (aksariyat hollarda ot) va oraliqdagi so'z turkumlariga oid bo'lgan so'z bilan birga qo'llanilib, kompozitsiya usulida yangi so'z yasashga xizmat qiluvchi fe'llardir.
Masalan :
a) Ot + qil, et, ayla, ber, sol, ko'r, ol, top, bo'l : hikoya qilmoq, himoya qilmoq, qayd etmoq, duo olmoq, ayyuhannos solmoq, javob bermoq, qo'nim topmoq, judo bo'lmoq, tush ko'rmoq, xalal bermoq... ;
b) Sifat + qil, bo'l, ayla, ko'r : abgor qilmoq, tayyor qilmoq, ado bo'lmoq, ogoh aylamoq, yaxshi ko'rmoq... ;
c) Undov so'z + ur, de, sol: oh urmoq, dod solmoq, dod demoq, oh demoq... ;
d) Taqlid so'z + qil, et, de : taq- taq qilmoq, qilt etmoq, qars etmoq, lip etmoq, vov - vov demoq
❗Bu so'zlar qo'shma fe'l hisoblanadi va yasama so'zlarga olinadi.
Aprel oyidagi milliy sertifikat imtihonlarida ko'pchilik talabgorlarni o'ylashga majbur qilgan, yechimi qiyindek tuyilgan, aslida juda oddiy narsa haqida fikr yuritamiz:
Yordamchi fe'llar - o'zida mavjud bo'lgan mustaqil atash ma'nosini yo'qotib, biror mustaqil (aksariyat hollarda ot) va oraliqdagi so'z turkumlariga oid bo'lgan so'z bilan birga qo'llanilib, kompozitsiya usulida yangi so'z yasashga xizmat qiluvchi fe'llardir.
Masalan :
a) Ot + qil, et, ayla, ber, sol, ko'r, ol, top, bo'l : hikoya qilmoq, himoya qilmoq, qayd etmoq, duo olmoq, ayyuhannos solmoq, javob bermoq, qo'nim topmoq, judo bo'lmoq, tush ko'rmoq, xalal bermoq... ;
b) Sifat + qil, bo'l, ayla, ko'r : abgor qilmoq, tayyor qilmoq, ado bo'lmoq, ogoh aylamoq, yaxshi ko'rmoq... ;
c) Undov so'z + ur, de, sol: oh urmoq, dod solmoq, dod demoq, oh demoq... ;
d) Taqlid so'z + qil, et, de : taq- taq qilmoq, qilt etmoq, qars etmoq, lip etmoq, vov - vov demoq
❗Bu so'zlar qo'shma fe'l hisoblanadi va yasama so'zlarga olinadi.
Modal ma'no - o'z atash ma'nosini batamom yo'qotib, shunchaki, so'zga qo'shimcha boshqa ma'nolarni yuklashdir va bu holat fe'l so'z turkumiga oid so'zlarda ko'makchi fe'lli so'z qo'shilmasida aynan ko'makchi fe'l bo'lib kelgan so'zda aniq aks etadi.
Ko'makchi fe'lli so'z qo'shilmasi - fe'l + fe'l tipida shakllangan birlik hisoblanib, u tarkibiy jihatdan yetakchi va ko'makchi fe'lga ajraladi. Yetakchi fe'ldagi harakat va holat aniq amalga oshib, ko'makchi fe'ldagi lug'aviy (atash) ma'no o'z xususiyatini yo'qatib, faqat qo'shimcha ma'no yuklash uchungina ishtirok etadi. Bu holatda biz ko'makchi fe'lni tushirib qoldirsak ham, mazmunga umuman ta'sir ko'rsatmaydi. Shunchaki, ma'no kuchayishi yo'qoladi, xolos.
M: Jiyanim bir yoshga yetar-yetmas gapirib ketdi - bola 'gapirgan' (yetakchi fe'l) , ammo 'ketmagan' (ko'makchi fe'l). ' Ketdi' fe'li gapda modal ma'no ifodalagan, xolos.
Ko'makchi fe'lli so'z qo'shilmasi - fe'l + fe'l tipida shakllangan birlik hisoblanib, u tarkibiy jihatdan yetakchi va ko'makchi fe'lga ajraladi. Yetakchi fe'ldagi harakat va holat aniq amalga oshib, ko'makchi fe'ldagi lug'aviy (atash) ma'no o'z xususiyatini yo'qatib, faqat qo'shimcha ma'no yuklash uchungina ishtirok etadi. Bu holatda biz ko'makchi fe'lni tushirib qoldirsak ham, mazmunga umuman ta'sir ko'rsatmaydi. Shunchaki, ma'no kuchayishi yo'qoladi, xolos.
M: Jiyanim bir yoshga yetar-yetmas gapirib ketdi - bola 'gapirgan' (yetakchi fe'l) , ammo 'ketmagan' (ko'makchi fe'l). ' Ketdi' fe'li gapda modal ma'no ifodalagan, xolos.
✅️ABBREVIATURA✅️
Abbreviaturalar - Qisqartma otlar, murakkab nomlarning ikkinchi nomi hisoblanib, ot so'z turkumida uchraydi.
✔Es : qisqartmalar nutqiy ixchamlikka erishish maqsadida avval yozma nutqda paydo bo'lib, keyin ommalashib og'zaki nutqqa o'tadi.
✅Tilimizda so'zlarni qisqartirishning 4 usuli bor...
1)Murakkab nom tarkibidagi so'zlarning 1-tovushlari qisqaradi :
DTS, IIB, MXX, DXX, BMT
2)Murakkab nom tarkibidagi 1-so'zning 1-bo'g'ini qolganini bosh harflari :
FarDU, O'zMU, O'zAS (O'zbekiston adabiyoti va san'ati
3)1- va 2-so'zning 1-bo'g'ini qolgani to'liq
O'zMashXolding, O'zTransgaz, O'zAvtoyo'l
4)1-so'zning 1-bo'g'ini qolgani to'liq :
Toshshaharnon, O'zneftgaz, O'zvinosanoatxolding
Es : Qisqartmalar barchasi morfologik tamoyil asosida yoziladi.Ularning bosh harflari qo'shib yoziladi.
Qisqartma otlarga qo'shimchalar ham qo'shilishi mumkin : YXHTning, BMTga
Abbreviaturalar - Qisqartma otlar, murakkab nomlarning ikkinchi nomi hisoblanib, ot so'z turkumida uchraydi.
✔Es : qisqartmalar nutqiy ixchamlikka erishish maqsadida avval yozma nutqda paydo bo'lib, keyin ommalashib og'zaki nutqqa o'tadi.
✅Tilimizda so'zlarni qisqartirishning 4 usuli bor...
1)Murakkab nom tarkibidagi so'zlarning 1-tovushlari qisqaradi :
DTS, IIB, MXX, DXX, BMT
2)Murakkab nom tarkibidagi 1-so'zning 1-bo'g'ini qolganini bosh harflari :
FarDU, O'zMU, O'zAS (O'zbekiston adabiyoti va san'ati
3)1- va 2-so'zning 1-bo'g'ini qolgani to'liq
O'zMashXolding, O'zTransgaz, O'zAvtoyo'l
4)1-so'zning 1-bo'g'ini qolgani to'liq :
Toshshaharnon, O'zneftgaz, O'zvinosanoatxolding
Es : Qisqartmalar barchasi morfologik tamoyil asosida yoziladi.Ularning bosh harflari qo'shib yoziladi.
Qisqartma otlarga qo'shimchalar ham qo'shilishi mumkin : YXHTning, BMTga
ATTESTATSIYA. FINAL TEST. Xurshid Jo'rayev.pdf
2.2 MB
Attestatsiya imtihonlariga tayyorlanayotganlar uchun.
G‘azallar sharhi_attestatsiya.pdf
1015 KB
Juda muhim manba.
Muallifni duo qilib qo'yinglar.
Muallifni duo qilib qo'yinglar.
ATTESTATSIYA. 22-APREL TUSHGAN SAVOLLAR.pdf
3 MB
Attestatsiya imtihonida bugun, ya'ni 22-aprel kuni tushgan savollar jamlandi.
SINEKDOXA
Sinekdoxa - (grekcha - birgalikda anglash)
shaxs yoki predmetning nomi o'rnida biror a'zo, bo'lak orqali o'sha tushunchani berish, ya'ni bo'lak orqali butunni yoki butun orqali bo'lakni ifodalashni bildiradi.
Sinekdoxa - qism orqali butun, butun orqali qismni ifodalaydi.
Misollar :
1)Tirnoqqa zor yashaydi (farzand)
2)Eshitgan quloq nima deydi (odam)
3)o'z jigariga ham shunday qildimi (yaqini)
4)Jingalaksoch do'stlarim kelishdi
5) besh qo'l barobar emas (barmoq)
6)kechgach tuz totmadim (narsa yemaslik)
7)bir burda non kifoya
8)Ostonam tuyoq ko'rmagan
9)shu tuyoq bilan 6 ta og'izni boqaman
10)uyimiz 4 tomdan keyin
11)bu eshikka qadam bosmasman
12)G'ilayni rejasi ma'qul
13)Cho'loqqa achindim
14)Yig'ilishda mo'ylov ham gapirdi
15)Besh panjangni tort
16)Chakkam qon bo'ldi
17)Oqbilagoyim Toshkentlik
18)G'ildirakni yurg'iz
19)qora ko'zlar termular
20)bir bosh, bir yoqa bo'lishdi
21)bu qosh, bu ko'z xumor
22)Begona oyoqlar paydo bo'ldi
23)oq sut-u tuz hurmati
24)Men qilarkan sajda egma qoshima
25)Yoshligimga ko'z tegmasin
26)Qandaydir qo'llar uni amal kursisiga o'tqizdi
27)Hajringda boshim oqardi
Es : sinekdoxa nutqimizni ta'sirchanligini oshirishda, ifodali, jozibali bo'lishida ahamiyatga ega
ko'chimlarga qo'shimcha misollar :
tandirning qulog'i - metafora
eshitgan quloq nima deydi - sinekdoxa
devorning qulog'i - vazifadoshlik
kitobni boshdan oyoq o'qib chiqdim -metafora
kasalning oyog'iga o'tirdi - metonimiya
mahallamizda begona oyoqlar paydo bo'ldi - sinekdoxa
stolning oyog'i - vazifadoshlik
Buloqning ko'zi ochildi - metafora
Qaro ko'zum, kel-u mardumlig' emdi fan qilg'il - sinekdoxa
derazaning ko'zi - vazifadoshlik
ko'chaning boshi - metafora
Hajringda qaro boshim oqardi - sinekdoxa
Endi u eshikka sira bormayman - sinekdoxa
Mashinaning eshigini och - vazifadoshlik
Raqiblar o'ng qanotdan hujum qildi - metafora
Samolyot qanoti - vazifadoshlik
Miltiqning o'qi - vazifadoshlik
Zambarak o'qi - vazifadoshlik
aravaning o'qi - metafora
daraxtning ko'zi -metafora
Ishning ko'zi - metafora
g'ildirak o'qi - metafora
o'q ariq - metafora
Mashqlar :
1)Ramazon aytib keldik eshigingizga
bunda ramazon qoshigi bolishi kerak metonimiya, eshik-uy sinekdoxa
2)Aytmaganning dasturxoniga borib qadrimni tushirmayman
aytmagan (odam) - metonimiya
qadr tushmaydi - metafora
3)Ko'ksimda qo'rg'oshin quyosh tig'ida
qo'rg'oshin aslida o'q - metonimiya
quyosh tig'i - metafora
4)qovun palak, tarvuz palak - o'z ma'no
5)to'rt egat palak ekdim - aslida urug' sinekdoxa
6)poyiga ipakdan palak soldilar - metafora
7)parvoyi palak - ibora
Sinekdoxa - (grekcha - birgalikda anglash)
shaxs yoki predmetning nomi o'rnida biror a'zo, bo'lak orqali o'sha tushunchani berish, ya'ni bo'lak orqali butunni yoki butun orqali bo'lakni ifodalashni bildiradi.
Sinekdoxa - qism orqali butun, butun orqali qismni ifodalaydi.
Misollar :
1)Tirnoqqa zor yashaydi (farzand)
2)Eshitgan quloq nima deydi (odam)
3)o'z jigariga ham shunday qildimi (yaqini)
4)Jingalaksoch do'stlarim kelishdi
5) besh qo'l barobar emas (barmoq)
6)kechgach tuz totmadim (narsa yemaslik)
7)bir burda non kifoya
8)Ostonam tuyoq ko'rmagan
9)shu tuyoq bilan 6 ta og'izni boqaman
10)uyimiz 4 tomdan keyin
11)bu eshikka qadam bosmasman
12)G'ilayni rejasi ma'qul
13)Cho'loqqa achindim
14)Yig'ilishda mo'ylov ham gapirdi
15)Besh panjangni tort
16)Chakkam qon bo'ldi
17)Oqbilagoyim Toshkentlik
18)G'ildirakni yurg'iz
19)qora ko'zlar termular
20)bir bosh, bir yoqa bo'lishdi
21)bu qosh, bu ko'z xumor
22)Begona oyoqlar paydo bo'ldi
23)oq sut-u tuz hurmati
24)Men qilarkan sajda egma qoshima
25)Yoshligimga ko'z tegmasin
26)Qandaydir qo'llar uni amal kursisiga o'tqizdi
27)Hajringda boshim oqardi
Es : sinekdoxa nutqimizni ta'sirchanligini oshirishda, ifodali, jozibali bo'lishida ahamiyatga ega
ko'chimlarga qo'shimcha misollar :
tandirning qulog'i - metafora
eshitgan quloq nima deydi - sinekdoxa
devorning qulog'i - vazifadoshlik
kitobni boshdan oyoq o'qib chiqdim -metafora
kasalning oyog'iga o'tirdi - metonimiya
mahallamizda begona oyoqlar paydo bo'ldi - sinekdoxa
stolning oyog'i - vazifadoshlik
Buloqning ko'zi ochildi - metafora
Qaro ko'zum, kel-u mardumlig' emdi fan qilg'il - sinekdoxa
derazaning ko'zi - vazifadoshlik
ko'chaning boshi - metafora
Hajringda qaro boshim oqardi - sinekdoxa
Endi u eshikka sira bormayman - sinekdoxa
Mashinaning eshigini och - vazifadoshlik
Raqiblar o'ng qanotdan hujum qildi - metafora
Samolyot qanoti - vazifadoshlik
Miltiqning o'qi - vazifadoshlik
Zambarak o'qi - vazifadoshlik
aravaning o'qi - metafora
daraxtning ko'zi -metafora
Ishning ko'zi - metafora
g'ildirak o'qi - metafora
o'q ariq - metafora
Mashqlar :
1)Ramazon aytib keldik eshigingizga
bunda ramazon qoshigi bolishi kerak metonimiya, eshik-uy sinekdoxa
2)Aytmaganning dasturxoniga borib qadrimni tushirmayman
aytmagan (odam) - metonimiya
qadr tushmaydi - metafora
3)Ko'ksimda qo'rg'oshin quyosh tig'ida
qo'rg'oshin aslida o'q - metonimiya
quyosh tig'i - metafora
4)qovun palak, tarvuz palak - o'z ma'no
5)to'rt egat palak ekdim - aslida urug' sinekdoxa
6)poyiga ipakdan palak soldilar - metafora
7)parvoyi palak - ibora
Yodda tuting ❗️
Kelinglar bugun uslubiy xatoliklar haqida gaplashamiz.
1⃣ Qoʼshimchani keraksiz qoʼllash❌.
a) Insoniyatning tarixining bosqichlarida....
Koʻrib turganingizdek yuqoridagi gapda ,,insoniyatning" soʼzidagi ,,ning" qoʼshimchasi xato qoʼllanilgan.
b) Men toʼrtta doʼstlarim bilan sayr qildim.
Ushbu gapda esa ,,doʻstlarim" soʼridagi ,,lar" qoʼshimchasi xato qoʼllanilganligni topish qiyin emas
2⃣ Kelishik qoʻshimchasini xato qoʼllash❌.
a) Seni puling bormi?
Ushbu gapda ,,seni" soʼzidagi ,,ni" qoʼshimchasinining oʼrniga ,,ning" qoʼshimchasi qoʼyilishi kerak!
b) Buxoroga yashayman.
Bu gapda ,,Buxoroga" soʼzidagi ,,ga qoʼshimchasining oʼrniga ,,da" qoʼshimchasi qoʼllanilishi kerak!
3⃣ Sinonimlarni xato qoʼllash❌.
a) Qizning basharasi chiroyli edi.
Ushbu gapda ,,bashara" zoʼri salbiy boʼyoqdir soʼz boʼlganligi uchun gapga mos kelmagan.
b) U suluvgina yigit ekan.
Bu yerda esa ,,suluv" sifati qiz bolaga nisbatan qoʼllaniladi.
4⃣ Soʻzlarni keraksiz takrorlash❌.
a) Zulfiya haqiqiy ijodkor, Zulfiya jonli tasvir yarata oladi.
Ushbu gapda ,,Zulfiya" soʼzi ikki marotaba takrorlanganligi uslubiy xatolik sanaladi!
5⃣ Iborani xato qoʼllash❌.
a) Yoʻlchi bu yerlardan butunlay oyoq uzatgan edi.
Ushbu gapda ,,oyoq uzatmaq" emas ,,oyoq uzmoq" iborasi qoʼllanilmaganligi uslubiy xatolik sanaladi!
6⃣ Paronim xatolik❌.
a) Uni kecha tunab ketishdi.
Ushbu gapdagi ,,tunamoq" soʼzining maʼnosi ,,uxlamoq" maʼnosida. Aslida bu yerda ,,toʼnamoq" soʼzi qoʼllanilishi kerak edi.
✅Yuqorida sanab oʼtilgan xatoliklar uslubiy xatolik ekanligni unutmang❗️
Kelinglar bugun uslubiy xatoliklar haqida gaplashamiz.
1⃣ Qoʼshimchani keraksiz qoʼllash❌.
a) Insoniyatning tarixining bosqichlarida....
Koʻrib turganingizdek yuqoridagi gapda ,,insoniyatning" soʼzidagi ,,ning" qoʼshimchasi xato qoʼllanilgan.
b) Men toʼrtta doʼstlarim bilan sayr qildim.
Ushbu gapda esa ,,doʻstlarim" soʼridagi ,,lar" qoʼshimchasi xato qoʼllanilganligni topish qiyin emas
2⃣ Kelishik qoʻshimchasini xato qoʼllash❌.
a) Seni puling bormi?
Ushbu gapda ,,seni" soʼzidagi ,,ni" qoʼshimchasinining oʼrniga ,,ning" qoʼshimchasi qoʼyilishi kerak!
b) Buxoroga yashayman.
Bu gapda ,,Buxoroga" soʼzidagi ,,ga qoʼshimchasining oʼrniga ,,da" qoʼshimchasi qoʼllanilishi kerak!
3⃣ Sinonimlarni xato qoʼllash❌.
a) Qizning basharasi chiroyli edi.
Ushbu gapda ,,bashara" zoʼri salbiy boʼyoqdir soʼz boʼlganligi uchun gapga mos kelmagan.
b) U suluvgina yigit ekan.
Bu yerda esa ,,suluv" sifati qiz bolaga nisbatan qoʼllaniladi.
4⃣ Soʻzlarni keraksiz takrorlash❌.
a) Zulfiya haqiqiy ijodkor, Zulfiya jonli tasvir yarata oladi.
Ushbu gapda ,,Zulfiya" soʼzi ikki marotaba takrorlanganligi uslubiy xatolik sanaladi!
5⃣ Iborani xato qoʼllash❌.
a) Yoʻlchi bu yerlardan butunlay oyoq uzatgan edi.
Ushbu gapda ,,oyoq uzatmaq" emas ,,oyoq uzmoq" iborasi qoʼllanilmaganligi uslubiy xatolik sanaladi!
6⃣ Paronim xatolik❌.
a) Uni kecha tunab ketishdi.
Ushbu gapdagi ,,tunamoq" soʼzining maʼnosi ,,uxlamoq" maʼnosida. Aslida bu yerda ,,toʼnamoq" soʼzi qoʼllanilishi kerak edi.
✅Yuqorida sanab oʼtilgan xatoliklar uslubiy xatolik ekanligni unutmang❗️
70 % deb endi insoniylikdan chiqmaslik kerak-ku!!!
Ba'zi savollarni tuzgan odamning o'zi ham ishlay olmasa kerak.
Qolaversa, bazadagi kalitlarda xatolik bo'lsa...
Ba'zan o'ylab qolasan kishi. Maqsadi nima, bilimni sinashmi yoki yiqitib, endi uyg'onayotgan ta'limni yana .... kiritib yuborishmi (uzr)
Men maktabda ishlamayman, attestatsiyaga kirganim yo'q, ammo kirib chiqqan ustozlar testni aytishganda yozmay tura olmadim.
Ba'zi savollarni tuzgan odamning o'zi ham ishlay olmasa kerak.
Qolaversa, bazadagi kalitlarda xatolik bo'lsa...
Ba'zan o'ylab qolasan kishi. Maqsadi nima, bilimni sinashmi yoki yiqitib, endi uyg'onayotgan ta'limni yana .... kiritib yuborishmi (uzr)
Men maktabda ishlamayman, attestatsiyaga kirganim yo'q, ammo kirib chiqqan ustozlar testni aytishganda yozmay tura olmadim.