«نقد در ایران زبانِ محافظه‌کارانه دارد. محافظه‌کاریِ نقد در ایران دو مسئله را کاملاً آشکار می‌کند: الف) اگر هوایِ هم را داشته باشیم به‌تر از آن است که هوایِ حقیقت را داشته باشیم. ب) چون همه میان‌مایه هستیم همیشه در هراس به سر می‌بریم؛ نکند دیگری بیش‌تر از من بداند و آن‌گاه جهلِ من آشکار شود. این دو مسئله باعث شده است که در نقدِ اندیشهٔ دیگری، پنهان‌کار و محافظه‌کار باشیم و فضایِ نقد را مناسب‌ترین فضا برای نان قرض دادن بدانیم. نمی‌گویم استاد طباطبایی اصلاً نان قرض نداده است اما او در مقایسه با بسیاری از محققانِ ایرانی هم حقیقت را بیش‌تر دوست داشته است و هم می‌دانست دانسته‌هایش بیش‌تر از دانسته‌های دیگران است؛ به همین دلیل به‌ راحتی نقد می‌کرد و انديشه‌های دیگران را زیرِ سؤال می‌برد. اعتماد‌به‌نفسِ زنده‌یاد طباطبایی از میان‌مایگیِ ما می‌آمد. وقتی بارها سطحِ دانشِ دیگران را بیازمایید و به ناامیدی برسید ممکن است زبانتان درشت‌تر شود؛ خصوصاً زمانی که شما را به دلیلِ دانایی از میدان به در گردند تا با همان میان‌مایگی تاخت‌وتاز کنند. خشمِ غیرِ معمولی که در طباطبایی وجود داشت، چنان‌که عده‌ای او را محققی غیرِ اخلاقی و بد زبان می‌دانستند، از همین مسئله مایه می‌گیرد.»

- "فصل‌نامهٔ سیاست‌نامه، شمارهٔ ۲۶"، از یادداشتِ سینا جهان‌دیده.
@erjahat

«یک جوانِ هوشمندِ ایرانی که سخت زیرِ تاثیرِ طرزِ فکرِ اروپایی بود روزی پیشِ من دردِ دل کرد و گفت: "از نظرِ دین و مذهب باید بگویم که من دیگر به هیچ چیز اعتقاد ندارم. بسیاری از رفقای من هم که در اروپا تحصیل کرده‌اند همین وضع را دارند‌." اما از جانبِ دیگر در مساجد و بقاع و گورستان‌ها آدم به این نتیجه می‌رسید که توده‌های عظیمِ مردم لااقل به سنن و آدابِ موروثِ خود سخت پای‌بند هستند. عمومِ مردم در ماهِ رمضان روزه‌دار بودند و در عوض اغلب در رعایت و انجام دادنِ فرایضِ دینیِ روزانه از خود اهمال و سستی نشان می‌دادند. خدمهٔ من به کلیهٔ ارواحِ طیبه و خبیثه معتقد بودند و شب بدونِ چراغی روشن که نورِ آن می‌بایست ارواحِ خبیثه را بگریزاند نمی‌خوابیدند. زیارتِ اماکنِ مقدسه عموماً رواج داشت و کاظم نیز یک بار برای زیارت عازمِ مکه شد.»

- "سفرنامۀ بلوشر"، ترجمهٔ کیکاووسِ جهان‌داری.

پ.ن: ویپرت فون بلوشر (۱۹۶۳-۱۸۸۳) سفیرِ آلمان در ایران از ۱۹۳۱ تا ۱۹۳۵ بود.
@erjahat

«من به‌خصوص شایق بودم بدانم متفکرِ مستقلی هم‌چون [محمدعلی] فروغی نسبت به این مسائل چه نظری دارد و چه وضعی اتخاذ می‌کند. از صحبت‌های خصوصی که با وی داشتم به این نتیجه رسیدم که او علی‌رغمِ تمعق و مطالعه‌ای که در افکارِ فلسفیِ اروپایی دارد، باز یک شیعهٔ معتقد و مؤمن باقی مانده است، هرچند به‌ روشنی به من نگفت که روحِ آزاده‌اش تا کجا به قوانینِ شریعت پای‌بند مانده است. از همهٔ آن‌چه می‌گفت چنین برمی‌آمد که ارزش‌های اخلاقی و فلسفی را که در دینِ او وجود دارد در اثرِ سال‌ها اشتغال با مراجع و منابع ارجِ فراوان می‌گذارد و شخصاً راهی و پُلی بینِ علومِ غربی و مابعدالطبیعهٔ شرقی یافته است. آن متفکرِ غربی که سخت موردِ توجهِ وی قرار داشت آلبرتِ کبیر [آلبرتوس ماگنوس، فیلسوف و متأله و طبیعی‌دانِ آلمانی] بود، و بدونِ تردید -با در نظر گرفتنِ همهٔ تناسب‌ها- یک قرابتِ روحی و معنوی بینِ این دو تن جریان داشت.
در قبالِ سایرِ اعتقادات و ادیان، فروغی دارای گذشت بود و ادعا داشت که عدمِ تسامح و عدمِ تساهل در مکتبِ شیعه وجود ندارد.

...[مخبرالسلطنه/مهدی‌قلی هدایت] این نکته را یادآور شد: "هم‌وطنانِ من نسبت به قدرتِ مطلقهٔ ماشین اعتقادی عرفانی پیدا کردند."
از این نکته و مطالبِ دیگری که به دنبالِ آن عنوان شد چنین برآمد که ایرانیان نه تنها ماشین را دوای شفابخشِ کلیهٔ دردهای ناشی از عقب‌ماندگیِ اقتصادیِ خود می‌دانند، بل‌که با شیفتگیِ فراوان وظیفه‌ای آسمانی برای آن قائلند.»

- همان.

پ.ن: توجه کنید که "ماشین" در این‌جا با "خودرو" اشتباه نشود. واژهٔ machine اولین‌‌‌ بار از زبانِ فرانسه واردِ ایران شد؛ ماشین به هرگونه ابزاری شامل یک یا چند جزء که از انرژی برای انجام کار مطلوب استفاده می‌کند گفته می‌شود -تعریف از ویکی‌پدیا-.
به خودرو در فرانسوی automobile، می‌گویند.
احمد شاملو در این‌جا گریزی به داستانِ نام‌گذاریِ خودرو زده بود.
@erjahat

«رضاشاه برخلافِ ظاهرِ پُرهیبتش صدایی نرم و نازک داشت. اگر چشم‌‌ها را بسته و فقط صدای سخنش را شنیده بودم، گمان می‌کردم که زنِ جوانی، هیجده-نوزده ساله، حرف می‌زند. شنیده‌ام که بیسمارک و ولینگتون هم صدایِ نازکی داشته‌اند. هیچ تصور نمی‌کردم که اعلی‌حضرت رضاشاه که پیش‌تر سردارِ لشکری بامهابت بود و -سران و سربازانِ- قوایِ سه‌گانه را تشویق یا توبیخ می‌کرد صدایی چنین نرم و نازک داشته باشد.»

- "سفرنامۀ کازاما: سفرنامه و خاطراتِ آکی‌ئو کازاما"، ترجمهٔ هاشم رجب‌زاده (با همکاریِ گروهی از دانش‌جویان).
@erjahat

«آقای فروغی به وضوحِ تمام در این گفت‌وگو برایم روشن کرد که آزادیِ مطبوعات از جمله آن امورِ بدیهی و متعارفِ اروپایی است که در ایران موردِ قبول نیست و دیگر این‌که اصلی را ارائه داد که طبقِ آن هر تاج‌داری هم‌چون شاه باید به‌خصوص نسبت به هتکِ حیثیت از خود سخت حساس و سخت‌گیر باشد.
من نمونه‌ای کاملاً مخالفِ این اصل از تاریخِ آلمان برای او مثال زدم: فردریشِ کبیر روزی دید که مردم برای دیدنِ کاریکاتورِ او که بر دیوار نصب شده بود هجوم آوردند. اما چون این کاریکاتور در جایی بلند قرار داشت و مردم به‌ زحمت می‌توانستند آن را ببینند، این شاهِ بزرگ دستور داد آن را قدری پایین‌تر بیاورند تا همه خوب آن را ببینند.
آقای فروغی با لبخندی به من پاسخ داد و یادآور شد که برداشت‌ها تا این اندازه با هم تفاوت دارند.»

- همان.
@erjahat

۲۰/۰۴/۱۹۸۸
«برگشته‌ام به زندگیِ عادیِ روزانه یعنی نگرانی‌های ایران، بیماریِ اخبار، اسرائیل و فلسطینی‌ها، انتخاباتِ فرانسه، جریان‌های شوروی و راست‌ودروغ‌های درهمِ دیگر به اضافهٔ گرفتاری‌های خصوصیِ خانوادگی و عمری که مثلِ سرب در باطلاقِ زمان فرو می‌رود.»

- همان.
@erjahat

۲۷/۱۲/۱۹۸۸
«...حالی که دارم برایِ خودم هم چندان شناخته نیست. گیتا خیال می‌کند از ناخوشی اوقاتم تلخ است، یا اخم‌ کرده‌ام و با کسی حرف نمی‌زنم و..‌. اما هیچ‌کدامِ این‌ها نیست. از همه‌چیز خالی شده‌ام. نه خوش‌حالم نه بدحال، نه شاد نه غمگین و نه امیدوار یا نومید. رخوتی اندروا، بی‌گذشته و آینده، سکونی بی‌زمان و مکان، معلق در هیچ، همراه با نوعی آگاهیِ خواب‌زده به وجودِ خود، خوابی بدونِ رؤیا، با چشم‌های باز.»

- همان.
@erjahat

شخصاً خیلی روی گزاره‌های "ایرانیان چنین و چنانند" و "هیچ‌جای جهان این‌طور نیست" حساسم و معمولاً با ذکرِ مثال‌های نقض با آن‌ها مخالفت می‌کنم.
اما تمنا می‌کنم یک جایی را نشان دهید که کاربرانِ توئیترش خیلی جدی -جدا از شوخی‌های زننده- شروع به تمسخرِ رشتهٔ مطالعاتیِ یکی از مهم‌ترین‌ همسایه‌های کشورشان کنند.
آدم از این حجمِ بلاهت شرم می‌کند.

پیوندِ توئیت.

«سیمون وی می‌نویسد: "تواناییِ مراقبت و توجه کردن به انسانی دردمند امری بسیار دشوار و نادر است؛ تا حدِ معجزه نادر است. خودِ معجزه است." از نگاهِ سیمون وی انتظاری که ما در جوارِ فردِ دردمند می‌کشیم فقط و فقط از جنسِ انتظار است. چنین انتظاری به زعمِ وی جوهر است، نه کنش. جوهرِ نفس است، نه کنشِ آن. این همان جوهری است که فردِ باورمند، هم‌او که مؤمنانه چشم‌انتظارِ خداوند است و هویتش چیزی به‌جز انتظارش نیست تسلیم داشته است. این انتظاری است که فرد به انسانِ دردمند عرضه می‌دارد. به گفتهٔ وی، در این حالت، فردِ دردمند نیازی ندارد که کاری برایش انجام دهند، بل‌که می‌خواهد کسی کنارش باشد. نیازِ انسانِ دردمند بیش از هر چیزِ دیگری حضور و هم‌جواریِ دیگری است. انتظارِ فردِ همراه درونِ "زمانِ عمیقِ" برگسونی است. زمانِ عمیقی که به نوشتهٔ لویناس، فیلسوفِ فرانسوی، "به مانندِ رابطه‌ای با دیگری و با خداوند تأویل می‌شود":
"[در این] دیرند، امرِ مادی قابلِ فروکاستن به رخدادی از جنسِ معرفت نیست، بل‌که استعلایِ رابطه با کسی دیگر است: عشق، دوستی و هم‌دردی با دیگری. قرابتی که نمی‌توان آن را به مقولاتِ فضایی یا وجوهِ مضمون‌سازی و عینیت‌بخشی فروکاست."»

- "در بابِ انتظار"، نوشتهٔ هارولد شوایتزر، ترجمهٔ مهیار آقایی.
@erjahat

«امید را همانندِ درماندگی -که معمولاً باهم تفاوتِ ناچیزی دارند- باید تاب آورد؛ در اعماقِ نفسِ آدمی، همان‌جایی که هوارد می‌خواهد "کمی تنها باشد تا مدتی مجبور نباشد حرف بزند یا نگرانی‌اش را با کسی در میان بگذارد..." نشانه‌های زمانی مثلِ "کمی" یا "مدتی" که در آغازِ سقوطِ هوارد به درونِ نفسِ خودش ذکر می‌شوند، به زمانی اشاره دارند که آشکارا بیرون از او و بدونِ او به سیرِ خود ادامه می‌دهد، درست همانندِ قطره‌های آبی که از شکافِ سنگِ درونِ غارِ نیاد می‌چکند، یا فشار و کششِ امواجِ اقیانوس در ساحل‌ هوارد در طولِ غیبتِ کوتاهش از مختصاتِ رسمیِ زمانی، که درونِ آن پزشکان به بیمار سر می‌زنند و می‌روند و انسان‌ها در انتظارِ چیزها هستند، تنها تاب می‌آورد و به همان زمانی که می‌گذرد تبدیل می‌شود.»

- همان.
@erjahat

«[لویناس]: ضعف در واقع بی‌حجاب است، -حتی می‌گویم- برهنه است. برهنگی‌ای است که آشکار می‌شود: enthullüng، "افشا"، حالتی است فاقدِ شرم‌؛ در چهرهٔ انسان نمودی وجود دارد که برهنه‌ترین و عریان‌ترین حالتِ تجربهٔ انسانی است‌. هستی همیشه در معرضِ آگاهی است‌: این‌جا میرا است که نشان داده می‌شود. فرمانی، حکمِ لازم‌الاجرا، به وجهی گریز‌ناپذیر با آن هم‌راه است: مرا تنها راه نکن. تو نمی‌توانی آن شخصِ دیگری را رها کنی. در عبری اصطلاحی وجود دارد: "من این‌جا هستم"؛ این گفتهٔ ابراهیم است. خلاصهٔ این جای‌گیری مسئولیت است.»

- "مکالماتِ فرانسوی"، نوشتهٔ رائول مورتلی، ترجمهٔ شیوا مقانلو، از گفت‌وگو با امانوئل لویناس.
@erjahat

«[لویناس]: من اغلب می‌گویم -اگرچه اظهارش در ملاء عام خطرناک است- که بشریت از کتابِ مقدس و یونانیان متشکل شده است. مابقی را می‌توان ترجمه کرد: مابقی -همهٔ چیزهای عجیب‌ و غریب- ادا و اطوار است.»

-همان.
@erjahat

«...چون به آن عده از شما که حقیقتاً مبتدی هستید کمک خواهد کرد آزادانه انتخاب کنید که می‌خواهید جامعه‌شناسی، به‌خصوص به‌عنوانِ رشتهٔ اصلی‌تان، بخوانید یا نه. باید بگویم که چشم‌اندازِ کاریِ جامعه‌شناسان خوب نیست. چشم‌پوشی بر این حقیقت بسیار گمراه‌کننده است. انتظار می‌رفت این چشم‌انداز‌ها به‌تر شوند، اما در واقع بدتر شده‌اند. یک دلیل، افزایشِ آهسته اما مداومِ فارغ‌التحصیلان است؛ دلیلِ دیگر این است که در اوضاعِ اقتصادیِ فعلی، قابلیتِ این حرفه برای جذبِ فارغ‌التحصیلان کاهش یافته است‌. باید در این‌جا به نکته‌ای اشاره کنم که پیش از این، از آن آگاه نبودم و صرفاً به این دلیل که درگیرِ این مسئله شده‌ام متوجهِ آن شدم. حتی در آمریکا، که گاهی به آن بهشتِ جامعه‌شناسی می‌گویند و جایی است که جامعه‌شناسی دست‌کم در جمهوریِ آموزش از حقوقِ برابر برخوردار است، به‌هیچ‌وجه این‌گونه نیست که فارغ‌التحصیلان بدونِ زحمت هرجایی کار پیدا کنند. بنابراین اگر قرار باشد آلمان از این بابت، آن‌طور که من ده سالِ قبل پیش‌بینی کرده بودم، در همان جهتی توسعه یابد که آمریکا یافته، تفاوتِ چندانی ایجاد نخواهد شد.»

- "مقدمه‌ای بر جامعه‌شناسی"، نوشتهٔ تئودور آدورنو، ترجمهٔ سایرا رفیقی.
@erjahat