تجربهٔ تفکر

Forwarded from مدرسه (علی نجات غلامی)

نگاهی از سر تحقیر به من انداخت که انگار بگوید «ایییین!». قشنگ گرفتم چه در ذهنش گذشت خنده‌ام را قورت دادم. کمی با خودش درگیر شد و آخرش غرورش را کامل نشکست و در جمله‌ی دوپهلویی پرهیبتی گفت «من دارم می‌میرم». که مشخص نشود ناله‌ی و نق همیشگیِ پدرانه است یا مسئله‌ی اگزیستانسیالیستی. اما من تعارف نکردم و بدون اینکه سرم را بلند کنم گفتم «پنج شیش ماه دیگه وقت داری، وقت هست بارت را ببندی». اهل جا خوردن نبود. اما برایش عجیب شد. سکوتی طولانی کرد و بعد نگاهم کرد و آخرش گفت: «امروز رفتم قبرستان. همه مرده بودند. هر کسی که می‌شناختم. سئوالم این است که الان که دارم می‌میرم آیا درست زندگی کردم؟». سئوال درجه یکی بود انصافاً و پرسش پدرم را عمیق‌تر از پرسشِ «من چرا باید بمیرمِ» گیلگمش یافتم. پدرم بی‌سواد بود اما حکمت عمیقی داشت و یک راوی و قصه‌گوی قهار هم بود که در عین ابهت‌اش تعریف‌کردن‌هایش چندان با ظرافت بود که مخاطبان پلک نمی‌زدند. سواد خواندن نوشتن نداشت اما گنجینه‌ای از ادبیات کهن شفاهی کُردَواری و تاریخ زیسته را در سینه داشت. گفتم «دست‌ات به خون کسی در طول زندگی‌ات آلوده شده است؟» گفت «نه. من آدم نکشتم». گفتم «درمجموع زندگی‌ات درست بوده است». گفت «الان چیکار کنم این چند ماهو؟» گفتم «نماز بخوان». گفت «تو که به این چیزها اعتقاد نداری!» گفتم «تو که داری!». خلاصه طولی هم نکشید که از میان ما رفت. وقتی رفت این را فهمیدم که منظور هوسرل از زیست‌جهان پیشاتأملی چیست؛ کاش هیچ وقت در نوجوانی توی رویش حتی برای فحش‌ها و عصبانیت‌هایش هم نمی‌ایستادم. وقتی مرد فهمیدم پدرم همان دهقان پیری بود که بخش حماسی شاهنامه را برای فردوسی گفت. تازه فهمیدم "عقلِ" پسر اگر از دل "خیالِ" پدر بیرون نیاید، "عقلِ مرده" است. وقتی به قبرش نگاه کردم اولین "دروغِ مشروع‌"ام را گفتم که «اینجا قبر کسی است که قصه‌های شاهنامه را برای فردوسی گفت!» مهم نیست که همه می‌دانند این حرف دروغ است، مهم این است که:

اگر ادبیات دروغ نگوید، سخن راست فلسفه هم هیچ دردی را درمان نخواهد کرد.

منظورم این نیست که ادبیات دروغ بگوید تا فلسفه دروغش را آشکار کند، بلکه دارم می‌گویم دروغِ ادبیات شرطِ امکان راست فلسفه است. نسبت پدری‌کردن نسبت عمیقی است که حیف است قربانی بحث‌های روشنفکرانه‌ی تینیجری و سانتیمانتال شود. البته در بخش بعدی درباره‌ی پدرکشیِ بهنگام هم حرف خواهد زد اما این یک مقوله‌ی زیست‌جهانی پیچیده است که ربطی به آن موضوع ندارد. بحث اینجا محافظه‌کاری و عدم نقد نیست.
حال در نسبت با همسر یا پارنترِ بلندمدت اگر اهل فلسفه نباشد، وضع پیچیده است بسیاری از اهل فکر و ادب بی‌آنکه همسر بدی داشته باشند به دلیل اینکه احساس می‌کنند بیش از حد دارند درون مناسبات زندگی روزمره غرق می‌شوند با همسری که درکی از دنیای او ندارد و شایستگی‌های او را درک نمی‌کند، زندگی‌شان می‌پاشد و روانزخم‌های عمیقی می‌یابند خاصه «زخم انزوا». افسردگی‌ها و ملال‌ها و دور شدن‌های فراوانی هست که خیلی‌ها منتهی با جدایی می‌شوند. که حتی بعد از جدایی استراتژی‌هایی را می‌آزمایند از نحوه‌های دیگر ارتباط که خیلی مواقع در آنها نیز موفق نیستند. این بحث‌های زیادی را می‌طلبد و اختلاف نظر بسیار خواهد بود. اما چیزی که من نظر به تجارب خودم می‌گویم این است که «هرچقدر که بتوانی نسبت با همسر را نسبت زیسته بفهمی و تلاش نکنی فلسفه‌ات را بر او تحمیل کنی و متفاوت بودن‌اش را پذیرا باشی و حتی فشارهایش را تحمل کنی در حدی که کشنده نباشد برایت و در مناسبات او هم مشارکت همدلانه داشته باشی، احتمال شکست زندگی کمتر است». این درخصوص همسرانی که هر دو اهل فلسفه‌اند نیز صادق است که بدانند در مقام زن و شوهر دیگر استاد و شاگرد یا همکلاسی نیستند و مناسبات آنها نباید تابع جروبحث‌های فکری‌شان شود. درست است که فلسفه باید تبدیل به زندگی انسان شود ولی این را نباید غلط فهمید. باید بسیار آرام درون زندگی تزریق شود که خاصه خانواده را افکار نو و هنجارشکنانه در دل روابط زیسته دچار شُک نکند. منطق خانواده با منطق جامعه فرق می‌کند. خانواده نهادی بسیار اساسی‌تر از جامعه است در جامعه هرچقدر هم انقلابی عمل کنی نمی‌توانی در خانواده همان‌طور عمل کنی و محکوم به پاره‌ای محافظه‌کاری‌ها هستی. جامعه اگر علیه‌ات باشد زندانی‌ات می‌کند اما خانواده اگر علیه‌ات شود دیگر حکایت «زخمی بر او بزن عمیق‌تر از انزوا» خواهد بود. جامعه با تمام قدرت‌اش هرگز به تنهایی نمی‌تواند تو را به انزوا براند اما خانواده به راحتی می‌تواند. به تنهایی می‌توانی اگر راه‌اش را درست پیدا کنی با کل جامعه بجنگی و انقلاب کنی، اما با لشکری هم نمی‌توانی در خانواده انقلاب ایجاد کنی! خانواده فقط منطق تحول و اصلاح را می‌پذیرد نه انقلاب. انقلاب در خانواده فقط یک معنا دارد: متلاشی کردن‌اش یا ترک کردن‌اش.

147 viewsمحمد نورالهی, 18:08