✍🏼 به‌مناسبت سالگرد پرتاب نخستین ماهوارهٔ جهان

در سال ۱۹۵۷/۱۳۳۶ دانشگران شوروی سابق با پرتاب و قرار دادن دستگاهی انسان‌ساخت در مدار زمین، عصر فضا را آغاز کردند. آنان برای نامیدن این وسیله، که مانند ماه به دور زمین می‌چرخید، از لفظی روسی به‌معنی همسفر زمین استفاده کردند که صورت کوتاه‌شدهٔ آن «اسپوتنیک» یا همسفر رواج یافت. زبان انگلیسی این نوع دستگاه را artificial satellite و سپس satellite به‌معنی همراه و ملازم خواند. البته کاربرد این واژه را در معنای سیاره‌ای که به دور سیاره‌ای دیگر می‌چرخد به یوهانس کِپلِر ستاره‌شناس نسبت داده‌اند که در قرن هفدهم میلادی از آن برای نامیدن قمرهای مشتری استفاده کرد.
در زبان فارسی ابتدا آن را «قمر مصنوعی» نامیدند و سپس، به گواه دکتر امیرحسین آریانپور، لفظ #ماهواره را دکتر محسن هشترودی، ریاضیدان، برای آن به‌کار برد. این واژهٔ مشتق، که کوتاه‌تر از گروه نحویِ «قمر مصنوعی» بود، به‌سادگی در فرایندهای اشتقاق و ترکیب به‌کار رفت و از رونق قمر مصنوعی کاست.
#واژه‌شناسی
@cheshmocheragh

💥 به مناسبت روز زبان فارسی تاجیکی

هزارواژهٔ چهارزبانهٔ پزشکی (روسی ـ تاجیکی ـ انگلیسی ـ فارسی). پدیدآوران: فرهنگستان زبان و ادب فارسی، گروه واژه‌گزینی پژوهشکدهٔ مطالعات واژه‌گزینی؛ کمیتهٔ زبان و اصطلاحات جمهوری تاجیکستان. تهران:، چاپ اول: ۱۳۹۶.
@cheshmocheragh

📚 #فکر_کردن_از_کتاب_خواندن_هم_مهمتر_است
هزارواژهٔ چهارزبانهٔ پزشکی مجموعهٔ متفاوتی است از واژه‌های مصوب فرهنگستان در این حوزه. پس از به امضا رسیدن تفاهم‌نامه‌ای برای تبادل اطلاعات و اصطلاحات علمی بین فرهنگستان و کمیتهٔ زبان و اصطلاحات جمهوری تاجیکستان، این واژه‌نامه تدوین شد که اصطلاحات حوزهٔ پزشکی شامل واژه‌های پزشکی، علوم پایهٔ پزشکی، دندان‌پزشکی، شنوایی‌شناسی، علوم سلامت، دامپزشکی در آن به چهار زبان ارائه شده‌است. برای هر مفهوم، علاوه بر واژهٔ فارسی، تاجیکی، روسی و انگلیسی، تعریف آن به فارسی آمده و به خط سیریلیک نویسه‌گردانی شده‌است.
در ابتدای فرهنگ، جدول تطبیقیِ الفبای فارسی و سیریلیک برای کمک به کاربران آمده‌است.
@cheshmocheragh

✍🏼 به مناسبت سالروز انتخاب تهران به پایتختی

طهران، سال ۱۳۵۰:
الآن اسامی بسیاری از خوراکی‌ها و نوشابه‌ها در طهران فرنگی است… از لغات انگلیسی که در این سنوات اخیر شایع شده، واویلا، کار به جایی رسیده که به پیراهن «شیرت» و به اندازه «سایز» و به خداحافظی «بای بای» و به شوخی «جوک» می‌گویند… در طهران، در خیابان‌های عمده، شاید بیش از هفتاد درصد مغازه‌ها و اکثر مهمانخانه‌ها و شرکت‌ها و ناهارخانه‌ها و قهوه‌خانه‌ها نام‌های عجیب‌وغریب خارجی گذاشته‌اند… عجیب‌تر آن که به استعمال بی‌لزوم و غیرمجاز این‌گونه کلمات اکتفا نکرده، مشتقاتی هم می‌سازیم؛ مثلاً «کافه‌تریا» را، گذشته از استعمال، اشخاصی تجزیه کرده، «کافه» را انداخته و تنها «تریا» را نگه داشته‌اند… به بازار بزرگ یا فروشگاه گفتند سوپرمارکت، بعد به حکم همان تفنن، این کلمه را هم تجزیه کردند و گفتند «سوپرگوشت».
(برگرفته از: #صادق_رضازاده_شفق، مقالهٔ «فارسی و نفوذ لغات بیگانه»، در: مجلهٔ دانشکدهٔ ادبیات و علوم انسانی دانشگاه اصفهان، ۱۳۵۰، ش ۷، ص ۵۳–۸۰)
#پرسه_در_متون
@cheshmocheragh

زادروز #سهراب_سپهری
@cheshmocheragh

💥 به مناسبت شانزدهم مهر، #روز_جهانی_کودک

درخت آسوریگ کهن‌ترین متن ادبی کودکان ایران است که دیرینگی آن به نزدیک سه‌هزار سال می‌رسد و نشانه‌ی آشکار پیشینه‌ی دراز ایرانیان در نوشتاری کردن داستان‌های ویژه‌ی کودکان است. درخت آسوریگ داستانی منظوم به زبان پهلوی است و محور بنیادینِ آن، رجزخوانی درخت خرما و بز برای یکدیگر است بر سر سودهایی که برای انسان دارند. زیاده‌خواهی خرما و زیرکی‌های بز در هماوردی پُرکشش، صحنه‌های دلنشینی پدید آورده‌است. پیدا شدن روایت‌های دگردیسی‌شده از درخت آسوریگ در دامنه‌های جنوبی و شمالی زاگرس بسیار بامعناست و پیشینهٔ کهن این منظومه را در خاستگاه نخستینِ خود نشان می‌دهد. در لایهٔ نهانی، این افسانه بیانگر دو شیوهٔ ناهمسان تولید و برخورد آن‌هاست. درخت خرما و بز در نبردی شرکت می‌کنند و در نهایت، بز که نماد دامپروری است، برتری می‌یابد. اما برای کودکان این رجزخوانی چیزی جز یک روایت دلکش و هیجان‌انگیز داستانی نیست.
(تاریخ ادبیات کودکان ایران: ادبیات شفاهی و دوران باستان. #محمدهادی_محمدی و زهره قایینی. تهران: چیستا، ۱۳۸۰، ص ۱۸۴–۱۸۸)
@cheshmocheragh

👂🏻 به‌ مناسبت روز شنوایی‌شناسی

اختصارات صورت‌هایی زبانی هستند که با استفاده از آن‌ها، از تکرار عبارت‌های طولانی و صرف وقت بیشتر جلوگیری می‌شود و، درنتیجه، سرعت انتقال مفاهیم افزایش می‌یابد. از اختصارسازی و صورت‌های اختصاری در زبان علم و فنّاوری استقبال زیادی شده‌است؛ مثلاً در حوزهٔ شنوایی‌شناسی اصطلاحات permanent threshold shift و temporary threshold shift را در نظر بگیرید که معادل آنها در فارسی «تغییر آستانهٔ دائم» و «تغییر آستانهٔ موقت» است. برای تکرار نکردن این ترکیب‌های طولانی در متون تخصصی، در زبان انگلیسی کوته‌نوشت‌های PTS و TTS را ساخته‌اند. در زبان فارسی هم گروه واژه‌گزینی شنوایی‌شناسی #فرهنگستان، سرواژه‌های «تاد» و «تام» را برای این دو انتخاب کرده‌است. تصور کنید که وقتی این ترکیبات در فرایندهای ترکیب دیگری قرار می‌گیرند و NIPTS و NITTS ساخته می‌شود، استفاده از واژه‌های اختصاری چقدر راهگشاست.

#واژه_شناسی
گروه واژه‌گزینی #شنوایی_شناسی

https://t.me/cheshmocheragh

✒ کارگاه وزن شعر فارسی
از مجموعه دوره‌های آموزشیِ آزادِ زبان و ادبیات فارسی، فرهنگ و هنر ایران
در مؤسسۀ لغت‌نامۀ دهخدا، وابسته به دانشگاه تهران ـــ پاییز ۱۳۹۸
📎 برای ثبت‌نام به این نشانی مراجعه فرمایید:
http://dehkhoda.ut.ac.ir

@SadeNevisi

✍🏼 سالروز درگذشت دکتر #مصطفی_مقربی، پژوهشگر زبان و ادبیات، همکار دکتر #غلامحسین_مصاحب و عضو پیوستهٔ #فرهنگستان زبان و ادب فارسی

سال‌ها پیش از آنکه مردم چیز نوشتن بدانند، درودگری کادموس‌نام می‌زیست. یک روز که در خانه‌ای سرگرم کار بود، به افزاری که در خانهٔ خود جای گذاشته بود، نیاز پیدا کرد. پاره‌چوبی برگرفت و روی آن چیزی نوشت و به غلام خویش داد تا به خانه بَرَد و به زن وی دهد و او را بگوید که پاره‌چوب به وی خواهد گفت شوی او چه خواسته‌است. زن کادموس به پاره‌چوب نگریست و بی‌آنکه سخنی بگوید، افزاری را که شوهرش خواسته بود، به غلام بهت‌زده که می‌پنداشت چوب به‌طریق مرموزی پیام درودگر را رسانده‌است، داد. غلام چون نزد کادموس بازگشت، از او درخواست که پاره‌چوب را به وی بخشد، و چون آن را گرفت، طلسم‌وار به گردن خویش آویخت.
این داستانی است که یونانیان دربارهٔ مردی که به‌گمان آنان الفبا را اختراع کرده‌است می‌گویند. گمان ما این است که کادموس مردی افسانه‌ای باشد، زیرا یونانیان چنین داستان‌پردازی‌ها را دوست می‌داشتند و می‌اندیشیم که هیچگاه الفبا ساختهٔ یک تن نمی‌تواند باشد. اما کادموس مردی فینیقی بود و می‌دانیم که فینیقیان الفبا را اختراع کردند.
(تاریخ جهان برای خردسالان. و. م. هیلیر. ترجمهٔ مصطفی مقربی. تهران: دانش، ۱۳۶۱، ص۷۳-۷۴)
#پرسه_در_متون
@cheshmocheragh

زادروز دکتر #شفیعی_کدکنی
@cheshmocheragh

روز بزرگداشت #حافظ
#شعر
#گروه_واژه_گزینی_فرهنگستان_زبان_و_ادب_فارسی
@cheshmocheragh