Menimcha, ana shu jarayon bizni aslimizga yetaklaydi. Asl va o'lmas ruh baxsh etadi, yolg'onlarga aldanmay, zamonaviylik va taraqqiyot atalgan ulkan tuzoqdan qalbingiz va aqlingizni qutqarib qoladi...

Kitob o'qiyapman degan edim. P.Merimening "Tamango", "Qo'shxato" va shu kabi novellalarini o'qib tugatdim.
Turli qahramonlar, real chizgilar. Oriyat va pastkashlik o'rtasida o'rtangan yuraklar va hokazo. Inson tabiatidagi turli xususiyatlar shafqatsizlik va xotirjamlik ila fosh qilingan. Ammo yozuvchining tomoni aniq ko'rinib turadi: u dinga tanqidiy qaraydi va odamlarning erkin hayotga chaqiradi va uni jozibali ko'rsatadi. Insonlar muayyan tushunchalarni, masalan, erk, huquq, vijdon, halollik kabi katergoriyalarni ishlab chiqib, shunga muvofiq yashashlari kerak degan bir ichki ma'no matnlar oralab sizib yuradi va bildirmasdan ichingizga ham o'tadi.
P.Merime matnlaridagi odamlar, ya'ni ijobiy qahramonlar dindan uzoq va hissiyotga ko'milgan kishilar.
Nega din masalasini qo'shyapman? Chunki har kim kitobni o'z e'tiqodidan kelib chiqib o'qiydi va baholaydi.

***

"Yanki va qirol Artur"ni ham tugatdim. Mark Tven yozgan. Satirik roman deyilgan bu xayoliy bitiklarni inqilobiy ruh va yangi davr targ'iboti uchun yozilgan deb o'yladim. Yanki tili bilan muallif o'rta asrlarni jaholatda, odamlarni ongsiz deb tasvirlagan, nasabga suyanish va cherkov hokimiyatini keskin tanqid qilgan, oliynasab insonlarni nasabidan boshqa hech narsasi yo'q deb mazax qiladi, qirol hokimiyati vakillarini shafqatsiz va ahmoq qilib ko'rsatadi. Yanki o'zicha yangi davrdagi demokratiyani, tenghuquqlilikni 7 asr Angliyasiga singdirishga urinadi. Ko'p o'rinlari ertaknamo tus olgan.
Mark Tven tafakkurini shu asar misolida juda ham keng va qamrovli ko'rmadim, o'z davri va yangi g'oyalarga, insonlarni konservatizm va an'analardan uzishga chog'langan, siyosatni bosh planga qo'ygan bir qalamkashga duch keldim.

***

Standalning "Parma ibodatxonasi" romanini boshladim, Italiya va Fransiya bilan bog'liq voqealar tilga olingan. Bosh qahramon Fabsitsio ismli yosh yigitcha, hali asarning boshidaman, kam-kam o'qiyapman. Dastlabki xulosa - P.Merime, M.Tven, Stendal - bular hammasi bitta qozondagi odamlar. O'rta asr Ovruposini keskin tanqid qiladi va yangi dunyoga qadam qo'yishni xohlaydi, yangi va erkin fikrlarni zo'r berib badiiyatga singdiradi. Qani, o'qiyveraylik-chi.

***
Xorxe Lui Borhesni bilsangizlar kerak? Xulio Kortasar degan yozuvchi bilan muosir. Argentinalik adiblar.
Borhes kutubxonachi bo'lgan ekan va tarjimon Sharif Ahmadning hayajon to'la so'zboshisida juda ham ulug'langan. Darvoqe, kitobning nomi "Al-Muhtasimga yaqinlashuv", Akademnashr mahsuloti.
Hikoya deb atalgan ikkita bitigini o'qidim. Birinchi Averroes haqida. Bu odam aslida ibn Rushddir. ibn Rushd haqida google yoki yolg'onchi ChatGPTdan so'rab ko'rarsiz.
Hikoyaning mazmuni shuki, ibn Rushd Arastuning Poetikasini o'qib, tragediya va komediya atamasini tushunmay o'tiradi. Shunda bir suhbatdoshi unga Xitoyda ko'rgan teatr spektakli haqida gapiradi. Aslida, uning gapir ana shu tragediya va komediyani tushunish uchun kalit edi, lekin Averroes buni bilmaydi.
Poetikaga sharh yozib, tragediya madhiya, komediya duoibaddir deb qayd qiladi. Ya'ni u bu atamani ana shunday tushunadi.
Borxes hamma Botish nosirlari kabi tepaga chiqib olib, butun insoniyatga bepisand qaraydi, ayniqsa, Islomni tushunmay turib Islom allomalari haqida bemalol mulohaza qilaveradi.
Holbuki, Islom haqidagi qarashlari o'ta sayoz va biryoqlama bo'lib, uning yondashuvi zamirida dinni inson ongining mahsuli deb bilish seziladi.
"Al-muhtasimga yaqinlashuv" esse bo'lsa kerak, shu nomli asar haqida. Bu asarning ikkita nashrini o'qib qiyoslaydi, fikrini yozadi. Bu asar Fariduddin Attor hazratlarining "Mantiqut tayr" dostonidan ilhomlanib yozilgan degan gaplarni aytadi.
"Al-muhtasimga yaqinlashuv" kitobini tahlil qilib, muallifni keyingi bosqichda realizmdan uzoqlashishda ayblaydi. Ya'ni ushbu asarning birinchi nashrida voqealar hayotiy, keyingisida esa xayoliy tus olgan ekan. Ya'ni asarda hamma yo'llar yagona Xudoga olib boradi degan g'oyaning namoyon bo'lishi Borxesga yoqmaydi. Aslida, g'oya emas, yozuvchining e'tiqod tarafga o'tib olishi yoqmagan deb o'yladim.
Shunchalik maqtalgan va o'qish uchun tayyorgarlik kerak, o'rtamiyona emas, elita kitobxonlari uchun deyilgan Borxes men uchun oddiy bir bitikchi bo'lib ko'rinyapti, zich tasvirlar, har xil ism va jo'g'rofiy nomlar, voqealarga ishoralar, xayolot, vasvasalar vasfini qalashtirib bir chiziqqa tortish san'at hisoblansa, ehtimol, kimgadir Borxes katta adibdir, lekin men uchun go'dak zehniyatida qolib ketgan va savollar ichida ikkilanib yashaydigan, dunyoni modda bilan chegaralangan, modda ortida oliy aql bor degan mavhum qarashlarni ko'tarib o'tgan bir kishidek tasavvur uyg'otdi. Endi buni borxessevarlar rad etishlari mumkin, bu mening shaxsiy qarashim edi.

Barchangizga Ramazon bayrami — iyd-ul fitr muborak boʻlsin!

Robbim Oʻziga qurbat, toat va muhabbatni ato aylasin!

Kelgusi Ramazonga yetkazin barchamizni!

Magʻfirat va marhamatiga muvaffaq aylasin!

Yaxshilik va mehr sari qadam tashlang, shodlaning, bu musulmon uchun buyuk bayramdir!

AbdulAziz Norqora, “Saltanatlar qismati” tarjimoni

Jon Glubning “Saltanatlar qismati va yashash uchun yoʻl” kitobi nashrdan chiqdi.
Soʻzboshi muallifi tarix fanlari doktori, professor Rahmon Farmonov.
Kitob dunyo tarixidagi 9 ta saltanatning barpo boʻlishi va yiqilishi haqidagi qonuniyatlarni gapiradi, tahlil qiladi.

Sotib olish uchun Qamar kitoblar doʻkonidan soʻrang.

@tavfiqnashr

Borxesning o'zbek tilida chiqqan "Al-muhtasimga yaqinlashuv" kitobini o'qib bo'lib, Markesning "Yolg'izlikning yuz yili" romanining ham katta qismini ko'zdan o'tkazdim.
Mutolaa asosiy ishimdan boshqa ish bilan shug'ullanganimda bo'lyapti.
Borxes xayolot hamda turli kitoblar orasida daydib yurgan odam. Inson kayfiyati va tabiatini chuqur tahlil qilishga uringan, Xudo haqida fikrlagan, turli qarashlarni qiyoslagan kuchli so'zchi, aqli ishlaydigan qalamkash. Tabiiyki, dunyoqarashimga biror yangilik olganim yo'q.
Markesning Borxesga monand joylari ko'p. Ikkisi ham insonlarni vahshiyarcha, beshafqatlarcha, befarqlarcha hissiz tasvirlaydi.
Markes zamon va makon muammolarini teran ko'radi, vaziyatni kontekstual suratga ola biladi. Lekin suratning o'zi ishni hal qilmaydi.
Bu ikkisining bitigida yaxshilik va yomonlik, haq va botil aralashib yotadi, ayniqsa, Markesda. Inson kabi betayin mavjudot yo'q degan tasavvurni singdiradi. Markesda Buendialar xonadoni ayollari - Ursula, Rebeka, Remedios, Fernanda kabi xotinlarda sobitlik va poklik bor. Bular imkon qadar sharm-u hayosini, iffat va sharafini saqlaydi, qolgan aksari qahramonlar, ayniqsa, erkaklarda buzuqlik oddiy hodisa o'laroq taqdim etiladi.
"Yolg'izlikning yuz yili" qomusga ham o'xshaydi, o'qib, yozuvchi turli ishora va ramzlarga nimalarni yashirganini bittalab yechib o'tirish ham mumkin.

OILABUZARMON YOKI UYBUZARMONLAR HAQIDA

Oila muqaddasdir. U pok saqlanishi kerak. Oilaning sirlari oilada qolishi shart. Er va xotin bir dumaloqning ikki pallasidir.
Xiyonatsiz yashayotgan er-xotin orasini buzishdan ehtiyot boʻling.
Inson qalbi oʻzgaruvchan, aql aldanuvchandir. Gohida ovsin deganlari ham ovsiniga choh qaziydi: qaynogʻasini ovsiniga yomon koʻrsatishi, insofdan tashqari yoʻllarga yoʻllashi va oilaning ajrashmogʻiga sabab boʻlishi mumkin. Bunga hayotda misollar koʻp.
Ey insonlar!
Allohdan qoʻrqing. Igʻvo hamda tuhmat qilmang. Igʻvogarning oʻlimi oldidan tili chiriydi. Ichaklari chiriydi va ogʻzidan badboʻy hid taraladi.
Oilabuzarmon tuhmatchilarga jahannamda bundan ogʻirroq jazolar bor.
Ey insonlar!
Boshqalarning orasini buzishdan saqlaning. Odamlarning orasida doʻstlik barpo qiling, ayniqsa, er-xotinlar arazlashsa, hazir boʻling va ularning yarashtirish tadorigini koʻring.
Ey insonlar!
Buzgʻunchiligingiz uchun mazlumlar qargʻishi va Allohning la’natiga uchrashdan qoʻrqing!

G.G.MARKES. 100 YIL YOLG'IZLIKDA romani

Bu roman insoniyatning buguni va kelajakdagi holati haqida kinoyadir degan xulosaga keldim. Harqalay, o'tmish emasligi aniq. Aynan o'rta asrlardan keyin yangi davr deb atalgan siyosiy era, madaniy-ma'naviy bosqichning tub xususiyatlarining ulkan zarbulmasali.
Din va axloqdan uzilgan odamzodning fojiasi. Shayton va dajjol hukrfarmoligi ostida qolgan insoniyatning jarga qulashi haqida xabar. E'tiqodsizlikning ofati, iymonsizlikning ma'nosizligi ifodasi. Quruq hissiyotlar va aqlning hech qachon yorug'likka yetaklamasligi ifshosi.
Markes chizgan tasvirlar axloqsiz ko'rinadi, ammo uning maqsadi axloqsizlikni singdirish emas, balki axloqsizlikdan insonlarni chiqarib olishdir. Odamning tuyg'u va tafakkuridagi tayinsizlik va qarorsizlikning chizgilari.
U mohir adabiyot sa'natchisidir. U so'z ustasidir. U ramzlar tilida so'ylaydi. Uning siri ham shunda. Asarning arxetipi Injil va o'rta asr nasroniy aqiydasidir.
Markes, haqiqatan, katta adib, uning tarjimai holiga doir juda kam narsa bilaman, negadir, uncha qiziqmayman ham, u yozgan matn unga oid eng muhim va to'g'ri ma'lumotlarni berishiga shubham yo'q, asosiysi, maqsad, Markesning nima deyishi emas, uning Fikri va So'zini anglashda. U nima deyishni istadi? U nimaga ishora qildi? Zotan, Markesni Markes qilgan uning fikri va so'zlaridir. Bu ikkisidan uni mahrum qilsangiz, millionlagan odamlarning oddiy biridir u ham.
Musulmon o'qirmon uni anglashi uchun muayyan ilmlarga ega bo'lishi lozim. Istasa, o'qisin. Og'irlik qilsa, o'qimasin. Musulmon uchun ham u romanda iymoniga dastak xulosalar topilishiga aminman. Faqat asarning ichiga tushib adashib qolmaslik uchun ilm kerak.

Nima xursand qiladi qalam ahlini?
Yaxshi kitobning sotilishi va o'qilishi!
Jon Glubb yozgan "Saltanatlar qismati va yashash uchun yo'l" kitobi ming dona chiqqan edi, sotuvga berilganiga bir hafta bo'lmadi, alhamdulillah, 200 ta qolibdi.
Juda katta tezlik ila kitob sotilmoqda.
Do'stlar!
O'qishga arziydigan kitob. Tarix va saltanatlar qismati haqida yangicha qarashlar. Taraqqiyot haqida hammanikidan farqli yondashuvlar.
Mazkur kitob tarjimoni bilan suhbat IrfonTVda 13-aprel kuni e'lon qilinarkan.
Ko'raylik-chi, balki manfaatlidir?
Kitobni esa sotib olishga shoshilinglar.

Akrom Malik qalamiga mansub yangi "Sirkachi" romanini o'qish uchun havola:
https://t.me/+cq9YxEH3Lm44Zjcy


Azizlar!

Ushbu guruhda kuzatuvchilar soni 1001 kishiga yetgach, qabulni toʻxtatamiz!

Sadoqatli 1001 kishi bilan “Sirkachi” romanini kitob shaklida chop etishga muvaffaq boʻlamiz deb umidvormiz!

... bir kuni xonamga bir musicha kirib qoldi. Bechora chiqib keta olmay och-nahor o‘tiribdi. Derazani ochsam, shundan ham chiqishga jur’at etmaydi. Kel, shu qushchani olay-da, tashqariga qo‘yib yuboray, mushukka yem bo‘lmasin deb sekin borib qo‘limni cho‘zsam, o‘zini har yoqqa urishini ko‘ring. Men uni ozodlikka chiqaray desam, mendan qochadi – o‘zini devorlarga uradi, hatto halok bo‘lishi ham mumkin. Inson johil ekan, aynan shu musichadan farqsizdir. O‘z xaloskorini tanimaydi. Ammo ustoz baribir uni tashlab ketmasligi kerak. Bola ekaningizda yerga yiqilar edingiz, ko‘chada loy kechar edingiz. Ust-boshingiz loy, balchiq bo‘lib ketar edi, ammo onaizoringiz avaylab cho‘miltirib, yana top-toza kiyimlarni kiydirar edi. To‘g‘ri, ba’zan g‘azabi kelar edi, lekin sizdan aslo yuz o‘girmagan. Ustoz ham onadek mehribon, otadek fidoyi bo‘ladi. Shogird har qancha isyon etsa-da, har qancha loy va balchiqqa botsa-da, urisha-urisha kiyimlarini yuvadi, o‘zini cho‘miltiradi va xuddi ona kabi bag‘riga bosib mehr ko‘rsatadi. Siz mustaqil fikr deysiz, mustaqil fikrli bo‘laman deya insonlar o‘z xudbinliklarini berkitishni o‘rgandilar. Mehrsizliklarini, toshga aylanganlarini, itoat istamaydigan nafslarini mustaqil fikr degan chiroyli rangli sintetik parda bilan berkitmoqdalar. Inson ustozga itoat qilmas ekan, nafsi uni turli gunohlarga boshlab ketadi. Mustaqil fikrli bo‘l degan chaqiriqlar yoshlarni o‘z millati, o‘z ota-bobolari yo‘lidan chalg‘itib, bosqinchilar xizmatkoriga aylantirish uchun to‘qib chiqarilgan shaytoniy bir tuzoqdir.

Akrom Malik, "SIRKACHI" romani, 8-bobdan (Ustoz nomli bob) iqtibos

Vaqtni dono hokim desammi?
Har kimga loyiq hukmni berar.
Vaqtni dono ustoz desammi?
Har kimga kerak ilmni berar.

Vaqtni koʻzgu desammi yo?
Jaholatim aksi unda.
Vaqtning qoʻlida jimgina
Oʻz jahlimga iqror boʻlaman.
Qanchalik bilmaguvchiman!
Qanchalar gʻofil va uxlaguvchiman!

Биздан кетган ҳаммангизга салом бўлсин!
Биздан кетиб ғамларингиз тамом бўлсин!
Бахтингизга тўсиқ бўлиб турган эсак,
Бизсиз тугал бахтларингиз мудом бўлсин!

Қалбингизга озор берган бўлсак агар,
Кўчангиздан билмай юрган бўлсак агар,
Бошимизни кундангизга қўйдик, мана,
Таскин топинг, бу саркашни чопиб магар.

Сиз кўрган ул айбларимиз аслин айтсак,
Бошқасига солиштирсак фазлдек гап.
Ёмон дея билдингизми? Ҳақлисиз, дўст,
Сиз айтгандан ёмонроқмиз минг марталаб!..

Келинг, майли, тепинг, уринг, қаро суртинг
Оппоқ бўлиб турган юзга, тўғри иш шу.
Тошбўронлар қилинг, дорга осинг, майли,
Кўнгил бундан билинг, асло, чекмас қайғу.

Зотан, шундай маломатга лойиқдирмиз,
Нуқул йиғлаб, бир марта ҳам кулмасайдик!
Сизлар каби бўлолмадик яхши, ахир,
Туғилмасак, орангизда бўлмасайдик!

Аммо ночор… Бу оламга келиб қўйдик,
Нафас олиб юрибмиз-да ожизона…
Нечадир дам ўтсин, дўстлар, бироз кутинг,
Вақтимизни харжлаб бўлгач ғарибона;

Ер юзини қолдирамиз сизга кейин,
Бизсиз дунё бироз кенгроқ бўлиб қолгач,
Етмаётган кам-кўстлар ҳам бут бўлади,
Биздек фақир бу оламдан қўлин тортгач.

Биз-ла қолган ғарибларга салом бўлсин!
Марди майдон ўзингизсиз, ҳиммат Сизда!
Ўзимизга асло чидай олмаяпмиз,
Қандай чидаб юрибсиз-а! Раҳмат Сизга!

Oʻzini butun hayotini mukammallik kartinasi oʻlaroq,

xatolarini ham fazilat rangiga boʻyab,

qadam-baqadam oʻzidan beozor va tirishqoqni yoqib

odamlarga ulashib borayotgan dumbul, gʻoʻr, xom-xatala ukalarimizga aytarimiz shuki —

bu ishingiz sizni qadrsiz qiladi; sizni yosh bola sifatida hammaga tanishtiradi; jiddiyatdan mahrum etadi; bu turishda aslo haybat qozonmaysiz, shu tariqa erkakka kerak boʻladigan asosiy ma’naviy fazldan quruq qolasiz.

Sirli boʻlganlarga salom boʻlsin!

Sirli boʻlganlardadir eng katta qudrat!

RISOLAYI MARG'UBA

Onamning bobolari mulla Olim rahmatullohi alayh naqshbandiya suluki murshidlaridan edi. Sobiq Sho'ro mustamlakasi davrida xalqni dinga, axloqqa irshod qildi. Haq yo'lda ekanligi uchun 20 yillab qamoq va surgun kabi sho'rolar zulmini ko'rdi.
Ona tomondan katta bobomiz bo'lgan bu zot birlamchi manbalar asosida shogirdlariga, farzandlariga ilm bergan. Xususan, mulla AbdulQodir Toshkandiy ismli olim zotning "Risolayi marg'uba" nomli kitobi ta'lim dasturi bo'ib xizmat qilgan.
Onamning onalari, ya'ni buvimiz bundan bir yil avval shu kitobni bergan edilar. Kitob G'ulomiya bosmaxonasida 1913-yil chop etilgan 4-nashr ekan. Oxirgi sahifalarda kitob nozirlari aql ko'zi bilan sahvlarni isloh qilishlari iltimos etilgan.
Buvimiz bergan nusxa shu qadar ko'p o'qilganidan titilib ketgan edi. Ma'lum bo'ldiki, uni buvimizga marhuma opalari qoldirgan bo'lib, u kishiga katta bobomiz hadya qilganlar.
Kamina kitobni katta qiziqish bilan qo'lga oldim.

Mazkur risola farzi ayn, olti iymon kalimasining sharhi, mazhab imomlari, usuli dinning (aqiyda) bayoni, namoz bayoni va ilm fazilati, ro'za, haj, zakot, nikoh, taloq, xatmi Xojagon shartlari haqidagi muhim qismlardan iborat bo'lib, ota-bobolarimiz dinni qaysi manbadan o'rgangan degan savolning ajoyib javobi edi. Albatta, bu kabi diniy-fiqhiy manbalar ko'p bo'lgan, ana shu manbalarning biri sifatida menga bu risola juda qadrli va qadrdon ko'rindi.
Uni nashrga tayyorlash va xalqimizni shunday manbadan xabardor qilish istagi tug'ildi. Chunki kitobda ko'plab masalalarni tariqat (tasavvuf) yondashuvi bilan yoritilganini ko'rdik. Ayniqa, iymon haqidagi sahifalarda hazrat Alisher Navoiy baytlariga sharh sifatida foydalanish mumkin ma'lumotlar bor edi. Shunda bu kitobni o'qigan mutaxassis mumtoz adabiyotimiz manbalari - hazrat Alisher Navoiy va So'fi Olloyor singari bobolarimizning istalgan asarlarini qiynalmay anglab yetishlari, tushunishlariga shubham qolmadi. Ayniqsa, shu soxa tadqiqotchilari uchun muhim qo'llanma ekan.
Har narsaning asli yaxshi. Kitobni tabdil emas, eski turkiy alifboda ko'chirdik. Aslning ohori va go'zalligi bor, ta'siri ham o'zgacha bo'ladi. Shaxsan kamina xodimingizga eski turkiydan kirill yo lotinga tabdil qilingan kitoblar patlari yulinib, yalang'och qilib qo'yib yuborilgan qush kabi ko'rinadi...
Ilm bir xazina, "Risolayi marg'uba" kabi nodir kitoblarni o'qiyman deganlar eski turkiy alifboni o'rganishlarini istardim. Qiyin emas. Juda oson. Ayniqsa, "Ustodi avval" nomli yuz yil avvalgi alifbe kitoblari savodni chiqarish uchun qulay. 1909-yil mulla Sayyid Rasulxo'ja domla sayyid Azizxo'ja maxdum muftiy o'g'li tomonidan toshbosma nashr etilgan "Ustodi avval"ni tavsiya qila olaman.
Bu kitobdan eski turkiy harflarni oʻqishni o'rganib olsangiz (mazkur alifbe kitobi mustaqil o'rganish uchun ham qulay) "Risolayi marg'uba" singari manbalarni avval qiynalib boʻlsa-da, keyin takror va ko'p o'qish bilan ravon mutolaa ko'nikmasiga erishasiz.
Bizning xushxabar shuki, "Risolayi marg'uba" kitobi "Tavfiqnash" tomonidan nashrga tayyorlandi. Mazkur nashr bilan bogʻliq muhim jihatlar:
1. Kitob eski turkiy yozuvda, nasta'liq xatida.
2. Kitobdagi oyat va hadislar manbalari ko'rsatildi.
3. 1913-yilgi 4-nashrda yo'l qo'yilgan imlo sahvlari boshqa nashrlarga qiyoslanib imkon qadar to'g'irlandi.
4. Kitob O'zbekiston Respublikasi Vazirlar mahkamasi huzuridagi Din ishlari bo'yicha qo'mita tavsiyasi bilan nashrga tayyorlandi.
5. Kitobga taniqli kitob san'atchisi Bahriddin Bozorov muqova ishlab berdi.
Nasib bo'lsa, bir oylarda kitob bosmaxondan chiqadi degan umiddamiz. Hammangizga ajdodlarimiz nafasi teggan muborak risola xayrli bo'lsin!
Duolarda unutmagaysizlar…