Ads.analysis

سیری بر مفهوم سوژه و ابژه در تاریخ اندیشه
(قسمت دوم)

✍️ مفهوم سوژه در روانکاوی اهمیت بسیار زیادی دارد. از آن روی که همه توجه حول شکل گیری سوژه، وجود و عدم وجود اوست. میتوان گفت فرایند روانکاوی به نوعی تلاش برای قرارگرفتن بهتر در جایگاه سوژگی خود فرد است.
✍️ لاکن این سیب سرخ سوزان وسوسه کننده پیچیده تا به دستان ورزیده روانکاوی برسد چرخ های فریبنده زیادی را در رودخانه متفکرین بزرگ زده است. بگذار نگاهی به این رقص مفهومی بیندازیم:
✍️ ثبات و تغییر جهان مساله پیشاسقراطیون بود. هراکلیتوس فکر میکرد جهان دایما در حال تغییر است و پارمندیس تغییر را بی معنی میشمرد. نکته قابل تامل راجع به پیشاسقراطی ها توجه آنها به جهان است. گویی مساله در بیرون از انسان قرار دارد. تنها بعد از ظهور سقراط است که این نگاه از جهان بیرون به جهان درون یعنی انسان چرخش پیدا میکند.
✍️ ارسطو معتقد بود آنچه تغییر میکند عرض است و در انسان و اشیا چیزی وجود دارد به اسم "اوسیا" که در واقع ثابت و غیر قابل تغییر است. این مفهوم بعدها در فلسفه اسلامی جوهر (گوهر) نام گرفت.
✍️ در ریشه یابی (etymology)، کلمه "اوسیا" ارسطو است که به سوژه میرسیم. او این واژه را از واژه دیگری تحت عنوان هیپوکامیون و سابیجکتوم گرفته بود. ترجمه تحت الفظی این واژگان یعنی: :آنچه در زیر قرار دارد. Sub به معنی زیر و زیرین و jubictum یعنی قرار داشتن و زیرین بودن. ترکیب این دو واژه انگلیسی و فرانسوی subject یا سوژه را میسازد. چیزی که در زیر قرار دارد و به زعم ارسطو گوهر است.
✍️ از ارسطو تا عصر روشنگری و ظهور غول های متفکری مثل دکارت و کانت سوژه به اشیا و امور ملموس اشاره داشته و ابژه بیانگر ایده ها و مفاهیم بوده. جالب است که بعضی اوقات در گفت و گوهای روزمره میشنویم که افراد وقتی راجع به مساله ای بیرون از خودشان صحبت میکنند لفظ سوژه را به کار میگیرند!! برای مثال: "فلانی سوژه دریافت جایزه است". این مساله به ظاهر ساده در درجه اول برای کسی که روانکاوی خوانده تداعی گر یک خطای مفهومی است. این فرد ابژه دریافت جایزه است و نه سوژه. اما اگر کمی دقیقتر نگاه کنیم. این نوع استفاده از واژه سوژه اصلا اشتباه نیست. بلکه فقط پیشا کانتی است. در واقع اینجا ما با سوژه ای روبرو هستیم که سنش چنان که در نوشته قبلی اشاره شد مربوط به دوره قبل از کانت است. بگذریم.
✍️ برای ارسطو واقعیت تطابق ذهن با ابژه بود. اما کانت طی انقلاب کوپرنیکی که پشت سر گذاشت قضیه را به کل به هم ریخت. از جهان کانت به بعد حقیقت نه تطابق ذهن با ابژه بلکه تطابق ابژه با ذهن بود. از این نقطه حساس تاریخ اندیشه است که مفهوم سوژه به کلی دگرگون میشود و طوفان های پی در پی به جان اندیشه می اندازد. که یکی از آن طوفانها که در واقع خرابی ها و عوارض زیادی در پی داشت روانکاوی بود.
✍️ قبل از رسیدن به طوفان بزرگ روانکاوی گردبادهای پراکنده ی دیگری نیز وجود دارد که خوب است اشاره ای به آنها هم داشته باشیم:
✍️ برای تجربه گرایانی چون جان لاک، هیوم و بارکلی سوژه همان تجمع تجربیات و احساسات در مقام ذهن است. تصور خام اندیشانه ای که برخی افراد امروز از ناخودآگاه دارند برگرفته از نگاه تجربه گرایان است. به تبع نوشته قبلی سن برخی افراد همسن هیوم است.
✍️ ظهور ابرغول سده نوزدهم، جناب گیورگ ویلهلم فردریش هگل مبحث سوژه را یک چرخ اساسی داد که مقدمه ای برای طوفان روانکاوی شد. هگل معتقد بود اساسا این سوژه در مقام خودآگاهی است که ابژه را میسازد و قبل از ظهور سوژه و مطلق شدگی خودآگاهی چیزی به اسم ابژه نداریم!
✍️ بد نیست به شوپنهاور، نیچه، مارکس و برگسون هم اشاره ای داشته باشیم. برای شوپنهاور و نیچه سوژه با اراده و خواستن پیوند میخورد. وقتی صحبت از اراده و خواستن در دل سوژه میشود ما یک گام دیگر به روانکاوی نزدیکتر شده ایم. برگسون سوژه را در مقام امر زمانی برمیشمارد و ابژه را چیزی میداند که امر زمانی برش مصداق ندارد. همچنین مارکس سوژه را در مقام تولید کننده میپنداشت. جالب است که هم مفهوم اراده و خواستن، هم مفهوم زمانمند بودن و هم تولید مازاد در مفهوم ناخودآگاه و سوژه ناخودآگاه اهمیت بسیاری دارد.
✍️ انقلاب کوپرنیکی دوم یا طوفان فکری دوم جایی است که فروید شکل گیری سوژه را مدیون سرکوب میداند. تا سرکوب صورت نگیرد هیچ سوژه ای نخواهیم داشت!
✍️ این پیچیدگی و دردسر کم بود که یک غول دیگر به اسم هایدگر شروع به ریختن بنزین روی آتش کرد. هایدگر مساله سوژه و ابژه را محصول تفکر دوالیسم و دوگانه نگر دکارتی میپنداشت و مفهوم "دازاین" خودش را طرح کرد. به زعم هایدگر تاریخ فلسفه به نوعی غفلت از مساله وجود است.
✍️ هایدگر برای لکان بسیار جذاب بود.‌ او شخصا به دیدار هایدگر میرود و در باب یگانگی و دازاین با او صحبت میکند.
✍️ و سوژه در نظریه لکان شاید سنتزی است از تمام آنچه ذکرش رفت.
@ads_analysis

❤7⚡1👍1

372 viewsedited 12:43