گر دست دهد ز مغز گندم نانی
با سر به گلی ز گوسفندی رانی
با یک دو حریف در بن ویرانی
ملکی باشد نه حد هر سلطانی
#بدون_نام_شاعر
جنگ لالااسماعیل(741ق)

گر دست دهد ز مغز گندم نانی
#از_می_دومنی ز گوسفندی رانی
#وانگه_من_وتو_نشسته_در ویرانی
#عیشی_بود_آن نه حد هر سلطانی
#خیام
نسخه آکسفورد (865ق)

گر دست دهد ز مغز گندم نانی
#وز_می_دومنی ز گوسفندی رانی
#با_ماهرخی نشسته در #ایوانی
عیشی بود آن نه حد هر سلطانی
#خیام
طربخانه (867ق)

گر دست دهد ز مغز گندم نانی
#وز_می_کدویی ز گوسفندی رانی
با ماهرخی نشسته در ویرانی
عیشی بود آن نه حد هر سلطانی
#خیام
نسخه نخجوانی (سده 9)

1⃣ تغییرات و تحریفات انجام یافته در گذر زمان قابل تامل است. مضمون رندانه رفته رفته شاعرانه می شود در نسخ بعدی و چاپی ماهرخ به لاله رخ ، کدویی به قدحی ، ایوان به بستان تبدیل می شود.

2⃣ در مجموعه ساختگی با تاریخ جعلی 604 ق بجای ماهرخ، #دلبرک نوشته و این خود به نظر تعبیری متاخر می نماید و شاید دلیلی باشد بر جعل مجموعه.

3⃣ مضمون رباعی نوعی خوش باشی و بی تفاوتی است که می تواند متعلق به شرایط اجتماعی سده 7 و پس از آن باشد. مضامین رباعیات خیام به مراتب عمیقتر و متفاوت تر از این بی تفاوتی است.

4⃣ تعمق و تفکر عمیق ، کلان بینی و پرداختن به سوالات و ابهاماتی چون چرایی ، بدایت و نهایت جهان از خصایص کلام خیام است. اختلاف ظریفی بین این تفکر عمیق و آن خوش باشی ساده است که در طول زمان و طبق ذائقه عام جابجا شده اند!

5⃣ این رباعی در دیوان نزاری قهستانی شاعر سده 7 و 8 هجری با تغییراتی آمده و به احتمال قریب به یقین سروده اوست.

ما را باید ز مغز گندم نانی
زآن سر به‌گلی، ز گوسفندی رانی
بنشسته بود به کنجکی، ویرانی
جاهی باشد نه حد هر سلطانی

#مهدی_دهقان

@parniyan7rang

✅ در هر گامی هزار جاه دام نهی
گویی کشمت اگر درو گام نهی
خود دام نهی چونکه در او گام نهد،
گیری و کُشی و عاصیش نام نهی!

#خیام

در جواب او
ای آنکه ز‌نقص گام در دام نهی
خود گام نهی و جبر حق نام نهی
حق دام نهد ولی خبردار کند
نقص از تو بود اگر درو گام نهی!

#اصفهانی_محمداسمعیل

🔹با سپاس از استاد ابوالفضل حافظیان، نسخه در مکتبه مرعشیه

چون نیست زِ هرچه هست جُز باد بِدست
چون هست زِ هرچه هست نُقصان و شکست
انگار که هرچه هست در عالم نیست
انگار* که هرچه نیست در عالم هست.

*در رباعیات خیام، "پندار" است.

این رباعی را صاحب انیس‌الوحده به نام شمس‌الدّین درود آورده است و مصحح هم هیچ توضیحی در باره آن نداده است.
این رباعی به نام خیام نیز در سه چاپِ رباعیات او (نسخه‌ی ژوکوفسکی به تصحیح یونگی ادواردویچ برتلس، نسخه‌ی استاد زنده‌یاد محمّدعلی فروغی و نسخه‌ی کاترینا فن‌اهایم به تصحیح فریدرخ روزن) آمده است.

#شمس‌الدین‌درود #خیام

انیس‌الوحده و جلیس‌الخلوة؛ محمود بن محمود بن علی‌الحسنی"گلستانه"؛ تحقیق و تصحیح دکتر مجتبی مطهرّی"الهامی"؛ مجلس؛ ۱۳۹۵: ۱۱۸.
مقایسه رباعیات عمربن ابراهیم خیّامی؛ فریبرز قاسملو؛ قلم؛ ۱۳۷۵: ۵۷.
https://t.me/tarikhfarhanghonariranzamin

#اختصاصی

◻️هرکس سخنی از سرِ سودا گفتند:

🔻چند و چونی در آوازۀ جهانی رباعیات خیّام

✍️سیدعلی میرافضلی
شاعر و پژوهشگر ادبیات

🔷ادوارد فیتزجرالد، شاعر انگلیسی عصر ویکتوریا، به سال ۱۸۵۹ میلادی ترجمۀ آزادی از رباعیات منسوب به خیّام عرضه داشت که هم موجب شهرت جهانی خیّام شد و هم نام فیتزجرالد را در شعر انگلیسی جاودانه کرد و پیامد آن، چاپ میلیون‌ها نسخه از ترجمۀ رباعیات خیّام به زبان‌های گوناگون بود. شهرت جهانی ترجمۀ رباعیات خیّام، این گمان را در ذهن برخی از محققان پدید آورد که ایرانیان، خود نیز خیّام را به واسطۀ این ترجمه شناختند و پیش از آن، خیّام در ایران شاعری گمنام بود.

🔷باید بدانیم که مکتب خیّام در رباعی، در اواسط قرن هفتم هجری، یعنی حدود هشتصد سال پیش، مورد شناسایی ادبای پارسی زبان قرار گرفت و جمال خلیل شروانی، اولین کسی بود که صدای متفاوت رباعیات حکیم خیّام و جریان متمایز رباعی خیّامانه را شناسایی کرد. او در «نزهة المجالس» که دفتری از چهار هزار رباعی کهن پارسی است، بابی را به «معانی حکیم عمر خیّام» اختصاص داد.

🔷چند دهۀ بعد، گردآورندۀ ناشناس «سفینۀ کهن رباعیات»، کتاب خود را با رباعیات خیّام آغاز نهاد. این رباعی‌نامه، به احتمال بسیار، در اواخر قرن هفتم هجری گرد آمده است. در اوایل قرن هشتم هجری، محمد بن یغمور در شهر ترمد در منطقۀ ماوراء النهر، سفینه‌ای از اشعار کهن فراهم کرد که قسم هفتم آن در قالب رباعی است. شروع این قسم، با رباعی «خواجه عمر خیّام» است. این مجموعه به «سفینۀ ترمد» شهرت دارد.

🔷در همین روزگار (به سال ۷۴۱ ق)، ادیبی به نام محمد بن بدر جاجرمی که در عراق عجم (مناطق مرکزی ایران) می‌زیست، به تدوین «مونس الاحرار فی دقائق الاشعار» در سی باب پرداخت. باب بیست و هشتم این کتاب در رباعیات است و یک فصلش، در «رباعیات ملک الحکماء عمر خیّام» است. همزمان با او، چهار کاتب ایرانی که در مصر به‌سر می‌بُردند، مجموعه‌ای از اشعار و مراسلات فارسی را کتابت کردند که سهم خیّام در آن، ۳۳رباعی است.

🔷بنابراین، طی سده‌های هفتم و هشتم هجری، در نقاط مختلفی از اقلیم پهناور زبان فارسی، ادیبان و کاتبانی بودند که توجه ویژه‌ای به رباعیات منسوب به خیّام داشتند و آن‌ها را در اختیار مخاطبان خود قرار می‌دادند. اولین مجموعه‌های مستقل رباعیات خیّام، در اواسط قرن نهم هجری گردآوری شد و خیلی زود، این کار چنان رونقی گرفت که بسیاری از بزرگان زمانه، خوشنویسان و تذهیب‌کنندگان و نگارگرانِ بنام را به خدمت گرفتند و نسخه‌ای از رباعیات خیّام را برای کتابخانه‌های خود فراهم کردند.

🔷قدیم‌ترین نسخۀ مُدَوّنِ رباعیات خیّام، نسخه‌ای است که شیخ محمود پیربوداقی، خوشنویس نامدار دربار پیربوداق قراقوینلو، در دهۀ آخر ماه صفر سال ۸۶۵ ق در دارالملک شیراز کتابت کرد.
🔷از آن زمان تا امروز، خیّام همواره به عنوان یکی از مهم‌ترین رباعی‌سرایان زبان فارسی مطرح بوده است و بسیاری از ادبای قدیم، او را مَثَل اَعلایِ رباعی‌سرایی، و رباعیاتش را متر و معیار قالب رباعی می‌دانسته‌اند. ژان باپتیست نیکلا، مترجم ارشد سفارت فرانسه، طی ده سال اقامت در ایران (از ۱۸۵۴تا ۱۸۶۳م)، با رباعیات خیّام آشنا شد و دانست که او در ایران «شاعری برجسته» محسوب می‌شود. نیکلا، هم‌عصر فیتزجرالد بود و هم‌زمان با او، به ترجمۀ رباعیات خیّام اهتمام گماشت.

🔷شاید گفته شود که خیّام را طبقۀ فرهیخته و علاقه‌مندان به شعر می‌شناخته‌اند و مردم عادی سر و کاری با اشعار او نداشته‌اند. این حرف، با واقعیت نفوذ شعر در دنیای قدیم و در همۀ شؤون زندگی مردم مشرقْ زمین همخوانی ندارد. بر اساس شواهد و اشارات موجود، می‌توان گفت که از چندین سدۀ پیش تا کنون، رباعیّات منسوب به خیّام نه فقط در ایران، بلکه در کلّ سرزمین‌های پارسی‌زبان و ملل علاقه‌مند به شعر فارسی، شایع و پُر شهرت بوده است. نسخه‌های خطی فراوان و چاپ‌های متعدد دیوان او در هند و مصر و ترکیه (از ۱۲۱۱ ق به این سو) نشان‌دهندۀ اقبال مخاطبان به اشعار اوست.

🔷اما نباید فراموش کرد که دفتر رباعیات خیّام از حدود هشتصد سال پیش، جایگاه خود را در کتابخانۀ روح مردم ایران یافته بود و چنان نبود که شهرت خیّام در ایران و سرزمین‌های مجاور، در گروِ اهتمام مترجمان و محققان غربی باشد. اکنون رباعیات خیّام، به متنی فراملّی تبدیل شده و جزو میراث همۀ ملل جهان است. چنین منزلتی، ایجاب می‌کند که رباعیات او نه فقط به اغلب زبان‌های زنده بارها و بارها ترجمه شود، بلکه تحقیقات متعددی نیز در همۀ پهنۀ گیتی در مورد این رباعیات شکل گیرد. /#پیام_ما

#خیام
@payamema

مــا لعبتکانیم و فلـک لعبت‌بــاز
                 از روی حقیقتی، نه از روی مجــاز
بازیچه همی‌کنیم بر نطع وجود
                 گردیم به صندوق عدم یک یک باز

▫️منبع: الاقطاب‌القطبیه تالیف ۶۲۹ ق بدون ذکر نام سراینده
این رباعی در مجموعه‌های سده نهم و بعد از آن به #خیام منسوب شده است‌

لعبتک: عروسک
نطع: بساطی که مهره‌بازان و شعبده‌بازان افکنند و عروسکان و مهره‌ها بر آن چینند، بساط، سفره، صفحه
نطع وجود: جهان هستی
@parniyan7rang