یک نکته‌ات بگویم!

بین دو جمله‌ای که تضاد یا تقابل یا محدودیتی را بیان می‌کنند ویرگول می‌آید، نه نقطه‌ویرگول. چند مثال:

- نویسنده نباش، مشغول نوشتن باش.
- با خدا مشکلی ندارم،‌ با انسان مشکل دارم.
- نمی‌خواهم معتقد باشم، می‌خواهم بدانم.
- زبان فارسی مشکلی ندارد، فارسی‌زبانان مشکل دارند.
- این قهوه نیست، نسکافه است.
- کتابی که می‌خوانی نباید به‌جای تو بیندیشد، باید تو را به اندیشیدن وادارد.

سید محمد بصام
@Matnook_com

«بنده‌گان» یا «بندگان»؟

بخشی از کارگاه آنلاین ویرایش متنوک
مدرس: سید محمد بصام

ویدئو شرکت‌کنندگان قبلی:👇
https://t.me/Matnook_01
کانال مؤسسهٔ متنوک:👇
@Matnook_com

کجا نباید نقطه‌ویرگول گذاشت؟!

پیش از جمله‌‌های وابسته یا عبارت‌هایی که مستقل به‌کار نمی‌روند نقطه‌ویرگول نمی‌گذاریم:
بابک به فلسفه علاقه داشت و بیشتر در همین زمینه کتاب می‌خواند، کتاب‌هایی که در آن زمان کمیاب بود.

جملۀ زیرخط‌دارِ بالا وابسته است و نمی‌تواند مستقل به‌کار رود، ولی می‌تواند نهاد جملۀ زیر باشد:
کتاب‌هایی که در آن زمان کمیاب بود به‌راحتی و ارزان به‌دست نمی‌آمد.

بنابراین قبل از جمله‌ یا عبارت‌هایی که می‌توانند به‌عنوان نهاد یا بخشی از یک جملۀ دیگر به‌کار روند ویرگول می‌گذاریم، نه نقطه‌ویرگول.

یادآوری:
اگر بخواهیم نقطه‌ویرگول بگذاریم، باید جملۀ وابسته را به‌ صورتی بنویسیم که مستقل هم بتواند به‌کار رود:
بابک به فلسفه علاقه داشت و بیشتر در همین زمینه کتاب می‌خواند؛ این کتاب‌ها در آن زمان کمیاب بود.
این را هم ببینید: ۴ کاربرد مهم نقطه‌ویرگول.
#نشانه‌گذاری #دستورزبان
۱‌۳‌۹‌۹/‌۰‌‌۷‌/۰‌۲
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

۲ نکتۀ املایی و فاصله‌گذاری

ترکیب‌های عطفی، بافاصله یا نیم‌فاصله؟
«باطری» یا «باتری»؟ «قاطی» یا «قاتی»؟

بخشی از کارگاه آنلاین ویرایش متنوک
مدرس: سید محمد بصام

ویدئو شرکت‌کنندگان قبلی:👇
https://t.me/Matnook_01
کانال مؤسسهٔ متنوک:👇
@Matnook_com

چالش ویرایش داریم: 👇😊
http://instagram.com/matnook_com
#تمرین_ویرایش
@Matnook_com

تمرین ویرایش
ابتدا متن ناویراسته را ویرایش کنید یا اشکالات آن را به‌خاطر بسپارید،‌ سپس پاسخ را ببینید و با ویرایش خود بسنجید.

ناویراسته:
- آندرانیک آساطوریان ویولون‌ زن امریکایی‌ تبار در ۷۳ سالگی در لوس‌ آنجلس درگذشت.
- قدیس فرانسوا دو سال اسقف ژنف بود و با کاپوجین‌ها برای نشر مذهب پروتستان در اسقف نشین خود رابطه تنگاتنگی داشت.

ویراسته:
- آندرانیک آساطوریان، آهنگساز و پیانیست ارمنی‌تبار، در ۷۳سالگی در لس‌آنجلس درگذشت.
- قدیس فرانسوا دو-سال اسقفِ ژنو بود و در اسقف‌نشینِ خود رابطۀ تنگاتنگی با کاپوچین‌ها برای نشر مذهب کاتولیک داشت.

نکات تمرین:
۱) آساطوریان پیانیست و ارمنی‌تبار بود، نه ویولن‌زن و آمریکایی‌تبار. (اشکال محتوایی)
۲) «ویولن» می‌نویسیم، نه «ویولون».
۳) الگوی «عدد + واژه + -ی» همیشه نیم‌فاصله نوشته می‌شود. پس «۷۳سالگی» بی‌فاصله است.
۴) «لس‌آنجلس» می‌نویسیم، نه «لوس‌آنجلس».

۵) «دوسال» ادامۀ نام «فرانسوا» است و «دو» + «سال» (عدد + معدود) نیست. در این مورد می‌توانیم یک تیرۀ نشکن (Nonbreaking Hyphen) میان دو واژه بگذاریم (دو-سال) یا اجزای جمله را جابه‌جا کنیم (اسقفِ ژنو قدیس فرانسوا دو سال بود). یک نمونۀ دیگر برای تیرۀ نشکن: آنتوان دو سَنت-اگزوپری.
۶) «ژنو» می‌نویسیم، نه «ژنف».
۷) «کاپوچین» با «چ» است، نه «ج».
۸) «مذهب کاتولیک» درست است، نه «پروتستان». (اشکالی محتوایی)
۹) در این ویرایش، برای رفع کژتابیِ احتمالی و نیز روان‌تر شدنِ جمله، «رابطۀ تنگاتنگی» از «داشت» فاصله گرفته و آرایش واژه‌ها نیز کمی تغییر کرده‌است.

یادآوری:
در ویرایش، هم به درستیِ محتوا باید توجه کرد و هم به زبان متن و هم به صورت آن.

سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

۲ نکتۀ دستوری و نشانه‌گذاری

بخشی از کارگاه آنلاین ویرایش متنوک
مدرس: سید محمد بصام

ویدئو شرکت‌کنندگان قبلی:👇
https://t.me/Matnook_01
کانال مؤسسهٔ متنوک:👇
@Matnook_com

🔺جامعه‌شناسی روحانیت ایران معاصر

ناشر: پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی
این کتاب در مؤسسۀ متنوک و به کوشش ویراستارانِ مؤسسه ویرایش شده‌است.
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

ساختار جمله‌های بی‌فعل (شبه‌جمله‌ها)

بخشی از کارگاه آنلاین ویرایش متنوک
مدرس: سید محمد بصام

ویدئو شرکت‌کنندگان قبلی:👇
https://t.me/Matnook_01
کانال مؤسسهٔ متنوک:👇
@Matnook_com

عدد توک

عدد توک (/tok/) شماره‌ای است که در متن درج می‌شود و خواننده را به پاورقی یا پی‌نوشت (که در پایان فصل یا کتاب می‌آید) ارجاع می‌دهد.

چند نکته:
۱) عدد توک را برروی چیزی می‌گذاریم که می‌خواهیم در پاورقی یا پی‌نوشت به آن ارجاع یا توضیحش دهیم. مثال:
- «جنبش سوررئالیسم»¹
- «جنبش سوررئالیسم²»
________
1) surrealism movement
2) surrealism

۲) در واژه‌پرداز وُرد، کلیدِ میانبرِ درجِ عددِ توک Ctrl + Alt + F است.

۳) در پاورقی یا پی‌نوشت، بهتر است بعد از عدد توک پرانتزبسته بگذاریم، نه نقطه یا تیره.
- ترجیح دارد: ۱)
- مرسوم است: ۱.
- پیشنهاد نمی‌شود: ۱-

۴) در ارجاعاتِ استنادی (منابع در پاورقی) فقط از عدد توک استفاده می‌شود، نه از ستاره. ولی اگر در متن به‌جای عدد توک ستاره درج شد، در پاورقی یا پی‌نوشت نیز ستاره می‌آید.

یادآوری:
«توک»، مانند «نوک» و «جوک»، با همین املا درست است، نه به‌صورت *تک.

سید محمد بصام
@Matnook_com

پیش غازی و معلّق‌بازی؟

واژهٔ «غازی» به‌ معنای «بندباز و معرکه‌گیر» است. در گذشته، به کسی که در حضور دیگران بندبازی و حرکات خارق‌العاده می‌کرد،‌ ازجمله معلّق زدن، غازی می‌گفتند. بنابراین مَثَلِ «پیش غازی و معلّق‌بازی» در جایی به‌کار می‌رود که کسی بخواهد نزد شخصِ همه‌فن‌حریف و باتجربه ادعای زرنگی و زیرکی کند و او را بفریبد. پس «غازی» درست است، نه *قاضی. اما چون واژۀ «غازی» در فارسیِ امروز کاربردی ندارد و قاضیان نیز معمولاً با افراد رند و کلاش و کلاه‌بردار سروکار دارند و چون تلفظِ هر دو واژه‌ یکی است، این گمان قوت گرفته که لابد «قاضی» املای درستِ این واژه است.

یادآوری:
«غازی» (در عربی، اسم فاعل از «غ‌زو») به معنای «جنگجو و مجاهد» هم هست: «دانا چو طبلۀ عطار است خاموش و هنرنمای و نادان خود طبل غازی بلندآواز و میان‌تهی.» (گلستان)

سید محمد بصام
@Matnook_com

«موسا» بنویسیم یا «موسی»؟
«عیسای مریم» بنویسیم یا «عیسی مریم»؟
«کبرا» عربی است یا فرانسوی؟

بخشی از کارگاه آنلاین ویرایش متنوک
مدرس: سید محمد بصام

ویدئو شرکت‌کنندگان قبلی:👇
https://t.me/Matnook_01
کانال مؤسسهٔ متنوک:👇
@Matnook_com

هکسره چیست؟

- *جانه من *فدایه *خاکه *پاکه میهنم!

بخشی از کارگاه آنلاین ویرایش متنوک
مدرس: سید محمد بصام

ویدئو شرکت‌کنندگان قبلی:👇
https://t.me/Matnook_01
کانال مؤسسهٔ متنوک:👇
@Matnook_com

۱۰ قاعدهٔ عددنویسی

الف) حروفی
۱) اعداد بی‌واو:
یک تا بیست؛ سی، چهل، پنجاه ... صد؛ دویست، سیصد، چهارصد ... هزار.

۲) اعداد ترتیبی:
هفتادویکم، چهل‌ویکمین‌، سی‌اُمین، ... .

یادآوری:
به‌منظور برجسته‌سازی، می‌توان عدد ترتیبی را رقمی‌ نوشت (عدد + ـُ‌م/ ـُ‌مین). مثال:
- در موانعِ مدیریتِ مدرسه‌‌محور، مسئولیت‌ناپذیری، با رتبۀ ۴٫۶۵ـم، بالاترین رتبه را دارد. (از اینترنت)
- ۴۰مین همایش.

۳) اعداد کسری:
یک‌دوم، پنج و یک‌سوم، بیست و سه‌پنجم، ... .

۴) ساعت:
نُه و پنجاه و چهار دقیقۀ شب، یک ربع به چهار، بیست دقیقه به هفت، چهارِ صبح، شش‌و‌نیمِ عصر، ... (درصورت لزوم، رقمی: ۲۱:۵۹).

۵) تاریخ، به سه صورت:
- حروفی: هفتم شعبان هزار و چهارصد و سی؛
- عددی: ۱۹۸۲/۱۲/۳۰؛
- ترکیبی: ۲۲ تیر ۱۳۹۴ (با فاصلهٔ جامد*).

* فاصلۀ جامد، بی‌آنکه واژه‌ها را به هم نزدیک کند، واژه‌های قبل و بعد خود را به هم زنجیر می‌کند و مانع گسستنِ آن‌ها می‌شود. این فاصله باید در وُرد تعریف شود.

ب) رقمی
۱) اعداد واودار:
۲۶, ۱۲۵, ۱۳۵۶, ۳۵٫۲۰۰, ... .

یادآوری:
واودارها، اگر حروفی نوشته شوند، کاملاً بافاصله:
بیست و چهار، صد و پنجاه و هشت، هزار و دویست و هفتاد و یک، سی و سه و صد و نود و چهار هزارمِ درصد (۳۳٫۱۹۴%)، ... .

۲) اعداد اعشاری:
۴٫۲۵, ۸٫۷۰۱, ۲۴٫۹, ... .
- عدد پی تقریباً برابر با ۳٫۱۴ است.

۳) در پاورقی و متن، اعداد از راست (کوچک) به چپ (بزرگ):
دانشنامۀ زبان و ادب فارسی، ج ۳، ص ۲-۱۴؛ سورۀ بقره، آیۀ ۲۵-۳۳؛ بیهقی (۳۷۰-۴۵۶ ق)، ... .

۴) سایر واحدها، با فاصلۀ جامد:
۳٫۵ گرم، ۵۰٫۲۲۱٫۰۰۰ ريال، ۲۵۰ درجۀ فارنهایت، ۰٫۵ لیتر، ... .

۵) شمارۀ شناسنامه، جدول، صفحه، نمودار، آیه، عدد پانوشت (توک) و پی‌نوشت، ریاضیات، و درصد (مثلاً ۲۵%) همگی به رقم نوشته می‌شوند.

سید محمد بصام
@Matnook_com

چالش ویرایش داریم: 👇😊
http://instagram.com/matnook_com
#تمرین_ویرایش
@Matnook_com

متن تمرین (شکسته‌نویسی):
- ‏این ماسک زدنم واقعا دردسر شده‌ها. تو صف قیمه بودیم یارو هل میداد، داد زدم گدا گشنه هل نده به توام میرسه. یارو ماسکشو گذاشت رو چونش دیدم بابامه.

- ‏هیچوقت از فروشنده نپرسید کدوم کیک‌تون تازه است؟ چون دقیقا همون کیکی که یه هفته رو دستش مونده رو میگه تازه است تا از شرش خلاص شه؛ شانسی یدونه رو انتخاب کنید.

پاسخ تمرین:
- ‏این ماسک زدنم واقعاً دردسر شده‌ها. تو صف قیمه بودیم، یارو هل می‌داد. داد زدم: گداگشنه! هُل نده! به تو هم می‌رسه. یارو ماسکشو/ ماسکش‌و گذاشت رو چونه‌ش، دیدم بابامه!

- ‏هیچ‌وقت از فروشنده نپرسید کدوم کیکتون تازه‌س، چون دقیقاً همون کیکی که یه هفته رو دستش مونده رو می‌گه تازه‌س تا از شرش خلاص شه. شانسی یه دونه رو انتخاب کنید.

مهم‌ترین نکات تمرین:
۱) در شکسته‌نویسی، وقتی «هم» بعد از واژه‌های مختوم به مصوت‌، ازجمله /o/، می‌آید، بهتر است بافاصله و کامل نوشته‌ شود. پس «توام» بهتر است به‌صورت «تو هم» نوشته شود.

۲) در شکسته‌نویسی، وقتی ضمیرِ «-َش» بعد از واژه‌های مختوم به های بیان حرکت می‌آید، «ه» در خط حذف نمی‌شود و فقط ضمیر نیم‌فاصله می‌شود. پس «چونه‌ش» درست است، نه *چونش.

۳) جملۀ «از فروشنده نپرسید کدوم کیکتون تازه‌س» یک جملۀ امریِ منفی است، نه پرسش مستقیم. پس بعد از آن، نشانۀ پرسش نمی‌خواهد.

۴) در شکسته‌نویسی، وقتی «است» بعد از واژه‌های مختوم به های بیان حرکت می‌آید، به‌صورت «-َس» نیم‌فاصله می‌شود. پس «تازه‌س» مطابق با گفتارِ طبیعی است، نه «تازه است» (لااقل در این بافت).

۵) «یه دونه» یعنی «یک دانه». پس عدد + ممیز (= واحدواژۀ عام) است و بافاصله نوشته می‌شود، نه پیوسته و به این صورت: *یدونه. اما اگر نیم‌فاصله‌اش کنیم، از گروه به واژه (صفت) تبدیل می‌شود و به‌معنای «بی‌نظیر و یکی‌یکدانه» است. مثال: گوهر یک‌دانه (= «بی‌نظیر»)، پسرِ یه‌دونه (= «تک و یکی‌یکدونه») یا خُله یا دیوونه!

سید محمد بصام
@Matnook_com

شکسته‌نویسی فعل‌های فارسی (۱)

آمدن/ اومدن
- اومدم، اومدی، اومد، اومدیم، اومدین، اومدن.
- نیومدم، نیومدی، نیومد، نیومدیم، نیومدین، نیومدن.
- اومده‌م، اومدی، اومده، اومدیم، اومدین، اومده‌ن.
- می‌آم، می‌آی، می‌آد، می‌آیْم، می‌آیْن، می‌آن.
- می‌اومدم، می‌اومدی، می‌اومد، می‌اومدیم، می‌اومدین، می‌اومدن.
- بیام، بیای، بیاد، بیایْم، بیایْن، بیان.

آوردن/ اُوُردن
- اُوُردم، اُوُردی، اُوُرد، اُوُردیم، اُوُردین، اُوُردن.
- نَیوردم، نَیوردی، نَیورد، نَیوردیم، نَیوردین، نَیوردن.
- اُوُرده‌م، اُوُردی، اُوُرده، اُوُردیم، اُوُردین، اُوُرده‌ن.
- می‌‌آرم، می‌‌آری، می‌‌آره، می‌‌آریم، می‌‌آرین، می‌‌آرن.
- می‌اُوُردم، می‌اُوُردی، می‌اُوُرد، می‌اُوُردیم، می‌اُوُردین، می‌اُوُردن.
- بیارم، بیاری، بیاره، بیاریم، بیارین، بیارن.

سید محمد بصام
@Matnook_com

دربارۀ واژۀ «آخوندک»

«آخوندک» نام حشره‌ای است با تنه‌ای دراز و دو جفت بال که خود را به‌ شکل شاخه‌های کوچک درختان درمی‌آورَد. «ـ‌َک» در نام این حشره پسوند شباهت است، زیرا دو پای جلویی‌ آن مانند دستی است که به دعا و نیایش برداشته شده‌است و بنابراین به آن «آخوندک» می‌گویند. گاهی از باب به‌گویی (حُسن تعبیر) به آن «راهبک» نیز می‌گویند. جالب است که نام این حشره، در زبان آلمانی (Gottesanbeterin) و روسی (богомол)، لفظاً به‌ معنای «ستایشگر خدا» است. در انگلیسی نیز به آن mantis می‌گویند که برگرفته از واژۀ یونانی μάντις (= «پیامبر») است. در عربی، «فَرَسُ النّبيّ» (یعنی «اسب پیامبر») نامیده می‌شود.
در فارسی، گاهی به آخوند کم‌سواد یا کم‌سن‌وسال،‌ به طعنه و کنایه، «آخوندک» می‌گویند، که پسوند «‌ـ‌َک» در آن برای تحقیر یا تصغیر است.
#واژه‌شناسی
۱‌۳‌۹‌۹/۰‌۷‌/‌۲‌۴‌
سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

🔺ذن و هنر شاد زیستن

ناشر: گوتنبرگ
ویراستار: t.me/Matnook_01/708

@Matnook_com
instagram.com/matnook_com

مطابقت صفت با موصوف

در فارسی، میان صفت و موصوف، چه از نظر جمع و مفرد بودن و چه از جهت مذکر و مؤنث بودن، مطابقتی نیست. مثال:
- کتاب خواندنی/ - کتاب‌های خواندنی
- زن شاعر/ - مرد شاعر

اما ترکیباتی که در فارسی به‌کار می‌روند و از لحاظ صفت و موصوف مطابقت دارند از سه دیدگاه قابل بررسی‌اند:

۱) ساختار
الف) با موصوف مفرد:
- زاویۀ قائمه، قوۀ مجریه، وسیلۀ نقلیه، هیئت حاکمه، ... .

ب) با موصوف جمع:
- اصول موضوعه، روابط حسنه، صفات حمیده، وسایل نقلیه، ... .

ج) با موصوف و صفت جمع:
- ائمۀ اطهار، عتبات عالیات، علمای اعلام، کلمات قصار، ... .

به‌کار بردنِ هر سه دستۀ بالا، بسته‌به متن و گونۀ آن، بی‌اشکال است. مثال‌های دستۀ «ج» عیناً از عربی گرفته شده و در فارسی رواج یافته‌اند.

۲) گونه و کاربرد
الف) ترکیبات کم‌کاربرد و تقلیدی
- پیشنهاد نمی‌شود:
بانوی شاعره، تحصیلات عالیه، حوزۀ استحفاظیه، دهۀ مبارکۀ فجر، زن شهیده، شیوۀ مرضیه، قوانین مدوّنه، ... .

- ترجیح دارد:
بانوی شاعر، تحصیلات عالی، حوزۀ استحفاظی، دهۀ مبارک فجر، زن شهید، شیوۀ پسندیده، قوانین مدوّن، ... .

ب) ترکیبات مرسوم یا کمابیش مرسوم
- آستانۀ مقدسه، امور خارجه، جملۀ معترضه، حوزۀ علمیه، رئیس/ مسئول مربوطه، زوجۀ مکرمه، گناه/ گناهان کبیره، مدینۀ فاضله، مرحومۀ مغفوره، مکۀ مکرمه، والدۀ محترمه، وسایل نقلیه، ... .

ترکیباتِ دستۀ «ب» درست‌ و پذیرفتنی‌اند، مشروط بر این‌که توجه داشته باشیم:
- برخی از آن‌ها کمابیش در گفتار کاربرد دارند و برخی فقط در نوشتارهای رسمی و به‌اصطلاح نشان‌دار (مانند «زوجۀ مکرمه» و «والدۀ محترمه»).
- برخی نیز در تمام گونه‌های زبانی به‌کار می‌روند و نمی‌توان تغییرشان داد، چون معنایشان تغییر می‌کند (مانند «امور خارجه» و «مدینۀ فاضله»).
- ترکیباتی هم هستند که یا موصوفشان فارسی است و به تقلید از عربی ساخته شده‌اند (مانند «آستانۀ مقدسه») و یا موصوفشان مذکر است (مانند «رئیس مربوطه»).
با این حال، پسندیده‌تر است که مثلاً به‌جای «والدۀ محترمه»، بنویسیم «والدۀ/ مادر گرامی». اما «جملۀ معترضه» (اصطلاح دستورزبان) و «گناهان کبیره» (اصطلاحی دینی) و بسیاری دیگر نیازی به تغییر و جایگزینی ندارند.

۳) معنا
- کاغذ باطله (= «باطل‌شده»)، درآمد حاصله (= «به‌دست‌آمده»)، پروندۀ مختومه (= «پایان‌یافته»)، نامۀ وارده (= «رسیده/ دریافتی»)، رأی صادره (= «صادرشده»)، ... .

این ترکیبات صرفاً معنای مفعولی دارند و ساختِ صفتشان شبیه صفت‌های مفعولی در فارسی است. برخی از آن‌ها درحال فراموشی‌اند (مانند «درآمد حاصله») و برخی به حیات خود ادامه می‌دهند (مانند «کاغذ باطله») و برخی نیز در گونۀ خاصی، مثلاً متون دیوانی و اداری و قضایی، کاربرد دارند و درست‌اند (مانند «رأی صادره»).

سید محمد بصام
@Matnook_com

«غائله» (در عربی، از ریشۀ «غ‌ول») به معنای «فتنه و آشوب و دعوا و بگومگو» است و املای آن به همین صورت با «غ» درست است، نه «ق».
ظاهراً این واژه تحت تأثیر «قیل‌وقال» یا «قافله» است که به‌اشتباه *قائله نوشته می‌شود.
«غائله را خواباندن» نیز مَجازاً به معنای «فتنه و آشوب را از بین بردن» است.

سید محمد بصام
@Matnook_com