«غائله» (در عربی، از ریشۀ «غ‌ول») به معنای «فتنه و آشوب و دعوا و بگومگو» است و املای آن به همین صورت با «غ» درست است، نه «ق».

یادآوری:
۱) ظاهراً این واژه تحت تأثیر «قیل‌وقال» یا «قافله» است که به‌اشتباه *قائله نوشته می‌شود.
۲) «غائله را خواباندن» نیز مَجازاً به معنای «فتنه و آشوب را از بین بردن» است.

سید محمد بصام
@Matnook_com

#نکته: در فارسی، همزۀ کلماتِ مختوم به مصوّتِ بلندِ «ا» /ā/ خوانده و نوشته نمی‌شود. بنابراین اولیا و انبیا و اشیا و علما و املا و انشا و مابِازا می‌نویسیم، نه اولیاء و انبیاء و اشیاء و علماء و املاء و انشاء و مابِازاء.

«کارتن» یا «کارتون»؟

۱) «کارتن» (در فرانسوی: carton) نوعی جعبۀ مقوایی است که برای بسته‌بندی اجناس مختلف استفاده می‌شود. مثال: کارتن‌کار، کارتن‌ساز، کارتن‌خواب.

۲) «کارتون» (در انگلیسی: cartoon) نقاشی‌های متحرکی است که در سینما یا تلویزیون به نمایش گذاشته می‌شود. مثال: کارتون عروسکی، کارتون سینمایی، کارتون فارسی.

سید محمد بصام
@Matnook_com

🔍 چنان‌که بنویسیم یا چنان‌چه؟

✍️ حرفِ ربطِ چنان‌که بیش‌تر به‌معنای «به‌طوری‌که»، «آن‌گونه‌که»، و گاهی به‌معنای «به‌حدی‌که» است و چنان‌چه به‌معنای «اگر» و «درصورتی‌که». مثال:
1) چنان‌که اشاره شد (= به‌طوری‌که اشاره شد)، امضای ضامن‌ الزامی است.
2) چنان‌چه قرارداد امضا شود (= اگر قرارداد امضا شود)، همکاری آغاز خواهد شد.

🔹 کاربردِ «اگر چنان‌چه»، به‌منظورِ تأکید و تقویتِ‌ معنای شرط، اشکالی ندارد و سابقه‌مند است. (بسامدِ «اگر چنان‌که» در متونِ کهن بیش‌تر است.)
🔹 در گذشته، «چنان‌‌چه» را به‌ جا و معنای «چنان‌که» نیز به‌کار می‌برده‌اند. امروز بهتر است چنین نکنیم و میانِ این دو تفاوت قائل شویم.
🔹 پسندیده‌تر است که چنان‌که و چنان‌چه با همین رسم‌الخط و یک‌دست نوشته شود (= نیم‌فاصله)، نه پیوسته.
ـــ سید محمد بصام
@Matnook_com

🔍 عَیاق یا اَیاق؟

✍️ واژهٔ ترکیِ جغتاییِ «ایاغ/ ایاق» در متونِ قدیم به‌معنای جامِ شراب و پیاله (ظرف) است (به ساقیِ سلطان و شراب‌دار «ایاغ‌چی» می‌گفته‌اند). اما امروز ایاق (بودن) به‌معنای هم‌نشین و دوستِ صمیمی (بودن) به‌کار می‌رود. گاهی این واژه را تحتِ تأثیرِ کلماتی مانند عیال و عیار اشتباهاً عیاق* می‌نویسند. عیاق املای نادرستِ ایاق است.
ـــ سید محمد بصام
@Matnook_com

«مرهم» دارویی است که برای درمان یا التیامِ زخم برروی آن می‌گذارند. *مرحم املای اشتباه و نادرستِ «مرهم» است و بی‌معنی است.
سید محمد بصام
@Matnook_com

✍️ املای «نشئه» (حالتِ سرخوشی یا مستی که براثر استعمالِ موادِ مخدّر یا مشروباتِ الکلی دست می‌دهد) به همین صورت درست است.
🔹 *نعشه و *نشعه و *نئشه سه املای نادرستِ «نشئه» است.
@Matnook_com

◽️ سَمبَل: وقتی با بی‌دقتی و بی‌میلی کاری می‌کنیم یا سَرسَری کاری می‌کنیم تا آن را ازسرِ خود واکُنیم، آن کار را «سمبل» کرده‌ایم یا «سمبل‌کاری» کرده‌ایم و می‌شویم «سمبل‌کار».
◽️ سَمبُل: واژ‌ه‌ای فرانسوی و به‌معنای «نماد»، «نشانه»، و «الگو»ست. (symbole)
◽️ سُنبُل: نامِ گُلی است خوش‌بو و به رنگ‌‌های زرد و سفید و قرمز و آبی، که گیاهش مصرفِ دارویی نیز دارد. «سُنبُلِ‌طیبِ» معروف از همین خانواده است.
@Matnook_com

🔍 کجا تشدید بگذاریم؟

✍️ تشدید از نشانه‌های ثانویِ خطِّ فارسی است. این نشانه در اصل برای کلماتِ عربی است که در برخی از کلماتِ فارسی هم به‌کار می‌رود: بچّه، درّه، لپّه، پلّه، دوّم، سوّم، غُرّان، بُرّان. بنابراین صرفاً برای رفعِ ابهام یا درست (= تشدیددار) خوانده شدنِ واژه‌ها تشدید می‌گذاریم.

الف. جاهایی که تشدید می‌گذاریم
۱) برای تمایزِ واژه‌های هم‌نگاشت: مادِه، مادّه؛ مُعین، مُعیَّن؛ سَر، سِرّ؛ اِتباع، اِتّباع؛ مَبلَغ، مُبَلّغ؛ بَنا، بنّا؛ گِله، گَلّه؛ مَرکَب، مُرَکّب؛ کُره، کُرّه.
۲) در حالت اضافه: جدِّ پدری، حدِّ ترخُّص، خطِّ فارسی، ردِّپا، حقِّ مطلب، سِرِّ نِی، اهمِّ موارد.
۳) در شعر و به‌ضرورتِ وزن: جهانا، همانا "فسوسیّ" و بازی/ که بر کس "نپاییّ" و با کس نسازی (مُصعَبی) بر درگهش ز نادره بحرِ عروض/ "یکّی" امینِ دانا دربان کنم (ناصرخسرو)

ب. جاهایی که تشدید نمی‌گذاریم
۱) در حالتی که واژۀ تشدیددار اضافه نشود: دستِ رد، حُسنِ‌ظن، تا این حد، اَباً عن جد (جَد در جَد)، احقاقِ حق.
۲) در کلماتی که طبیعتاً با تشدید تلفظ می‌شود: مثلث، مربع، حساس، قصاب، تلفظ، تشکر، نجار، بقال، تُجار، زُوار، سلول، اما، حتیٰ، دوم، سوم، بچه، پله، لپه.
۳) در کلماتی که اصلاً تشدید ندارد: قُضات، رُوات، محتویات، مقتضیات، تسلیت، عادی، مُفاد، عِمامه.
@Matnook_com

مشغول‌ُالذِّمّه

ذمّه یعنی عهد، پیمان، تعهد. تا وقتی به عهدوپیمانمان عمل نکنیم، بر عهده و گردنِ ماست که به آن عمل کنیم. پس اگر به تعهدِ خود عمل نکرده یا مثلاً دِینمان را نپرداخته باشیم، هم‌چنان ذِمّه‌مان مشغول است. این است که می‌شویم «مشغول‌الذِمّه». اما وقتی به تعهدمان عمل کردیم، دیگر دِینی به گردنمان نیست و می‌شویم «بَری‌ُالذِمّه»؛ یعنی دیگر مدیون نیستیم و به تعهدی که داده بودیم عمل کرده‌ایم. وقتی هم کسی می‌گوید مشغول‌الذِمّۀ منی، یعنی مدیونِ منی.
«مشغول‌ذِمّه» املای دیگرِ مشغول‌الذِمّه است. گاهی به‌غلط *مشمول‌الذمه یا *مشغول‌ضمه می‌نویسند که بی‌معنی است.
@Matnook_com

«الآن» یا «الان»؟

«الآن» از «ال» و واژۀ عربی «آن» (= «لحظه») تشکیل شده‌است. املای رسمی و معیار این واژه به همین صورت با «آ» درست است. در گفتاری‌نویسی می‌توان «الان» نوشت (بدون «~»).

یادآوری:
«الآن است که» (یعنی «چیزی نمانده‌است که») و «الآن که الآن است» (یعنی «هنوز که هنوز است») و «الآنه» (با انتقال تکیه به هجای اول و به معنای «همین الآن و زود») به گونۀ گفتاری و غیررسمی‌ تعلق دارند.
- الانه که بابام سر برسه.
- الان که الانه، وقتی یاد خاطرات گذشته‌م می‌افتم بغضم می‌گیره.
- الانه برمی‌گردم. همین‌جا منتظرم بمون.

سید محمد بصام
@Matnook_com
instagram.com/matnook_com