نقشه روش تحقیق جامع در تاریخ اسلام: گونه‌شناسی رویکردها و پژوهش‌ها

مقدمه:
کارگاه پیش رو از منظرگاهی کاملا فراگیر و کلان تلاش می کند تا برای مخاطبان نقشه‌ای هوایی از همه مباحث معطوف به روش‎شناسی در تاریخ فراهم کند. این نقشه هوایی دو مبنای عملی و انتزاعی برای طراحی این نقشه را به طور همزمان با هم ترکیب کرده است. یعنی مبنای این تقسیم‌بندی از یک‌سو همه آثار چاپ شده در حوزه روش‌شناسی تاریخ است و از سوی دیگر براساس منظرگاهی منطقی برای تقسیم مباحث روش شناسی تاریخ خواهد بود. این نقشه تلاش می‌کند، این دو رویکرد را با یکدیگر ترکیب کند. در ادامه مروری بر مهمترین آثار و مباحث مبتنی بر این تقسیم‌بندی در کارگاه صورت خواهد گرفت. مخاطبان این کارگاه پس از شرکت در دوره، از آگاهی نظام‌مندی در خصوص مباحث روش شناسی تاریخ و منابع آن برخوردار خواهند شد. همچنین گرچه این کارگاه از منظری کلان به مطالعات تاریخی نگاه می‌کند، ولی بیشتر معطوف به مباحث تاریخ اسلام و تاریخ دین خواهد بود. از این جهت این کارگاه برای همه علاقمندان به حوزه مطالعات تاریخی فراسوی مطالعات تاریخ اسلام نیز مفید خواهد بود.


مباحث:
1. کلیاتِ روش‌شناسی تاریخ
2. فلسفه( نقدی) و پاردایم‌شناسی دانش تاریخ
3. فلسفه (نظری) تاریخ (پیش‌رو)
4. تاریخ و مطالعات اسلامی
5. تاریخ‌نگاری و کلام (پیش‌فرض‌ها، مبانی، ارزش‌داوری)
6. نقد تاریخی(متنی) کتاب مقدس
7. تاریخ‌نگاری مسلمانان و جهان اسلام
8. رویکردهای مطالعه تاریخی
8-1. تاریخ اندیشه، انگاره و مفهومی
8-2. تاریخ فرهنگی و اجتماعی
8-3. تاریخ علم
8-4. تاریخ سیاسی و رویدادی
8-5. تاریخ اهل بیت (ع) و سیره‌پژوهی
9. تکنیک‌های تحلیل در تاریخ
9-1. رویکرد متنی
9-2. رویکرد گفتمانی
9-3. رویکرد هرمنوتیکی
9-4. رویکرد پدیدارشناختی
9-5. رویکردهای آماری و کمّی
10. مکاتب تاریخ‌نگاری
11. عینیّت تاریخی

🍀🍀
🆔 https://t.me/Khanishha

💢36💢اندر بی‌مایگی قرائت‌ خرافه‌ستیزانه از انگاره «نحوست صفر»

✍️سیدمحمدهادی گرامی

⚠️هر انگاره‌ی تاریخی از چنگال تجربه معاصرانه دور نیست.

[بخش 1 از 2]

⬅️معمولا با آغاز ماه صفر بحث‌های کم و بیش ژورنالیستی درباره نحوست این ماه، روایات مربوطه و دیدگاه‌های برخی دانشمندان معاصر در انتقاد از این باور رونق پیدا می‌کند. گروهی با دغدغه‌های خرافه‌ستیزانه به رویارویی با این باور می‌روند و در این مسیر از شخصیت‌های چون استاد مطهری بهره می‌جویند. گروهی دیگر نیز ـ که البته در اقلیت هستند ـ به گونه‌ای از آن دفاع می‌کنند.

⬅️با این حال، اگر با رویکردی علمی و بی‌طرفانه بخواهیم درباره این مقوله بیاندیشیم پرسش‌هایی بسیار از فراتر از ماه صفر و یا روایات مربوط به خروج از این ماه، وجود دارد. پرسش اصلی درباره جایگاه انگاره‌های «سعودت/نحوست» و مشتفات آنها در فرهنگ اسلامی و بلکه فراتر در فرهنگ‌های دینی و باستانی است. طبیعتا به اقتضای یک پژوهش دانشگاهی من قصد ندارم، چنین باوری را تجویز یا تخطئه مؤمنانه کنم، اما دست‌کم درباره اینکه از دید یک خواننده متون دینی چه چیزی از این متون درباره این انگاره‌ها بر می‌آید، می‌توان سخت گفت.

⬅️در بررسی تاریخی اندیشه‌ها و فرهنگ‌های دینی و باستانی و همینطور مناسک خفیه و غریبه شأنیت دوگانی با عنوان «سعد/نحس» برای زمان‌ها و مکان‌ها منحصر در فرهنگ اسلامی نیست. حتی از دید بیشتر کسانی که با این انگاره ستیزه داشته‌اند، تردیدی وجود ندارد که این انگاره در متون حدیثی و قرآن کاربردهای متعددی دارد. بسیاری از کنشگران حلقه‌های علوم خفیه انجام مناسک خاص مانند دعا، طلسمات، استخاره، ازدواج و ... را منوط به سعد بودن زمان کرده‌اند و یا از انگاره‌های مشابهی همچون «قمر در عقرب» سخن گفته‌اند. بسیاری از عالمان، کتاب‌هایی با عنوان «اختیارات ایام» نگاشته‌اند که همگی سعد و نحس زمان‌ها را برای زندگی اجتماعی و روزانه ترسیم می‌کنند. علاوه بر ژانر کلی اختیارات ایام، کتاب‌هایی همچون الدروع الواقیة، أمان الاخطار، العدد القویة و ... از ابن طاوس، برادر علامه حلی و ... در سنت شیعی سعد و نحس زمان‌ها را براساس دوره‌های تکرار روزانه، ماهانه یا سالانه ترسیم می‌کنند. بنابراین هم در متن دینیِ(قرآن و حدیث) اسلامی و هم در سنت تاریخی مسلمانان، انگاره‌های سعودت و نحوست ریشه‌دار هستند.

⬅️با اینکه بعید نیست کسانی که در نقد این سنت تاریخی ـ با رویکردی مؤمنانه و تجویزی ـ ترک‌تازی کرده‌اند از کمّ و کیف ریشه‌های آن بی‌خبر باشند، اما به نظر می‌رسد عمدتا در فهم انگاره‌های «سعد/نحس» براساس آنچه که از متون برمی‌آید، به خطا رفته‌اند. من قصد دفاع مؤمنانه از چنین انگاره‌هایی را ندارم، اما به دلیل مطالعاتی که سال‌ها در این حوزه داشته‌ام، بر این باورم که خرافه‌ستیزان و خرده‌گیران عمدتا درک درستی از این انگاره‌ها براساس آنچه که از مجموع متون دینی بر می‌آید ندارند و آنها را در افق معاصریت و عقل مدرن روایت می‌کنند.

⬅️گزارش‌های الهیاتی نشان می‌دهد در نظام هستی‌شناسی اسلامی ما با دو دوگان شبیه و در عین حال متمایز روبه‌رو هستیم: «خیر/شر» و «سعد/نحس». عمده کسانی در مبارزه با انگاره نحوست داد سخن داده‎اند، این انگاره‌ها را با یکدیگر خلط کرده‌اند و «سعد/نحس» را به مثابه «خیر/شر» پنداشته‌اند. با این حال، در نظام هستی‌شناسی اسلامیِ برآمده از متون دینی، تمایز جدی میان این دو دوگانِ به ظاهر مشابه وجود دارد.

⬅️گرچه به ظاهر هر دو از تقابل گونه‌ای از «خوبی» با «بدی» یا «مطلوبیت» با «عدم مطلوبیت» حکایت دارند، اما در ارجاع هستی‌شناسانه خود به شکل بنیادینی متمایز هستند. براساس این فهم فراگیر و دقیق، دوگان «سعد/نحس» ناظر به همه مطلوبیت‌ها و عدم مطلوبیت‌های این جهانی یا به اصطلاح دنیایی با صرف نظر از وضعیت اخروی آنها است. لذا زمان سعد، زمانی است که به نسبت زمان نحس، مطلوبیت‌های دنیوی ـ بخوانید هر چیزی که انسان را خوشحال می‌کند ـ در آن بیشتر رخ می‌دهد و زمان نحس به عکس آن. در سویه مقابل، دوگان «خیر/شر» ناظر به همه مطلوبیت‌ها و عدم مطلوبیت‌های اخروی است و در واقع پیامدهای کارها در آن جهان است.

ادامه👇

🆔 https://t.me/Khanishha

💢36💢اندر بی‌مایگی قرائت‌ خرافه‌ستیزانه از انگاره «نحوست صفر»

✍️سیدمحمدهادی گرامی

[بخش 2 از 2]

⬅️این دو دوگان نه تنها لزوما با یکدیگر منطبق نیستند، بلکه براساس فهمی دینی که از انگاره «ایمان» ارائه می‌شود، حتی عمدتا رابطه وارونه‌ با یکدیگر دارند؛ براساس خوانشی که در بسیاری از روایات اسلامی وجود دارد، مشکلات و ابتلائات دنیوی موجب خیر و ارتقای درجه مؤمنان در آخرت یا بخشش گناهان آنان است و از آن سو بسیاری از خوشی‌ها و مطلوبیت‌های دنیوی نه تنها چنین مزیتی ندارد، بلکه می‌تواند زمینه‌ساز گناه و نابسامانی اخروی باشد. براساس این خوانش از انگاره ایمان، اتفاقا زمان نحس به دلیل تشدید ابتلائات و ناخوشی‌ها موجب ارتقای درجه مؤمنان و اتفاقا زمانی أخیر(خیر) برای مؤمنان است. و زمان سعد موجب تشدید خوشی‌ها و عدم ابتلای ایمانیان است و همین امر از لحاظ اخروی برای مؤمن أشرّ(شرّ) است؛ چرا که حتی اگر سبب لغزش وی نشود، دست کم او را از بخشش گناهان و ارتقای درجه محروم می کند.

⬅️این فهم دقیق و عریق از انگاره های «سعد/نحس» و همینطور «خیر/شر» حتما به کسانی که از دیدگاهی مؤمنانه به دفاع از یا ستیز با چنین باورهایی اقدام می‌کنند، کمک خواهد کرد تا بفهمند این رویکرد آنان تا چه حد برآمده از متن‌های دینی و تا چه حد تحت تأثیر عقلانیت و فرهنگ مدرن و یا احیانا انگیزه‌های دیگر است.

⬅️با صرف نظر از آنچه که از سنت تاریخی ـ دینی بر می‌آید، جای این پرسش قابل طرح است که آیا سنجه‌ای تجربی ـ و نه تاریخی/مؤمنانه ـ برای اینکه بتوان چنین پدیده‌ای را در هستی به آزمون کشید وجود دارد یا نه. پاسخ نگارنده به این پرسش آری است؛ با مفهومی که درباره انگاره‌های سعد/نحس طرح شد می‌توان اینگونه تقریر کرد که ظاهرا زمان‌هایی که در آنها تتابع و «پشت‌هم‌آیی» مطلوبیت‌ها رخ می‌دهد، سعد هستند و زمان‌هایی که وارون‌سان در آنها تتابع و «پشت‌هم‌آیی» عدم مطلوبیت‌ها رخ می‌دهد، نحس هستند.

⬅️البته همیشه جای این تردید منطقی وجود دارد که این درک ارتباط مستقیمی با نگاه و رویکرد ما به این جهان و هستی دارد. اما فارغ از این فلسفه‌بافی‌ها، اگر کسی بارها چنین «پشت‌هم‌آیی‌ها» را وجدان کرده باشد می تواند مطمئن باشد که ـ فارغ از سنّت تاریخی و دینی ـ چنین پدیده‌ و باوری را به چنگال تجربه درآورده است.

🆔 https://t.me/Khanishha

📔آسیب شناسی مطالعات قرآن و حدیث در دانشگاه ها

سخنران:
#دکتر_سیدمحمدهادی_گرامی

دبیر نشست:
#دکتر_مریم_قاسم_احمد

🗓 دوشنبه 26 شهریور 1403، ساعت 17

🏡 سالن خیام

🔹برنامه به صورت حضوری برگزار می گردد.

🔹ورود برای عموم آزاد و رایگان است.

💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢

🆔 https://t.me/Khanishha

🎵 پوشه شنیداری نشست آسیب شناسی مطالعات قرآن و حدیث در دانشگاه ها

🗓 دوشنبه 26 شهریور 1403

💢خانه اندیشمندان علوم انسانی💢

🆔 @iranianhht

.
🔰گروه علوم سیاسی خانه اندیشمندان علوم انسانی با همکاری مؤسسه طومار اندیشه و مؤسسه انسان‌شناسی و فرهنگ برگزار می‌کند:


📚روایتی کوتاه از هستی و چیستی علوم انسانی

🏅سخنران:
دکتر ناصر فکوهی
استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران

◽️دوشنبه ۲۳ مهر ۱۴۰۳
🕐ساعت ۱۷:۳۰ تا ۱۹:۳۰

🔘تهران، خیابان استاد نجات‌اللهی (ویلا)، نبش ورشو، خانه اندیشمندان علوم انسانی، سالن سعدی

✅ورود برای عموم آزاد و رایگان است.

👥این نشست فقط به صورت حضوری برگزار می‌شود.


🌐 | طومار اندیشه | انسان‌شناسی و فرهنگ | خانه اندیشمندان علوم انسانی |

.
🔰گروه علوم سیاسی خانه اندیشمندان علوم انسانی با همکاری مؤسسه طومار اندیشه و مؤسسه انسان‌شناسی و فرهنگ برگزار می‌کند:


📚هوش مصنوعی و آیندهٔ علوم اجتماعی

🏅سخنران:
دکتر ناصر فکوهی
استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران

◽️یکشنبه ۶ آبان ۱۴۰۳
🕐از ساعت ۱۷

🔘تهران، خیابان استاد نجات‌اللهی (ویلا)، نبش ورشو، خانه اندیشمندان علوم انسانی، سالن سعدی

✅ورود برای عموم آزاد و رایگان است.

👥این نشست فقط به‌صورت حضوری برگزار می‌شود.


🌐 | طومار اندیشه | انسان‌شناسی و فرهنگ | خانه اندیشمندان علوم انسانی |

#دانلود_مقاله
#تازه‌های_نشر

💢رویکرد تفسیری کوئنتین اسکینر و مزیّتِ کاربست آن در مطالعات اسلامی

✍️راهله امیری، فتحیه فتاحی‌زاده، سیدمحمدهادی گرامی، احمد بستانی

🔹پژوهشنامه نقد آراء تفسیری، دوره 5، شماره 9، شهریور 1403
صفحه 166-213

⬅️ بیش از یک سده است که اندیشمندان مسلمان به ضرورت تفسیرِ دوبارۀ متون اسلامی و بهره‌مندی از دست‌آوردهای آکادمیای علوم انسانی در فهم، تفسیر و تبیین متون اسلامی برای انسان معاصر پی برده‌اند. البته بهره‌مندی از روی‌کردهایِ مختلفِ هرمنوتیکی مخالفانی نیز در میان عالِمان جهانِ اسلام داشته است. ازدیگرسو این اقتباس‌ها نیز معمولا از مبانیِ نظریِ مُستَدَلّی بهره‌مند نبوده‌اند. اسکینر، چهرۀ شاخص مکتب کمبریج، روش جدیدی در تفسیر متون بازنموده که در محافل دانشگاهی مختلفی مورد توجه بسیار قرار گرفته است. در این مطالعه به معرفی روی‌کرد اسکینر و مزیّت کاربستِ آن در مطالعات اسلامی پرداخته می‌شود. برای این هدفی با روش تحلیلی ـ مقایسه‌ای نظریات اسکینر در سطوح معرفت‌شناسی و روش‌شناسی طرح و بررسی، و زمینۀ تناسب آن برای کاربست در سنت اسلامی بازنموده خواهد شد. بنا ست نشان داده شود که اسکینر با پرهیز از نظریه‌پردازی در مباحث متافیزیکی و الهیاتی و به دلیل ویژگی‌های خاص در حوزه معرفت‌شناسی و روش‌شناسی مانند قصدگرایی و پرهیز از نسبی‌گراییِ معرفتی، نه‌تنها تضاد قابل‌توجهی با میراث فکری ـ فرهنگی و اسلامی ندارد، بل‌که نگاهِ وی برای کاربست در حوزۀ مطالعات اسلامی مناسب است و به علتِ توجُّهِ توأم به متن و زمینه، افزوده‌های بسیاری به لحاظ تفسیری، استدلالی و شناخت‌شناسی می‌تواند به‌هم‌راه داشته باشد. فرضیۀ این مطالعه آن است که روش اسکینر علاوه‌بر کاربست برایِ مطالعۀ آثار اندیشمندان مسلمان، مشخصاً در مطالعۀ متون مقدسی هم‌چون قرآن و حدیث نیز کاربرد دارد؛ زیرا به‌هرحال آن‌ها نیز در شرایط و زمینه‌ای خاص ارائه شده‌اند و مانند دیگر متون دارای رقبائی بوده‌اند و به تصرف در هنجارهای ایدئولوژیک دست زده‌اند.

#هادی_گرامی #کوئنتین_اسکینر #معرفت‌شناسی #روش‌شناسی #مطالعات_اسلامی #تفسیر #هرمنوتیک

🔰دانلود مقاله از این لینک:

👉 https://naghdeara.quran.ac.ir/article_206615.html

🆔 https://t.me/Khanishha

.
📻بشنوید

🎙هستی و چیستی علوم انسانی

👤با سخنرانی دکتر ناصر فکوهی
استاد انسان‌شناسی دانشگاه تهران

🕰دوشنبه ۲۳ مهر ۱۴۰۳

🍂به میزبانی خانه اندیشمندان علوم انسانی با همکاری مؤسسه طومار اندیشه و مؤسسه انسان‌شناسی و فرهنگ

🌐 | طومار اندیشه | انسان‌شناسی و فرهنگ | خانه اندیشمندان علوم انسانی |

#چاپ_دوم

💢چاپ دوم کتاب قرآن، هرمنوتیک و باطن در تشیع نخستین (به همراه پیش‌گفتاری در هرمنوتیک، تاریخ انگاره و روش‌شناسی) منتشر شد و اکنون کتاب برای علاقمندان مجددا در دسترس است.

✒️سیدمحمدهادی گرامی

🔰انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، آبان ۱۴۰۳

🔰اینجا:

👉https://books.ihcs.ac.ir/book_822.html

#محمد_هادی_گرامی #هرمنوتیک_قرآن #تاریخ_تفسیر #تاریخ_انگاره #تشیع_نخستین #جریانهای_شیعی #باطن_قرآن

🆔 https://t.me/Khanishha

.
🍂اولین مدرسه فصلی آکادمی طومار اندیشه در پاییز ۱۴۰۳

🌐فرصت‌ها و مهارت‌های آکادمیک در جغرافیای بین‌المللی علوم انسانی

✅ ۶ استاد | ۶ ارائه | ۱۲ ساعت | فقط آنلاین
🗓 پنجشنبه و جمعه | ۸ و ۹ و ۱۵ و ۱۶ آذر

۱. 🇨🇳 فرصت‌ها و مهارت‌های حضور در آکادمیای علوم انسانی در چین

👤امیرمحمد اسماعیلی

۲. 🇸🇪 فرصت‌های علوم انسانی در سوئد: بررسی چالش‌ها برای دانشجویان ایرانی

👤محمد فضل‌هاشمی

۳. 🇩🇪 چشم‌اندازهای تعامل آکادمیک با حوزه علوم انسانی در آلمان

👤سیدمحمدهادی گرامی

۴. 🇫🇷 توانمندی‌های لازم برای تجربه‌های آموزشی و پژوهشی در فرانسه

👤سیدکوهزاد اسماعیلی

۵. 🇮🇹 پژوهش‌های ایران‌شناسی و اسلام‌شناسی در ایتالیا

👤مینو میرشاهولد

۶. 🇹🇷 تحصیل، پژوهش و بورسیه در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ترکیه

👤پیمان اسحاقی

🕚مهلت ثبت‌نام: تا ۶ آذر
🕥مهلت ثبت‌نام زودهنگام: تا ۲۲ آبان

✉️برای کسب اطلاعات بیشتر و ثبت‌نام به تلگرام یا ایمیل آکادمی طومار اندیشه پیام دهید:
@toumareandisheh
toumareandisheh@gmail.com

🗓طرح درس و رزومۀ اساتید را در سایت طومار اندیشه مطالعه فرمایید.

🆔 سایت | تلگرام | اینستاگرام