ملایر یا مال آگر؟
ملایر در غرب کشور یک ناحیه‌ی مهم تاریخی در حدفاصل همدان، تویسرکان، نهاوند، بروجرد، شازند و خنداب است. سابقه و دلیل نامگذاری این ناحیه چندان روشن نیست. دستیابی به معنای ملایر بر اساس معدود اسناد برجای مانده امکان‌پذیر است. برخی منابع اینترنتی بدون ذکر منبع، واژه‌ی ملایر را تغییر یافته‌ی مله‌آیر یا مله‌آگر به‌معنی گردنه‌ی آتش، و برخی نیز آن را تغییر یافته‌ی مال‌آیر یا مال‌آگر به‌معنی خانه‌ی آتش دانسته‌اند.
در خصوص این‌که کدام وجه‌تسمیه می‌تواند منطبق بر واقعیت باشد باید علاوه بر خوانش درست معدود اسناد تاریخی، آشنایی کاملی با سابقه‌ی فرهنگی ناحیه داشته باشیم.
توماس هربرت که در سال ۱۶۲۸ میلادی، یک سال پیش از مرگ شاه‌عباس اول صفوی از راه دریا وارد ایران شده بود، در کتابی با عنوانِ کلیِ سفر به آفریقا و آسیا که در سال ۱۶۷۷ به‌چاپ رسیده‌است به تشریح و ذکر برخی از جای‌نام‌های ایران و همچنین ترسیم نقشه‌ای اقدام کرده‌است که می‌توان آن را یکی از کهنترین نقشه‌‌های ایران دانست که توسط اروپایی‌ها تهیه شده‌است.
هربرت دو مسیر ارتباطی از اصفهان تا بغداد را با ذکر مکان‌ها و مسافت‌های بینابین توضیح داده‌است.
یکی از مسیرها با عبور از تعدادی مکان یا قصبه به Laccary (لکستان) واقع در پری-زنگنه می‌رسد که در حدفاصل شازند، بروجرد، ملایر و خنداب قرار دارد. علت اشتهار این ناحیه به لکستان حضور جمعیت‌های لک به‌ویژه زندها و زنگنه‌ها بوده‌است که توسط شاه‌عباس از شرق ماهیدشت کوچانده شده بودند. هربرت در ادامه‌ی مسیر به سمت بغداد بلافاصله پس از لکستان از ناحیه‌ای با نام Corbet در حدود ملایر امروزی نام می‌برد. این جای‌نام در واقع نوشتار لاتین و نه‌چندان دقیق گُرّبیت است. گربیت واژه‌ای دو سیلابی‌ست. سیلاب اول یا گُرّ به معنی آتش و سیلاب دوم یا بیت که ریشه‌ی سامی دارد به‌معنی خانه یا مکان و در مجموع به آتشکده گفته‌اند. بیهقی نیز در میانه‌های قرن ۶ ه.ق از آتشکده با عنوان عربی بیت‌النار یاد کرده‌است.
لذا بهتر است ملایر را تغییر یافته‌ی مال‌آگر بدانیم که در زبان لکی به‌معنی خانه‌ی آتش است. از طرفی در بسیاری از زبان‌های گستره‌ی ایرانی و سامی نیز واژه‌ی گُرّ به معنی آتش رواج دارد. مال‌آگر به نوعی بیانگر سابقه‌ی فرهنگی‌زبانی ملایر است که در طی قرون اخیر دستخوش تغییر شده‌اند. تغییرات فرهنگی در بیشتر جمعیت‌های لک منطقه سبب گردیده که زبان ایلاتی چون زندهای پری و زنگنه‌ها نیز در روند تمایل به گونه‌های ناهمگون ریخت لُری‌واری به خود بگیرد.
شرح تصویر: صفحه ۲۲۵ کتاب توماس‌هربرت
نویسنده: دکتر داوود داوودی
#داود_داودی #ملایر #لکستان #زنگنه
#قوم_لک #همدان #صفویه #زند #آتش
ملایر در غرب کشور یک ناحیه‌ی مهم تاریخی در حدفاصل همدان، تویسرکان، نهاوند، بروجرد، شازند و خنداب است. سابقه و دلیل نامگذاری این ناحیه چندان روشن نیست. دستیابی به معنای ملایر بر اساس معدود اسناد برجای مانده امکان‌پذیر است. برخی منابع اینترنتی بدون ذکر منبع، واژه‌ی ملایر را تغییر یافته‌ی مله‌آیر یا مله‌آگر به‌معنی گردنه‌ی آتش، و برخی نیز آن را تغییر یافته‌ی مال‌آیر یا مال‌آگر به‌معنی خانه‌ی آتش دانسته‌اند.
در خصوص این‌که کدام وجه‌تسمیه می‌تواند منطبق بر واقعیت باشد باید علاوه بر خوانش درست معدود اسناد تاریخی، آشنایی کاملی با سابقه‌ی فرهنگی ناحیه داشته باشیم.
توماس هربرت که در سال ۱۶۲۸ میلادی، یک سال پیش از مرگ شاه‌عباس اول صفوی از راه دریا وارد ایران شده بود، در کتابی با عنوانِ کلیِ سفر به آفریقا و آسیا که در سال ۱۶۷۷ به‌چاپ رسیده‌است به تشریح و ذکر برخی از جای‌نام‌های ایران و همچنین ترسیم نقشه‌ای اقدام کرده‌است که می‌توان آن را یکی از کهنترین نقشه‌‌های ایران دانست که توسط اروپایی‌ها تهیه شده‌است.
هربرت دو مسیر ارتباطی از اصفهان تا بغداد را با ذکر مکان‌ها و مسافت‌های بینابین توضیح داده‌است.
یکی از مسیرها با عبور از تعدادی مکان یا قصبه به Laccary (لکستان) واقع در پری-زنگنه می‌رسد که در حدفاصل شازند، بروجرد، ملایر و خنداب قرار دارد. علت اشتهار این ناحیه به لکستان حضور جمعیت‌های لک به‌ویژه زندها و زنگنه‌ها بوده‌است که توسط شاه‌عباس از شرق ماهیدشت کوچانده شده بودند. هربرت در ادامه‌ی مسیر به سمت بغداد بلافاصله پس از لکستان از ناحیه‌ای با نام Corbet در حدود ملایر امروزی نام می‌برد. این جای‌نام در واقع نوشتار لاتین و نه‌چندان دقیق گُرّبیت است. گربیت واژه‌ای دو سیلابی‌ست. سیلاب اول یا گُرّ به معنی آتش و سیلاب دوم یا بیت که ریشه‌ی سامی دارد به‌معنی خانه یا مکان و در مجموع به آتشکده گفته‌اند. بیهقی نیز در میانه‌های قرن ۶ ه.ق از آتشکده با عنوان عربی بیت‌النار یاد کرده‌است.
لذا بهتر است ملایر را تغییر یافته‌ی مال‌آگر بدانیم که در زبان لکی به‌معنی خانه‌ی آتش است. از طرفی در بسیاری از زبان‌های گستره‌ی ایرانی و سامی نیز واژه‌ی گُرّ به معنی آتش رواج دارد. مال‌آگر به نوعی بیانگر سابقه‌ی فرهنگی‌زبانی ملایر است که در طی قرون اخیر دستخوش تغییر شده‌اند. تغییرات فرهنگی در بیشتر جمعیت‌های لک منطقه سبب گردیده که زبان ایلاتی چون زندهای پری و زنگنه‌ها نیز در روند تمایل به گونه‌های ناهمگون ریخت لُری‌واری به خود بگیرد.
شرح تصویر: صفحه ۲۲۵ کتاب توماس‌هربرت
نویسنده: دکتر داوود داوودی
#داود_داودی #ملایر #لکستان #زنگنه
#قوم_لک #همدان #صفویه #زند #آتش
Telegram
attach 📎