🔴 خاورمیانه، #تغییر_اقلیم و خشکسالی های طولانی تر

🖌 کاوه مدنی

▪️"خشکسالی های طولانی تر در #خاورمیانه تحت تأثیر تغییر اقلیم" عنوان مقاله ای است از دکترحسین طبری و پروفسور پاتریک ویلیمز از دانشگاه کاتولیک لوون بلژیک که به تازگی در نشریه "نامه های تحقیقاتی محیط زیستی" منتشر شده است.

▪️در این مطالعه، اثرات تغییرات اقلیمی آینده بر طول دوره #خشکسالی، تعداد روزهای بارانی و مقدار بارش سالانه به عنوان شاخص های آب قابل دسترس در خاورمیانه مورد بررسی قرار گرفته است و نویسندگان سعی کرده اند تحت مفروضات و سناریوهای خاص، اثرات تغییر اقلیم بر آب قابل دسترس را در منطقه پیش نمایی (نه پیش بینی) کنند.

▪️باید متذکر شد که این مطالعه نیز همانند دیگر مطالعات پیش نمایی تغییر اقلیم دارای #عدم_قطعیت بالا و مفروضات خاص است اما توجه به نتایج این پیش نمایی با در نظر گرفتن محدودیت های اینگونه مطالعات ضروری است.

https://cdn.iopscience.com/images/1748-9326/13/10/104005/Full/erlaae09cf1_lr.jpg

آنها در این مقاله چه می گویند؟

◾️خاورمیانه خشک ترین و بی آب ترین منطقه جهان است که فاقد منابع #آب قابل دسترس کافی برای تأمین نیازهای بشری است. این منطقه حدود یک پنجم میانگین سالانه سرانه منابع آب تجدیدپذیر در جهان را دارا می باشد.

◾️#بحران_آب در منطقه با افزایش سریع #جمعیت با توزیع مکانی نامناسب، تغییر کاربری اراضی، توسعه #کشاورزی، ساخت و ساز شهری و توسعه صنعتی وخیم تر شده است.

◾️خاورمیانه دارای بالاترین نرخ رشد جمعیت در جهان بعد از آفریقا است و پیش بینی ها حاکی از دو برابر شدن جمعیت آن تا اواسط قرن می باشد که نهایتاً منتج به کاهش سرانه آب قابل دسترس به نصف مقدار کنونی خواهد شد.

◾️پیامدهای این کاهش آب قابل دسترس با توجه به #اقتصاد وابسته به کشاورزی منطقه جبران ناپذیر خواهد بود.

◾️خطر کمبود آب در خاورمیانه با تغییرات اقلیمی آتی که موجب کاهش موجودی آب می گردد، تشدید خواهد شد.

◾️تصویر آینده آب قابل دسترس در خاورمیانه با توجه به #خشکسالی کنونی که در نه قرن گذشته بی سابقه بوده است، بسیار نگران کننده است.

◾️به منظور مواجهه با این چالش عظیم در مسیر #توسعه در منطقه و در جهت کاهش اثرات نامطلوب تغییرات انسانی و اقلیمی وضعیت منابع آب آینده با توجه به تغییرات اقلیمی باید مورد مطالعه قرار گیرد.

◾️نتایج تحقیق نشان می دهد که احتمالا خاورمیانه در دهه های آینده با دوره های خشکسالی های طولانی تری مواجه خواهد شد و این افزایش در بخش هایی از #ایران، #ترکیه و #مصر ممکن است چشمگیر (بیش از 40 درصد) باشد.

◾️تحت سناریوهای تغییر اقلیم، بارش سالانه در شمال و غرب خاورمیانه کاهش می یابد. میزان کاهش بارندگی سالانه در سواحل شرقی #دریای_مدیترانه ممکن است به بیش از 20 درصد برسد. این کاهش بارندگی را می توان به کاهش تعداد روزهای بارانی به خصوص در فصول تابستان و پاییز مرتبط دانست.

◾️تعداد روزهای بارانی تقریباً در تمامی گستره خاورمیانه احتمالا کاهش می باید و اگر انتشار #گازهای_گلخانه ای با روند کنونی تا پایان قرن ادامه یابد، تعداد روزهای بارانی می تواند تا 10 روز در سال در ایران و تا 30 روز در سال در غرب ترکیه کاهش یابد.

◾️بنا بر یافته های این تحقیق مبنی بر وخیم تر شدن شرایط کنونی #کم_آبی تحت تأثیر تغییر اقلیم، #امنیت_آبی در منطقه می تواند تحت تأثیر قرار گیرد که افزایش خطر تنش های سیاسی در رابطه با منابع #آب_های_مرزی را به دنبال خواهد داشت.

◾️همچنین، #امنیت_غذایی در منطقه، به ویژه کشاورزی دیم غلات با افزایش طول و شدت دوره خشکسالی، کاهش روزهای بارانی، کاهش بارندگی بهاره، تغییر فصل بارندگی و افزایش بارندگی سیل آسا در فصل برداشت محصول مورد تهدید قرار می گیرد.

◾️این تنش های آبی و غذایی آتی می توانند شرایط زندگی را برای مردم منطقه نامطلوب کنند و #فقر_آبی و #مهاجرت را تشدید کنند.

◾️بنابراین می توان انتظار داشت که منطقه خاورمیانه با بحران های سیاسی، اقتصادی و #اجتماعی فزاینده ای ناشی از کم آبی مواجه شود.

🔗 لینک دانلود مقاله 👇
https://doi.org/10.1088/1748-9326/aae09c

📚@KavehMadani

🔵 نقش موثر یا مخرب #سدها در وقوع سیل‌ها را تایید می‌کنید؟

مصاحبه‌ با دکتر کاوه مدنی
http://yon.ir/4yx1C

▪️ اظهار نظر قطعی درباره نقش خوب یا بد سدها در اتفاقات اخیر از این سر دنیا شاید کار مسئولانه‌ای نباشد، چون در این مقطع من هم دادهٔ بیش‌تری نیاز دارم و هم مطالعهٔ بیش‌تر.

▪️با همه اثرات بد زیست‌محیطی که سدها دارند این نکته را می‌دانیم که اگر شما قدرت تله‌اندازی برای آب داشته باشید، یعنی بتوانید جاری شدن آب را کنترل کنید، می‌توانید در ایجاد #سیلاب را به تاخیر بیندازید، بنابراین از یک طرف ماجرا این را خوب می‌دانیم، پس در تئوری این می‌تواند جنبه مثبت داشتن سد باشد.

▪️اما ما سدها را برای اهداف متنوعی می‌سازیم و مخزن‌های پشت سدها اهداف مختلفی دارند، و معمولا مهم‌ترین هدف آن‌ها، ذخیرهٔ آب برای ماه های بعد و برای کشاورزی است. ممکن است سدها، فارغ از حجم #مخزن و ارتفاع آن‌ها به اندازهٔ کافی خالی نشده باشند تا برای #سیل آماده شده باشند.

▪️از آن طرف وقتی سال‌های خشکی را داریم، مدیران به قولی یک #طمع_آب‌اندوزی پیدا می‌کنند دلشان می‌خواهد آب را نگه دارند و دلشان نمی‌آید آب را رها کنند. گاهی وقت‌ها ممکن است به هشدارهای #هواشناسی توجه نکنند،

▪️بنابراین ما خود #سازه را نمی‌توانیم نقد کنیم، ما می‌توانیم طراحی یک سازه، نحوهٔ ساخت سازه و نحوهٔ مدیریت آن را در شرایط خاص نقد کنیم، اما نمی‌توانیم بگوییم که سدها برای سیل همگی خوب بوده‌اند یا همگی بد بوده‌اند برای سیل، این اظهار نظر درستی نیست.

▪️اما یک جنبهٔ خیلی مهم دیگر که به آن توجهی نمی‌شود، بُعد #اجتماعی و روان‌شناسی مسئله است: هنگامی که یک سد می‌سازیم، علاوه بر تخریب‌های زیست‌محیطی و اکولوژیکی که صورت می‌گیرد، بُعد اجتماعی را داریم، می‌دانیم که مردم ممکن است مجبور به #مهاجرت شوند، ممکن است بعضی مزارع یا آثار تاریخی و باستانی به زیر آب روند و این‌ها را همه می‌دانند.

▪️ نکات بسیار مهم دیگری هم هستند و یکی از آن نکات این است که با ساختن سد، نحوهٔ #توسعه در پایین‌دست با یک سد سازی و سازه‌سازی چگونه تغییر می‌کند و در این مورد مطالعات کم‌تری صورت گرفته است ولی در همه‌جای دنیا این اتفاقات افتاده و در سال‌های اخیر توجه بیش‌تری هم به آن شده است.

▪️نکته این است که وقتی شما در یک جا نحوهٔ دسترسی به رودخانه و جریان رودخانه را عوض کنید، روی توسعهٔ پایین‌دست اثر می‌گذارید، اعم از اثر روی مزارع کشاورزی و روی توسعهٔ ساختمان‌سازی و شهرسازی، زیرا نحوه و الگوی آب‌رسانی و الگوی موجودی آب را در منطقه تغییر دادید. بنابراین این‌ موارد روی این که توسعه چگونه انجام می‌شود اثر می‌گذارد، حتی بر این که مردم کجا ساکن شوند هم اثر می‌گذارد.

▪️یکی از اتفاقاتی که به مرور زمان و همراه با عدم دقت و نظارت کافی می‌افتد این است که نحوهٔ سیلاب‌ها و شکل رود در آن منطقه فراموش می‌شود و این حاشیهٔ امن و #توهم_امنیت به وجود می‌آید که سدی در بالادست وجود دارد که از وقوع سیل جلوگیری می‌کند؛ سپس رفته‌رفته به #حریم رودخانه‌ها تجاوز می‌شود و لای‌روبی‌ها در پایین‌دست به خوبی صورت نمی‌گیرد و به مسائل این‌چنینی توجه نمی‌شود که منجر به اتفاقاتی شبیه به آن چه دیدیم می‌شود. یعنی این که در ساختگاه‎های غلط شهرها توسعه پیدا می‌کنند و شهرداری‌ها حریم و بستر مسیل‌ها را جدی نمی‌گیرند، و به یکباره سیلابی می آید که توان کنترل آن در سدهای بالادست وجود ندارد. پس ما نمی‌توانیم این جنبه را زمانی که از معایب و مزایای سدها صحبت می‌کنیم در ساخت سدها نادیده بگیریم.

▪️حالا سوال این است که آیا سدهای خوزستان در کمک به کاهش خسارت‌های سیلاب موثر بوده‌اند؟ خب بله، حتما موثر بوده‌اند، شاید اگر سد #دز و #کرخه نبود، الان بسیاری از مناطق #خوزستان را آب برده بود و صدمات خیلی بیش‌تر بود، اما در مقابل باید این نکته را هم در نظر داشت که اگر این سدها نبودند، آیا مردم دقیقا در همین جاها ساکن می‌شدند؟ و آیا زمین‌های کشاورزی و خانه‌ها هم دقیقا همینجا بود؟ و یا این که مردم به طور تاریخی می‌دانستند که عرض رودخانه خیلی بیش‌تر است و آنجا امکان رخ‌داد سیلاب وجود دارد و بسیاری از ساخت‌ها هم وجود نمی‌داشت. بنابراین این بحث، بحثی بسیار پیچیده است زیرا در آن نیاز به شناخت تاریخ و گذر زمان، خیلی از مواقع فراموش شده و دیده نمی‌شود. این موضوعی بسیار مهم است و نادیده گرفته می‌شود.

🗣@KavehMadani

🔵 نقش موثر یا مخرب #سدها در وقوع سیل‌ها را تایید می‌کنید؟

مصاحبه‌ با دکتر کاوه مدنی
http://yon.ir/4yx1C

▪️ اظهار نظر قطعی درباره نقش خوب یا بد سدها در اتفاقات اخیر از این سر دنیا شاید کار مسئولانه‌ای نباشد، چون در این مقطع من هم دادهٔ بیش‌تری نیاز دارم و هم مطالعهٔ بیش‌تر.

▪️با همه اثرات بد زیست‌محیطی که سدها دارند این نکته را می‌دانیم که اگر شما قدرت تله‌اندازی برای آب داشته باشید، یعنی بتوانید جاری شدن آب را کنترل کنید، می‌توانید در ایجاد #سیلاب را به تاخیر بیندازید، بنابراین از یک طرف ماجرا این را خوب می‌دانیم، پس در تئوری این می‌تواند جنبه مثبت داشتن سد باشد.

▪️اما ما سدها را برای اهداف متنوعی می‌سازیم و مخزن‌های پشت سدها اهداف مختلفی دارند، و معمولا مهم‌ترین هدف آن‌ها، ذخیرهٔ آب برای ماه های بعد و برای کشاورزی است. ممکن است سدها، فارغ از حجم #مخزن و ارتفاع آن‌ها به اندازهٔ کافی خالی نشده باشند تا برای #سیل آماده شده باشند.

▪️از آن طرف وقتی سال‌های خشکی را داریم، مدیران به قولی یک #طمع_آب‌اندوزی پیدا می‌کنند دلشان می‌خواهد آب را نگه دارند و دلشان نمی‌آید آب را رها کنند. گاهی وقت‌ها ممکن است به هشدارهای #هواشناسی توجه نکنند،

▪️بنابراین ما خود #سازه را نمی‌توانیم نقد کنیم، ما می‌توانیم طراحی یک سازه، نحوهٔ ساخت سازه و نحوهٔ مدیریت آن را در شرایط خاص نقد کنیم، اما نمی‌توانیم بگوییم که سدها برای سیل همگی خوب بوده‌اند یا همگی بد بوده‌اند برای سیل، این اظهار نظر درستی نیست.

▪️اما یک جنبهٔ خیلی مهم دیگر که به آن توجهی نمی‌شود، بُعد #اجتماعی و روان‌شناسی مسئله است: هنگامی که یک سد می‌سازیم، علاوه بر تخریب‌های زیست‌محیطی و اکولوژیکی که صورت می‌گیرد، بُعد اجتماعی را داریم، می‌دانیم که مردم ممکن است مجبور به #مهاجرت شوند، ممکن است بعضی مزارع یا آثار تاریخی و باستانی به زیر آب روند و این‌ها را همه می‌دانند.

▪️ نکات بسیار مهم دیگری هم هستند و یکی از آن نکات این است که با ساختن سد، نحوهٔ #توسعه در پایین‌دست با یک سد سازی و سازه‌سازی چگونه تغییر می‌کند و در این مورد مطالعات کم‌تری صورت گرفته است ولی در همه‌جای دنیا این اتفاقات افتاده و در سال‌های اخیر توجه بیش‌تری هم به آن شده است.

▪️نکته این است که وقتی شما در یک جا نحوهٔ دسترسی به رودخانه و جریان رودخانه را عوض کنید، روی توسعهٔ پایین‌دست اثر می‌گذارید، اعم از اثر روی مزارع کشاورزی و روی توسعهٔ ساختمان‌سازی و شهرسازی، زیرا نحوه و الگوی آب‌رسانی و الگوی موجودی آب را در منطقه تغییر دادید. بنابراین این‌ موارد روی این که توسعه چگونه انجام می‌شود اثر می‌گذارد، حتی بر این که مردم کجا ساکن شوند هم اثر می‌گذارد.

▪️یکی از اتفاقاتی که به مرور زمان و همراه با عدم دقت و نظارت کافی می‌افتد این است که نحوهٔ سیلاب‌ها و شکل رود در آن منطقه فراموش می‌شود و این حاشیهٔ امن و #توهم_امنیت به وجود می‌آید که سدی در بالادست وجود دارد که از وقوع سیل جلوگیری می‌کند؛ سپس رفته‌رفته به #حریم رودخانه‌ها تجاوز می‌شود و لای‌روبی‌ها در پایین‌دست به خوبی صورت نمی‌گیرد و به مسائل این‌چنینی توجه نمی‌شود که منجر به اتفاقاتی شبیه به آن چه دیدیم می‌شود. یعنی این که در ساختگاه‎های غلط شهرها توسعه پیدا می‌کنند و شهرداری‌ها حریم و بستر مسیل‌ها را جدی نمی‌گیرند، و به یکباره سیلابی می آید که توان کنترل آن در سدهای بالادست وجود ندارد. پس ما نمی‌توانیم این جنبه را زمانی که از معایب و مزایای سدها صحبت می‌کنیم در ساخت سدها نادیده بگیریم.

▪️حالا سوال این است که آیا سدهای خوزستان در کمک به کاهش خسارت‌های سیلاب موثر بوده‌اند؟ خب بله، حتما موثر بوده‌اند، شاید اگر سد #دز و #کرخه نبود، الان بسیاری از مناطق #خوزستان را آب برده بود و صدمات خیلی بیش‌تر بود، اما در مقابل باید این نکته را هم در نظر داشت که اگر این سدها نبودند، آیا مردم دقیقا در همین جاها ساکن می‌شدند؟ و آیا زمین‌های کشاورزی و خانه‌ها هم دقیقا همینجا بود؟ و یا این که مردم به طور تاریخی می‌دانستند که عرض رودخانه خیلی بیش‌تر است و آنجا امکان رخ‌داد سیلاب وجود دارد و بسیاری از ساخت‌ها هم وجود نمی‌داشت. بنابراین این بحث، بحثی بسیار پیچیده است زیرا در آن نیاز به شناخت تاریخ و گذر زمان، خیلی از مواقع فراموش شده و دیده نمی‌شود. این موضوعی بسیار مهم است و نادیده گرفته می‌شود.

🗣@KavehMadani

⚖ عدالت اجتماعی و #آب
درآمدی بر مفاهیم و رویکردها

سیاست‌های #عدالت_اجتماعی در پی افزایش رفاه عمومی از طریق ایجاد فرصت‌های مختلف برای اقشار کم‌درآمد و فقیر، چون ایجاد بستر #توسعه فعالیت‌های اقتصادی #روستایی، بر منابع آب تأثیرگذار هستند.

بررسی سیاست‌های گذشته #عدالت اجتماعی در #ایران نشان می‌دهد که بخشی از فشارهای وارد شده بر #منابع_آب به دلیل رویکردهای عدالت‌خواهانه در بیرون بخش آب می‌باشد.

قوانین آب، از جمله قانون «آب و نحوه ملی‌شدن آن» و قانون «توزیع عادلانه آب» و حتی فراتر از حوزه آب، قانون اصلاحات ارضی، با تاکید بر بازتوزیع منابع طبیعی و تحقق عدالت #اجتماعی تنظیم شده‌اند.

اینکه تا چه اندازه این بازتوزیع منابع آب به صورت عادلانه تعریف شده، منظور از تعریف و تحقق #عدالت_آبی چیست و در مرحله پیاده‌سازی، تا چه اندازه آن درک از عدالت آبی محقق شده، نیاز به بررسی دقیق دارد که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است.

این نوشتار نگاهی به مفهوم عدالت و رویکردهای عدالت اجتماعی می اندازد و مفهوم عدالت آبی و الزامات و مؤلفه‌های آن را بررسی می‌کند.

📘@KavehMadani

📚 #معرفی_مقاله

عنوان: #هیدرولوژی_اجتماعی: درکی جدید برای وحدت یا علمی جدید برای تفرقه؟

نشریه: آب

سال انتشار: ٢٠٢٠

نویسندگان: کاوه مدنی و مجید شفیعی جود

لینک دسترسی رایگان به مقاله: https://www.mdpi.com/2073-4441/12/7/1941

▪پژوهش در مورد جنبه انسانی مسائل آبی در ادبیات منابع آب قدمتی طولانی دارد. با این حال، گروهی از محققان حوزه #آب در چند سال اخیر با مطرح کردن مبحثی با عنوان "هیدرورلوژی اجتماعی" توانسته اند توجه گروهی از آب شناسان (هیدرولوژیست ها) را به ضرورت در نظر گرفتن تأثیرات انسان در سامانه های آبی-انسانی جلب نمایند.

▪️این مقاله با مرور ادبیات #هیدرولوژی_اجتماعی، به بررسی موفقیت این مبحث در تحقق اهداف و ادعاهای مطروحه در بیش از ١٨٠ مقاله هیدرولوژی اجتماعی می پردازد و به شش پرسش مهم پاسخ می دهد:

١- آیا همان طور که ادعا شده، هیدرولوژی اجتماعی یک "#علم نوین" است؟
٢- چه یافته، ابزار یا روش تحقیق جدیدی توسط هیدرولوژی اجتماعی ارائه شده است؟
٣- مرزهای مبحث #هیدرولوژی اجتماعی کجاست؟
۴- ایا خواسته ها و اهداف هیدروژی #اجتماعی اجرایی و دست یافتنیست؟
٥- آیا هیدرولوژی اجتماعی در حال همگرایی با شاخه های شناخته شده سیستم های منابع آب و سامانه های هم بند (کوپل) انسان-طبیعت است؟
۶- آیا #هیدرولوژی_اجتماعی چرخ را از نو اختراع می کند؟

▪️نگارندگان با پاسخ به این پرسش ها نتیجه می گیرند که هیدرولوژی اجتماعی در واقع تکرار ناقص و بعضا اشتباه برخی از مباحثیست که در ادبیات سامانه های آب-انسان پیش از این مطرح و توسعه داده شده اند.

▪️این مقاله نتیجه می گیرد که عدم آشنایی محققان هیدرولوژی اجتماعی با ادبیات چند دهه گذشته در حوزه های مربوطه به علاوه ضعف جدی در سیستم داوری علمی مقالات باعث شده که هیدرولوژی اجتماعی به عنوان موضوعی جذاب در میان گروه نسبتا کوچکی از هیدرولوژیست های سنتی ناآشنا با جنبه های انسانی منابع آب و تحقیقات قبلی و در حال انجام در حوزه سامانه های هم بند آب-انسان مطرح شود حال آنکه در نزدیک به یک دهه نتوانسته است روش تحقیق یا یافته ای جدید و در خور توجه ارائه دهد که بتواند آن را به عنوان شاخه ای جدید از علم یا حتی شاخه ای جدید در هیدرولوژی متمایز کند.

▪️به عقیده نویسندگان مقاله، با اینکه افزایش توجه به جنبه های انسانی مسائل آبی نکته ای متبت و شایسته تقدیر است و این اتفاق باید موجب افزایش وحدت میان محققان شود، روش در پیش گرفته شده توسط محققان هیدرولوژی اجتماعی و نادیده گرفتن ادبیات سامانه های انسان-آب در چند دهه گذشته دارای نتایجی ناخوشایند و بر خلاف جهت حرکت به سمت علوم و درک بین رشته ای است که و می تواند محققان حوزه آب را از هم دورتر کند.
💧@KavehMadani