O‘zbekistonda karta qanday ishlaydi?
Kartadan pul yechib olish yangilik emas. Humans holati bilan jar solishmoqda, ammo masala bundan jiddiyroq.
Bir boshdan aytib beraman.
Bank va karta farqli olam.
Karta amaliyoti 2 xil bo‘ladi:
1. O‘zida pul saqlaydigan karta.
2. Bank hisob raqamiga ulangan karta.
Keling 1-holatni tahlil qilib ko‘ramiz.
Siz ishga kirganingizda oylik tushishi uchun karta ochishni so‘rashadi. Siz ishxonangiz aytgan bankda karta ochib kelasiz.
1. Nima uchun ishxona aytgan bankda?
2. Nima uchun sizda bor kartani ishlatib bo‘lmaydi?
3. Nima uchun karta bo‘lishi kerak, sizning bank hisob raqami emas?
Sababi, bizda barcha pul kartada turadi va buxgalterga pul tashlash o‘zining bankida qulay.
Kimdir aqllilik qilib, pul kartada emas, bankda turadi deyishi mumkin. Lekin pulning boshqaruvi kartada ekan, pul kartada hisoblanadi.
Demak, pul kartada ekan, bank sizning pulingizni boshqara olmaydi. Shu bilan birga himoya ham qila olmaydi.
2-holat bo‘lsa-chi?
Sizda bank hisob raqami bor. (20 xonali son).
"Oylikni shu hisob raqamimga tashlab bering", - deysiz. Karta esa, shu hisob raqamga ulanadi. Kartani ishlatganingizda bankdan hisob raqamingizni tekshirib kelib, keyin pul yechadi.
Bu usulda bank mijoz pulini qo‘riqlaydi. Har bir to‘lov turi, maqsadi, qayerda ishlatmoqda, hammasini nazorat qiladi.
1. Mayda xarajatlar uchun.
2. Farzandingiz ishlatishi uchun.
3. Oylik to‘lovlar (subscription) uchun.
Har bir karta xarajatini nazorat qila olasiz. Kartaga shart qo‘ysa olasiz, bloklay olasiz. Bu oylik budjetni nazorat qilishga katta yordam beradi.
Pul yig‘moqchi bo‘lsangiz, yana bir hisob raqam ochasiz va har oy unga pul tashlab turasiz. 2-hisob raqamingizni hech qayerga ulamaysiz. Bankda xavfsiz turadi.
Pul bankda turgani uchun bank foyda ko‘radi. (Kreditga qo‘ygandek. Halol emasligi boshqa masala). Shu foydasi tufayli sizga turli keshbek va aksiyalar qila oladi.
Sodda qilib aytsam:
1. Pul kartada tursa, karta chiqaruvchi javobgar.
2. Pul bankda tursa, bank javobgar.
Man doim bankda mobil ilova ishlatsam kartadagi pulni bank hisob raqamimga o‘tkazaman. Ikkala hisob bitta bankka tegishli bo‘lgani uchun, o‘tkazish tekin.
"Moshennik"lar kartani boshqara oladi. Bank hisobini emas. Shunga bank hisobida pul ushlash xavfsizroq.
Endi pul o‘g‘irlash mavzusiga kelsak.
Kartani online boshqarish bizda 2014 yilda boshlangan. U vaqtda men ham O‘zbekistondagi FinTech korxonada ishlar edim.
Bu juda katta burilish bo‘ldi. Chunki hech bir karta yoki bank hisobini onlayn boshqarish mavjud emas edi.
API hujjatlarini o‘qib, qiziq narsaga ko‘zim tushdi. Mijoz kartasini mobil ilovaga ulasa, token berilar edi. Shu token yordamida kartani to‘liq boshqarish imkoni bor edi: balansni bilish, pul yuborish kabi.
Bir martalik holat uchun rozilik belgisini bosmasangiz, tokenni saqlab qo‘ymas edi. Lekin shunda ham token kelar edi.
Nima uchun man saqlamasdan to‘lov qilsam ham token kelmoqda. Shaxsiy ma’lumotlar qonuniga mos kelmaydi.
Sherigimga aytsam:
- Bilmadim, o‘zligi biladi, - deb qo‘ya qoldi.
- Bir kun kelib, bitta app chiqadi. Hammaning tokenini yig‘ib, pulini o‘g‘irlaydi, - degan edim.
Sherigim kulib qo‘ygan edi.
So‘nggi yillar FinTech korxonalar ko‘payib ketdi. Hammasi ham PCI DSS kabi xavfsizlik tizimlariga javob bermaydi. Bilganicha shaxsiy ma’lumotlarni ishlatishmoqda.
Tavsiyam
1. Kartangizda katta pul saqlamang.
2. Kartani hamma ilovalarga ulab tashlamang.
3. SMS kodni hech kimga aytmang.
4. Terminalida pin kodni o‘zingiz tering.
5. Bankda hisob raqam oching.
Mavzu katta, qisqacha fikrimni bildirdim. Agar savollar bo‘lsa, izohda yozing. Bilsam tushuntirib beraman.
Kuningiz xayrli o‘tsin.
11.12.2025 Istanbul
@DrAlgorithm
Kartadan pul yechib olish yangilik emas. Humans holati bilan jar solishmoqda, ammo masala bundan jiddiyroq.
Bir boshdan aytib beraman.
Bank va karta farqli olam.
Karta amaliyoti 2 xil bo‘ladi:
1. O‘zida pul saqlaydigan karta.
2. Bank hisob raqamiga ulangan karta.
2-holat yaxshi, 1-holat xavfli.
Keling 1-holatni tahlil qilib ko‘ramiz.
Siz ishga kirganingizda oylik tushishi uchun karta ochishni so‘rashadi. Siz ishxonangiz aytgan bankda karta ochib kelasiz.
1. Nima uchun ishxona aytgan bankda?
2. Nima uchun sizda bor kartani ishlatib bo‘lmaydi?
3. Nima uchun karta bo‘lishi kerak, sizning bank hisob raqami emas?
Sababi, bizda barcha pul kartada turadi va buxgalterga pul tashlash o‘zining bankida qulay.
Kimdir aqllilik qilib, pul kartada emas, bankda turadi deyishi mumkin. Lekin pulning boshqaruvi kartada ekan, pul kartada hisoblanadi.
Demak, pul kartada ekan, bank sizning pulingizni boshqara olmaydi. Shu bilan birga himoya ham qila olmaydi.
Karta ishlab chiqaruvchi nima desa bank shuni bajaradi.
2-holat bo‘lsa-chi?
Sizda bank hisob raqami bor. (20 xonali son).
"Oylikni shu hisob raqamimga tashlab bering", - deysiz. Karta esa, shu hisob raqamga ulanadi. Kartani ishlatganingizda bankdan hisob raqamingizni tekshirib kelib, keyin pul yechadi.
Bank bermayman desa, pul yechilmaydi.
Bu usulda bank mijoz pulini qo‘riqlaydi. Har bir to‘lov turi, maqsadi, qayerda ishlatmoqda, hammasini nazorat qiladi.
Bitta bank hisobiga birnechta karta ulash mumkin.
1. Mayda xarajatlar uchun.
2. Farzandingiz ishlatishi uchun.
3. Oylik to‘lovlar (subscription) uchun.
Har bir karta xarajatini nazorat qila olasiz. Kartaga shart qo‘ysa olasiz, bloklay olasiz. Bu oylik budjetni nazorat qilishga katta yordam beradi.
Pul yig‘moqchi bo‘lsangiz, yana bir hisob raqam ochasiz va har oy unga pul tashlab turasiz. 2-hisob raqamingizni hech qayerga ulamaysiz. Bankda xavfsiz turadi.
Pul bankda turgani uchun bank foyda ko‘radi. (Kreditga qo‘ygandek. Halol emasligi boshqa masala). Shu foydasi tufayli sizga turli keshbek va aksiyalar qila oladi.
Sodda qilib aytsam:
1. Pul kartada tursa, karta chiqaruvchi javobgar.
2. Pul bankda tursa, bank javobgar.
O‘zingiz o‘ylab ko‘ring. Kimning vakolati kattaroq, banknikimi yoki karta chiqaruvchiniki?
Man doim bankda mobil ilova ishlatsam kartadagi pulni bank hisob raqamimga o‘tkazaman. Ikkala hisob bitta bankka tegishli bo‘lgani uchun, o‘tkazish tekin.
"Moshennik"lar kartani boshqara oladi. Bank hisobini emas. Shunga bank hisobida pul ushlash xavfsizroq.
Endi pul o‘g‘irlash mavzusiga kelsak.
Kartani online boshqarish bizda 2014 yilda boshlangan. U vaqtda men ham O‘zbekistondagi FinTech korxonada ishlar edim.
UzCard ilk marta API chiqardi.
Bu juda katta burilish bo‘ldi. Chunki hech bir karta yoki bank hisobini onlayn boshqarish mavjud emas edi.
API hujjatlarini o‘qib, qiziq narsaga ko‘zim tushdi. Mijoz kartasini mobil ilovaga ulasa, token berilar edi. Shu token yordamida kartani to‘liq boshqarish imkoni bor edi: balansni bilish, pul yuborish kabi.
Bir martalik holat uchun rozilik belgisini bosmasangiz, tokenni saqlab qo‘ymas edi. Lekin shunda ham token kelar edi.
Man hayron bo‘lgan edim.
Nima uchun man saqlamasdan to‘lov qilsam ham token kelmoqda. Shaxsiy ma’lumotlar qonuniga mos kelmaydi.
Sherigimga aytsam:
- Bilmadim, o‘zligi biladi, - deb qo‘ya qoldi.
- Bir kun kelib, bitta app chiqadi. Hammaning tokenini yig‘ib, pulini o‘g‘irlaydi, - degan edim.
Sherigim kulib qo‘ygan edi.
So‘nggi yillar FinTech korxonalar ko‘payib ketdi. Hammasi ham PCI DSS kabi xavfsizlik tizimlariga javob bermaydi. Bilganicha shaxsiy ma’lumotlarni ishlatishmoqda.
10 yillik muammo esa ochiq qolgan.
Tavsiyam
1. Kartangizda katta pul saqlamang.
2. Kartani hamma ilovalarga ulab tashlamang.
3. SMS kodni hech kimga aytmang.
4. Terminalida pin kodni o‘zingiz tering.
5. Bankda hisob raqam oching.
Mavzu katta, qisqacha fikrimni bildirdim. Agar savollar bo‘lsa, izohda yozing. Bilsam tushuntirib beraman.
Kuningiz xayrli o‘tsin.
11.12.2025 Istanbul
@DrAlgorithm
4👍90🔥20🕊4⚡2
Tashakkurnoma
Oxirgi maqolam rekord daraja (140+) ulashish (share) toʻpladi. Bu kanal yuritadigan muallif uchun juda quvonarli. Yangi maqola yozish, sifatini oshirish uchun izlanish, doimiy yozish uchun intizom qilishga kuch bagʻishlaydi.
Izohlarda juda yaxshi savollar berildi. Javobini alohida maqola qilib yozib berishni reja qildim. FinTech sohasida qilishimiz kerak boʻlgan ishlar koʻp. Savol berib bir birimiz bilan fikr almashsak kimdir shu oʻzgarishlarni amalga oshirishiga sababchi boʻlarmiz. Nasib...
Shu kunlarda veb Blog yuritish ham bizda rivojlanib qoldi. Hafta davomida yangi 2 ta blog bilan tanishdim. Hatto mualliflarni yigʻadigan agregator saytlar ham safga qaytmoqda.
Mualliflar ham koʻpayadi. Maqollar sifati oshadi. Oʻquvchilar uchun tanlash imkoni paydo boʻladi.
Har bir muallif oʻzining uslubida yozadi. Bitta mavzu turli talqinda yoziladi. Oʻquvchi ham shunday. Biror muallif yozish uslubi yoqsa oʻqib boradi. Yengil hazm qiladi.
Yangi kanal va blog ochayotgan mualliflarning ishlariga rivoj tilayman. Oʻzbek tilida ma'lumot koʻpayishiga yordamingiz va hissangiz uchun tashakkur.
Dam olish kunlaringiz maroqli va mazmunli oʻtsin.
13.12.2025 London
@DrAlgorithm
Kanal a'zolariga oʻz minnatdorchiligimni bildiraman.
Oxirgi maqolam rekord daraja (140+) ulashish (share) toʻpladi. Bu kanal yuritadigan muallif uchun juda quvonarli. Yangi maqola yozish, sifatini oshirish uchun izlanish, doimiy yozish uchun intizom qilishga kuch bagʻishlaydi.
Maqolani oʻz kanaliga ulashgan mualliflarga va doʻstlariga shaxsiydan ulashganlarga tashakkur aytaman.
Izohlarda juda yaxshi savollar berildi. Javobini alohida maqola qilib yozib berishni reja qildim. FinTech sohasida qilishimiz kerak boʻlgan ishlar koʻp. Savol berib bir birimiz bilan fikr almashsak kimdir shu oʻzgarishlarni amalga oshirishiga sababchi boʻlarmiz. Nasib...
Shu kunlarda veb Blog yuritish ham bizda rivojlanib qoldi. Hafta davomida yangi 2 ta blog bilan tanishdim. Hatto mualliflarni yigʻadigan agregator saytlar ham safga qaytmoqda.
Blog saytlar koʻp boʻlishi kerak.
Mualliflar ham koʻpayadi. Maqollar sifati oshadi. Oʻquvchilar uchun tanlash imkoni paydo boʻladi.
Har bir muallif oʻzining uslubida yozadi. Bitta mavzu turli talqinda yoziladi. Oʻquvchi ham shunday. Biror muallif yozish uslubi yoqsa oʻqib boradi. Yengil hazm qiladi.
Bu xabarlarni oʻqib, hursand boʻldim.
Yangi kanal va blog ochayotgan mualliflarning ishlariga rivoj tilayman. Oʻzbek tilida ma'lumot koʻpayishiga yordamingiz va hissangiz uchun tashakkur.
Dam olish kunlaringiz maroqli va mazmunli oʻtsin.
13.12.2025 London
@DrAlgorithm
4👍33⚡8🕊3👾1