📢 Java Spring sir-asrorlarini professionaldan o‘rganing!

✅ ZaytunTech da Tech Lead, Java bo'yicha 10 yillik tajribaga ega G'ayratjon Rayimjonov ishtirokidagi workshopda ishtirok eting.

Workshopda siz nafaqat nazariy, balki amaliy bilimlarga ham ega bo‘lasiz.

➡️ Ro‘yxatdan o‘tish havolasi: bu yerga bosing

🕓 Tadbir vaqti: 14 - iyul (yakshanba), soat 13:00 — 15:00

📍Manzil: bu yerga bosing

Toshkent shahar Mirzo Ulugbek tumani,
Mustaqillik prospekti, Mirzo Ulugbek kuchasi 54A.

Sohaga endi qadam qo‘yganlar imkoniyatni qo‘ldan chiqarmang.

Javob: Baliq hovuzi
Savol raqami: 40704

Agar boshqotirmani o`zingiz yechib ko`rmoqchi bo`lsangiz, davomini o`qimang. O`zingizni sinab ko`ring va yechimni izlashga harakat qiling.

Javob: 3

Bu boshqotirmani yechish uchun 4 marta aylanish orqali yechish ancha oson. Lekin 3 marta aylanish orqali yechishni topish juda mushkul.

Yechimni asoslash uchun har bir harakat ketma-ketligini keltirib o`taman.

Har bir harakatda bir raqamdan boshqasiga olib o`tishni yozaman. Masalan, 1-4 degani 1-savatdan baliqni olib, 4-savatga solindi. Shunda o`rtada 2 va 3-savatlardan o`tiladi. Ulargadi baliqlar soni 2 ta bo`ladi.

Demak javob variantlari:
1 usul: 1 -> 4, 5 -> 8, 9 -> 12, 3 -> 6, 7 -> 10, 11 -> 2
2 usul: 4 -> 7, 8 -> 11, 12 -> 3, 2 -> 5, 6 -> 9, 10 -> 1

Topa olmaganlar hafa bo`lmang, savol rostan ham oson emas edi.

Keyingi savolda ko`rishguncha.

@DrAlgorithm

Eeee, kepqolilar podcastlarga! Mana qaynoqqina podcastlar! Eshitmadim demanglar keyin yeg'lab yurmanglar!

Bu safargi podcastimiz Amsterdamning Amazon kompaniyasining AWS komandasida Software Engineer bo'lib ishlovchi Iskandar Anvarov bilan bo'ldi. Suxbat olov-olov bo'ldi 🔥🔥🔥

Quyidagi mavzular yoritib tashadik:
— Amazondagi o'zbeklar
— Iskandarning O'zbekistondagi karyerasi
— WIUTning kuchli professorlari
— Dilshod Ibragimov va Business Intelligence
— Sinelda ishlash va olingan ko'nikmalar
— Seniorlar orasida o'sish
— Comfortni tashlab Yevropaga ketish
— FAANG orzusi va endi nima?
— Oila masulyatlari bilan FAANGga harakat qilish
— Yevropaga kelganingizga afsuslanmaysizmi?
— FAANGga tayyorlanish va interview jarayoni
— Amazon leadership printsiplari
— Amazon vs Google engineering culture
— FAANG orzusidagilar uchun maslahatlar
— Amazonda ishchilar ko'p ishlashadimi?
— Amazon Q
— Amazonda work-life balance
— Yevropa va Amerika oyliklari
— Amazondagi perklar (banandan tashqari)
— Amazondagi texnik o'sish va promotion jarayoni
— Performance Improvement Plan (PIP)

https://youtu.be/VOdaCZHM6I0

Virus — Virus kichik dastur boʻlib, boshqa dastur ichiga kiritiladi. Dastur ishga tushirilganida, virus ham ishga tushadi va oʻzini oʻzi koʻpaytiradi. oʻzini boshqa dasturga koʻchiradi yoki virusi bor yangi dastur nusxasini yaratadi. Yuqtirilgan dastur odatda yolgʻon nomga ega boʻlib, uni behosdan ishga tushirib yuborishga sabab boʻladi.

Trojan — Virusga oʻxshash. Troyan boshqa dastur ichida yashirinadi. Virusdan farqli oʻlaroq, Troyan koʻpaymaydi. Buning oʻrniga, dastur ishga tushganida zararli harakatlarni amalga oshiradi. Masalan, tizimga keyinchalik kirish uchun tuynuk (backdoor) ochadi.

Qurt (Worm) — Qurt alohida dastur, virusga oʻxshab boshqa dastur ichida yashirilgan boʻlmaydi, u oʻzi turgan kompyuterni tekshiradi va o‘zini tarmoqdagi boshqa kompyuterlarga nusxalashga harakat qiladi. U bevosita oʻzini o‘sha kompyuterlardagi zaifliklarni topish orqali nusxalaydi yoki yuqtirilgan kompyuterda elektron pochta manzillariga o‘zini yuborishni boshlaydi. Kimdir uni ishlatib yuborsa, zararlangan boʻladi.

Soxta dastur (FakeApp) — Soxta dastur o‘zini boshqa bir narsa sifatida ko‘rsatadigan soxta dastur. Masalan, Minecraftning so'nggi versiyasi. Soxta dastur qisman ishlaydigan arzon nusxa boʻlishi yoki umuman ishlamasligi mumkin. U deyarli har qanday ishni bajarishi mumkin. Masalan, reklama koʻrsatishi, xavfli veb-saytlarga yoʻnaltirishi, viruslar yoki Troyanlarni oʻrnatishi va albatta kartangizdan pul yechib olishi kabi boshqa zararli harakatlarni amalga oshirishi mumkin.

Mantiqiy bomba (Logic bomb) — Mantiqiy bomba tizimga oʻrnatilgan dastur boʻlib, ma'lum sharoitlar yuzaga kelganida harakatga tushadi. Masalan, gʻazablangan xodim, xodim ishdan boʻshatilsa, ma'lumotlarni yoʻq qiladigan bomba oʻrnatishi mumkin. (Buni oldini olish uchun, xodimlaringiz bilan yaxshi munosabatda boʻling.)

Vaqt bombasi (Time bomb) — Vaqt bombasi ma'lum bir sana va vaqtda ishga tushadigan, toʻxtaydigan yoki boshqa harakatlarni amalga oshiradigan dastur. Biror dasturning beta versiyasi tekshirib boʻlinganidan so‘ng ishlamay qolishi uchun vaqt bombasi qoʻyiladi. Ammo belgilangan vaqtda ma'lumotlarni yo‘qotish yoki virusni ishga tushirish kabi zararli harakatlarni ham amalga ochirishi mumkin.

Tovlamachi dastur (Ransomware) — Tovlamachi dastur hujumi kompyuterdagi fayllarni shifrlaydi va fayllarni tiklash uchun to‘lov talab qiladi. Hujumchilar nafaqat sizning ma'lumotlaringizni shifrlab, undan foydalanishga imkon bermaydilar, balki ular ma'lumotni boshqa xakerlarga (masalan, kredit karta ma'lumotlarini) yoki ommaga (masalan, tibbiy yozuvlar yoki sharmandali kompaniya sirlarini) tarqatish bilan ham tahdid qilishadi.

Josuslik dasturi (Spyware) — Josuslik dasturi ma'lumotlarni yigʻib, hujumchiga yuboradi. Masalan, brauzeringizda juda koʻp reklama koʻrsatadigan, klaviatura tugmalarini va parollarni yigʻadigan yoki moliyaviy ma'lumotlarni oʻgʻrilaydigan dasturlar shu jumladan.

Rootkit — Rootkit kompyuterning ruxsat etilmagan qismiga kirish imkonini beruvchi dasturlar toʻplamidir. Masalan, Troyan keyinchalik tizimga kiritishga imkon beradigan rootkit oʻrnatishi mumkin, hatto tizim administratori vakolatlari bilan.

DoS (denial-of-service attack) — DoS (xizmatni rad etish hujumi) server yoki tarmoqni foydalanishga yaroqsiz holga keltirishga harakat qiladi, koʻpincha uni soxta soʻrovlar bilan toʻldiradi, shunda haqiqiy soʻrovlar oʻtib keta olmaydi. DDoS (distributed denial-of-service attack, tarqalgan xizmatni rad etish hujumi) oʻxshash boʻlib, hujum bir nechta kompyuterlardan amalga oshiriladi, masalan botnetdan.

Botnet — Bot Internet orqali ishlaydigan dastur. Botnet hujumchi tomonidan boshqariladigan botlar tarmogʻi hisoblanadi. Botnet harakatlarni bitta botga qaraganda ancha tezroq amalga oshirishi mumkin. Masalan, botnet DDoS hujumini boshlashi, millionlab elektron pochta hisoblariga spam yuborishi yoki xakerning foydasiga kripto tanga qazib olishi mumkin.

@DrAlgorithm #cto

0-kun (zero-day or 0-day) — 0-kun tizimdagi xavfsizlik tadqiqotchilari (yaxshi bolalar) tomonidan ma'lum boʻlmagan yoki ma'lum boʻlsa ham hali tuzatishga ulgurilmagan zaiflikdir. Masalan, qurt tarmoqdagi kompyuterlarga 0-kun yordamida hujum qilishi mumkin.

Eksploit (Exploit) —Eksploit (yoki sploit, ajoyib atama) tizimdagi xatodan foydalanib , tizimni qul qilib ishlatuvchi dasturdir. Tizimning zaifligidan kirib, toʻliq huquq bilan kompyuter yoki serverni ishlata oladi.

Firibgarlik (Phishing) — Firibgarlik hujumi sizga oʻzini haqqoniy koʻrsatib, ishonchingizga kirib, sizning ma'lumotlaringizni olish usuli. Odatda email va SMS orqali amalga oshiriladi. Masalan, kirish ma'lumotlarini yoki kredit karta raqamlarini oshkor qilishga aldashga harakat qiladi. Bu hujumlar haqiqiy korxona nomidan qilingandek boʻladi. Masalan, bank xabarnomasi kabi bo'lib, juda ishonarli yozilgan boʻlishi mumkin. Ba'zida ular yanada haqqoniy ko'rinishi uchun soxtalashtirishdan foydalanadilar.

Hiyla (Spoofing) — Hiyla soʻzi biror narsaning kulgili taqlidi kabi qabul qilinishi mumkin, ammo kiber hujumda hiyla-nayrang ma'nosida kelib, email orqali oʻzini boshqa odam sifatida koʻrsatib, sizning shaxsiy ma'lumotlaringizni oʻgʻrilashga harakat qiladi. Masalan, Telegramda sizning rasmingiz va ismingizni ishlatib profil ochishadi va doʻstlaringizga xabar yuborib pul oʻgʻrilashadi, sizning shaxsiy ma'lumotlaringizni olishadi yoki hatto sizning nomingizdan choyxona tashkil etishadi. Albatta, pulini siz toʻlaysiz.

Suhbatni qo'lga olish (Conversation hijacking) — Suhbatni qo'lga olishda hujumchi elektron pochta hisobini buzadi va keyin suhbat oqimiga (thread) soxta xabarlarni yuboradi. Bu odatda firibgarlik (phishing) va hiyla (spoofing) bo'lishi ham mumkin. U nafaqat bilgan odamdan, balki siz bilan suhbatda bo‘lgan kishidan kelgan bo‘lgani uchun, bu juda ishontiruvchi bo‘lishi mumkin. Masalan, tasavvur qiling siz chet ellik hamkor bilan oylik invoicelarni email orqali gaplashasiz. Bir kuni invoice vaqti kelganida sizga xabar yozadi va xizmat arzonlashganini, hisob raqam almashganini aytadi. Sizga kamroq toʻlash yoqadi, hisob raqamni esa tekshira olmaysiz, shartta odatdagidek invoiceda koʻrsatilgan pulni yuborasiz. Ertasiga sizga hamkoringiz qoʻngʻiroq qilib, uning email hisobi buzilganini va pul muomalasini vaqtincha toʻxtatishni iltimos qiladi. Hullas...

Formani qo'lga olish (Formjacking) — Formani qo'lga olish hujumi veb-saytga zararli kodni kiritish orqali qilinadi. Veb-saytdan foydalanib, formalarga ma'lumot kiritgan odamning ma'lumorlari hujumchi serveriga yuboriladi. Masalan, hujumchi savdogar veb-saytiga kirib, uning buyurtma berish formasini oʻzgartiradi va endi kredit karta ma'lumotlarini oʻzini serverida saqlab oladi.

O'rtadagi odam (Man-in-the-middle) —O‘rtadagi odam (MITM) hujumida (birinchi M harfi “monster” (“hayvon”), “machine”, “monkey” (“maymun”) yoki “meddler” (“aralashuvchi”)ni anglatishi mumkin. Shuningdek PITM ham bor, ungadi Pni (“person” - “shaxs”) desa boʻladi. Bu usulda hujumchi sirlarni eshitishi yoki xabarlarni o'zgartirishi mumkin. Masalan, siz biror saytga kirdingiz. Kirishda sayt nomini yozasiz, shu vaqt serverga murojaat ketadi. Shu murojaatni ushlab sizning nomingizdan yuboraman, kelgan javobni sizga beraman. Shu shaklda siz va sayt orasidagi vosita boʻlib, barcha ma'lumotlaringizni koʻra olaman.

Ichki tahdid (Insider threats) —Ichki tahdid tashkilotning ichki ma'lumotiga ega bo'lgan shaxs, masalan, xodim, sobiq xodim, pudratchi yoki yetkazib beruvchi tomonidan keladigan tahdiddir. Bunda sizning xodimingiz korxona ma'lumotlarini begona shaxslarga yuboradi. Masalan, telegram orqali yillik moliyaviy hisobotlarni raqobatchilarga yuborish.

SQL injeksiya — Ushbu usulda hujumchi veb-sayt formasida kiruvchi ma'lumot sifatida SQL sorov elementlarini yozadi. Veb-sayt yaxshi tuzilmagan boʻlsa, sorovni toʻgʻri ma'lumotlar bazasiga yuboradi va shu usulda hujumchi ma'lumotlarga ega boʻladi. Hatto toʻliq nazoratga olishi ham mumkin. UzCert saytining mobil variantini buzilganini eslang, YouTubega ham qoʻyilgan edi.

@DrAlgoritm #cto

Zararli dasturlar (virus)

Biznes yuritishda sizga keladigan havfdan xabardor boʻlish juda muhim. IT tomonini masʼul xodimlar, DevSecOps bajaradi. DevOps endi kirib kelayotgan vaqtda DevSecOps nima ekan deb hayron boʻlishingiz mumkin. Lekin izlab, oʻrganib qoʻygan yaxshi.

Quyida baʼzi bir virus turlarini keltiraman. Bu virus turlari biznes jarayonlarga salbiy ta'sir koʻrsata oladi va sizni moliyaviy harajatga tushirishi mumkin.

Ularning ba'zilari maqsadga koʻra (parollarni oʻgʻrilash yoki ma'lumotlarni yoʻq qilish) va ba'zilari usullariga ko`ra (koʻpaytirish yoki operatsion tizimdagi taniqli xatolarni hujum qilish) tasniflangan.

Keling bugun shu viruslar va havfli dasturlar haqida gaplashamiz.

E'tibor bering, ko'plab tizimlar tuzatishlar mavjud bo'lganidan keyin ham buziladi. Shuning uchun texnik jihatdan doim nazorat qilib turing.

Navbatdagi post juda uzun. Lekin barcha turdagi havfni sigʻdira olmadim.

Agar mavzu qizziq boʻlsa, CTOning havfsizlik boʻyicha yana vazifalarini yoritib beraman.

@DrAlgorithm #cto

Mukhammadkarim Tukhtaboev va Elbek Normurodov uchun juda hursandman.

Bizning yoshlarimiz qoʻlidan keladigan ish koʻp. Hozircha birlik va oʻnlikda sanayotgan boʻlsak, nasib qilsa kelasi yillar 100 lab yoshlarimiz shunday natijalarga erishishadi.

Buning uchun nima qilishimiz kerak?

1. Oʻqish
2. Oʻqish
3. Oʻqish
4. Oʻrganish
5. Tadbiq etish
6. Toʻxtab qolmaslik.

Farzandlarimizni oʻqitaylik. Natijalarga erishishsin. Ham oilamizga, ham millatimizga, ham Vatanimizga foydali boʻladi.

Bosh kelmang!!!

@DrAlgorithm

Mukhammadkarim Tukhtaboev and Elbek Normurodov from the core team of our community were recognized as "Microsoft MVP" by Microsoft company this year. Let us remind you that this achievement is the 2nd time for them.

Here you can see all Microsoft MVPs from Uzbekistan:
https://mvp.microsoft.com/en-US/search?target=Profile&program=MVP

@mdcuzbekistan

Dasturlash o'ldi tan olish kerak...

Kecha Adham Zokirov kanalida Ustoz-Shogir kanalidagi ish e'lonlarini Prompt Engineering bilan tahlil qilib chiqqanini e'lon qildi. Bu ma'lumot Sardor Og'a kanalida ulashgandan keyin qizg'in muhokamalarga sabab bo'ldi. Va ulardan eng asosiysi Sardor Og'a o'zi ham alohida e'tibor qaratgan quyidagi fikr

Dasturlash o'ldi tan olish kerak, 3 karra ish kamaygan

Dasturlash rostdan ham "o'ldi"mi?

Yuqoridagi fikrda jon bor. Chunki jadval 2020-yildagi ish e'lonlari soni 900 dan 2023-yilga kelib 300 taga tushganini yaqqol ko'rsatib turibdi. Lekin umumiy holatni tahlil qilmay turib faqat bu sondan xulosa chiqarish xato bo'lishi mumkin.

2020-yil

Bu yerda eng muhim va esdan chiqayotgan jihat jadval aynan 2020-yildan boshlangani. Pandemiya nafaqat O'zbekistonda, balki butun dunyoda birdaniga kompaniyalarni onlayn rejimga o'tishga majbur qildi. Onlayn xizmatlarga ehtiyoj ortishi natijasida esa dasturchilarga bo'lgan talab ham osmonga sakradi (qolgan ishlar esa "o'ldi").

Tasvirni kattaroq olish uchun esa AQSHdagi yangi ish o'rinlari statistikasiga e'tiboringizni qaratmoqchiman. Pandemiya dunyoga tarqalgan mart oyidan ish o'rinlari keskin kamayib, aprelda 6 yillik minimumga (4637 ta) tushgan. Ammo o'sha yil iyul oyidayoq o'zini ancha tiklab olgan (6439 ta) va bu aynan texnologik ishlar hisobiga amalga oshgan.


2021-yil

2021-yil boshida pandemiya cheklovlari kamayishni boshladi va AQSH hukumati "o'tirib qolgan" iqtisodni tiklash uchun kredit foizini minimum darajaga tushirib qo'ydi. Natijada kompaniyalar katta miqdorlarda kreditlar olib, o'z faoliyatini tiklashga kirishib ketdi. Ustoz-shogirdda ham 2021-yil pik bo'lganini ko'rish mumkin.

Ammo buning natijasida 2021-yil oxiri va 2022-yil boshlarida AQSHdagi inflyatsiya "osmonlarga" ko'tarilib ketdi.

2022-yil

Izdan chiqayotgan inflyatsiya (7-8%) ni jilovlash maqsadida 2021-yil oxiridan boshlab FED keskin tarzda kredit foizini ko'tarishni boshladi. Natijada kompaniyalar moliyalaviy holati cheklandi, bozor keskin qisqarishni boshladi va xarajatlarni kamaytirish ehtiyoji paydo bo'ldi.

Moliyaviy bosim sababli endi kompaniyalar yoppasiga dasturchilarni ishdan bo'shatishni boshladi (layofflar mavsumi). O'zi shundoq ham ishdan bo'shatib turganda esa yangi ish o'rni ochish ham sezilarli tarzda pasaydi.

2023-yil

Inflatsiya tezda pasayib qolmadi va 2023-yilda ham 5-6% atrofida qoldi. Layofflar ancha kamaygan bo'lsa ham, kompaniyalar yangi xarajatlar haqida juda ehtiyot bo'lib harakat qilishni boshladi.

Bundan tashqari 2023-yil boshida ommalashishni boshlagan Generative AI bozordagi noaniqlikni kuchaytirib yubordi. Umumiy shov-shuv ortidan AI bilan bog'liq kompaniyalar narxi uchib ketishiga qaramay, unga tezda moslasha olmaganlar biroz tahlikali vaziyatga tushib qoldi (Google va Apple ham shular qatori).

Natijada kompaniyalar xarajatlari judayam konsentratsiyalashib ketdi. Deyarli barcha mablag'lar AI uchun mos serverlar va qurilmalarga yo'naltirildi. Natijada dasturlash ish o'rinlari ham juda tor mavzuda bo'lib qoldi.

2024-yil

Bu yilga kelib AQShdagi inflatsiya stabil pasayishni boshladi va hozirda 3% atrofida. Ammo FED o'zi maqsad qilgan 2% ga yetmaguncha foiz stavkalarini baland ushlab turishda davom etyapti.

Bozordagi noaniqliklar ham ancha bosildi. Kompaniyalar ham, dasturchilar ham AI plyus-minus tomonlarini tushunib oldi va ikkisi ham "hali beri vahima qilish shart emas ekan" degan xulosaga keldi.

Tech ish o'rinlari ham 2024-yilda stabillashib, sekin o'sishni boshlayotganini ham ushbu jadvaldan ko'rish mumkin.


Xulosa

Dunyoning eng katta IT bozoridagi holat butun dunyo qatori O'zbekistonga ham, Ustoz-Shogirddagi e'lonlar soniga ham ta'sir qildi. Shu sababli ham

Dasturlash o'lmadi, u shunchaki o'ziga kelib oldi )

#software_engineering #financial_markets #economics

@Janob_Musayev

Juda ham zoʻr tahlil boʻlibdi. @janob_musayev ga alohida rahmat!

Oʻtgan yili Londonda bir korxona bilan uchrashgan edim. Dasturchilarni tavsiya qilib kelgan edi. Toshkentda ham dasturchilari bor ekanini aytgan edi.

Bozorga qanday kirding, hozir 3-4 ta katta korxonalar bor-ku dedim.
- Biz ham x1.5 bilan kirdik (maoshni 1.5 marta koʻtarib jalb qildik), - dedi
- Nahotki x1.5 silaga koʻtarsa, - desam.
- Koʻtarmaydi. Lekin odam yigʻish kerak-ku. Loyiha topamiz, mana oldingizga keldik-ku, - dedi.

Demak 2022 larda Oʻzbekistonda narxlar sunʼiy koʻtarildi.

Oradan biroz vaqt oʻtib, Toshkentda outsource ga ishlaydigan tanishlarim yozdi. ʼChet el IT kompaniyasiʼ (otini etmiman) oʻzbek dasturchilarga ish bermay qoʻydi. 4 oydan beri loyiha yoʻq deb.

Hullas, 2 yilda bozor qanday sunʼiy koʻtarilgan boʻlsa, shunday tezlikda joyiga tushdi. Vaziyatdan unumli foydalangan ham boʻldi, ulgurmagan ham.

Asosiysi, bu oddiy statistika. Mutaxassis doim kerak. Unga doim ish bor. Mutaxassis boʻlishga harakat qilaylik, ilm olishga hech qachon kech emas va toʻxtamaslik kerak. Qolgani oʻzi hal boʻladi.

@janob_musayev ga yana bir bor tashakkur.

@DrAlgorithm

Noyob CV

Yechim topish uchun har doim ham murakkab narsalarni oʻylash shart emas. Koʻp narsa soddalikda hal boʻladi.

Kolumbning tuxumni tikka qoʻyganini eslang.

Bu bola ishga kira olmay yurib, natijada ajoyib gʻoya oʻylab topibdi.

CVsini kiymiga chiqarib olib, odamlar koʻp toʻplanadigan joyda aylanib yurgan. Eng qizzigʻi u reklama agentligida ish topgan.

Baʼzida sodda narsalar oyogʻimiz ostida boʻladi. Eʼtibor bermaymiz.

Ishingizga rivoj!

@DrAlgorithm

🔥 Mohirdevga koʻngillilar kerak!

✅ Nima qilinadi:
Yangi loyiha ustida ishlayapmiz. Shuni sinovdan oʻtkazish kerak. Bundan tashqari, unga tanqidiy fikr (fidbek) ham berish mumkin.

🧑‍💻 Kimlar kerak:
Python dasturchilar. Ish full-time emas, shuning uchun asosiy ishidan ortib vaqt ajrata oladigan koʻngillilar zarur.

💎 Sizga nima foyda:
IT taʼlimidagi yangilikni hammadan oldin BEPUL oʻtab koʻrasiz.

🔗 Qiziqqanlar uchun havola

PS. Ishtirokchilar soni cheklangan.

👉 @UstozShogird kanaliga ulanish

Ilm tekin boʻlishi afzalmi?
[Shaxsiy fikrlarim]

Arab tili ilmiy til boʻlgan davrda juda koʻp xalqlar kitoblari arab tiliga tarjima qilingan ekan. [1] [2] [3]
Ovrupa davlatlari 10,000 lab kitoblari bor vaqtda, Bogʻdodda kutubxona 100,000 larda oʻlchangan ekan. [4] [5]
Bu ishni amalga oshirish uchun har bir kitob tarjimasi va koʻpaytirilishi uchun gʻaznadan pul toʻlangan deyishadi. [6]

Ilmni bir joyga toʻplashning bundan unumli yoʻli bormikan?

Shaxsiy kutubxona va Kutubxonani xususiylashtirish

Davlat kutubxonalari hamma davrda boʻlgan. Davlat buning uchun gʻaznadan pul ajratgan. Jamoat kutubxonasi boʻlgani uchun kitoblarni saralash va tanlash mutaxassis va markazlar boʻynida boʻlgan. Oʻzbekistonda hozir ham shunday.

Shaxsiy kutubxonalar esa odamlar oʻzlari toʻlagan kitoblari saqlanadigan joy. Uni, ham tor doirada yopiq, ham keng jamoatchilik uchun ochiq qilsa boʻladi. Kitob saviyasi obyektiv, kutubxona egasiga bogʻliq.

Unda, kutubxonani xususiylashtirish nima?

Bunda kutubxona bir guruh shaxslar boshqaruviga oʻtadi. Kutubxona rivoji uchun mablagʻ kiritishadi, aholi uchun qulayliklar qilishadi. Davlat, xalq puli sarf boʻlmaydi.

Muammo nimada?

Muammo bu kutubxona ichidagi kitoblar magʻzida. 'Best seller' kitoblarni eslang.
Kutubxona oʻzida endi barcha kitoblarni saqlamaydi, joy cheklangani uchun savdosi yaxshi kitoblarni koʻpaytiradi. Eskilarini chiqarib tashlashadi va sotib yuborishadi. Sizga ilmiy adabiyot kerak boʻlsa, muddati oʻtga boʻladi yoki umuman mavjud boʻlmaydi. Kitoblar asosan savdoga aloqador mavzularda boʻladi. Bitta kitob tekinga oʻqiysiz keyin muallifning boshqa kitobini sotib olasiz.

Yana bir kutubxona turi bor. GB larda oʻlchanadi.

Elektron kutubxona.

Saqlash va tarqatish oson boʻlgani uchun bu usuldan foydalaniladi. Qogʻoz kitobni olib, skanerlab, elektron shaklga oʻtkaziladi. PDF yasab (veb-sayt, kanal va boshqa tarmoqqa) joylanadi. Shu bilan odamlar yuklab olishni boshlashadi.

Bu men eng yomon koʻrgan usul:

1. Odamlar barcha kitobga ega chiqishga qiziqadi va hammasini oʻziga yuklab olishga harakat qiladi. Vaqtini ketkazib saqlab oladi. Ammo oʻqimaydi.

2. Kutubxona egasi arzonga kitob tarqatayotganidan hursand boʻladi. Ammo muallif haqqiga hiyonat ekanini oʻylamaydi.

Bundan keyin qaysi muallif kitob yozgisi keladi?

Toʻgʻri yoʻl

Toʻgʻri tashkil etilgan elektron kitoblar ham bor. Baʼzilarini misol keltiraman.

1. Kindle, Kobo, Boox va PDF DRM kabi elektron kitob oʻqish va tarqatish usullari bor. Kitoblar sotib olinishi va muddatga ijaraga olinishi mumkin. Ijara vaqti tugasa, oʻzi oʻchib ketadi. Juda qulay, millionlab kitob bor. Sotish mexanizmi mavjud.

2. Libby dasturi va kutubxona. Bunda kutubxona oʻzida mavjud kitob, jurnal va gazetalarni Libby kabi dastur yordamida tarqatadi. Odamlar kutubxona aʼzolik raqami orqali kirib, kitob olish huquqiga ega boʻlishadi. Elektron kutoblar soni cheklangan boʻladi. Bir vaqtda faqat 10-15 kishi oʻqiy olsa, boshqalar navbat kutib turadi. Kitob oʻqish tekin. Faqat navbat kutasiz. Yoki navbatsiz kitobni sotib olib oʻqiysiz. Qaytarish muddati kelgach avtomatik kitob sizdan ochib ketadi.

3. Kitobni ommaviy tekin qilish uchun muallifga toʻliq pulini berish usuli. Bunda biror mavzuda yangi kitob yozish yoki tarjima qilish kerak boʻlsa muallif bilan kelishiladi. Uning mehnati baholanib, uning xizmat haqqi toʻliq qoplanadi. Shunda kitobni necha marta chop etish yoki tekinga tarqatish moliyalashtirgan tomonda boʻladi. Masalan, 500mln soʻmga yangi kitob yozdirib, chop etasiz va maktablarga tarqatib yuborasiz. Muallif kitob yozish ishtiyoqi oshadi, ilm tekin qilingan boʻladi. Albatta, bu usulni davlat ham koʻp ishlatadi.

Ilm olinadi, ilm berilmaydi. (Wiki)

Hulosa oʻrnida aytmoqchi boʻlganim, ilm olinishi kerak. Ilmni tekin qilaman deb qadrini tushirib yuborilishi mumkin. Intilish bilan, qiyinchilik bilan, doimiy shugʻullanish bilan olingan bilim ham qadrli boʻladi ham doim esda qoladi.

@DrAlgorithm

IT uzilishi

Aviakompaniyalar, banklar va TV/radio korxonalarda butun dunyo bo'ylab uzilishlar kuzatilmoqda. Buning sababi Microsoft va Cyberstrike (global kiberxavfsizlik korxonasi) bilan bog'liq mammo bo'lishi mumkin. (manba)

Oxirgi marta 2000 yilga yaqin OT (Operatsion Tizim - OS) dagi muammo bunday katta miqyosda ziyon ko`rishi mumkin ekanini ko`rgan edim. Yana qaytarildi shekilli.

Bu safar hali aniq bilmadim aynan nima BUG chiqdi. Lekin shu BUG ancha qimmatga tushvotti.

Oxiri yaxshilik bilan tugasin.

@DrAlgorithm

Crowdstrike 🍈 Tushurdi

Bu 80 milliard dollar deb baholangan dunyodagi xavfsizlik dasturlarini ta'minlovchi kompaniya. Kecha qilgan o'zgarishlari butun dunyo bo'yicha Windows operatsion tizimida ishlaydigan kompyuterlarni buzib qoydi. Ya'ni, barcha Windows kompyuterlarida blue screen of death kuzatildi.

Har bir komyuterni qo'lda birma-bir tuzatib chiqish kerak bo'lar ekan. Tasavvur qiling, butun dunyo bo'yicha aeroport, kasalxona, maktav va universitetlardagi ish to'xtab qolishi birgina kompaniyani deb bo'lsa?!

Telegram | YouTube | Linkedin

PHP bormi?

Kitob doʻkonidaman. Java bor. Python bollari bilan turishibdi. PHP qani?

Koʻzim Pythonga tushganida darrov UzGeeks tashkil etayotgan Avgust oyidagi MeetUp esga tushdi.

Kelish esdan chiqmasin.

PHP hali tirik. 4:7 coordinatada turibdi.

Til muhim emas. Kalla butun boʻlsa boʻldi.

@DrAlgorithm