‌
صیانت از خود و مقاومت در برابر دیگری:
سازوکار فرویدیِ گریز از حقیقت و تفاوت


در روانکاوی فروید، «صیانت از خود» تنها به معنای حفاظت جسمی نیست؛ بلکه نظامی روانی است که انسان را از اضطراب، تعارض و فروپاشی درونی حفظ می‌کند.

از این منظر، ذهن برای دوام آوردن، حقیقت را تنها زمانی می‌پذیرد که با انسجام درونی‌اش سازگار باشد.

هر واقعیتی که تصویر فرد از خود، جهان یا باورهایش را تهدید کند، در ذهن به‌صورت خطر تجربه می‌شود و سازوکارهای دفاعی فعال می‌شوند: انکار، سرکوب، عقلانی‌سازی
یا فرافکنی.

همین سازوکار است که مقاومت انسان در برابر «دیگری» را توضیح می‌دهد.

دیگری، با باورها، ارزش‌ها یا سبک زندگی متفاوت، واقعیتی بیرونی است که می‌تواند نظم روانی فرد را مختل کند، زیرا تفاوت شکافی در میان قطعیت‌های درونی ایجاد می‌کند.

برای فروید، باورهای شخصی فقط اندیشه نیستند؛ بخشی از ساختار روانی‌اند و تکیه‌گاه صیانت نفس.

در نتیجه، مواجهه با دیگری نه صرفا مبادله نظر، بلکه برخوردی تهدیدکننده با چیزی است که ممکن است بنیان هویتی را سست کند.

ذهن برای جلوگیری از این لرزش، همان دفاع‌هایی را به‌کار می‌گیرد که در برابر حقیقت ناخوشایند به‌کار می‌برد:

دیگری بی‌اعتبار می‌شود، ساده‌سازی یا کلیشه‌سازی می‌شود، یا به‌عنوان دشمن و تهدید بازنمایی می‌گردد.

این واکنش‌ها نشانه ضعف اخلاقی نیست؛ بلکه از دید فروید، عملکرد طبیعی روان برای حفظ انسجام و جلوگیری از فروپاشی است.

به این ترتیب، الگوی بنیادین چنین است:
صیانت از خود → تحریف حقیقت → مقاومت در برابر دیگری.

یعنی همان نیرویی که انسان را از اضطراب درونی محافظت می‌کند، او را در برابر پذیرش تفاوت و مواجههٔ واقعی با دیگری نیز مقاوم می‌سازد.

انسان تنها زمانی می‌تواند دیگری را بپذیرد که روانش ظرفیت تحمل گسست در باورهای خودساخته و مواجهه با حقیقت‌های ناهمخوان را پیدا کرده باشد.
#فروید #صیانت_از_خود #دیگری #تفاوت #باور #روان #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌
اسلامی‌سازی علوم انسانی؛ علم در خدمت هویت یا حقیقت؟

پیام همراهان

در سال‌های اخیر، جمهوری اسلامی ایران با اجرای پروژه «اسلامی‌سازی علوم انسانی» کوشیده است تا چارچوب‌های معرفتی این حوزه را بر مبنای آموزه‌های دینی بازتعریف کند. این تلاش با ادعای بومی‌سازی و استقلال فکری از نظریه‌های غربی صورت می‌گیرد، اما پیامدهای آن، پرسش‌هایی جدی درباره نسبت علم و ایدئولوژی در ایران برمی‌انگیزد.

علوم انسانی برخلاف علوم تجربی، به‌شدت با ارزش‌ها، فرهنگ و باورهای بنیادین پیوند دارد. از این منظر، طرح‌هایی چون «جامعه‌شناسی اسلامی» یا «روان‌شناسی اسلامی» اگر با رویکردی تحلیلی، تطبیقی و روشمند همراه باشند، می‌توانند سهمی در تنوع معرفتی داشته باشند. اما در عمل، این پروژه‌ها اغلب به جای نظریه‌پردازی نو، به جایگزینی متون دینی به‌جای مباحث علمی و تضعیف نگاه انتقادی در دانشگاه انجامیده‌اند.

مشکل اصلی از آنجا آغاز می‌شود که گزاره‌های دینی در این رویکرد، نه به عنوان مفروضاتی قابل بررسی، بلکه به عنوان حقیقت‌های مسلم تلقی می‌شوند. علم، اما ماهیتی متفاوت دارد: بنیاد آن بر پرسشگری، آزمون‌پذیری، و بازبینی مداوم است. وقتی علم موظف می‌شود فقط تأییدگر باورهای از پیش تعیین‌شده باشد، دیگر از مسیر حقیقت خارج شده و به ابزاری ایدئولوژیک بدل می‌شود.

نمونه‌هایی از این رویکرد در گسترش برخی رشته‌ها دیده می‌شود؛ مانند آموزش طب سنتی در دانشگاه‌های علوم پزشکی بدون عبور از آزمون‌های بالینی معتبر، یا جایگزینی واحدهای تحلیلی با دروسی مانند «جامعه‌شناسی در قرآن». این تغییرات نه تنها به عقب‌ماندگی علمی می‌انجامد، بلکه اعتبار آموزش عالی را نیز تضعیف می‌کند.

در برابر چنین رویکردی، علم حقیقی تعصب ندارد. آنچه از نظر روشی درست، مفید و آزمون‌پذیر باشد، صرف‌نظر از منشأ آن، قابل‌قبول است. برای مثال، تمرین‌های ذهن‌آگاهی (mindfulness) که ریشه در آیین بودا دارند، پس از آزمون‌های کلینیکی و تجربی، به بخشی از روان‌شناسی درمانی معاصر تبدیل شده‌اند، بی‌آن‌که عنوان «روان‌شناسی بودایی» بر خود گرفته باشند.

علم اگر در پی کشف حقیقت است، باید از سلطه ایدئولوژی رهایی یابد و به نقد، آزادی و روش وفادار بماند.

بیشتر در وبسایت گفت‌وشنود مطالعه کنید

https://dialog.tavaana.org/islamization-of-humanities/

#علوم_انسانی #علوم_اسلامی #علوم_اجتماعی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌
صفوی‌گری و جمهوری اسلامی:
پیوندهای ایدئولوژیک یک حکومتِ دین‌سالار

پیام همراهان

حکومت صفویه بیش از دو قرن بر ایران سلطه داشت؛ نه فقط به‌خاطر قدرت نظامی و اقتصاد ابریشم، بلکه به دلیل پیوندی که میان قداست مذهبی و قدرت سیاسی ایجاد کرد. صفویان با رسمی‌کردن تشیع دوازده‌امامی و گسترش آیین‌هایی چون عزاداری‌های محرم، حکومتی ساختند که خود را «واسطهٔ امر مقدس» نشان می‌داد. در چنین فضایی، نقد حکومت به‌سادگی نقد دین تلقی می‌شد. تأکید علمایی مانند علامه مجلسی بر «اتصال حکومت صفوی به حکومت امام زمان» نیز این پیوند را تقویت می‌کرد.

هرچند صفویه حکومت صوفی–سلطانی بود و جمهوری اسلامی نظامی فقاهتی–انقلابی، اما شباهت‌های ساختاری میان آن‌ها وجود دارد؛ شباهت‌هایی که دلیل علاقهٔ رهبران جمهوری اسلامی به صفویه را روشن می‌کند.
در هر دو دوره:

مذهب، هویت سیاسی رسمی می‌شود.

مناسک عمومی ابزار تولید همبستگی سیاسی‌اند.

حکومت خود را زمینه‌ساز ظهور یا حامل مأموریت قدسی معرفی می‌کند.


این الگو به حکومت امکان می‌دهد که خود را فراتر از نقد بنشاند و مخالفت سیاسی را در سطحی اخلاقی–مذهبی بازتعریف کند.

با این حال، یک تفاوت بنیادین وجود دارد: جامعهٔ امروز ایران جامعهٔ صفوی نیست.
رشد سواد، تجربهٔ سکولاریزاسیون زیسته، شبکه‌های اجتماعی، فروپاشی انحصار روایت رسمی و نسل‌هایی که هویت دینی را انتخاب‌گرانه می‌فهمند، همگی مانع بازتولید کامل الگوی صفوی‌اند. امروز هیچ حکومت ایدئولوژیکی نمی‌تواند جامعهٔ پیچیده و چندصدایی ایران را همچون قرن دهم هجری در چنبرهٔ روایت واحد نگه دارد.

اهمیت پرداختن به صفویه در نقد امروز نه از سر تاریخ‌نگری، بلکه برای فهم مکانیزم قدسی‌سازی قدرت است؛ الگویی که هرگاه ظهور کند، آزادی، نقد و معنویت راستین را تهدید می‌کند. تجربهٔ صفویه نشان می‌دهد که وقتی قدرت به نام دین سخن بگوید، دین قربانی نخست آن خواهد بود.

آگاهی تاریخی و حساسیت نسبت به این مکانیزم، مهم‌ترین ابزار جامعه برای جلوگیری از تکرار چنین الگوهایی است؛ الگویی که در آن حکومت از تقدس تغذیه می‌کند و مردم از آزادی محروم می‌شوند.

#شیعه #صفویه #حکومت_دینی #حکومت_ایدئولوژیک #گفتگو_توانا

@Dialogue1402