خشونتی که ھویت را نشانه میرود
✍️اندیشه جعفری
ھانا آرنت میگوید که نظام‌ھای سرکوبگر برای ماندگاری به خلق «بی‌ثباتی دائمی» نیاز دارند؛ بی‌ثباتی‌ای که مردم را از توان کنشگری جمعی دور کند و رابطه آن‌ھا با حقیقت را فرسوده سازد.
در جمھوری اسلامی این منطق را ھر روز می‌بینیم؛ از سرکوب خیابانی و بی‌‌قانونی حساب‌شده تا پروپاگاندا و تلاش برای تخریب نمادھای ھویتی و تاریخی.
در فاصله ٢۵ نوامبر تا ١٠ دسامبر ـ از روز جھانی مبارزه با خشونت علیه زنان تا روز جھانی حقوق بشر ـ این شکاف میان ارزشھای جھانی و واقعیت داخل کشور با وضوح بیشتری خودش را نشان میدھد.
ھمین روزھاست که دوباره یادآور میشویم؛ خشونت فقط ضربه فیزیکی نیست. میتواند خشونت علیه حافظه جمعی، تاریخ، نمادھا و روح جامعه باشد.
ماجرای اخیر برخی چھره‌ھای ھنری نزدیک به حاکمیت ـ از جمله ویدیوھایی که در آن نمادھایی مانند درفش کاویانی یا نقش سرستونھای شیردال ھخامنشی به عنوان «ھدف» یا «سیبل» انتخاب شدند ـ اگرچهشاید در ظاھر یک شوخی یا ژست نمایشی تلقی شود، اما در سطح اجتماعی بی‌ارتباط با یک الگوی دیرپا نیست. الگویی که طی دھه‌ھا تلاش کرده میان »ھویت ایرانی» و «ھویت حکومتی» شکاف بیندازد و نمادھای ایرانی را در جایگاه دشمن یا شی مورد حمله قرار دھد.
این ھمان چیزی است که آرنت از آن به عنوان «تخریب میدان مشترک» یاد میکند؛ جایی که جامعه حتی بر سر ارزش‌ھای بنیادین خود ھم نتواند به توافق برسد.
از نگاه روانکاوانه، چنین کنش‌ھایی اغلب نه از قدرت، بلکه از اضطراب ھویتی ناشی میشوند. وقتی یک نظام سیاسی برای تثبیت خود نیازمند نفی تاریخ و اسطوره‌ھای مشترک مردم باشد، ناخودآگاه فرھنگی‌اش نیز به سمت ھدفگیری نمادھا میرود.
برخورد نمادین با درفش کاویانی یا نقش‌برجسته‌ھای تخت جمشید شبیه نوعی آیین پالایشی» است؛ آیینی که ریشه‌ھایش را میتوان در سنت رجم ـ سنگ‌زدن به نماد شیطان ـ دید.
این رفتار در سطح فردی بیشتر شبیه به «فرافکنی« است؛ حمله به یک شی برای تخلیه تنش ناشی از بحران‌ھایی که درونی و حل نشده باقی مانده‌اند.
چطور میشود که بحران‌ھایی از این دست را نادیده گرفت و یا با آن ھیجان‌زده شد یا خندید یا از کنار آن بی‌تفاوت گذشت؟
وقتی که اضمحلال ذره ذره با چاشنی ھیجان، به جان یک ملت می‌دود.

اما حقیقت این است که نمادھا، بازتاب جمعی حافظه یک ملت ھستند؛ و ھیچ آیینی ـ حتی اگر در پوشش طنز اجرا شود ـ نمی‌تواند آنھا را از دل مردم حذف کند.
ھمانطور که آرنت تاکید میکند، قدرت واقعی در اجبار نیست؛ در حقیقت‌گویی، در مقاومت مدنی، در یادآوری مداوم چیزھایی است که قرار بوده فراموش شوند.
این روزھا، میان ٢۵ نوامبر تا ١٠ دسامبر، ما فقط از خشونت علیه زنان یا حقوق بشر حرف نمی‌زنیم؛ از خشونت علیه ھویت حرف می‌زنیم.
از حقی که ھر انسان دارد تا ریشه‌ھایش را دوست بدارد، تاریخش را بشناسد و نمادھایش را حفظ کند.

و یادآوری می‌کنیم؛ ھیچ حکومتی نمی‌تواند برای ھمیشه میان مردم و خاطره مشترکشان دیوار بکشد.
نور ھمیشه راھی برای عبور پیدا می‌کند.


#هویت #نماد #آئین #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

دین، باید اخلاقی شود یا اخلاق، دینی؟
از اطاعت تا خودآیینی: مسیر اخلاقی شدن دین در فلسفه کانت

پیام همراهان

بحث کانت درباره نسبت دین و اخلاق نه تلاشی برای نفی دین است و نه طرح بدیلی برای معنویت‌گریزی؛ بلکه کوشش او برای تعیین جایگاه مناسب دین در چارچوب عقل عملی است. کانت معتقد بود که اخلاق با تکیه بر خودآیینی، عقلانیت و اصل کرامت انسانی بنیانی مستقل دارد؛ بنابراین نمی‌توان آن را مشتق یا وابسته به فرمان دینی دانست. اخلاق، اگر قرار باشد جهان‌شمول باشد، باید بر اصولی استوار شود که هر انسان عاقل بتواند آن‌ها را بدون اتکا به مرجع بیرونی بپذیرد. از این‌رو، کانت هشدار می‌دهد که دینی کردن اخلاق ممکن است آن را به اطاعت‌پذیری، جزم‌اندیشی یا وابستگی به اقتدار بیرونی تقلیل دهد.
اما این استقلال اخلاق به معنای بی‌نیازی کامل از دین نیست. کانت به‌روشنی نشان می‌دهد که دین، در صورتی که «اخلاقی شود»، می‌تواند نقشی مهم در تقویت انگیزش اخلاقی و فراهم کردن افقی معنوی برای تلاش انسان ایفا کند. دینِ اخلاقی دینی است که اصول خود را با قانون اخلاق هماهنگ می‌سازد، نه آنکه اخلاق را تابع مناسک، هویت‌های خاص یا ادعاهای انحصارگرایانه کند. در این معنا، دین نه رقیب اخلاق که «پشتیبان» آن است؛ اما تنها در صورتی که از صورت‌بندی‌های اقتدارگرایانه و فرقه‌ای فاصله گیرد.
کانت به‌جای آنکه دین را منبع فرمان‌های اخلاقی بداند، آن را نوعی پشتوانه معنوی و منبع امید می‌داند که نشان می‌دهد کوشش اخلاقی انسان بیهوده نیست و جهان می‌تواند با عدالت و معنا سازگار باشد. آموزه‌هایی مانند پیش‌فرض وجود خدا، جاودانگی نفس یا عدالت نهایی، در نظر او فرضیات عملی‌اند؛ نه گزاره‌هایی تجربی یا الزاماً فرقه‌ای. این آموزه‌ها زمانی ارزشمندند که به رشد خودآیینی، مسئولیت اخلاقی و انسان‌دوستی کمک کنند. اگر دینی به تعصب، تبعیض یا نفی تکثر بینجامد، از دید کانت صورتِ نادرست—و حتی غیرضروری—دین است.
متأسفانه در برخی نظام‌های دینی معاصر، از جمله جمهوری اسلامی ایران، استقلال اخلاق از دین به رسمیت شناخته نمی‌شود و پیام تلویحی این گفتمان آن است که کسی که دیندار نیست، اخلاقی هم نیست. بسیاری از نظریه‌پردازان اسلام‌گرا، از جمله مرتضی مطهری که از بنیان‌گذاران فکری جمهوری اسلامی به شمار می‌رود، اخلاق را بدون مرجع دینی ناممکن می‌دانند. چنین استبداد دینی، دقیقاً خلاف مسیر کانتی است: اخلاق را از خودآیینی و عقل مستقل تهی می‌کند و اطاعت دینی را جایگزین وجدان و کرامت انسانی می‌سازد.
به‌این‌ترتیب، پرسش «دین باید اخلاقی شود یا اخلاق دینی؟» با رویکرد کانت پاسخی روشن می‌یابد: اخلاق، مستقل و اصل است؛ دین، اگر بخواهد معنادار و رهایی‌بخش باشد، باید با این اخلاق آزادانه و جهان‌شمول سازگار گردد.


#دین #اخلاق #کانت #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

خدای قهّار، حاکم قهّار:

چگونه استبداد دینی صفات خدا را به قدرت منتقل می‌کند

پیام همراهان

در جمهوری اسلامی، برخی صفات الهی مانند «قهّار»، «مالک‌الملک» و «ولیّ» به شکل انسانی و تنبیهی بازتفسیر می‌شوند. این بازخوانی، خدا را نه به‌عنوان منبع معنا و رهایی، بلکه به‌صورت الگویی برای سلطه و مجازات معرفی می‌کند. در چنین ساختاری، «خدای قهّار» به «حاکم قهّار» تبدیل می‌شود و صفات الهی مستقیماً در رفتار سیاسی بازتاب می‌یابند؛ گویی خشونت و تنبیه لازمهٔ حکومت دینی‌اند.

رهبر جمهوری اسلامی نمونه‌ای آشکار از این سازوکار است. آنچه در ذهن او شکل گرفته، خدایی شبیه به خودش است: خشمگین، قهّار، انتقام‌جو و بدبین به انسان. تصویر ذهنی چنین خدایی، اطاعت مطلق را فضیلت نهایی معرفی می‌کند و هر مخالفتی را نه اعتراض انسانی، بلکه عصیان علیه نظم مقدس می‌داند. نتیجه، مهندسی ترس و کاهش مسئولیت شهروندی است: مردم به‌جای شهروندان آگاه، به رعیت‌هایی در برابر «قهّاریت مقدس» تبدیل می‌شوند.

نمونه‌های عملی این سازوکار روشن هستند: اعدام‌های گسترده معترضان، کور کردن چشم‌های آنها با شلیک گلوله‌های ساچمه‌ای، زندانی‌کردن مخالفان، اعمال سلول انفرادی و محرومیت‌های جسمی و روانی، همگی در چارچوب این الهیات تحریف‌شده مشروعیت می‌یابند. سیاست‌های سرکوب با استفاده از زبان مقدس، هر عمل خشونت‌آمیز را توجیه می‌کنند و نقد قدرت به «گناه» و مخالفت با خدا بدل می‌شود.

با این حال، یادداشت لازم است تمایز میان این قرائت خاص حکومتی و الهیات رسمی اسلام را روشن کند. اسلام غنی است و در متون عرفانی، اخلاقی و فقه معتزلی، خداوند به‌عنوان رحمت، عدالت و عدالت‌خواهی نیز تصویر شده است. سوءاستفاده از صفات الهی در خدمت قدرت، نه نقد دین، بلکه نقد تحریف دین است.

چشم‌انداز جایگزین روشن است: بازگرداندن خدا به جایگاه معنوی خود و جدا کردن صفات الهی از دستگاه سرکوب سیاسی، می‌تواند جامعه را از کودک‌وارگی در برابر قدرت رها کند و فضای نقد و پاسخ‌گویی سیاسی را بازسازی نماید. تنها با این بازخوانی است که امکان محدود کردن خشونت و تقدیس قدرت فراهم می‌شود و ایمان از اسارت سیاست آزاد می‌گردد.

#قدسی_سازی #حکومت_ایدئولوژیک #حکومت_مذهبی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402