‌

خیام، در میان اندیشمندان ایرانی، جایگاهی ممتاز دارد؛ زیرا هم فیلسوف و ریاضیدان است و هم شاعری که حیرت انسان در برابر راز جهان را در کمترین واژه‌ها اما عمیق‌ترین معناها جلوه می‌دهد. او در باب درک راز هستی با گفتنِ «هرکس سخنی از سر سودا گفته است» به بنیادی‌ترین مشکل شناخت انسان اشاره می‌کند: آن‌که هیچ‌یک از کوشش‌های ذهنی—چه فلسفه، چه عرفان، چه الهیات و ادیان—توان کشف حقیقت نهایی را ندارد. حقیقت، در تلقی او، نه رد می‌شود و نه اثبات؛ بلکه در پرده‌ای از ابهام می‌ماند که هیچ‌کس آن را کنار نزده است. این نگاه، نوعی فروتنی شناختی است که در جهان فکری خیام ریشه دارد.
رباعی معروف او، که می‌گوید:
قومی متفکرند اندر ره دین
قومی به گمان فتاده در راه یقین
می‌ترسم از آنکه بانگ آید روزی
ای بی‌خبران! راه نه آن است و نه این
این فروتنی را به اوج می‌رساند. در این رباعی، همهٔ مدعیان دانایی—چه آنان که می‌اندیشند، چه آنان که باور دارند—در معرض نقد قرار می‌گیرند. خیام نه در جستجوی نفی حقیقت است و نه اسیر قطعیت؛ بلکه بر این نکته تأکید دارد که انسان در میان دو سویهٔ «گمان» و «یقین» سرگردان است و هیچ‌گاه نمی‌تواند به آگاهی کامل برسد. این نوع شک‌گرایی، نه ویران‌گر، بلکه بیدارکننده است.
اما نتیجهٔ این ناتوانی معرفتی، نزد خیام، یأس و پوچی نیست. او از دل این آگاهی تلخ، فلسفه‌ای برای زیستن می‌سازد؛ فلسفه‌ای که بر لحظه تمرکز دارد. «ستایش لحظه» در نگاه او سطحی یا لذت‌گرایانه نیست؛ بلکه واکنشی است آگاهانه به گذرایی جهان. خیام، که خود منجم و دانای زمان بود، بیش از هرکس ناپایداری روزگار را درک کرده بود. از همین آگاهی است که دعوت می‌کند لحظهٔ اکنون را دریابیم؛ نه از سر غفلت، که از سر دانستنِ ناپایداری همه چیز.
در این چشم‌انداز، زندگی ارزشمند می‌شود نه به‌خاطر معنای ازپیش‌معلوم، بلکه به‌خاطر تجربه‌های زنده و انسانی: دوست داشتن، شادی‌های کوچک، نگاه به طبیعت، لذت گفت‌وگو و حضور. این‌ها برای خیام جایگزین معنا نیستند؛ بلکه شکل دیگری از معنا یافتن‌اند—معنایی که از دل محدودیت و فنا برمی‌خیزد.
فلسفهٔ خیام تلفیقی کمیاب است: پذیرش نادانی انسان، همراه با تأکید بر زیستنی سنجیده و آگاهانه. او ما را دعوت می‌کند که نه اسیر قطعیت‌های القائی ادیان، مکاتب و ایدئولوژی ها شویم و نه تسلیم پوچی؛ بلکه در میانهٔ این دو، زندگی را با هوشیاری تجربه کنیم و لحظه را، که تنها دارایی واقعی ماست، از دست ندهیم.

#خیام #خردگرایی #ندانم_گرایی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌
شئ‌انگاری زنان؛
اگر زن را انسان ببینید، دیگر ابژهٔ جنسی نمی‌شود؛ حاج‌آقا!

پیام همراهان

حاج‌آقا، این بار وقتی خانمی را دیدید و احساس جذابیت کردید، لحظه‌ای مکث کنید و با خود بگویید: او انسان است؛ نه کالا، نه ابزار، و نه تهدید. انسانی با زندگی، رنج‌ها، آرزوها و کرامتی مستقل از نگاه من و شما. همین یک مکث می‌تواند نقطهٔ آغاز اخلاق جنسی باشد.

در روزهای اخیر برخی طرفداران جمهوری اسلامی در شبکه‌های اجتماعی نوشتند:
«ما شهید نداده‌ایم که خانم‌ها باسنشان را روی موتور بگذارند و در شهر نمایش بدهند.»
جمله‌ای که شاید از سر تکلیف دینی گفته شود، اما در حقیقت پرده از مشکلی جدی‌تر برمی‌دارد: اینکه زن نه به‌عنوان شخص، بلکه به‌عنوان «ابژه» دیده می‌شود؛ چیزی برای ارزیابی، کنترل یا محدود کردن.

فیلسوفان اخلاق دربارهٔ همین خطر هشدار داده‌اند. به عنوان نمونه کانت می‌گفت:
«با انسان همچون هدف رفتار کن، نه وسیله.»
وقتی زن را «نمایش» می‌نامیم، ناخواسته او را وسیله‌ای برای تنظیم میل خود کرده‌ایم. این نگاه، حتی اگر از دل دین برآید، نتیجه‌اش چیزی جز تقلیل انسان به شیء نیست.

در کنار این، نباید نقش سرکوب و گناه‌انگاری میل جنسی را نادیده گرفت. جامعه‌ای که به جای آموزش و پذیرش، تنها «بترساند» و «سرزنش کند»، مردانی می‌پروراند که میل طبیعی خود را نمی‌شناسند؛ و چون توان مدیریت آن را ندارند، مسئولیت را از خود به دیگری منتقل می‌کنند. این انتقال مسئولیت معمولاً با خشم نسبت به زنان همراه می‌شود:
«تو پوشیده شو تا من آرام شوم.»

اما اخلاق جنسی از این‌جا آغاز نمی‌شود؛ از مسئولیت‌پذیری فردی آغاز می‌شود. اینکه هرکس ابتدا نگاه خویش را تنظیم کند، نه آزادی دیگری را محدود.

قرآن نیز بر همین اصل تأکید دارد:
«عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ لَا یَضُرُّکُم مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ»
یعنی نخست مراقب خود باشید؛ گمراهی یا رفتار دیگری تا شما هدایت‌یافته باشید، به شما آسیب نمی‌رساند.

پس حاج‌آقا، اگر زن را «شخص» ببینید نه «شیء»، نه تحریک آزاردهنده می‌شود و نه حضور او تهدید. مشکل از زنان نیست؛ از نگاهی است که انسان را تا حد «ابژه» پایین می‌آورد. اصلاح این نگاه، آغازِ اخلاقی‌تر شدنِ همهٔ ماست.

#خشونت_علیه_زنان #حقوق_زنان #ابژه_جنسی #برایری_جنسیتی #انسان_زدایی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌ابوالعلاء معرّی:
دین ساخته‌ی بشر است، نه هدیه‌ای از آسمان

ابوالعلاء معرّی (۳۶۳–۴۴۹ هجری)، شاعر و فیلسوف نابینای شام، از شجاع‌ترین اندیشمندان روزگار خویش بود. او بی‌پروا می‌گفت: دین نه وحی آسمانی، بلکه ساخته‌ی بشر است. به باور او، دو گروه بیش از همه مردمان را فریب داده‌اند: فرمانروایان و روحانیان.

از نگاه معرّی، انسان هراسان از مرگ و نیستی، برای تسکین دل خود افسانه‌ها آفرید و نامشان را وحی گذاشت. بهشت و دوزخ، امید و بیم، ساخته‌ی همین نیاز روانی بودند. اما این افسانه‌ها خیلی زود به زنجیر بدل شدند: حاکمان با تکیه بر تقدس، اقتدارشان را فراتر از نقد بردند و روحانیان «تجّار دین» شدند؛ وعده‌ی بهشت فروختند، دوزخ را تازیانه کردند، و ایمان ساده‌دلان را نردبان قدرت و ثروت ساختند.

زندگی خود معرّی، تصویری زنده از باورهایش بود. او در معرّةالنعمان، گوشه‌گیرانه و ساده می‌زیست: گوشت و لبنیات نمی‌خورد، و می‌گفت نباید برای سیر کردن شکم، جانداری را آزرد. این شیوه نشان می‌داد که اخلاق از نظر او نه از شریعت، که از عقل و وجدان برمی‌خیزد. انسان می‌تواند بی‌نیاز از وعده‌ها و تهدیدهای دینی، با مهربانی، عدالت و پرهیز از خشونت زندگی کند.

در اشعار اللزومیات بارها هشدار داد: «مردمان بر سر باوری می‌جنگند که ساخته‌ی ذهن بشر است.» و همین سخنان بود که بسیاری او را «ملحد» و «کافر» خواندند. اما معرّی به حقیقتی عام اشاره داشت: دین زاده‌ی ترس و نیاز انسان است، و تا زمانی که در دست صاحبان قدرت باشد، عقل و آزادی را به بند می‌کشد.

این پیام، پس از هزار سال همچنان تازه است. کافی است به نظام‌های استبدادی دینی همچون جمهوری اسلامی نگاهی بیندازیم: هنوز دین ابزار سیاست و سرکوب است، هنوز ایمان کالایی برای تجارت. در برابر این همه، معرّی از دل قرون به ما می‌گوید: برای زیستنی آزاد و انسانی، به چراغ عقل اعتماد کنید، نه به زنجیر تقدس.

#ابولعلا_معری #دین #نقد_دین #خردگرایی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402