‌
جغرافیای اندوه:
چرا غم به عنصر ثابت حکمرانی تبدیل شده است؟

در حالی که خبرها از تشییع ۳۰۰ شهید گمنام در آستانه سالگرد وفات فاطمه زهرا حکایت دارد، پرسش اصلی دوباره زنده می‌شود: جایگاه سوگواری در ساختار قدرت سیاسی جمهوری اسلامی چیست؟

تقویم رسمی جمهوری اسلامی یکی از پرتراکم‌ترین تقویم‌های سوگ در جهان اسلام است. حدود یک‌سوم تعطیلات رسمی به سالروز درگذشت و شهادت شخصیت‌های مذهبی اختصاص دارد، در حالی که جشن‌ها همواره کم‌هزینه‌تر و کم‌رنگ‌تر برگزار می‌شوند. این ترجیح نشان می‌دهد که مناسک سوگ تنها بخشی از سنت مذهبی نیستند، بلکه به‌تدریج به ستون نمادین حکمرانی تبدیل شده‌اند.

بزرگ‌نمایی مناسبت‌هایی چون فاطمیه—از اشباع شهری با بنرها تا انتقال مراسم به پارک‌ها—نوعی «مدیریت احساسات جمعی» است. تأکید بر روایت «شهادت» فاطمه، در حالی که همهٔ مسلمانان چنین برداشتی ندارند، بیش از آنکه اختلافی کلامی باشد، ابزاری برای تثبیت هویت شیعه‌محور حکومتی و خلق همذات‌پنداری عاطفی با روایت «مظلومیت» است. این همان چیزی است که پژوهشگران علوم سیاسی آن را emotional governance یا «حکمرانی عاطفی» می‌نامند: تلاش قدرت سیاسی برای شکل‌دادن و هدایت احساسات عمومی.

تداوم تشییع «شهدای گمنام»، دهه‌ها پس از پایان جنگ، نیز در همین چارچوب قابل فهم است. شهید بی‌نام نمادی انعطاف‌پذیر است؛ هر معنایی—از تهدید خارجی تا ضرورت فداکاری—می‌تواند بر آن سوار شود. جامعه‌ای که دائماً در مواجهه با نمادهای جنگ و فقدان قرار می‌گیرد، طبق نظریهٔ «بسیج عاطفی»، بیشتر در حالت روانی «آمادگی برای بحران» باقی می‌ماند؛ حالتی که میزان پرسشگری و مشارکت انتقادی را کاهش می‌دهد.

البته باید پذیرفت که بخشی از این مناسک ریشه در فرهنگ مذهبی جامعه دارد؛ اما آنچه در جمهوری اسلامی برجسته می‌شود، افراط در سوگ‌سازی و کم‌سازی از شادی است. غم‌محوریِ دائمی می‌تواند به نوعی «ناتوانی آموخته‌شدهٔ جمعی» منجر شود؛ وضعیتی که در آن مردم انرژی روانی کمتری برای مطالبه‌گری و تغییر دارند.

در نهایت، جغرافیای اندوه تنها مجموعه‌ای از آیین‌های مذهبی نیست؛ شبکه‌ای از نمادها، مناسک و احساسات است که بازتولید غم را در خدمت بازتولید قدرت قرار می‌دهد.

#غم #حکومت_ایدئولوژیک #حکومت_دینی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌

خیام، در میان اندیشمندان ایرانی، جایگاهی ممتاز دارد؛ زیرا هم فیلسوف و ریاضیدان است و هم شاعری که حیرت انسان در برابر راز جهان را در کمترین واژه‌ها اما عمیق‌ترین معناها جلوه می‌دهد. او در باب درک راز هستی با گفتنِ «هرکس سخنی از سر سودا گفته است» به بنیادی‌ترین مشکل شناخت انسان اشاره می‌کند: آن‌که هیچ‌یک از کوشش‌های ذهنی—چه فلسفه، چه عرفان، چه الهیات و ادیان—توان کشف حقیقت نهایی را ندارد. حقیقت، در تلقی او، نه رد می‌شود و نه اثبات؛ بلکه در پرده‌ای از ابهام می‌ماند که هیچ‌کس آن را کنار نزده است. این نگاه، نوعی فروتنی شناختی است که در جهان فکری خیام ریشه دارد.
رباعی معروف او، که می‌گوید:
قومی متفکرند اندر ره دین
قومی به گمان فتاده در راه یقین
می‌ترسم از آنکه بانگ آید روزی
ای بی‌خبران! راه نه آن است و نه این
این فروتنی را به اوج می‌رساند. در این رباعی، همهٔ مدعیان دانایی—چه آنان که می‌اندیشند، چه آنان که باور دارند—در معرض نقد قرار می‌گیرند. خیام نه در جستجوی نفی حقیقت است و نه اسیر قطعیت؛ بلکه بر این نکته تأکید دارد که انسان در میان دو سویهٔ «گمان» و «یقین» سرگردان است و هیچ‌گاه نمی‌تواند به آگاهی کامل برسد. این نوع شک‌گرایی، نه ویران‌گر، بلکه بیدارکننده است.
اما نتیجهٔ این ناتوانی معرفتی، نزد خیام، یأس و پوچی نیست. او از دل این آگاهی تلخ، فلسفه‌ای برای زیستن می‌سازد؛ فلسفه‌ای که بر لحظه تمرکز دارد. «ستایش لحظه» در نگاه او سطحی یا لذت‌گرایانه نیست؛ بلکه واکنشی است آگاهانه به گذرایی جهان. خیام، که خود منجم و دانای زمان بود، بیش از هرکس ناپایداری روزگار را درک کرده بود. از همین آگاهی است که دعوت می‌کند لحظهٔ اکنون را دریابیم؛ نه از سر غفلت، که از سر دانستنِ ناپایداری همه چیز.
در این چشم‌انداز، زندگی ارزشمند می‌شود نه به‌خاطر معنای ازپیش‌معلوم، بلکه به‌خاطر تجربه‌های زنده و انسانی: دوست داشتن، شادی‌های کوچک، نگاه به طبیعت، لذت گفت‌وگو و حضور. این‌ها برای خیام جایگزین معنا نیستند؛ بلکه شکل دیگری از معنا یافتن‌اند—معنایی که از دل محدودیت و فنا برمی‌خیزد.
فلسفهٔ خیام تلفیقی کمیاب است: پذیرش نادانی انسان، همراه با تأکید بر زیستنی سنجیده و آگاهانه. او ما را دعوت می‌کند که نه اسیر قطعیت‌های القائی ادیان، مکاتب و ایدئولوژی ها شویم و نه تسلیم پوچی؛ بلکه در میانهٔ این دو، زندگی را با هوشیاری تجربه کنیم و لحظه را، که تنها دارایی واقعی ماست، از دست ندهیم.

#خیام #خردگرایی #ندانم_گرایی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

‌
شئ‌انگاری زنان؛
اگر زن را انسان ببینید، دیگر ابژهٔ جنسی نمی‌شود؛ حاج‌آقا!

پیام همراهان

حاج‌آقا، این بار وقتی خانمی را دیدید و احساس جذابیت کردید، لحظه‌ای مکث کنید و با خود بگویید: او انسان است؛ نه کالا، نه ابزار، و نه تهدید. انسانی با زندگی، رنج‌ها، آرزوها و کرامتی مستقل از نگاه من و شما. همین یک مکث می‌تواند نقطهٔ آغاز اخلاق جنسی باشد.

در روزهای اخیر برخی طرفداران جمهوری اسلامی در شبکه‌های اجتماعی نوشتند:
«ما شهید نداده‌ایم که خانم‌ها باسنشان را روی موتور بگذارند و در شهر نمایش بدهند.»
جمله‌ای که شاید از سر تکلیف دینی گفته شود، اما در حقیقت پرده از مشکلی جدی‌تر برمی‌دارد: اینکه زن نه به‌عنوان شخص، بلکه به‌عنوان «ابژه» دیده می‌شود؛ چیزی برای ارزیابی، کنترل یا محدود کردن.

فیلسوفان اخلاق دربارهٔ همین خطر هشدار داده‌اند. به عنوان نمونه کانت می‌گفت:
«با انسان همچون هدف رفتار کن، نه وسیله.»
وقتی زن را «نمایش» می‌نامیم، ناخواسته او را وسیله‌ای برای تنظیم میل خود کرده‌ایم. این نگاه، حتی اگر از دل دین برآید، نتیجه‌اش چیزی جز تقلیل انسان به شیء نیست.

در کنار این، نباید نقش سرکوب و گناه‌انگاری میل جنسی را نادیده گرفت. جامعه‌ای که به جای آموزش و پذیرش، تنها «بترساند» و «سرزنش کند»، مردانی می‌پروراند که میل طبیعی خود را نمی‌شناسند؛ و چون توان مدیریت آن را ندارند، مسئولیت را از خود به دیگری منتقل می‌کنند. این انتقال مسئولیت معمولاً با خشم نسبت به زنان همراه می‌شود:
«تو پوشیده شو تا من آرام شوم.»

اما اخلاق جنسی از این‌جا آغاز نمی‌شود؛ از مسئولیت‌پذیری فردی آغاز می‌شود. اینکه هرکس ابتدا نگاه خویش را تنظیم کند، نه آزادی دیگری را محدود.

قرآن نیز بر همین اصل تأکید دارد:
«عَلَیْکُمْ أَنفُسَکُمْ لَا یَضُرُّکُم مَنْ ضَلَّ إِذَا اهْتَدَیْتُمْ»
یعنی نخست مراقب خود باشید؛ گمراهی یا رفتار دیگری تا شما هدایت‌یافته باشید، به شما آسیب نمی‌رساند.

پس حاج‌آقا، اگر زن را «شخص» ببینید نه «شیء»، نه تحریک آزاردهنده می‌شود و نه حضور او تهدید. مشکل از زنان نیست؛ از نگاهی است که انسان را تا حد «ابژه» پایین می‌آورد. اصلاح این نگاه، آغازِ اخلاقی‌تر شدنِ همهٔ ماست.

#خشونت_علیه_زنان #حقوق_زنان #ابژه_جنسی #برایری_جنسیتی #انسان_زدایی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402