‌
آیا پرسشگر، شبهه افکن است؟
«پاسخ به شبهات»؛ ابزار کنترل فکری و سیاسی در گفتمان اسلام‌گرایی

پیام همراهان

امروزه بخش قابل توجهی از بودجه حوزه‌های علمیه حکومتی و مراکز دینی رسمی صرف پروژه‌ای به نام «پاسخ به شبهات» می‌شود. صدها وب‌سایت، کانال و برنامه رسانه‌ای وابسته به حکومت در این زمینه فعال‌اند. اما این عنوان به ظاهر علمی، در عمل اغلب به معنای دفاع ایدئولوژیک است، نه گفت‌وگوی آزاد برای کشف حقیقت.

در این رویکرد، همه احکام و عقاید اسلامی، چون از قرآن و سنت گرفته شده‌اند، پیشاپیش بی‌خطا و درست فرض می‌شوند. بنابراین، پرسش یا نقد نه تلاشی برای روشن شدن حقیقت، بلکه نشانه «ابهام ذهنی» یا حتی «سوءنیت» تلقی می‌شود. واژه «شبهه‌افکن» دقیقاً در همین چارچوب معنا پیدا می‌کند؛ برچسبی منفی که پرسشگر را از یک جوینده حقیقت به یک تهدید فکری و ایمانی تبدیل می‌کند.

نمونه‌ها فراوان‌اند:

رد کردن نقدهایی که به حقوق زنان وارد می‌شود، مثل تبعیض در ارث یا نصف بودن ارزش شهادت زنان در دادگاه، با استدلال‌های «حکمت الهی» یا «مصلحت خانواده».

توجیه گزاره‌های مردسالارانه دینی به عنوان «وظایف طبیعی زن و مرد» یا «تقسیم کار الهی».

رد کردن تحلیل‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناختی درباره علل دینداری با این استدلال که «ایمان موهبت الهی است و تحلیل علمی آن بی‌معناست».

رد اشکالات به براهین اثبات خدا با برچسب «سست بودن فهم منتقد» یا «تقلید از غرب».

در حوزه سیاسی، دفاع از مداخله نظامی در سوریه یا هزینه‌های سنگین منطقه‌ای به نام «دفاع از حرم»، بدون پذیرش نقد درباره پیامدهای اقتصادی و انسانی آن.

انکار مسئولیت حکومت در ماجرای مرگ مهسا امینی و معرفی روایت رسمی به عنوان تنها حقیقت.


این واکنش‌ها ریشه‌ای هویتی دارند. در اسلام‌گرایی، باور دینی و تصمیمات سیاسی نظام، بخشی از هویت جمعی‌اند. نقد این باورها یا تصمیمات، به معنای حمله به «خود ما» تلقی می‌شود. از نظر روان‌شناختی، این وضع شبیه مکانیسم‌های دفاعی چون «برچسب‌زنی» و «فرافکنی» است: به جای بررسی محتوای نقد، پرسشگر به عنوان دشمن یا شبهه‌افکن معرفی می‌شود تا اضطراب و ناامنی هویتی کاهش یابد.

نتیجه چنین سیستمی، بسته شدن باب نقد و گفت‌وگوی آزاد است. فضای فکری از جست‌وجوی حقیقت به میدان دفاع ایدئولوژیک بدل می‌شود. این نه‌تنها مانع اصلاح و پویایی است، بلکه شکاف میان مردم و نظام را عمیق‌تر می‌کند. حکومتی و دینی که از پرسش می‌ترسد، دیر یا زود پایگاه اجتماعی خود را از دست خواهد داد.

#اسلام_گرایی #پرسشگری #دگماتیسم #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

دینداری و اسارت جاودانگی
چگونه میل به ماندن و جاودانگی می‌تواند آزادی انسان را محدود کند.

پیام همراهان

میل به جاودانگی، نیرویی بنیادین در انسان است که ریشه در اضطراب از مرگ دارد. وقتی انسان از محدودیت و فناپذیری خود آگاه می‌شود، به دنبال راه‌هایی برای «ماندن» می‌گردد. این میل طبیعی است، اما اگر غیرفعال یا غیرآگاهانه دنبال شود، می‌تواند آزادی واقعی را محدود کند. افراد گاهی در دینداری، گاهی در شهرت، ثروت، علم یا حتی فرزندآوری تلاش می‌کنند که نام و اثر خود را باقی بگذارند.

راه دیگری نیز وجود دارد: به جای اصرار بر جاودانگی، می‌توان تمرکز را روی مفید بودن و اثربخش بودن گذاشت. زندگی اصیل یعنی حضور کامل در لحظه، انجام کارهای ارزشمند و وفاداری به خود، بدون اینکه اضطراب ماندن در یادها زندگی را تحت تأثیر قرار دهد. وقتی ما مرده‌ایم، تفاوتی ندارد که از ما یادی شود یا نه؛ آنچه مهم است، کیفیت و اصالت زندگی ماست.

پروژهٔ جاودانگی می‌تواند در مسیرهایی غیر از دینداری نیز تحقق یابد. علم، فلسفه، هنر، خدمات اجتماعی و کارهای رایگان‌بخشانه همه راه‌هایی هستند که انسان می‌تواند تأثیر واقعی بگذارد، بدون گرفتار شدن در ایدئولوژی، خرافه یا شستشوی مغزی. اخلاقی زیستن، به ویژه یک اخلاق معنوی و سکولار، آزادی و معنا را همزمان با اثرگذاری فراهم می‌کند.

کسی که مرگ را پذیرفته و با اضطراب فناپذیری خود کنار آمده، دیگر نیازی به اصرار بر جاودانگی ندارد. او می‌تواند آزادانه، اصیل و اثرگذار زندگی کند. در پایان، یک پرسش تأمل‌برانگیز باقی می‌ماند:

اگر کسی با اضطراب مرگ کنار آمده و زندگی اصیل و آزادانه‌ای دارد، آیا هنوز به دین نیاز دارد؟

«فردا که ازین دیرِ فنا درگذریم
با هفت‌هزارسالگان سربه‌سریم»

#جاودانگی #دین #ایدئولوژی #آزادی #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

کی خدا ازش راضی میشه؟

روایتی از یک جامعه خسته!

پیامی از همراهان

در اجتماع محلی ما در خراسان، تعبیری هست برای وقتی که فردی سالخورده در بستر بیماری، در رفت‌وآمد میان مرگ و زندگی مانده اما نمی‌میرد. اطرافیان امیدی به بهبود او ندارند؛ زمان بهبودش گذشته و نشانه‌ها از برگشت‌ناپذیری حکایت می‌کنند. مراقبت‌های طولانی، خانواده را خسته و فرسوده کرده و زنده‌ماندنِ بیمار، یا بهتر بگوییم نمردنش، جز تحلیل‌رفتن رمق زندگان و فرسایش زندگی نتیجه‌ای ندارد. در چنین وضعی، آرام‌آرام این عبارت میان اطرافیان زمزمه می‌شود: «ان‌شاءالله خدا ازش زودتر راضی بشه». و بعد، شکوه‌آمیزتر و با آهی سنگین‌تر می‌گویند: «کی خدا ازش راضی میشه؟!».

در فرهنگی که این عبارت در آن به کار می‌رود، چند معنا نهفته است:
نخست اینکه مرگ و زندگی در دستان خداست و تا او اراده نکند، بیمار از دنیا نمی‌رود؛
دیگر اینکه انسان‌ها—سالخوردگان و بیماران—عزیز و محترمند و حرمتشان باید پاس داشته شود؛
سوم اینکه وظیفه داریم در بیماری و ناتوانی کنارشان بمانیم، و محبت گاه اقتضا می‌کند از خود نیز بگذریم؛
و چهارم، هرچند نباید ساده‌دلانه آرزوی مرگ کسی را کرد، اما اگر بودنِ او اساس زندگی دیگران را مختل کند، چنین آرزویی گریزناپذیر می‌شود.

در یکی از مراسم تعزیه، طنازی با اشاره‌ای تلخ گفت: «راستی کی خدا از مسؤولان جمهوری اسلامی راضی میشه؟». این جمله، بازتاب همان زمزمه‌ای است که مدتی‌ست از زبان مردم شنیده می‌شود؛ اما این روزها که فشارهای زندگی و تنگنای معیشت جان مردم را به لب رسانده، بسیار بلندتر شنیده می‌شود. مردم ایران مردمانی نجیب و خوددارند؛ از مال و جان و آبرو برای کشورشان دریغ نکرده‌اند، اما دیگر نمی‌خواهند زندگی را قربانی توهمات کنند.

امیل دورکیم، جامعه‌شناس بزرگ فرانسوی، در پژوهش «صور بنیادین حیات دینی» به این نتیجه رسیده بود که «خدا»، صورتِ متعالیِ «جامعه» است؛ نیرویی که در لحظات جوشش احساسات جمعی و خروش مناسکی، رنگ تقدس می‌گیرد و در تعالیم دینی تجلی می‌یابد. از نگاه او، انقلاب کبیر فرانسه نمونه روشنِ ظهور خدایِ جامعه در روزگار جدید بود.

به‌راستی صدای پای خدا را نمی‌شنوید؟
آبان ۱۴۰۴

#کی_خدا_ازش_راضی_میشه #جامعه_خسته #ایران_خسته #صدای_مردم #بحران_معیشتی #فقر #گرانی #فساد #تقدس #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

چرا درخت انقلاب در جمهوری اسلامی با خون آبیاری می‌شود؟

پیام همراهان

در روایت رسمی جمهوری اسلامی بارها گفته شده است که «درخت انقلاب با خون شهدا آبیاری می‌شود».
این تنها یک شعار سیاسی نیست؛ ریشه در الگویی اسطوره‌ای دارد که اعماق حافظه‌ی جمعی ما را شکل داده است.
در شاهنامه، ضحاک با دو ماری که بر شانه داشت، هر روز برای بقا به مغز جوانان نیازمند بود؛ نه از سر میل شخصی، بلکه به‌عنوان سازوکاری که بقای حکومت او را تضمین می‌کرد.

در جمهوری اسلامی نیز، شهادت‌طلبی وفاداران نقشی مشابه دارد:
مرگِ پایگاه وفادار، سوختی است که انسجام ایدئولوژیک را حفظ می‌کند و هر راهی را به‌سوی اصلاح می‌بندد.

۱. دعوت دائمی توده‌های وفادار به شهادت

در جنگ هشت‌ساله، در پرونده‌ی مدافعان حرم، و حتی در برخورد با اعتراضات داخلی، «شهید» تقریباً همیشه از میان کسانی بوده که یا به نظام باور داشته‌اند یا در زندگی اجتماعی و ایدئولوژیک آن رشد کرده‌اند.

این پایگاه بسیج‌پذیر، همان منبع انرژی نمادینی است که نظام برای بازتولید روایت انقلابی‌اش به آن تکیه دارد.
شهادت در این ساختار یک حادثه نیست؛ بخشی از مکانیسم حکمرانی است:
تولید مستمر عاطفه، وفاداری و مشروعیت.


۲. هر شهید، قفلی تازه بر امکان اصلاح نظام

در جامعه‌شناسی انقلاب‌ها، خون «سرمایه‌ی نمادین» تولید می‌کند؛ سرمایه‌ای که عقب‌نشینی را پرهزینه و اصلاح را دشوار می‌سازد.

در جمهوری اسلامی، هر شهادت سه کارکرد دارد:

🔹خانواده‌ها و طبقات اجتماعی حامی نظام را در موقعیتی قرار می‌دهد که اعتراف به اشتباه، معادل بی‌حرمتی به جان از‌دست‌رفته شود.

🔹نقدهای اجتماعی را به‌سادگی با برچسب «بی‌احترامی به خون شهدا» بی‌اعتبار می‌کند.

🔹هر اصلاح یا عقب‌نشینی حکومتی معنایی تلویحی پیدا می‌کند: برخی از این خون‌ها بی‌ثمر بوده‌اند.

۳. خون همیشه از یک طبقه گرفته می‌شود

چه در جنگ، چه در سال‌های پس از آن، الگو تغییر نکرده است:
اکثریت شهدا و کشته‌شدگان از طبقات کم‌برخوردار، نوجوانان، و اقشاری بوده‌اند که دسترسی اندکی به ساختار قدرت داشته‌اند.

قدرت از بالا بازتولید می‌شود؛
اما خون از پایین گرفته می‌شود.

در چنین ساختاری مرگ کارکرد سیاسی پیدا می‌کند:
مرگِ وفاداران، به سپری نمادین بدل می‌شود که بازنگری و اصلاح را برای صاحبان قدرت غیرممکن می‌سازد.


۴. نظام برای حذف مخالفان به خون نیاز دارد؛ اما خونِ وفاداران نقش مهم‌تری دارد

تجربه‌ی ۴۶ سال گذشته نشان می‌دهد که جمهوری اسلامی برای حذف مخالفان، بارها به خشونت مستقیم و خون‌ریزی متوسل شده است:
از اعدام‌های دهه‌ی شصت، تا قتل‌های زنجیره‌ای، تا سرکوب‌های خونین خیابانی، تا بازداشت و شکنجه و ناپدیدسازی.

اما کارکرد اصلی خون در این نظام فقط حذف مخالفان نیست.
برای مهار مخالفان ابزارهای دیگری هم وجود دارد: زندان، تهدید، تبعید، محرومیت و کنترل امنیتی.

آنچه خون را به عنصرِ مرکزی بقا تبدیل می‌کند، نقش آن در کنترل وفاداران است:
شهادت، احساسی تولید می‌کند که هر مطالبه‌ی اصلاحی را نوعی ناسپاسی جلوه می‌دهد.
خون، وفاداران را در موقعیتی اخلاقی قرار می‌دهد که فاصله گرفتن از نظام دشوار شود.
در اینجا، خون نه ابزار حذف دشمنان، بلکه سدّی در برابر اصلاح است.


جمع‌بندی

در جمهوری اسلامی، خون‌ریزی فقط ابزاری برای حذف دشمنان نیست؛
ابزاری برای مهار کسانی است که بقای نظام بر دوش آن‌هاست.

شهادت وفاداران، نه‌تنها هزینه‌ای برای نظام ایجاد نمی‌کند، بلکه پشتوانه‌ای نمادین فراهم می‌آورد که مسیر تغییر را می‌بندد.


#شهادت #ایدئولوژی #انقلاب۵۷ #گفتگو_توانا

@Dialogue1402