گفت‌وشنود

نگاهی متفاوت به محرم و مناسک مرتبط با آن

بخشی از یادداشت کاظم راغبی در پایگاه دین‌آنلاین

- متن را بخوانید و دیدگاه خود را درباره آن بنویسید

▪️از لحاظ جامعه‌شناسی، مناسک محرم در جوامع شیعه، یک (ad-hoc) یا مورد خاصِ به‌کلی متفاوت از دیگر مناسک دینی است. منظور این است که هیچ ارتباط محکم ساختاری میان این مناسک و دستگاه رسمی دین و روحانیت وجود ندارد. حتماً شنیده‌اید، همان‌طور که بنده بارها از علما شنیدم، که می‌گویند «ما با خیلی از کارهایی که در محرم به اسم مراسم عزاداری انجام می‌شود مخالفیم، اما مردم گوش نمی‌کنند و اگر بگوییم فقط احترام خودمان از بین می‌رود».

یا حتماً کلیپ سال‌های گذشته را دیده‌اید که یک روحانی توسط اهالی یک هیئت به‌خاطر اینکه خواسته است مراسم عزاداری برای نماز تعطیل شود، مورد ضرب و شتم قرار می‌گیرد. این یک اقرار بزرگ است که در عمقش استثنا بودن محرم را نشان می‌دهد.

برخی از جامعه‌شناسانی که در مناسک دینی محرم دقیق شده‌اند، با عبارات متفاوتی گفته‌اند مناسک محرم یک شورش مردمی علیه دستگاه رسمی دین و روحانیت است؛ به این معنا که مراسم محرم، خروج از اتوریته روحانیت است. شاید زبان این عبارت خیلی تند باشد، اما در واقعیت نیز می‌بینیم که به‌صورت سنتی مناسک محرم تنها مناسک دینی است که اهالی نهاد رسمی دین، بر روی آن نفوذ کامل ندارند و اقتصاد، اجرا، مدیریت و شکل فرایند مناسک، توسط خود مردم شکل می‌گیرد.
به‌عبارت‌دیگر مناسک محرم مثل نماز جماعت و روزه و حج نیست که تحت اتوریته روحانیت و دستگاه دین باشد، و بدین‌گونه فارغ از آداب‌ورسوم محلی، در تمام جوامع، به زبان عربی، و به‌صورت یک فرایند دقیق و تنظیم‌شده، و به یک‌شکل انجام شود؛ بلکه اصل این مناسک از زمانی آغاز می‌شود که روحانی از منبر به پایین می‌آید و مردم آمادهٔ سینه‌زنی می‌شوند.

برای همین، برخی از محققان معتقدند این فرایند از دل دین شریعت‌محور پدید نیامده است، بلکه جامعه شیعه، فراخور رسوم، باورها و اعتقادات همان جامعه، به‌صورت محلی روح آن را دریافت کرده و به آن شکل داده است؛ یعنی هر جامعه عزاداری را با فرهنگ و سنت و تاریخ خود هماهنگ کرده و رنگ و بوی خود را به آن داده است. به گفته مرتضی مطهری شاید اصل روضه نه یک سنت برآمده از زبان شارع، بلکه سنتی جدید با قدمت ۵۰۰ ساله باشد؛ علم‌کشی، سبک‌های سینه‌زنی، زنجیرزنی، سازوکار هیئت، تطبیر و … نیز از درون همین جامعه محلی پدیدآمده و خود را به این مناسک تحمیل کرده است.

#محرم #گفتگو_توانا

@Dialogue1402

3.6K views12:59