بازی های بهاری تالشان شفت

🌸🌺🌸🌺🌸🌺🌸🌺🌸🌺🌸

(بخش دوم)


3ـ پؤشَه

ابزاری برای بازی و سرگرمی از پوست و چوب درخت کوچی و کِه (سیامزگی‌‌ها به درخت کِه، کْخ می‌‌گویند).
روش ساخت: شاخۀ تَر درخت کوچی به قطر دو تا سه سانتی متر را می‌‌بُرند. آنگاه با دم داس یا چاقو آن را به آرامی می‌کوبند تا پوست روی ساقه نرم شود؛ سپس به درازای پانزده سانتیمتر را کَت می‌کنند؛ یعنی پوست روی ساقه را به صورت گِرد بُرش می‌‌دهند.
آنگاه آرام‌‌ آرام پوست را با فشار دست می‌‌پیچانند تا از ساقه جدا شود و روی آن بلغزد. وقتی مطمئن شدند که پوست کاملاً جدا شده، آن را درمی‌‌آورند. در اینجا یک لولۀ پوستی دارند. سپس به سراغ ساقۀ لخت می‌روند. یک تا یک و نیم سانتی‌‌متر از ساقه را به‌‌صورت گِرد می‌‌بُرند و از آن جدا می‌کنند که به آن گلوله می‌گویند. آنگاه بقیۀ ساقۀ لخت را هم از شاخه جدا می‌کنند. به این استوانه، دسته می‌گویند.
سر و ته #دسته باید خوب گِرد باشد؛ طوری که یک استوانۀ صاف شود. آنگاه با این ابزار ساخته‌‌شده بازی می‌‌کنند؛ بدین‌‌سان که گلوله را در سر لولۀ پوستی و سر استوانۀ چوبی را در تَه آن فرو می‌کنند و با کف دست، محکم به تَه استوانه می‌‌زنند. این استوانه در داخل لوله می‌‌رود تا به گلوله برمی‌‌خورد و آن را پرتاب می‌‌کند. هنگام شلیک و بیرون رفتن گلوله، صدای تُلُپ دلنشینی از آن برمی‌‌خیزد. برای روانی حرکت دسته و گلوله، گاهی درون لوله را با آب دهن تر می‌‌کنند.
با پؤشَه دو جور مسابقه می‌دهند: یکی آنکه دو یا سه تن کنار هم می‌ایستند و همزمان شلیک می‌‌کنند تا ببینند گلولۀ چه کسی مسافت بیشتری پیموده و دیگر آنکه هدفی تعیین می‌‌کنند و یکی‌‌یکی به سوی آن شلیک می‌‌کنند تا ببینند گلولۀ چه کسی به هدف خورده است.

4ـ وَرزاجَنگ

#ورزاجنگ، بازی سادۀ کودکانه‌‌ای است که با شاخه‌‌های گیاه خَرف انجام می‌‌گیرد. این بازی، بیشتر رقابتی است. بدین‌سان که دو کودک یا نوجوان، ساقه‌‌های شاخه‌‌دار گیاه خَرف را می‌‌بُرند. این ساقه باید سی تا چهل سانتیمتر و دو تا چهار شاخه در سر داشته باشد.
آنگاه شاخه‌ها را طوری می‌برند که از ته شاخه دو تا سه سانتی متر برجا بماند. دو بازیگر روبه‌‌روی هم می‌‌ایستند و هر یک با در دست گرفتن ساقۀ خود، شاخه‌ها را به هم گیر می‌‌دهند و هر یک به سوی دیگری فشار می‌‌دهد. سرشاخۀ هر کس که زودتر بشکند بازنده، و آن دیگری برنده است.

5 ـ صْدا دَچاکْن (لیوَه صْدا)
چند نوجوان یا جوان برگ‌هایی از درختان گوناگون به‌‌ویژه اَربا، اولَس (مِمرَز)، باسکَم (اَفرا)، توسکا و توت را می‌‌چینند؛ آنگاه چهار انگشت یک دست خود را نیمه‌‌‌بسته نگه می‌‌دارند و نوک انگشت شست را به نوک انگشت نشانه می‌‌چسبانند که چاله‌‌ای تهی درست می‌‌شود؛ آنگاه برگ را روی آن چاله می گذارند و با کف دست دیگر، محکم بر آن ضربه می‌‌زنند. با فشاری که بر برگ می‌‌آید، پاره می‌‌شود و صدایی بلند از آن برمی‌خیزد. رقابت بر سر آن است که چه کسی صدای بلندتری داده است.
این کار همچنین گونه‌ای قرار عاشقانه است. چنین که دختر و پسری برای آنکه پنهان از دیدۀ دیگران با هم دیدار کنند، با هم قرار می‌‌گذارند هر گاه صدای شکستن برگ شنیده شد، در جایی به همدیگر برسند.
هر گاه پسری می‌خواست دور از چشم پدر و مادر یا خویشان دختر با او دیدار کند، وعده‌‌گاهی با او می‌‌گذاشت؛ سپس به آن وعده‌‌گاه می‌‌رفت و چنین صدایی درمی‌‌‌آورد و دختر با شنیدن صدا باخبر می‌شد نامزدش خواهان دیدار است و زود خود را به او می‌رساند.

6ـ بَستَه‌‌بازی
بدین‌سان است که دو یا چند تن با هم مسابقه می‌‌گذارند که با درست کردن بسته (سد)، پل گروه دیگر را خراب کنند. باران که می‌‌بارد جوی‌‌های کوچک در هر جا روان می‌‌شود. این بازیگران، جویی را برمی‌‌گزینند و یک‌‌ به‌‌ یک یا دوبه‌‌دو با هم مسابقه می‌‌دهند.
یک یا دو تن با سنگ و چوب، پلی کوچک روی جوی می‌‌سازند و آن یکی یا آن دو در بالادست پل، با درست کردن بَسته یا سدی کوچک، جلوی آب را می‌گیرند؛ آنگاه بسته یا سد را می‌‌شکنند تا آب رهاشده، پل گروه دیگر را را فرو بریزد. اگر پل فرو ریخت، بسته کنندگان برنده‌‌اند و اگر فرو نریخت، سازندگان پل برنده‌‌اند. این بازی در پاییز نیز انجام می‌‌گیرد.
یادآوری: در دوران کودکی و نوجوانی من این بازی‌‌ها و ساخت این ابزارها رایج بود. خودم این بازی‌‌ها را انجام داده‌ام و این ابزارها را می‌‌ساختم. اکنون با دگرگونی سبک زندگی و جابه‌‌جایی زیست‌‌بوم از درون جنگل به شهرها و روستاشهرها، این بازی‌‌ها نیز کنار نهاده شده‌اند؛ چنان‌‌که برخی از جوان‌‌ها با شنیدن نام این بازی‌‌ها و ابزارها شگفت‌‌زده می‌‌شوند شاید تا آنجا که نگارنده به یاد دارد چنین بازی‌‌هایی تا پایان دهۀ 1350 خورشیدی، رایج بود.

✍: #محمد_حسین_شمسایی ــ اردیبهشت 1403 خورشیدی

🆔//t.me/Espiarodakora